14/12/2016; impreza: Wykład w ramach projektu „Akademia Sztuk Wszelakich”; organizacja: Kujawsko-pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy; miejsce: Kujawsko-pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, Bydgoszcz.

1. Portret współczesnego Polaka
dr Piotr Siuda
Wydział Administracji i Nauk Społecznych UKW
Akademia Sztuk Wszelakich
Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury
14 grudnia 2016 roku

2. Dylematy
1. Jak przedstawić ogólny obraz
Polaka w obliczy ogromnej
defragmentacji naszego
społeczeństwa.
2. Czy zająć się szczegółami?
3. Jak nie zarzucić słuchaczy
statystyką.
4. Czy poruszać „trudne” tematy?

3. Plan wykładu
Rozwibrowanie Lęk i strach:
nieufność oraz
nienawiść
Młodzi Polacy Dyskusja?

4. „Rozwibrowanie” albo „społeczne ADHD”
Badania Polskiego Towarzystwa Badaczy Rynku i Opinii – K 2016

5. Społeczne ADHD
Powszechność badań na
temat społeczeństwa
(komercyjne i socjologiczne).
K 2016 – wzorzec
konsumenta, ale też zmiany
społeczne i mentalne.
Nie ma dominującego typu
konsumenta. Poszukiwanie
targetów traci sens.

6. K 2016 przebiegnie Bieszczady w ekstremalnym Biegu
Rzeźnika, by w następny weekend leżeć w łóżku i oglądać
ciurkiem seriale. Rano zje superzdrową kaszę jaglaną (…), a
wieczorem bez skrupułów wciągnie hamburgera. Uda się
na detoks elektroniczny (czyli kompletne odcięcie od
telefonu i internetu) w koszmarnie drogiej farmie spa, by
następnie ganiać co wieczór po ulicach i parkach, przy
intensywnym nadzorze własnego smartfona,
zaopatrzonego w odpowiednią aplikację. K 2016 sięgnie z
równą oczywistością na tzw. najwyższą, jak i najniższą
półkę w supermarkecie (…). Ubierze się w rzeczy z bazaru i
lumpeksu, a przyozdobi markowymi okularami za 2 tys. zł.
K 2016 nie obnosi się ani z dostatkiem, ani z ewentualną
biedą.
Ewa Wilk, Rozwibrowani, Polityka nr 42 (3081).

7. Społeczne ADHD
Powszechność badań na
temat społeczeństwa
(komercyjne i socjologiczne).
Sprzeczności i paradoksy –
chwiejność, niestałość, bez
hierarchii i pakietów wzorów.
K 2016 – wzorzec
konsumenta, ale też zmiany
społeczne i mentalne.
Dziwne zjawiska (np. Palikot
kontra Kukiz; spontaniczność
protestu i ich skład).
Nie ma dominującego typu
konsumenta. Poszukiwanie
targetów traci sens.
Cztery wektory:
ekstremalność, automatyzm i
autonomia, wszystkożerność.

8. 0
10
20
30
40
50
60
70
80
Nauka
nowego
Próbowanie
nowości
Sieć i telefon Dieta
K 2016
Ekstrema
Stała potrzeba doznań,
wrażeń, nowości.

9. Ekstremalny
detoks
Floating w komorze
deprywacyjnej,
trening mindfullnes,
kolorowanki dla
dorosłych, zestaw do
robienia mydła, piwa…
Kryzys pracy.

10. Automatyzm vs autonomia
1/3 Polaków przynajmniej raz
próbowała się czegoś nauczyć (np.
1/5 piekła chleb).
Zwrot ku swojskości i polskości.
Dla 89 proc. – polskie pochodzenie
towaru jest zachętą do zakupu, 83
proc. uważa, że kupowanie
zagranicznych towarów osłabia
pozycję Polski.
Zaufanie do maszyn i technologii.
Maszyny kompetentnie zaopiekują
się człowiekiem (popularność
maszyn i aplikacji; potrafią nas
zdiagnozować, ustalić dietę,
wymyślić ćwiczenia, poodkurzać,
zaparkować).
2/3 Polaków – życie bez technologii
byłoby nudne.

11. O 2016
Badania konsumenckie dają liczne tropy skonstruowania modelu
Obywatela 2016

12. Wszystkożerność
Richarda A. Peterson – ludzie o
wyższym statusie społecznym dodają
do swojego kulturowego repertuaru
formy i praktyki wiążące się zarówno z
tradycyjnie rozumianą kulturą wysoką
jak i niską.
Konstruujemy swoją tożsamość z
dowolnych, czasami nieprzystających
elementów; dotyczy to wszelkich
upodobań, poglądów politycznych,
obyczajowych, moralnych.

13. Sprzeczności – przykłady
Przyjmujemy
wzajemnie
sprzeczne role
– ale dla nas
się nie
wykluczają.
Wierni = 88
procent.
Wyznawcy
ścisłej doktryny
= 5 procent.
Brak wiary w
to, że Bóg
wysłuchuje
modlitw;
zmartwychwsta
nie; cuda itd.
Wiara w
reinkarnację; w
to, że zwierzęta
mają duszę; w
przeznaczenie
itd.

14. Wszystkożerność – przyczyny
Zanik punktów odniesienia – klasa wyższa, ale też klasa średnia nie są
wyznacznikami wzorów (ta ostatnia nie proponuje atrakcyjnego etosu czy
modelu życia).
Lęk i strach! „Żyj tak, jakby jutra miało nie być”: Australijskie badania nad małymi
ssakami, szczególnie gryzoniami, które znalazły się w sytuacji zagrożenia – wiedzą, że
zbliża się trzęsienie ziemi, ulewa, jakiś kataklizm – zachowują się w dwojaki sposób.
Wzorzec A to nadmierna aktywność: bieganie w kółko, moszczenie się, drapanie.
Wzorzec B: maskowanie się, udawanie trupa, obniżanie temperatury ciała,
spowolnianie. Tak zachowują się nornice rude, skoczki pustynne. I ludzie. W czasach
niepewności, pytań na temat przyszłości, w obliczu wojen, epidemii, ludzie
nieświadomie mogą zachowywać się podobnie (…) (Badanie K 2016).

15. Plan wykładu
Rozwibrowanie Lęk i strach:
nieufność oraz
nienawiść

16. Lęk i strach
Wyznaczniki wielu zjawisk społecznych

17. Lęk
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Obawy w 1990 r.
Odsetek
Polaków
„Ochrona zdrowia
psychicznego w
Polsce” (2014) –
przewlekły lęk dotyka
co szóstą osobę
(1/10 ma depresję, 7
proc. cierpi na
bezsenność).
Boimy się o różne
rzeczy.

18. Lęk
0
5
10
15
20
25
30
35
40
Obawy na przełomie wieków
Odsetek
Polaków
„Ochrona zdrowia
psychicznego w
Polsce” (2014) –
przewlekły lęk dotyka
co szóstą osobę
(1/10 ma depresję, 7
proc. cierpi na
bezsenność).
Boimy się o różne
rzeczy.

19. Lęk dzisiaj
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Obawy dziś wg IPSOS
Odsetek
Polaków
U 23 proc. Polaków można
rozpoznać minimum jedno
zaburzenie psychiczne w
ciągu życia.
20-30 proc. w wieku 18-64
odnotowuje poważne
obniżenie nastroju, spadek
aktywności życiowej,
skrajną drażliwość.
Lęk = nieufność, nienawiść.

20. „Czy, ogólnie rzecz biorąc, większości
można ufać, czy ostrożności nigdy za
wiele?”
Ostrożność
Można ufać
Nieufność
Polska jak Rosja,
Włochy, Brazylia.
Polska inna niż USA,
Japonia czy Norwegia
(inny godzien zaufania,
dopóki nie okaże się…).
Wzorce rodzinne oraz
transformacja (szok).

21. Podziały i
nienawiść

22. Zwolennik PIS:
• nacjonalista,
• ksenofob,
• ultrakatolik z tradycji i wychowania,
• fanatyczny zwolennik całkowitego
zakazu aborcji,
• chorobliwie skłonny do teorii
spiskowych,
• frustrat,
• w życiu rodzinnym satrapa ze
skłonnością do przemocy,
• człowiek pełen uprzedzeń, lęków,
osobowość autorytarna, na granicy
zdrowia psychicznego.
Przeciwnik PIS:
• zdradzieckie, resortowe korzenie,
• złodziej i kombinator obłowiony przy
obcym kapitale oraz PO,
• cwaniak i układowicz,
• agresywny wróg Kościoła i religii,
• snob bezrefleksyjnie podążający za
elitą (mainstreamem, salonem),
• pozbawiony zasad w życiu
prywatnym (rozwodnik, alimenciarz,
gej),
• z pogardliwą wyższością odnoszący
się do innych (wierzących,
biedniejszych, mniej wykształconych),
• cynik i kłamca.

23. Nienawiść
Podział na grupę naszą i waszą –
dobrze rozpoznany przez
psychologię.
Przenikanie nienawiści do dyskursu
publicznego.
2/3 polskiej młodzieży zetknęło się w
internecie z językiem nienawiści (70
proc. nie widzi w niej nic złego).
Język zmienia rzeczywistość.

24. Nienawiść a władza
Władzę przejęło ugrupowanie bazujące na lękach. W języku
dopuszczające mowę nienawiści do dyskursu publicznego.

26. Wiedza
Polaków
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Ile liczb liczy polski parlament?
Projekt „Wiedza
polityczna w Polsce” –
finansowany z grantu
Narodowego Centrum
Nauki; realizowany
przez badaczy z
Uniwersytetu SWPS.

27. 0 20 40 60 80 100
Przygotowanie i wykonanie budżetu
Ile izb liczy polski parlament
Kandydat SLD na prezydenta 2015
Jak wybierani są posłowie do PE
Państwa graniczące z Polską
Przewodniczący Rady Europejskiej
Kto promował 500 zł na dziecko
Wiedza polityczna Polaków

28. Czynniki warunkujące wiedzę
Wykształcenie, miejsce zamieszkania, płeć, aktywność kulturalna.
Niski poziom wiedzy politycznej łączy się z podatnością na populizm i
demagogiczną propagandę. Osoby takie chętniej zgadzają się z
twierdzeniami, iż „rozwiązanie problemów naszego kraju jest bardzo
prostą rzeczą, trzeba tylko dać władzę tym, którzy będą chcieli tego
dokonać”, czy że „jest ostatnia chwila, by uchronić Polskę przed grożącą
katastrofą”. Deficyty wiedzy pozbawiają więc obywateli możności
chłodnego myślenia o problemach naszej wspólnoty, utrudniają
racjonalną ocenę stanu spraw publicznych, przeceniają możliwości tego,
co jest do osiągnięcia środkami politycznymi, a co nie.
Mikołaj Cześnik, Agnieszka Kwiatkowska, Radosław Markowski,
Między nami ignorantami, „Polityka”, nr 18 (3057).

29. Dialog

30. Plan wykładu
Rozwibrowanie Lęk i strach:
nieufność oraz
nienawiść
Młodzi Polacy

31. Jacy są młodzi (ich zaangażowanie
polityczne)?
Zainteresowanie polityką
zadeklarowało aż 38 proc.
badanych (9 proc. interesuje się
bardzo).
Nie biorą udział w wyborach –
mankamenty systemu (brak
poczucia wpływu, brak kandydatów,
złe zdanie o politykach i polityce –
70 proc. źle ocenia [CBOS 2013]).
Apolityczne pokolenie – najbardziej
zdepolityzowana grupa wiekowa.
Hedoniści – zainteresowani
przyjemnościami życiowymi.
Grupa zagubiona, pozbawiona
pamięci historycznej.
Pokolenie 89. Aksjologia i aktywność
młodych Polaków

32. Bunt przez bierność i obojętność
Świadome, manifestacyjne wycofanie (dezaprobata wobec „obcego”
systemu politycznego).

33. Młodzi Polacy
NEET (not in employment,
education or training) –
roszczeniowość, brak
wytrwałości, wszystko od ręki.
Frustruje wsparcie ze strony
rodziny. Pokolenie milenialsów
chce inaczej żyć, jest nieobecne
w dyskursie publicznym.
Diagnoza Społeczna 2015 –
warunki startu młodych
wyraźnie się pogorszyły; po
wszystkich stopniach studiów.
Niepewność, lęk – sprzeczności i
zmienność (głosowanie na PO-
PSL, na Palikota, na PiS oraz
Kukiza) – „powiew świeżości”.
Malejąca rola wykształcenia (w
kontrze do wartości
„promowanych” w rodzinie).
Korelacja wykształcenie-zarobki.
Stosunek konsumencki do
polityki. System polityczny a
zaangażowanie (podstawówka –
30 proc. ufa; 18 lat – 8 proc.).

34. Plan wykładu
Rozwibrowanie Lęk i strach:
nieufność oraz
nienawiść
Młodzi Polacy Dyskusja?

35. Lista źródeł
Ewa Wilk, Na granicy nerwicy, Polityka nr 24 (3063).
Ewa Wilk, Rozwibrowani, Polityka nr 42 (3081).
Ewa Wilk, Uwaga, psychowirusy, Polityka nr 47 (3086).
Joanna Cieśla, Wiara po swojemu, „Polityka”, nr 30 (3019).
Mikołaj Cześnik, Agnieszka Kwiatkowska, Radosław Markowski,
Między nami ignorantami, „Polityka”, nr 18 (3057).
Ryszard Socha, Bierni dwudziestoletni, Polityka nr 30 (3069).

36. Ilustracje
CC

37. Dziękuję za uwagę
piotr.siuda@gmail.com
piotrsiuda.com
piotrsiuda.pl