روش‌شناسی

2. :‫تحلیل‬‫روش‬‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬‫گرایی‬ ‫اجتماع‬
‫اجتماعی‬‫علوم‬‫در‬‫نگری‬‫بومی‬‫برای‬‫تالشی‬
1
‫عباسی‬‫ابراهیم‬
1394/02/06:‫دریافت‬‫تاریخ‬
1394/02/21:‫پذیرش‬‫تاریخ‬
‫چکیده‬
‫‌های‬‫ت‬‫رهیاف‬ ‫از‬ ‫یکی‬ ‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬ ‫را‬ ‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫‌شناختی‬‫ش‬‫رو‬ ‫ابعاد‬ ‫دارد‬ ‫سعی‬ ‫مقاله‬ ‫این‬
‫‌سان‬‫ن‬‫بدی‬ .‫کند‬ ‫بررسی‬ ‫اجتماعی‬ ‫و‬ ‫سیاسی‬ ‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬ ‫تبیین‬ ‫در‬ ‫اجتماعی‬ ‫علوم‬ ‫هنجاری‬
‫مفاهیم‬ ‫و‬ ‫‌شناختی‬‫ش‬‫رو‬ ‫اصول‬ ‫چیست؟‬ ‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫روشی‬ ‫‌های‬‫ه‬‫مؤلف‬ ‫سؤال‬ ‫پی‬ ‫در‬
‫به‬ ‫را‬ ‫سنت‬ ‫‌گرایان‬‫ع‬‫اجتما‬ .‫‌گذارد‬‫ی‬‫م‬ ‫بحث‬ ‫به‬ ‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬ ‫السدیر‬ ‫دیدگاه‬ ‫از‬ ‫را‬ ‫آن‬ ‫اصلی‬
‫مجدد‬‫احیای‬ ‫و‬‫افول‬،‫‌گو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ،‫عقالنیت‬،‫ظهور‬‫مرحله‬‫پنج‬.‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬ ‫قرار‬‫گفتمان‬ ‫جای‬
‫سطح‬ .‫هستند‬ ‫‌شناختی‬‫ش‬‫رو‬ ‫عرصه‬ ‫‌گرایان‬‫ه‬‫ساز‬ ‫آنها‬ .‫‌کنند‬‫ی‬‫م‬ ‫بررسی‬ ‫را‬ ‫فکری‬ ‫‌های‬‫ت‬‫سن‬
‫آنها‬ ‫برای‬ ‫محیطی‬ ‫عقالنیت‬ ‫و‬ ‫مكان‬ ‫و‬ ‫است‬ ‫محلی‬ ‫بلكه‬ ‫كالن‬ ‫و‬ ‫خرد‬ ‫نه‬ ‫آنها‬ ‫تحلیل‬
‫را‬ ‫سیاست‬ ‫و‬ ‫دارند‬ ‫کید‬ ‫تأ‬ ‫اجتماعات‬ ‫بر‬ ‫نیز‬ ‫‌شناسی‬‫ه‬‫جامع‬ ‫عرصه‬ ‫در‬ .‫دارد‬ ‫فراوان‬ ‫اهمیت‬
‫تدریجی‬ ‫افول‬ ‫از‬ ‫ناشی‬ ‫فوق‬ ‫رهیافت‬ ‫‌شناسی‬‫ه‬‫جامع‬ ‫نظر‬ ‫از‬ .‫‌کنند‬‫ی‬‫م‬ ‫جستجو‬ ‫عرصه‬ ‫این‬ ‫در‬
‫‌های‬‫ش‬‫جنب‬ ‫افول‬ ،‫سیاسی‬ ‫عرصه‬ ‫در‬ ‫لیبرال‬ ‫و‬ ‫چپ‬ ‫از‬ ‫اعم‬ ،‫كننده‬ ‫بسیج‬ ‫‌های‬‫ی‬‫ایدئولوژ‬
‫جنبش‬ ‫نظیر‬ ‫تحوالتی‬ ‫و‬ ‫اروپایی‬ ‫كشورهای‬ ‫در‬ ‫شدن‬ ‫سیاسی‬ ‫غیر‬ ‫فرایندهای‬ ‫و‬ ‫پرولتری‬
‫این‬ ‫کاربست‬ .‫است‬ ‫بوده‬ ... ‫و‬ ‫فمینیستی‬ ‫‌های‬‫ش‬‫جنب‬ ،‫زیست‬ ‫محیط‬ ‫حامیان‬ ،‫سبزها‬
‫‌رسد‬‫ی‬‫م‬ ‫‌نظر‬‫ه‬‫ب‬ ،‫هرمنوتیکی‬ ‫و‬ ‫‌گرایی‬‫ت‬‫اثبا‬ ‫رویکردهای‬ ‫نظریات‬ ‫دیگر‬ ‫جای‬ ‫به‬ ‫رهیافت‬
‫و‬‫دهد‬‫‌دست‬‫ه‬‫ب‬‫ایرانی‬‫متکثر‬‫جامعه‬ ‫در‬‫‌گذاری‬‫ت‬‫سیاس‬ ‫و‬ ‫فهم‬‫برای‬‫را‬‫بومی‬‫رهیافتی‬‫بتواند‬
.‫آید‬ ‫‌کار‬‫ه‬‫ب‬‫انسانی‬‫علوم‬‫برای‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌رشت‬‫ن‬‫میا‬‫‌ای‬‫ه‬‫نظری‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬
.‫اجتماعی‬‫علوم‬،‫‌نگری‬‫ی‬‫بوم‬،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬،‫تحلیل‬‫روش‬،‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬ :‫‌واژه‬‫د‬‫کلی‬
abbassi_e@shirazu.ac.ir
.‫شیراز‬ ‫دانشگاه‬ ‫سیاسی‬ ‫علوم‬ ‫گروه‬ ،‫سیاسی‬ ‫علوم‬ ‫استادیار‬ .1
56-23‫‌ص‬‫ص‬،1394 ‫بهار‬،2‫شماره‬،‫هفتم‬‫دوره‬،‫انسانی‬‫علوم‬ ‫در‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌رشت‬‫ن‬‫میا‬‫مطالعات‬‫فصلنامه‬
Archive of SID
www.SID.ir

3. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
24
‫مقدمه‬
‫بر‬‫مسلط‬‫‌های‬‫ت‬‫رهیاف‬ ‫از‬‫یكی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫علوم‬ ‫در‬‫سنتی‬‫‌های‬‫ت‬‫رهیاف‬‫جمله‬ ‫از‬1
‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫رهیافت‬
‫این‬.)53-52:1384،‫استوكر‬‫و‬‫(مارش‬‫است‬‫بوده‬‫هنجاری‬‫سیاسی‬‫نظریه‬‫در‬‫میالدی‬‫هفتاد‬‫دهه‬‫مناظره‬
‫‌ترین‬‫م‬‫مه‬ ‫از‬‫برخی‬‫به‬،‫كالســیك‬ ‫فلســفی‬‫ســنت‬‫به‬‫ارجاع‬‫با‬‫بوده‬‫تالش‬ ‫در‬‫دهه‬‫چند‬ ‫از‬‫بیش‬‫با‬‫نظریه‬
‫دیگر‬ ‫از‬‫را‬‫آن‬،‫مکتب‬‫این‬‫‌شناســی‬‫ت‬‫معرف‬ ‫و‬‫‌شناســی‬‫ی‬‫هست‬.‫دهد‬‫پاســخ‬‫روشــی‬ ‫و‬‫نظری‬‫‌های‬‫ش‬‫پرســ‬
‫ـتفاده‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫اجتماعی‬‫علوم‬ ‫در‬‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫از‬‫وقتــی‬.‫‌نماید‬‫ی‬‫م‬‫متمایــز‬‫فكــری‬ ‫و‬‫تحلیلــی‬‫رویكردهــای‬
‫جامعه‬‫تحلیل‬ ‫و‬‫ـد‬‫ـ‬‫ق‬‫ن‬‫به‬‫کــه‬ ‫نظریه‬‫یک‬:‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫اشــاره‬‫موضوع‬ ‫دو‬‫این‬ ‫از‬‫یکــی‬‫بــه‬ ً‫ال‬‫احتمــا‬‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬
‫این‬ ‫در‬‫که‬ ‫علم‬‫ـت‬‫ـ‬‫ی‬‫ماه‬‫مورد‬ ‫در‬‫نظری‬‫رویکــردی‬‫دیگری‬ ‫و‬‫‌شناســی‬‫ی‬‫هست‬‫مبانی‬‫با‬‫‌پــردازد‬‫ی‬‫م‬‫غربــی‬
‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ت‬‫معرف‬‫مبانی‬ ‫و‬‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫ظاهر‬‫اجتماعی‬‫علوم‬‫ماهیت‬‫دربــارۀ‬‫‌ای‬‫ه‬‫فرانظری‬‫صــورت‬‫به‬‫حالــت‬
‫ـن‬‫ـ‬‫ی‬‫همچن‬ ‫و‬ ‫ـران‬‫ـ‬‫گ‬‫دی‬ ‫‌های‬‫ه‬‫اندیشــ‬ ‫فهــم‬ ‫روش‬ ‫هــم‬ ‫و‬ ‫اندیشــه‬ ‫و‬ ‫تفکــر‬ ‫روش‬ ‫هــم‬ ‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬ .‫دارد‬
‫خاصی‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ش‬‫رو‬،‫مزبور‬‫نظری‬‫الگوی‬.‫اســت‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫سیاســی‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫تبیین‬ ‫در‬‫رهیافتی‬
‫و‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ی‬‫هست‬‫ابعاد‬ ‫از‬‫جدا‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫عرضه‬‫مناســبی‬‫تبیینی‬‫قدرت‬ ‫و‬‫ارایه‬‫سیاســی‬‫نظریــه‬‫عرصــه‬ ‫در‬
‫ارایه‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫سیاسی‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫تحلیل‬ ‫در‬‫نیز‬‫خاصی‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬‫رهیافت‬‫این‬،‫‌شناسی‬‫ت‬‫معرف‬
‫تحلیل‬‫مانند‬‫‌هایی‬‫ی‬‫ـ‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ش‬‫رو‬ ‫کنــار‬ ‫در‬‫بنابراین‬.‫اســت‬ ‫برخوردار‬‫مناســبی‬‫کارآمدی‬ ‫از‬‫کــه‬ ‫‌کنــد‬‫ی‬‫م‬
‫تحلیل‬ ‫و‬)‫پوزیتویستی‬‫یا‬‫کمی‬ ‫(رویکردهای‬‫‌گرایی‬‫ه‬‫نخب‬ ‫و‬‫سیاسی‬‫فرهنگ‬،‫سیاسی‬‫اقتصاد‬،‫طبقاتی‬
‫جمله‬ ‫از‬‫که‬ ‫نیز‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ش‬‫رو‬‫این‬ ‫از‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬)‫کیفی‬ ‫یا‬‫هرمنوتیکی‬‫(رویکرد‬... ‫و‬‫فمینیســتی‬،‫گفتمانی‬
.)99:1384،‫‌یوسفی‬‫ی‬‫(حاج‬‫برد‬‫بهره‬‫است‬‫کیفی‬ ‫رویکردهای‬
‫بنیانگرا‬‫مکتب‬‫نخست‬:‫برشمرد‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫سیاسی‬_‫فکری‬‫مکتب‬ ‫و‬‫نحله‬‫سه‬‫سیاسی‬‫اندیشۀ‬ ‫در‬
‫عقل‬‫بر‬‫تکیه‬‫با‬‫که‬ ‫است‬‫اعتقاد‬‫این‬‫بر‬‫مکتب‬‫این‬.‫‌ورزد‬‫ی‬‫م‬‫کید‬ ‫تأ‬‫آدمی‬‫بنیاد‬‫خود‬‫عقل‬ ‫و‬‫تعقل‬‫بر‬‫که‬
‫‌گرایی‬‫ه‬‫جامع‬ ‫و‬ ‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬ ،‫‌گرایی‬‫ت‬‫جماع‬ ‫به‬ ‫داخلی‬ ‫ادبیات‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫است‬ Communitarianism ‫معادل‬ ‫مفهوم‬ ‫این‬ .1
.‫‌داند‬‫ی‬‫م‬‫‌تری‬‫ب‬‫مناس‬‫مفهوم‬‫را‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫مقاله‬‫این‬.‫است‬‫شده‬‫ترجمه‬
‫ـر‬‫گ‬‫ا‬«.‫دارد‬‫ـز‬‫ی‬‫ن‬‫ـانه‬‫س‬‫‌شنا‬‫ت‬‫معرف‬ ‫و‬‫‌شناسـانه‬‫ی‬‫هست‬‫ابعـاد‬‫چنـد‬‫هـر‬‫دارد‬‫کیـد‬ ‫تأ‬‫نظریـه‬‫ایـن‬‫‌شناسـی‬‫ش‬‫رو‬‫بعـد‬‫بـر‬‫مقالـه‬‫ایـن‬
‫از‬ ‫ـی‬‫س‬‫‌شنا‬‫ت‬‫معرف‬ ،‫ـم‬‫ی‬‫‌آی‬‫ی‬‫برم‬ ‫آن‬ ‫شـناخت‬ ‫دنبـال‬ ‫بـه‬ ‫مـا‬ ‫کـه‬ ‫دارد‬ ‫وجـود‬ ‫چیـزی‬ ‫چـه‬ ‫یعنـی‬ ،‫‌پرسـد‬‫ی‬‫م‬ ‫هسـتی‬ ‫از‬ ‫‌شناسـی‬‫ی‬‫هست‬
‫ـورت‬‫ص‬ ‫ـا‬‫ی‬ ‫ـرد‬‫ی‬‫گ‬ ‫ـورت‬‫ص‬ ‫ـد‬‫ی‬‫با‬ ‫پژوهـش‬ ‫«چگونـه‬ ‫کـه‬ ‫پرسـش‬ ‫ایـن‬ ‫بـا‬ ‫‌شناسـی‬‫ش‬‫رو‬ .‫‌پرسـد‬‫ی‬‫م‬ ‫هسـتی‬ ‫آن‬ ‫بـه‬ ‫معرفـت‬ ‫چگونگـی‬
)13:1384،‫ـفی‬‫س‬‫‌یو‬‫ی‬‫(حاج‬»‫‌کنـد‬‫ی‬‫م‬‫کمـک‬ ‫مـا‬‫بـه‬‫پژوهـش‬‫طراحـی‬ ‫و‬‫تحلیلـی‬‫‌های‬‫ی‬‫اسـتراتژ‬‫انتخـاب‬ ‫در‬‫واقـع‬ ‫در‬ ‫و‬‫‌گیـرد‬‫ی‬‫م‬
‫و‬ ‫دارد‬ ‫ـد‬‫ی‬‫ک‬ ‫تأ‬ ‫ـی‬‫س‬‫‌شنا‬‫ت‬‫معرف‬ ‫بعـد‬ ‫بـر‬ ‫بیشـتر‬ ‫روش‬ ‫از‬ ‫مختلـف‬ ‫تعاریـف‬ ‫ذکـر‬ ‫بـا‬ ‫خـود‬ ‫کتـاب‬ ‫در‬ ‫حقیقیـت‬ ‫سـیدصادق‬ ‫هرچنـد‬
‫ـن‬‫ی‬‫ب‬‫ـه‬‫ک‬ ‫ـد‬‫ن‬‫‌دا‬‫ی‬‫م‬‫وارد‬‫را‬‫ـد‬‫ق‬‫ن‬‫ایـن‬،»‫سیاسـی‬‫علـوم‬ ‫در‬‫نظریـه‬ ‫و‬‫«روش‬‫کتـاب‬ ‫بـر‬ ‫و‬‫‌بـرد‬‫ی‬‫م‬ ‫‌کار‬‫ه‬‫بـ‬‫‌شناسـی‬‫ش‬‫رو‬‫جـای‬‫بـه‬‫را‬‫نظریـه‬
‫علم‬‫تولید‬‫ـای‬‫ه‬‌‫م‬‫نظا‬ ‫در‬‫ـت‬‫س‬‫ا‬‫معتقد‬‫ایمـان‬‫‌تقـی‬‫د‬‫محم‬.)22:1385،‫(حقیقـت‬‫اسـت‬‫نـداده‬‫صـورت‬‫تفکیـک‬‫نظریـه‬ ‫و‬‫روش‬
‫ـی‬‫س‬‫اسا‬ ‫ـر‬‫ص‬‫عن‬ ‫ـج‬‫ن‬‫پ‬ ‫ـی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫واقعیـت‬ ‫سـطح‬ ‫تـا‬ ‫فلسـفی‬ ‫‌هـای‬‫م‬‫نظا‬ ‫یعنـی‬ ،‫واقعیـت‬ ‫شـکل‬ ‫‌تریـن‬‫ی‬‫انتزاع‬ ‫سـطح‬ ‫از‬ ،‫معرفـت‬ ‫و‬
‫معتقد‬‫مقاله‬‫این‬.)288:1393،‫(ایمـان‬‫اجتماعی‬‫واقعیت‬ ‫و‬،)‫مدل(الگو‬،‫نظریـه‬،‫پارادایـم‬،‫فلسـفه‬:‫از‬‫عبارتنـد‬‫کـه‬ ‫دارد‬‫وجـو‬
‫ـج‬‫ن‬‫پ‬ ‫ـن‬‫ی‬‫ا‬ ‫ـوان‬‫ت‬‌‫ی‬‫م‬ ‫و‬ ‫ـد‬‫ن‬‫‌ک‬‫ی‬‫م‬ ‫مطـرح‬ ‫را‬ ‫‌شناسـانه‬‫ش‬‫رو‬ ‫و‬ ‫‌شناسـانه‬‫ت‬‫معرف‬ ،‫‌شناسـانه‬‫ی‬‫هست‬ ‫‌های‬‫ش‬‫پرسـ‬ ‫نیـز‬ ‫‌گرایـی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫اسـت‬
.‫ـود‬‫ش‬‌‫ی‬‫م‬‫ـد‬‫ی‬‫ک‬ ‫تأ‬‫ـی‬‫ع‬‫اجتما‬‫واقعیـت‬ ‫و‬‫نظریـه‬‫‌عنـوان‬‫ه‬‫ب‬‫آن‬‫رابطـه‬‫بـر‬‫بیشـتر‬‫مقـال‬‫ایـن‬ ‫در‬‫چنـد‬‫هـر‬.‫کـرد‬ ‫بررسـی‬‫آن‬ ‫در‬‫را‬‫مرحلـه‬
Archive of SID
www.SID.ir

4. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
25
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫اخالقی‬‫‌های‬‫م‬‫نظا‬‫آن‬‫مبنــای‬‫بر‬ ‫و‬‫یافت‬‫دســت‬‫شــمول‬‫جهان‬ ‫و‬‫عام‬‫مبانی‬ ‫و‬‫اصول‬‫بــه‬‫‌تــوان‬‫ی‬‫م‬‫انســان‬
‫زمان‬ ‫از‬‫فراتر‬‫اصولــی‬ ‫و‬‫ها‬‫ارزش‬‫بــر‬‫مبتنی‬‫که‬ ‫اجتماعــی‬‫‌های‬‫م‬‫نظا‬‫آنهــا‬‫کمک‬ ‫بــه‬‫بتــوان‬‫کــه‬ ‫داد‬‫ارایــه‬
‫مکتب‬‫دوم‬‫مکتــب‬.‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫گفته‬ ‫نیز‬‫‌گرایی‬‫ت‬‫اثبا‬‫روش‬،‫نگــرش‬‫این‬‫بــه‬.‫نهاد‬‫بنــا‬،‫باشــند‬‫مــکان‬ ‫و‬
‫معتقد‬‫که‬ ‫معنا‬‫این‬‫به‬.‫هســتند‬‫‌گرایی‬‫ن‬‫بنیا‬‫ضد‬‫واقع‬ ‫در‬‫که‬ ‫‌هاســت‬‫ت‬‫‌مدرنیس‬‫ت‬‫پس‬‫یا‬‫‌گراها‬‫د‬‫پســاتجد‬
‫ـته‬‫ـ‬‫ش‬‫دا‬‫را‬‫مکان‬ ‫و‬‫زمان‬‫قید‬ ‫از‬‫فارغ‬ ‫و‬‫شــمول‬‫جهان‬‫اصول‬‫ابداع‬‫یا‬‫کشــف‬ ‫‌توانایی‬‫آدمی‬‫عقل‬‫نیســتند‬
‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫نخ‬‫مکتب‬ ‫دو‬‫میان‬‫راهــی‬‫که‬ ‫‌باشــند‬‫ی‬‫م‬‫‌گرایــان‬‫ع‬‫اجتما‬‫یــا‬‫‌گرایــان‬‫ه‬‫زمین‬،‫مکتــب‬‫ســومین‬.‫باشــد‬
‫ـری‬‫ـ‬‫ش‬‫ب‬‫عقل‬‫برای‬‫شــمول‬‫جهان‬ ‫و‬‫عام‬‫مبانی‬ ‫و‬‫اصول‬‫تبییــن‬‫امکان‬‫که‬ ‫‌پذیــرد‬‫ی‬‫م‬‫مکتــب‬‫ایــن‬.‫اســت‬
‫افراطی‬‫فردی‬‫‌گرایی‬‫ی‬‫ذهن‬‫‌نوعی‬‫ه‬‫ب‬‫نیز‬‫پساتجددگرا‬‫راه‬‫که‬ ‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫متذکر‬‫حال‬‫عین‬ ‫در‬‫اما‬‫ندارد‬‫وجود‬
‫و‬‫فرد‬‫به‬‫را‬‫اخالقی‬‫اجتماعی‬‫معیارهای‬ً‫ال‬‫عم‬‫که‬ ‫‌رســد‬‫ی‬‫م‬‫اخالقی‬‫نســبیت‬‫یک‬‫به‬ ‫و‬‫انجامید‬‫خواهد‬
.)8-6:1377،‫بهشتی‬‫‌کند(حسینی‬‫ی‬‫م‬‫منوط‬‫افراد‬
‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫تبیین‬ ‫در‬‫توانی‬‫چه‬ ‫از‬‫و‬‫چیست‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬‫مهم‬‫سؤال‬‫پی‬ ‫در‬‫مقاله‬‫این‬
‫‌های‬‫ی‬‫ـ‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ش‬‫رو‬ ‫از‬‫یکــی‬‫شــناخت‬ ‫و‬‫بررســی‬‫به‬‫دارد‬‫ســعی‬‫اســت؟‬ ‫برخــوردار‬‫اجتماعــی‬ ‫و‬‫سیاســی‬
‫رویکرد‬ ‫و‬‫لیبرالیســتی‬‫فلســفۀ‬‫به‬‫جدی‬‫نقد‬‫بــا‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬.‫بپــردازد‬‫اجتماعی‬‫علــوم‬‫حــوزه‬ ‫در‬‫مهــم‬
‫عقالنیت‬‫به‬‫که‬ ‫پردازد‬‫می‬‫جدیدی‬‫روشی‬‫سازۀ‬‫به‬‫گفتمانی‬ ‫تحلیل‬‫روش‬‫همچنین‬ ‫و‬‫آن‬‫‌گرایی‬‫ت‬‫اثبا‬
‫علوم‬‫‌هــای‬‫ه‬‫پدید‬‫بررســی‬ ‫در‬‫تاریخی‬‫‌شناســی‬‫ه‬‫جامع‬‫‌دهــد‬‫ی‬‫م‬‫اجازه‬‫‌نوعــی‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬‫اســت‬‫قائــل‬‫محیطــی‬
‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫ــران‬‫ك‬‫متف‬‫‌ترین‬‫م‬‫مه‬.‫هســتند‬‫‌شناســی‬‫ش‬‫رو‬‫عرصه‬‫‌گرایان‬‫ه‬‫ســاز‬‫آنها‬.‫رود‬ ‫بکار‬‫اجتماعــی‬
‫بر‬‫پژوهش‬‫این‬.‫‌باشــند‬‫ی‬‫م‬ ‫والزر‬‫مایكل‬ ‫و‬‫تیلور‬ ‫چارلز‬،‫ـندل‬‫ـ‬‫س‬‫مایكل‬،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬‫ـدیر‬‫ـ‬‫س‬‫ال‬‫چون‬‫افرادی‬
‫شده‬‫سعی‬‫همچنین‬‫پژوهش‬‫این‬ ‫در‬.‫دارد‬‫کید‬ ‫تأ‬‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬‫آراء‬‫‌ویژه‬‫ه‬‫ب‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫چپ‬‫متفکران‬
‫حالت‬ ‫از‬‫تا‬‫گردد‬ ‫ارایه‬‫ایران‬‫سیاسی‬‫‌شناسی‬‫ه‬‫جامع‬ ‫از‬‫‌هایی‬‫ه‬‫نمون‬‫با‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬‫اصول‬
.‫بگیرد‬‫خود‬‫به‬‫کاربردی‬ ‫جنبه‬‫موضوع‬ ‫و‬‫خارج‬‫انتزاعی‬
‫موضوع‬‫ادبیات‬‫بررسی‬
‫فقیر‬‫‌شــدت‬‫ه‬‫ب‬‫ایران‬ ‫در‬‫سیاســی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫شــناخت‬ ‫در‬‫موجود‬‫نظــری‬ ‫و‬‫روشــی‬‫ادبیــات‬
‫اجتماعی‬‫علوم‬‫پژوهش‬ ‫و‬‫آموزش‬‫بر‬‫کم‬‫حا‬‫نگرش‬،‫ادبیات‬‫این‬‫بر‬‫کم‬‫حا‬‫ضعف‬‫اساسی‬‫علت‬.‫است‬
‫امروزه‬.‫اســت‬‫کم‬‫حا‬‫‌گرایی‬‫ت‬‫اثبا‬‫نگــرش‬ ‫هنــوز‬‫ایران‬ ‫در‬.‫‌اســت‬‫بوده‬‫سیاســت‬‫علــم‬‫خــاص‬ ‫‌طــور‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬
‫طبیعت‬ ‫و‬‫انسان‬‫همانندی‬‫اصل‬‫‌ویژه‬‫ه‬‫ب‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫انســانی‬‫علوم‬‫عرصه‬ ‫در‬‫نگرش‬‫این‬‫اساســی‬‫اصول‬
‫ـانی‬‫ـ‬‫س‬‫ان‬‫مطالعات‬ ‫در‬‫‌محوری‬‫ب‬‫غر‬‫ســلطه‬‫‌خصوص‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬‫یکســان‬‫‌های‬‫ش‬‫رو‬‫با‬‫آنها‬‫شــناخت‬‫امکان‬ ‫و‬
‫در‬‫روش‬‫این‬.‫اســت‬‫گرفته‬ ‫قرار‬‫غرب‬‫‌شناســی‬‫ه‬‫جامع‬‫مکاتب‬‫برخی‬‫جدی‬‫انتقاد‬‫مورد‬‫آن‬‫اجتماعی‬ ‫و‬
‫بر‬‫حقوقی‬‫رویکرد‬‫گردید‬ ‫ســبب‬ ‫و‬‫داشــت‬‫همراه‬‫به‬‫مثبتی‬‫پیامدهای‬،1340‫دهه‬ ‫در‬‫ایران‬‫به‬‫ورود‬ ‫بدو‬
Archive of SID
www.SID.ir

5. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
26
‫اما‬.‫گردد‬ ‫آن‬‫جایگزین‬‫‌ای‬‫ه‬‫انداز‬‫تا‬‫‌شناســی‬‫ه‬‫جامع‬‫رویکرد‬ ‫و‬‫یابد‬‫کاهش‬ ‫سیاســی‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫مطالعه‬
‫جوامع‬‫به‬‫مربوط‬‫سیاسی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ه‬‫نظری‬‫بیان‬‫به‬‫سیاست‬‫علم‬‫عالمان‬‫گردید‬ ‫باعث‬،‫آن‬‫تسلط‬
‫ـناخت‬‫ـ‬‫ش‬‫آنکه‬‫کثر‬‫حدا‬‫یا‬‫بزنند‬‫دســت‬‫کمتر‬ ‫ایرانی‬‫جامعه‬‫شــناخت‬‫برای‬‫تالش‬‫به‬ ‫و‬‫بپردازنــد‬‫غربــی‬
‫ماندن‬ ‫دور‬‫راهبرد‬‫این‬‫نتیجۀ‬.‫کنند‬ ‫تئوریــزه‬‫غربی‬‫نظریه‬‫همان‬‫چارچوب‬ ‫در‬‫ایرانی‬‫جامعــه‬ ‫از‬‫را‬‫خــود‬
.‫است‬‫ایرانی‬‫جامعه‬ ‫و‬‫دولت‬‫ساحت‬ ‫در‬‫سیاسی‬‫تحوالت‬‫واقعیات‬ ‫از‬‫سیاسی‬‫علوم‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫علوم‬
‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬‫سیاست‬‫علم‬ ‫و‬‫عام‬ ‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬‫اجتماعی‬‫علوم‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫سیاسی‬‫انزوای‬‫را‬‫آن‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫که‬ ‫وضعیتی‬
.)298:1377،‫(باوی‬‫دانست‬‫خاص‬
‫علت‬‫به‬‫ـوق‬‫ـ‬‫ف‬‫رویکرد‬‫بــر‬‫مبتنی‬‫نظریــات‬‫بــا‬‫ایــران‬ ‫در‬‫سیاســی‬ ‫و‬‫اجتماعــی‬‫‌هــای‬‫ه‬‫پدید‬‫کنــون‬ ‫تــا‬
‫پیامدهای‬،‫دید‬‫زاویه‬‫این‬.‫اســت‬‫گرفته‬ ‫قرار‬‫بررســی‬ ‫و‬‫بحث‬‫مورد‬‫جدید‬‫علم‬‫بر‬‫آن‬‫گســترۀ‬ ‫کمیت‬‫حا‬
‫بین‬‫جدایی‬‫ـر‬‫ـ‬‫ب‬‫آن‬‫فــرض‬‫‌ترین‬‫م‬‫مه‬.‫اســت‬‫داشــته‬‫ایران‬‫سیاســی‬ ‫و‬‫فکــری‬‫تاریــخ‬‫بررســی‬ ‫در‬‫خاصــی‬
‫نظر‬ ‫در‬‫را‬ ‫امور‬‫ـی‬‫ـ‬‫گ‬‫پیچید‬‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫کی‬‫ادارا‬‫وجه‬‫به‬‫کــه‬ ‫اولویتی‬‫با‬‫آنها‬.‫اســت‬ ‫اســتوار‬‫مدرنیته‬ ‫و‬‫ســنت‬
‫‌دهد‬‫ی‬‫نم‬‫ـازه‬‫ـ‬‫ج‬‫ا‬‫‌گرایی‬‫ت‬‫اثبا‬.‫‌کنند‬‫ی‬‫م‬‫‌گیــری‬‫ه‬‫نتیج‬‫راحت‬ ‫و‬‫‌پردازنــد‬‫ی‬‫م‬‫‌ســازی‬‫ه‬‫ساد‬‫بــه‬ ‫و‬‫‌گیرنــد‬‫ی‬‫نم‬
‫زمانی‬‫‌های‬‫ت‬‫محدودی‬‫بــر‬‫غلبه‬‫مدعی‬ ‫و‬‫گیرند‬ ‫قــرار‬‫تفســیر‬‫مورد‬‫اجتماعی‬‫حیات‬‫با‬‫ارتبــاط‬ ‫در‬‫باورهــا‬
‫خاص‬ ‫در‬‫را‬‫وقایع‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ش‬‫رو‬‫«این‬.‫‌اند‬‫ی‬‫فرهنگ‬‫‌های‬‫ی‬‫ویژگ‬ ‫از‬‫فارغ‬‫آدمی‬ ‫رفتــار‬‫مطالعــه‬ ‫و‬‫مکانــی‬ ‫و‬
‫‌زمان‬‫ی‬‫ب‬‫ـیرهای‬‫ـ‬‫س‬‫تف‬‫اســاس‬‫بر‬ ‫و‬‫دارند‬‫عام‬‫مقوالت‬ ‫در‬‫آن‬‫گنجاندن‬ ‫در‬‫ســعی‬‫بلکه‬‫‌بیند‬‫ی‬‫نم‬‫آن‬‫بودن‬
‫ـانی‬‫ـ‬‫س‬‫ان‬‫ـوژۀ‬‫ـ‬‫س‬‫بر‬‫کید‬ ‫تأ‬‫علت‬‌‫ه‬‫ب‬.)11:1385،‫علمداری‬‫(معینی‬»‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫شــکل‬‫ابدی‬‫مســائل‬‫دربارۀ‬
‫و‬‫فكری‬‫‌های‬‫ن‬‫جریا‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫اندیشــ‬،‫ادبیات‬‫این‬ ‫در‬،‫اجتماعی‬ ‫و‬‫سیاســی‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫به‬‫‌دهی‬‫ل‬‫شــک‬ ‫در‬
‫قرار‬‫مطالعه‬ ‫و‬‫بررسی‬‫مورد‬‫اندیشه‬‫نظام‬ ‫و‬‫مجموعه‬‫کمتر‬ ‫و‬‌‫ه‬‫شد‬‫بررسی‬‫‌ها‬‫ت‬‫شــخصی‬‫قالب‬ ‫در‬‫سیاســی‬
‫جدید‬‫ایران‬،‫‌اند‬‫ه‬‫ورزید‬‫اهتمــام‬‫معاصر‬‫ایران‬‫بررســی‬‫به‬‫که‬ ‫آثاری‬‫عمده‬‫که‬ ‫آن‬‫دیگــر‬‫نکتــۀ‬.‫‌گیــرد‬‫ی‬‫م‬
‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬‫نظریۀ‬‫صرف‬‫دام‬ ‫در‬،‫دیگر‬‫‌عبارت‬‫ه‬‫ب‬.‫‌اند‬‫ه‬‫یافت‬‫مدرن‬ ‫و‬‫ســنتی‬‫فرهنگ‬ ‫دو‬‫تقابل‬‫راســتای‬ ‫در‬‫را‬
‫و‬‫چپ‬‫فكری‬‫جریانات‬‫قالب‬ ‫در‬‫را‬‫‌ها‬‫ه‬‫اندیشــ‬‫كه‬ ‫نیز‬‫معدودی‬ ‫آثار‬‫دیگر‬.‫‌اند‬‫ه‬‫آمد‬ ‫گرفتار‬ ‫مدرنیســم‬ ‫و‬
‫آن‬‫سیاسی‬‫نمود‬‫اصطالح‬‫به‬‫یا‬‫سیاسی‬‫عرصه‬‫بیشــتر‬‫‌اند‬‫ه‬‫گذاشــت‬ ‫بحث‬‫به‬‫لیبرال‬ ‫و‬‫مذهبی‬‫یا‬ ‫و‬‫راســت‬
.‫‌اند‬‫ه‬‫بازماند‬‫آنها‬‫‌شناسی‬‫ه‬‫ریش‬ ‫از‬ ‫و‬‫‌اند‬‫ه‬‫كرد‬ ‫بررسی‬‫سیاسی‬‫‌های‬‫ل‬‫تشك‬ ‫و‬‫احزاب‬‫قالب‬ ‫در‬‫را‬‫جریانات‬
‫مانند‬‫‌هایی‬‫ت‬‫رهیاف‬.‫‌انــد‬‫ه‬‫پرداخت‬‫آنهــا‬‫معرفی‬‫بــه‬‫دهند‬‫دســت‬‫به‬‫مناســبی‬‫تحلیل‬‫آنکه‬ ‫از‬‫بیشــتر‬‫آنهــا‬
‫رویکرد‬‫که‬ ‫طبقاتی‬‫تحلیل‬،‫شد‬‫رایج‬‫سیاســی‬‫علوم‬‫بر‬‫حقوق‬‫‌شناســی‬‫ش‬‫رو‬‫تســلط‬‫اثر‬‫بر‬‫که‬ ‫نهادگرایی‬
‫و‬‫‌گرا‬‫ت‬‫راس‬‫‌های‬‫ه‬‫گرو‬ ‫توسط‬‫که‬ ‫‌گرایی‬‫ه‬‫نخب‬ ‫و‬‫سیاســی‬‫فرهنگ‬‫رویکرد‬ ‫و‬‫اســت‬‫ایران‬ ‫در‬‫چپ‬‫ادبیات‬
‫‌شناختی‬‫ن‬‫روا‬‫‌های‬‫ت‬‫رهیاف‬‫یا‬‫سیاسی‬‫اقتصاد‬‫مانند‬‫‌هایی‬‫ت‬‫رهیاف‬ً‫ا‬‫اخیر‬‫و‬‫شد‬‫وارد‬‫ایران‬‫به‬‫‌گرایان‬‫ب‬‫غر‬
‫فوق‬‫علل‬‫به‬‫بنا‬ ‫و‬‫داشته‬‫ایران‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫سیاسی‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫مطالعه‬ ‫در‬‫سعی‬‫‌گرایی‬‫ت‬‫اثبا‬‫رویکرد‬‫با‬
.‫‌اند‬‫ه‬‫بازماند‬‫کارآمد‬ ‫تحلیل‬ ‫و‬‫کامل‬ ‫فهم‬ ‫از‬
Archive of SID
www.SID.ir

6. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
27
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫در‬ ‫و‬‫گرفته‬ ‫قــرار‬‫اجتماعی‬‫علوم‬‫بررســی‬‫مبنای‬‫ایران‬ ‫در‬‫اســت‬‫دهه‬‫یک‬ ‫از‬‫بیــش‬‫کــه‬ ‫دوم‬‫رویکــرد‬
‫عبارت‬‫به‬.‫اســت‬‫تفســیری‬‫رویکرد‬،‫داشــته‬‫پربســامد‬‫کاربردی‬ ‫نیز‬‫فکری‬‫جریانات‬‫تحلیل‬ ‫و‬‫بررســی‬
‫چیز‬‫هر‬ ‫از‬‫قبل‬‫تفســیری‬‫پژوهشــگر‬.‫‌هاســت‬‫ه‬‫پدید‬ ‫و‬‫اندیشــه‬‫بحث‬‫به‬‫بیرونی‬ ‫و‬‫دوم‬‫درجه‬‫نگاه‬،‫دیگر‬
‫آمده‬‫بدســت‬‫بررســی‬‫مورد‬‫افراد‬‫یا‬‫شناســایی‬‫موضوع‬‫بــا‬‫همدلی‬‫راه‬ ‫از‬‫کــه‬ ‫فهمــی‬.‫اســت‬‫فهــم‬‫مدعــی‬
‫وقایع‬ ‫بروز‬‫علل‬‫دارنــد‬‫ســعی‬‫که‬ ‫دارد‬ ‫قرار‬‫‌گرایان‬‫ت‬‫اثبا‬‫تجریدی‬‫تبیین‬‫بــا‬‫تقابل‬ ‫در‬‫مفهــوم‬‫ایــن‬.‫باشــد‬
‫‌تر؛‬‫ع‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫و‬‫مضمونی‬‫به‬‫آن‬‫ارجاع‬‫مســتلزم‬،‫عمل‬‫هر‬‫درک‬،‫رویکرد‬‫ایــن‬ ‫در‬.‫دهند‬‫توضیــح‬‫را‬‫رفتــاری‬‫یــا‬
‫‌های‬‫ت‬‫برداشــ‬ ‫از‬‫متنوعــی‬‫طیف‬.‫دهــد‬‫مــی‬‫رخ‬‫آن‬ ‫در‬ ‫مذکــور‬‫عمــل‬‫کــه‬ ‫اســت‬‫فرهنگــی‬‫دنیــای‬‫یعنــی‬
‫انسانی‬‫علوم‬ ‫در‬‫پژوهش‬‫نحوه‬‫به‬‫که‬ ‫نگاهی‬‫نظر‬ ‫از‬‫‌شناســی‬‫ه‬‫جامع‬ ‫و‬‫فلســفی‬‫مکاتب‬،‫‌شناســی‬‫ت‬‫معرف‬
‫و‬‫‌شناسی‬‫ه‬‫نشان‬،‫پدیدارشناسی‬،‫هرمنوتیک‬،‫گیرند‬ ‫می‬ ‫قرار‬‫تفسیری‬‫کلی‬ ‫رویکرد‬‫چارچوب‬ ‫در‬‫دارند‬
.)46-43:1386،‫(سیدامامی‬‫‌اند‬‫ه‬‫جمل‬‫آن‬ ‫از‬‫مردمی‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬
‫در‬‫که‬ ‫است‬‫آن‬‫گفتمان‬ ‫تحلیل‬‫فرض‬.‫‌هاست‬‫ی‬‫‌شناس‬‫ش‬‫رو‬‫نوع‬‫این‬ ‫از‬‫یکی‬‫گفتمان‬ ‫تحلیل‬‫روش‬
.‫دارند‬ ‫قرار‬‫تخاصم‬ ‫و‬‫‌ســازی‬‫ت‬‫غیری‬‫وضعیت‬ ‫در‬‫که‬ ‫دارند‬‫وجود‬‫‌ها‬‫ن‬‫گفتما‬ ‫از‬‫تعدادی‬‫‌ای‬‫ه‬‫جامع‬‫هر‬
‫نموده‬‫ســرکوب‬‫را‬‫دیگر‬‫‌های‬‫ن‬‫گفتما‬ ‫و‬‫یافته‬‫هژمونیک‬‫خصلتی‬‫‌ها‬‫ن‬‫گفتما‬ ‫از‬‫یکی‬‫شــرایطی‬‫چنین‬ ‫در‬
‫گفتمان‬ ‫یک‬‫‌مثابۀ‬‫ه‬‫ب‬‫فکری‬‫جریانهای‬،‫ادبیــات‬‫این‬ ‫در‬.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬ ‫قرار‬‫حاشــیه‬ ‫در‬‫را‬‫آنها‬‫حداقل‬‫یــا‬ ‫و‬
‫نظریه‬.‫اســت‬‫گرفته‬ ‫صورت‬‫گفتمانی‬ ‫‌هــای‬‫ه‬‫نظری‬‫اســاس‬‫بر‬‫آن‬‫تبیین‬ ‫و‬‫تحلیل‬ ‫و‬‫شــده‬‫گرفتــه‬ ‫نظــر‬ ‫در‬
‫‌های‬‫ه‬‫رابط‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫هوی‬ .‫‌کند‬‫ی‬‫م‬ ‫کید‬ ‫تأ‬ ‫اجتماعی‬ ‫جهان‬ ‫بازســازی‬ ‫و‬ ‫بازنمایی‬ ‫در‬ ‫زبان‬ ‫نقش‬ ‫بر‬ ‫گفتمان‬
‫به‬‫را‬‫اجتماعی‬‫جهــان‬ ‫در‬‫تغییــر‬،‫‌هــا‬‫ن‬‫گفتما‬ ‫در‬‫تغییــر‬ ‫و‬‫‌هاســت‬‫ن‬‫گفتما‬ ‫و‬‫زبــان‬‫محصــول‬‫اجتماعــی‬
‫امور‬‫پس‬ ‫در‬‫بنیــادی‬ ‫و‬‫معنــا‬‫آن‬ ‫در‬ ‫و‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫صحبــت‬‫‌ها‬‫ت‬‫گسســ‬ ‫از‬‫گفتمــان‬ .‫داشــت‬‫خواهــد‬‫همــراه‬
‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫ســلط‬‫‌پایان‬‫ی‬‫ب‬‫عملکرد‬ ‫از‬‫‌تــوان‬‫ی‬‫م‬‫تنها‬‫نیســت‬ ‫کار‬ ‫در‬‫پیشــرفتی‬ ‫و‬‫ترقی‬.‫نیســت‬‫نهفتــه‬‫اشــیاء‬ ‫و‬
‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫‌زاده‬‫ی‬‫حسین‬‫محمدعلی‬‫نوشــتۀ‬»‫ایران‬ ‫در‬‫سیاســی‬‫ـام‬‫ـ‬‫«اس‬‫کتاب‬ ‫از‬.‫کرد‬ ‫صحبت‬‫انقیادات‬
‫رویکرد‬‫مشــکالت‬‫‌اند‬‫ه‬‫توانســت‬‫حدودی‬‫تا‬‫‌ها‬‫ی‬‫بررســ‬‫این‬.‫یادكرد‬‫حوزه‬‫این‬ ‫در‬‫اثر‬‫‌تریــن‬‫م‬‫مه‬‫‌عنــوان‬‫ه‬‫ب‬
‫مرتفع‬‫‌شــوند‬‫ی‬‫م‬‫واقع‬‫آن‬ ‫در‬‫‌ها‬‫ه‬‫اندیشــ‬‫که‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫زمین‬ ‫و‬ ‫ســاختار‬‫به‬‫توجه‬‫عــدم‬‫جملــه‬ ‫از‬‫را‬‫‌گرایــی‬‫ت‬‫اثبا‬
‫ـیس‬‫ـ‬‫س‬‫تا‬‫فرض‬‫با‬‫که‬ ‫آنجا‬ ‫از‬‫اما‬.‫کنند‬ ‫توجــه‬‫‌ای‬‫ه‬‫اندیشــ‬‫نظام‬‫بر‬‫اشــخاص‬‫بر‬‫کید‬ ‫تأ‬‫جای‬‫بــه‬ ‫و‬‫کننــد‬
‫ذاتی‬‫تشــتت‬ ‫و‬‫تکثر‬،‫آنها‬‫بیــن‬ ‫‌آمیز‬‫م‬‫تخاص‬‫روابــط‬‫بودن‬‫کــم‬‫حا‬،‫‌ها‬‫ن‬‫گفتما‬ ‫ذیــل‬‫فکــری‬‫‌هــای‬‫م‬‫نظا‬
‫تفسیر‬ ‫در‬‫‌پردازند‬‫ی‬‫م‬‫ایران‬‫‌ای‬‫ه‬‫اندیش‬‫نظام‬‫بررســی‬‫به‬‫فکری‬‫نظام‬‫‌ناپذیری‬‫س‬‫قیا‬ ‫و‬‫گسســت‬ ،‫جامعه‬
‫جریانات‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ه‬‫اندیشــ‬ ‫ســایر‬ ‫به‬ ‫همچنین‬ .)1378 ،‫‌کاظمی‬‫ن‬‫(اخوا‬ ‫‌گردند‬‫ی‬‫م‬ ‫مشــکل‬ ‫دچار‬ ‫آنها‬ ‫کامل‬
‫که‬ ‫مادامی‬،‫‌شــود‬‫ی‬‫نم‬‫توجهی‬‫دارد‬ ‫قــرار‬‫گفتمان‬ ‫یــک‬‫حوزۀ‬ ‫از‬‫خارج‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌گونــ‬‫ه‬‫ب‬‫کــه‬ ‫‌هایــی‬‫ه‬‫پدید‬‫یــا‬
‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫دیگر‬‫با‬‫فکری‬‫سنت‬‫یک‬‫‌گوی‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫و‬‫تقابل‬ ‫در‬‫باید‬‫را‬‫جریان‬‫یک‬‫فکری‬‫اصول‬ ‫از‬‫بخشی‬
.‫یافت‬ ‫‌شان‬‫ل‬‫متداخ‬ ‫مرزهای‬ ‫و‬
Archive of SID
www.SID.ir

7. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
28
‫ـوالت‬‫ـ‬‫ح‬‫ت‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ن‬‫جریا‬ ‫در‬‫آن‬‫اســتعداد‬ ‫و‬‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناســی‬‫ش‬‫رو‬ ‫کشــور‬ ‫داخــل‬ ‫در‬ً‫ا‬‫اخیــر‬
‫ادبیات‬ ‫ـار‬‫ـ‬‫ب‬‫ـتین‬‫ـ‬‫س‬‫نخ‬‫برای‬،‫این‬ ‫از‬‫پیــش‬.‫اســت‬‫گرفته‬ ‫قــرار‬‫اســتقبال‬‫مــورد‬‫ایــران‬‫سیاســی‬ ‫و‬‫فکــری‬
‫کتاب‬ .)‫آثار‬‫سایر‬ ‫و‬1380،‫بهشتی‬‫(حسینی‬‫گردید‬ ‫معرفی‬‫بهشــتی‬‫حسینی‬‫ســیدعلیرضا‬‫توســط‬ ‫مزبور‬
‫ـتر‬‫ـ‬‫ش‬‫بی‬ ‫و‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫یاد‬‫ـان‬‫ـ‬‫‌گرای‬‫ه‬‫جامع‬‫‌عنــوان‬‫ه‬‫ب‬‫آنها‬ ‫از‬»‫چندفرهنگــی‬‫جوامــع‬ ‫در‬‫سیاســت‬‫نظــری‬‫«بنیــاد‬
‫عنوان‬‫ـا‬‫ـ‬‫ب‬‫نیز‬‫ـی‬‫ـ‬‫ب‬‫کتا‬ .‫‌کنــد‬‫ی‬‫م‬‫معرفــی‬‫را‬‫آن‬‫متفکــران‬ ‫و‬‫بررســی‬‫را‬‫رهیافــت‬‫ایــن‬‫‌شناســی‬‫ی‬‫هست‬‫مبانــی‬
‫راهبرد‬ ‫نشریه‬ .‫است‬ ‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫متفکران‬ ‫و‬ ‫آراء‬ ‫شامل‬ ‫که‬ ،)1385( »‫لیبرالیزم‬ ‫نقد‬ ‫و‬ ‫‌گرایان‬‫ه‬‫«جامع‬
‫که‬ ‫کرده‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ش‬‫منت‬‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬‫‌های‬‫ه‬‫دیدگا‬ ‫بــر‬‫کید‬ ‫تأ‬‫با‬‫را‬‫‌هایــی‬‫ه‬‫مقال‬‫مجموعــه‬‫خــود‬36‫شــماره‬ ‫در‬‫نیــز‬
‫ابعاد‬‫ـاوت‬‫ـ‬‫ف‬‫ت‬‫به‬‫‌ای‬‫ه‬‫ـ‬‫ـ‬‫ل‬‫مقا‬ ‫در‬‫نیز‬‫واعظــی‬‫احمــد‬.)1384،‫(راهبــرد‬‫دارنــد‬‫کاربــردی‬ ‫و‬‫فلســفی‬‫جنبــه‬
.)1378(‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫پرداخته‬‫لیبرالیســم‬‫با‬)‫‌گرایی‬‫ع‬‫(اجتما‬‫‌گرایــی‬‫ه‬‫جامع‬‫‌شناســی‬‫ش‬‫رو‬ ‫و‬‫‌شناســی‬‫ی‬‫هست‬
‫در‬‫روشی‬‫منظر‬ ‫از‬‫آن‬‫اجتماعی‬‫‌ها‬‫ن‬‫بنیا‬ ‫و‬‫آن‬‫مفاهیم‬‫تعریف‬،‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫بررسی‬‫به‬‫که‬ ‫اثری‬‫بهترین‬
‫الیزابت‬ ‫از‬»‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫سیاســت‬‫«مســائل‬‫کتاب‬ ،‫پرداخته‬‫سیاســی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫تبیین‬
‫جدید‬‫جوامع‬ ‫در‬‫‌ویژه‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬‫رهیافــت‬‫این‬‫با‬‫چندفرهنگی‬‫جوامع‬ ‫در‬‫‌گذاری‬‫ت‬‫سیاســ‬‫بر‬‫که‬ ‫اســت‬‫ـزر‬‫ـ‬‫ی‬‫فر‬
‫‌ای‬‫ه‬‫مقال‬ ‫در‬‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬‫فصلنامه‬ ‫در‬‫کویی‬‫نیا‬‫امیر‬.)1999،‫(فریــزر‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫کید‬ ‫تأ‬‫فراوان‬‫اجتماعــات‬‫بــا‬
‫این‬‫فصل‬‫ـش‬‫ـ‬‫ش‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫خالص‬»‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬‫سیاســت‬‫ـائل‬‫ـ‬‫مس‬:‫کتاب‬ ‫بررســی‬ ‫و‬‫«معرفــی‬‫عنــوان‬‫بــا‬
‫ـهروندی‬‫ـ‬‫ش‬«‫عنوان‬‫با‬‫کتابی‬ ‫در‬‫‌پور‬‫ی‬‫براتعل‬‫ـدی‬‫ـ‬‫ه‬‫م‬.)1386(‫اســت‬‫کرده‬ ‫بررســی‬‫خوبی‬‫بــه‬‫را‬‫کتــاب‬
‫که‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫ف‬‫رهیا‬‫ـن‬‫ـ‬‫ی‬‫ا‬ ‫از‬‫را‬‫خاصــی‬‫شــهروندی‬‫الگــوی‬‫نمــوده‬‫ســعی‬)1384(»‫‌گــرا‬‫ت‬‫نوفضیل‬‫سیاســت‬ ‫و‬
‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫معتقد‬‫ـنده‬‫ـ‬‫س‬‫نوی‬.‫بپردازد‬‫آن‬‫نقــد‬‫به‬ ‫و‬‫اســتخراج‬‫‌کنــد‬‫ی‬‫م‬‫یــاد‬‫آنهــا‬ ‫از‬‫‌گرایــی‬‫ت‬‫جماع‬‫‌عنــوان‬‫ه‬‫ب‬
‫کتاب‬ ‫متن‬ ‫در‬‫روش‬‫ـن‬‫ـ‬‫ی‬‫ا‬ ‫حضور‬ ‫از‬‫هرچنــد‬‫اســت‬‫برده‬‫بهره‬‫کتــاب‬ ‫ایــن‬ ‫در‬‫محتــوی‬‫تحلیــل‬‫روش‬ ‫از‬
‫ابعاد‬‫خوبی‬‫به‬‫اما‬‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬ ‫برخوردار‬‫غامضی‬‫ادبیات‬ ‫از‬‫چند‬‫هر‬‫کتاب‬ ‫‌رســد‬‫ی‬‫م‬‫‌نظر‬‫ه‬‫ب‬.‫نیســت‬‫خبری‬
.‫است‬‫بازمانده‬‫آنها‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬‫معرفی‬ ‫در‬ ‫و‬‫معرفی‬‫را‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناسی‬‫ت‬‫معرف‬ ‫و‬‫‌شناسی‬‫ی‬‫هست‬
‫نیز‬‫تهران‬‫ـگاه‬‫ـ‬‫ش‬‫دان‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬‫علوم‬ ‫و‬‫حقوق‬‫دانشــکده‬ ‫در‬‫سیاســی‬‫علــوم‬‫دکتــری‬‫‌های‬‫ه‬‫رســال‬ ‫از‬‫برخــی‬
‫فکری‬‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬‫تثبیت‬ ‫و‬ ‫ظهــور‬‫«بررســی‬ ‫در‬‫ادبیــات‬‫ایــن‬ ‫از‬ ‫ـور‬‫ـ‬‫ف‬‫غ‬‫آل‬.‫‌انــد‬‫ه‬‫گرفت‬ ‫بهــره‬‫ادبیــات‬‫ایــن‬ ‫از‬
‫«بررسی‬ ‫در‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬‫این‬ ‫از‬‫نیز‬‫عباسی‬‫ابراهیم‬.)1387(‫است‬‫گرفته‬ ‫بهره‬»‫ایران‬ ‫در‬‫لیبرال‬‫اسالم‬
‫فدائیان‬‫جمعیت‬‫آن‬‫اجتماع‬‫‌ترین‬‫م‬‫مه‬ ‫و‬1320‫دهه‬ ‫در‬‫اسالمی‬‫رادیکالیسم‬‫فکری‬‫ســنت‬‫‌گیری‬‫ل‬‫شــک‬
‫در‬‫فکری‬‫‌های‬‫ت‬‫ـن‬‫ـ‬‫س‬ ‫از‬‫یکی‬ ‫از‬‫جدیدی‬‫روایت‬‫ارایه‬،‫پژوهش‬‫این‬‫ادعای‬.‫اســت‬‫برده‬‫بهره‬»‫اســام‬
‫ـتر‬‫ـ‬‫س‬‫ب‬،‫ـامی‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫ـم‬‫ـ‬‫س‬‫رادیکالی‬‫فکری‬‫تبارهای‬‫خوبی‬‫به‬‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫اجازه‬‫‌شناســی‬‫ش‬‫رو‬‫این‬.‫اســت‬‫ایران‬
‫فکری‬‫‌های‬‫ت‬‫ـن‬‫ـ‬‫س‬‫دیگر‬‫با‬‫آن‬‫دیالکتیکی‬‫‌گوی‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫‌ویــژه‬‫ه‬‫ب‬‫فکری‬‫عقالنیت‬،‫آن‬ ‫ظهــور‬‫اجتماعــی‬
‫‌خوبی‬‫ه‬‫ب‬‫را‬‫آن‬‫تاثیرات‬ ‫و‬‫احیاء‬‫روند‬ ‫و‬‫بحران‬‫ورود‬‫چگونگی‬ ‫و‬‫شناســایی‬‫را‬‫آنها‬‫متداخــل‬‫مرزهــای‬ ‫و‬
.)1388 ،‫(عباسی‬ ‫کرد‬ ‫فهم‬
Archive of SID
www.SID.ir

8. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
29
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫تبیین‬‫پیچ‬ ‫در‬‫پیچ‬‫زوایای‬‫بتوان‬‫متعدد‬‫‌های‬‫ی‬‫‌شناســ‬‫ش‬‫رو‬‫کاربســت‬ ‫با‬‫‌رود‬‫ی‬‫م‬ ‫انتظار‬
‫بهتر‬‫بتوان‬‫دســت‬‫این‬ ‫از‬‫الگویی‬‫‌کارگیری‬‫ه‬‫ب‬‫با‬‫‌رســد‬‫ی‬‫م‬‫‌نظر‬‫ه‬‫ب‬.‫کاوید‬ ‫بهتر‬‫را‬‫ایران‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫سیاســی‬
‫که‬ ‫را‬‫معاصر‬‫ایران‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬،‫هرمنوتیکــی‬ ‫و‬‫پوزیتویســتی‬‫رویکردهای‬‫بر‬‫مبتنی‬‫‌های‬‫ی‬‫‌شناســ‬‫ش‬‫رو‬ ‫از‬
‫‌ها‬‫ش‬‫ارز‬‫اینکه‬‫بر‬‫کید‬ ‫تأ‬‫با‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫رهیافت‬.‫داد‬ ‫قرار‬‫بررسی‬ ‫و‬‫مطالعه‬‫مورد‬‫هستند‬‫‌فرد‬‫ه‬‫ب‬‫منحصر‬
‫بومی‬‫ادبیات‬‫گیرد‬ ‫قرار‬‫پاالیش‬ ‫و‬‫تفسیر‬‫مورد‬‫اجتماعات‬ ‫و‬‫جوامع‬،‫‌ها‬‫ه‬‫گرو‬ ‫زندگی‬‫شیوه‬‫اساس‬‫بر‬‫باید‬
.‫‌بخشد‬‫ی‬‫م‬‫بیشتری‬‫غنای‬‫را‬‫ما‬
‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناسی‬‫ه‬‫جامع‬ ‫و‬‫فلسفی‬‫مبانی‬
‫مدرن‬‫دورۀ‬‫بــر‬‫کم‬‫حا‬‫سیاســی‬‫لیبرالیــزم‬‫منتقــد‬‫فکــری‬‫‌هــای‬‫ن‬‫جریا‬‫‌تریــن‬‫م‬‫مه‬ ‫از‬‫یکــی‬‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬
‫پی‬ ‫کتاب«در‬ ‫انتشــار‬ .‫گذاشــت‬ ‫سیاســی‬ ‫تفکر‬ ‫عرصه‬ ‫به‬ ‫پا‬ ‫بیســتم‬ ‫قرن‬ ‫اواخر‬ ‫در‬ ‫که‬ ‫اســت‬ ‫غرب‬ ‫در‬
‫مایکل‬‫اثر‬»‫عدالــت‬‫‌های‬‫ت‬‫محدودی‬ ‫و‬‫«لیبرالیــزم‬ ‫و‬1981‫ســال‬ ‫در‬‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬‫ـدیر‬‫ـ‬‫س‬‫ال‬‫اثــر‬،»‫فضیلــت‬
‫که‬ ‫ـتند‬‫ـ‬‫س‬‫ه‬‫طیفی‬‫آنها‬.‫کــرد‬ ‫تلقی‬‫جریــان‬‫ـن‬‫ـ‬‫ای‬‫موجودیــت‬‫اعــان‬‫‌تــوان‬‫ی‬‫م‬‫را‬1982‫ســال‬ ‫در‬‫ـندل‬‫ـ‬‫س‬
‫عنوان‬‫این‬‫با‬‫را‬‫آنهــا‬،‫منتقدان‬‫یا‬‫خــود‬‫شــده‬‫باعث‬‫‌ها‬‫ت‬‫شــباه‬‫برخی‬‫اما‬‫دارند‬‫متفاوتــی‬‫‌هــای‬‫ه‬‫دیدگا‬
‫برد‬ ‫کار‬ ‫بــه‬‫خود‬‫کتاب‬ ‫در‬‫را‬»‫‌گرایــی‬‫ه‬‫«جامع‬‫عنــوان‬‫ـندل‬‫ـ‬‫س‬‫مایکل‬‫اینکــه‬ ‫از‬‫بعــد‬‫‌ویــژه‬‫ه‬‫ب‬.‫بشناســند‬
‫در‬‫ـی‬‫ـ‬‫ش‬‫نگر‬،‫ایجابی‬‫رویكرد‬.‫دارنــد‬‫ســلبی‬ ‫و‬‫ایجابــی‬‫رویكــرد‬ ‫دو‬‫‌گرایــان‬‫ع‬‫اجتما‬.)1982،‫(ســندل‬
‫وابستگی‬‫اخالقی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬_‫‌شــناختی‬‫ن‬‫روا‬‫اهمیت‬‫كه‬ ‫اســت‬‫سیاســی‬‫فلســفه‬ ‫و‬‫اخالق‬‫علم‬‫باب‬
‫باید‬‫اخالقی‬‫‌های‬‫ل‬‫اســتدال‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ی‬‫داور‬‫كه‬ ‫اســت‬ ‫باور‬‫این‬‫بر‬ ‫و‬‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬ ‫قرار‬‫کید‬ ‫تأ‬‫مورد‬‫را‬‫جوامــع‬‫بــه‬
‫به‬‫را‬‫ـی‬‫ـ‬‫ل‬‫لیبرا‬‫اندیشــۀ‬‫نیز‬‫ســلبی‬‫رویكرد‬ ‫در‬.‫گیــرد‬ ‫نشــأت‬‫فرهنگــی‬‫‌های‬‫ت‬‫برداشــ‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫متــن‬ ‫از‬
‫تحلیل‬‫تا‬‫آنند‬‫خواهان‬‫آنها‬.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬ ‫قــرار‬‫انتقاد‬‫مورد‬ً‫ا‬‫شــدید‬‫اجتماع‬‫به‬‫نهادن‬‫ارج‬ ‫در‬‫كوتاهی‬ ‫دلیــل‬
‫را‬‫خود‬‫معنایی‬‫اصول‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ش‬‫ارز‬‫كه‬ ‫دهند‬‫پیوند‬‫‌هایی‬‫ه‬‫شــبك‬ ‫و‬‫جوامع‬‫تفســیر‬‫به‬‫را‬‫سیاســی‬‫فلســفه‬ ‫در‬
،‫‌طرفانه‬‫ی‬‫ب‬ ‫سراسر‬‫تعریفی‬‫‌توان‬‫ی‬‫نم‬‫را‬‫سیاسی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫مفاهیم‬‫نگرش‬‫این‬ ‫در‬.‫‌یابند‬‫ی‬‫م‬‫آنها‬‫درون‬
‫و‬ ‫اهداف‬ ‫كه‬ ‫دارد‬ ‫بستگی‬ ‫متفاوتی‬ ‫اجتماعات‬ ‫به‬ ‫آنها‬ ‫معنای‬ ‫بلكه‬ ‫دانست‬ ‫تجربی‬ ‫و‬ ‫ارزش‬ ‫از‬ ‫خالی‬
.)23 ‫و‬10 :1382 ،‫پور‬‫(براتعلی‬‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫شكل‬‫را‬‫انســانی‬‫غایات‬
1
:‫از‬‫عبارتند‬‫رهیافت‬‫این‬‫‌های‬‫ض‬‫‌فر‬‫ش‬‫پی‬‫‌ترین‬‫م‬‫مه‬
‫ـفی‬‫ـ‬‫س‬‫فل‬‫و‬‫تفســیری‬‫مكانیزم‬ ‫از‬‫كدام‬ ‫هــر‬‫كــه‬ ‫دارد‬‫وجــود‬‫اجتماعــات‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫شــبك‬‫‌ای‬‫ه‬‫جامعــ‬‫هــر‬ ‫در‬.1
‫برخوردارند؛‬،‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫نامیده‬‫سنت‬‫که‬ ‫جهان‬ ‫و‬‫جامعه‬،‫خویشتن‬‫تفسیر‬ ‫و‬‫تأمل‬‫چرخه‬‫یعنی‬‫خاصی‬
‫دانشگاه‬ ‫سیاسی‬ ‫علوم‬ ‫استاد‬ ،‫فیرحی‬ ‫داود‬ ‫دکتر‬ ‫مهم‬ ‫‌های‬‫ش‬‫پرس‬ ‫طرح‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ی‬‫راهنمای‬ ‫مدیون‬ ‫مقاله‬ ‫این‬ ‫نوشتن‬ ‫در‬ ‫نگارنده‬ .1
‫ایران‬ ‫مطالعات‬ ‫برای‬ ‫بومی‬ ‫روشی‬ ‫کاربست‬ ‫منظور‬ ‫به‬ ‫سیاسی‬ ‫علوم‬ ‫دکتری‬ ‫مقطع‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫رهیافت‬ ‫این‬ ‫ایشان‬ .‫است‬ ‫تهران‬
.‫پرداخت‬‫آن‬‫چارچوب‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ض‬‫فر‬‫پیش‬‫معرفی‬‫به‬ ‫و‬‫داد‬‫پیشنهاد‬
Archive of SID
www.SID.ir

9. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
30
‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫عرضه‬‫جهان‬ ‫در‬‫هستی‬ ‫از‬‫خاصی‬‫روایت‬‫كه‬ ‫است‬‫اجتماع‬‫یك‬‫برای‬‫عنصر‬‫‌ترین‬‫م‬‫مه‬‫سنت‬.2
‫ولی‬‫دارند‬‫ـی‬‫ـ‬‫ق‬‫تر‬ ‫و‬‫زوال‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬.‫‌یابد‬‫ی‬‫م‬‫تجســم‬‫سیاســی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫نهادهــای‬‫قالــب‬ ‫در‬‫آن‬ ‫صــور‬ ‫و‬
،‌‫ه‬‫جامع‬‫هر‬ ‫در‬.‫برآورند‬‫سر‬‫خاصی‬‫تاریخی‬‫لحظه‬ ‫در‬ ‫و‬‫روند‬‫كما‬ ‫به‬‫است‬‫ممكن‬‫بلكه‬‫‌میرند‬‫ی‬‫نم‬‫هرگز‬
‫‌كنند؛‬‫ی‬‫م‬‫زندگی‬‫یكدیگر‬ ‫كنار‬ ‫در‬‫كه‬ ‫داریم‬‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫شبك‬
‫این‬‫مركز‬ ‫در‬‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬ ‫و‬‫هگلی‬‫نظریات‬‫مبنای‬‫جامعه‬،‫لیبرالی‬‫نظریات‬‫هســته‬‫فرد‬‫یا‬‫‌باورانــه‬‫ه‬‫ذر‬‫تفکــر‬.3
‫دارد؛‬ ‫قرار‬‫نظریه‬
‫احتمالی‬‫‌های‬‫ن‬‫بحرا‬‫بر‬‫غلبه‬ ‫در‬‫ســعی‬‫‌هایی‬‫ت‬‫خالقی‬‫با‬‫كه‬ ‫اســت‬ ‫برخوردار‬‫عقالنیتی‬ ‫از‬‫ســنت‬‫هر‬.4
‫‌شود؛‬‫ی‬‫م‬‫خود‬‫فروپاشی‬ ‫از‬‫مانع‬ ‫و‬‫داشته‬
‫بلكه‬‫ـتند‬‫ـ‬‫س‬‫نی‬‫نیز‬‫تاریخی‬‫جبرهای‬‫به‬‫معتقد‬ ‫و‬‫ندارند‬‫اعتقادی‬‫اندیویدوآلیســم‬ ‫و‬‫ســاختارگرایی‬‫به‬.5
‫به‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫ـه‬‫ـ‬‫ك‬‫بل‬‫‌داد‬‫ی‬‫م‬‫رخ‬‫باید‬‫كــه‬ ‫نیســت‬‫آن‬ً‫ا‬‫لزوم‬‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫رخ‬‫انســانی‬‫جامعه‬ ‫در‬‫آنچــه‬‫‌گوینــد‬‫ی‬‫م‬
‫دهد؛‬‫رخ‬‫نیز‬‫دیگر‬‫‌ای‬‫ه‬‫گون‬
‫این‬‫متفكران‬،‫ـد‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫خــود‬‫شــر‬ ‫و‬‫خیر‬‫انســان‬ ‫و‬‫دارد‬‫اهمیــت‬‫فــرد‬‫لیبرالیــزم‬ ‫در‬‫كــه‬ ‫حالــی‬ ‫در‬.6
‫‌شود؛‬‫ی‬‫م‬‫ساخته‬‫كه‬ ‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬‫هویتی‬‫امری‬‫را‬‫آن‬ ‫و‬‫دارند‬‫کید‬ ‫تأ‬‫خود‬‫بر‬‫رهیافت‬
‫و‬‫‌ترین‬‫م‬‫ـج‬‫ـ‬‫س‬‫من‬،‫بهترین‬:‫معتقدنــد‬‫آنها‬.‫اســت‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫در‬‫اساســی‬‫اصــل‬‫یــك‬1
‫تفســیرگرایی‬.7
‫پاالیش‬ ‫و‬‫تفسیر‬‫بلكه‬‫بنیادین‬ ‫و‬‫شمول‬‫جهان‬،‫كلی‬ ‫اصول‬‫سری‬‫یك‬‫نه‬‫كردارها‬ ‫انجام‬‫طریق‬‫كاراترین‬
‫طی‬‫سنت‬‫هر‬‫درون‬ ‫در‬.‫‌باشد‬‫ی‬‫م‬‫جوامع‬ ‫و‬‫اجتماعات‬،‫معین‬‫‌های‬‫ه‬‫گرو‬ ‫زندگی‬‫شیوه‬‫اساس‬‫بر‬‫‌ها‬‫ش‬‫ارز‬
‫پیوند‬ ‫در‬‫اجتماع‬‫آنها‬‫برای‬.‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫صورت‬‫خاصی‬‫تفسیرهای‬،‫‌ها‬‫ن‬‫بحرا‬‫شروع‬‫با‬‫مختلف‬‫‌های‬‫ن‬‫زما‬
‫زندگی‬‫ـیوه‬‫ـ‬‫ش‬ ‫از‬‫ـی‬‫ـ‬‫ش‬‫نا‬ ‫و‬‫اجتماعات‬‫محصول‬،‫‌ها‬‫ش‬‫كن‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ش‬‫ارز‬‫كه‬ ‫چرا‬‫‌یابد‬‫ی‬‫م‬‫معنا‬‫تفســیرگرایی‬‫با‬
‫تفسیری‬‫بینش‬‫حیطۀ‬‫توصیف‬‫به‬‫که‬ ،»‫انسان‬‫به‬‫مربوط‬‫علوم‬ ‫و‬‫«تفسیر‬‫مقالۀ‬ ‫در‬‫تیلور‬ ‫چارلز‬.‫آنهاست‬
‫تحقیقات‬ ‫و‬‫باشند‬ ‫كاو‬ ‫معنی‬ ‫و‬‫تفسیری‬‫باید‬ ‫ناچار‬‫به‬‫اجتماعی‬‫علوم‬‫كه‬ ‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫استدالل‬،‫‌پردازد‬‫ی‬‫م‬
‫عقالنیت‬‫و‬‫اجتماعی‬‫ســاختارهای‬،‫ی‬ّ‫ل‬‫ع‬‫‌هــای‬‫ط‬‫رب‬‫(مثل‬‫عینی‬‫عوامــل‬‫بر‬‫مبتنی‬ً‫ا‬‫صرفــ‬‫كــه‬ ‫اجتماعــی‬
:‫‌­نویسد‬‫ی‬‫م‬‫وی‬.‫ماند‬‫خواهند‬‫كام‬‫نا‬‫گزیر‬‫نا‬،‫باشند‬)‫انتزاعی‬
‫است‬‫این‬‫آن‬ ‫و‬،‫ـیری‬‫ـ‬‫س‬‫تف‬‫‌االجتماع‬‫م‬‫عل‬‫اصلی‬‫اندیشــۀ‬ ‫از‬‫اســت‬‫دیگری‬‫بیان‬‫من‬‫رأی‬
‫فاعل‬ ‫از‬‫را‬‫ـا‬‫ـ‬‫م‬‫درك‬‫ـه‬‫ـ‬‫اینك‬‫مگر‬‫نیســت‬‫مقنع‬ ‫و‬‫وافــی‬‫انســانی‬‫فعل‬ ‫از‬‫تبیینــی‬‫هیــچ‬:‫كــه‬
‫‌های‬‫ت‬‫هیئ‬‫بینی‬‫پیش‬‫را‬‫‌االجتماع‬‫م‬‫عل‬‫هدف‬‫‌توان‬‫ی‬‫نم‬،‫رأی‬‫این‬‫بر‬‫بنا‬.‫ســازد‬‫بیشــتر‬
‫هم‬‫را‬‫فاعل‬‫كه‬ ‫است‬‫آن‬‫مقنع‬‫تبیین‬...‫دانست‬‫اجتماعی‬‫یا‬‫تاریخی‬‫حوادث‬‫بالفعل‬
.)135:1373،‫لیتل‬:‫در‬‫شده‬‫(نقل‬.‫سازد‬‫ما‬‫نصیب‬‫وی‬ ‫از‬‫دركی‬ ‫و‬‫دربرگیرد‬
‫امروزه‬ ‫و‬‫دارد‬‫ـه‬‫ـ‬‫ش‬‫ری‬‫ارســطویی‬‫فلســفی‬‫ســنت‬ ‫و‬‫اخالقی‬_‫ـی‬‫ـ‬‫سیاس‬‫مكاتب‬‫درون‬ ‫در‬‫رهیافت‬‫این‬
1. interpretivism
Archive of SID
www.SID.ir

10. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
31
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
.‫‌ورزد‬‫ی‬‫م‬‫کید‬ ‫تأ‬‫انسانی‬‫‌های‬‫ش‬‫كن‬ ‫‌گیری‬‫ل‬‫شك‬ ‫در‬ ‫كارگزار‬ ‫و‬ ‫ساختار‬‫تعامل‬‫بر‬1
‫‌گرایی‬‫ه‬‫ساز‬‫نظریات‬‫مانند‬
‫این‬ ‫در‬.‫برشمرد‬‫ارسطو‬‫به‬‫دوباره‬‫رجعت‬‫نوعی‬‫به‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫بیستم‬‫قرن‬‫فكری‬‫‌های‬‫ه‬‫نحل‬ ‫ظهور‬‫واقع‬ ‫در‬
:‫است‬‫معتقد‬‫آرنت‬‫هانا‬‫زمینه‬
‫سنت‬ ‫در‬‫‌که‬‫ی‬‫حال‬ ‫در‬،‫كند‬ ‫محول‬‫غیرسیاسی‬‫امری‬‫به‬‫را‬‫سیاسی‬‫امر‬‫دارد‬‫تالش‬‫افالطون‬
‫بیرون‬‫منطقی‬‫مدد‬‫به‬‫افالطون‬.‫‌ایم‬‫ه‬‫مواج‬‫سیاسی‬‫امر‬‫استقالل‬‫برای‬‫تالش‬‫با‬‫ارسطویی‬
‫دارد‬‫تالش‬‫ارسطو‬‫‌که‬‫ی‬‫حال‬‫در‬،‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫پیشنهاد‬‫را‬‫سیاسی‬‫امر‬‫ترتیبات‬،‫سیاست‬‫حوزه‬‫از‬
.)154:1380،‫(بردشا‬‫كند‬ ‫استوار‬‫حوزه‬‫این‬‫‌باش‬‫ن‬‫درو‬‫منطق‬‫بر‬‫را‬‫سیاست‬
.‫داد‬‫ارایه‬‫افالطون‬ ‫از‬‫متفاوت‬‫تصویری‬‫كلی‬ ‫به‬،‫سیاست‬‫دادن‬ ‫قرار‬‫عملی‬‫حكمت‬‫تابع‬‫با‬‫ارسطو‬
‫متافیزیكی‬‫امر‬‫یك‬ ‫از‬‫شده‬‫اخذ‬‫نسخه‬ ‫از‬‫نه‬‫سیاسی‬‫جوامع‬‫سامان‬‫كه‬ ‫است‬‫آن‬‫روایت‬‫این‬‫نتیجه‬‫اولین‬
.)116:1386،‫كاشــی‬‫(غالمرضا‬‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫اســتنباط‬‫اجتماعی‬‫نظم‬‫كارهای‬ ‫و‬ ‫ســاز‬‫چندوچون‬ ‫از‬‫بلكه‬
‫نقطه‬‫را‬‫ارســطویی‬‫غایت‬‫مقولۀ‬‫به‬‫رجعت‬‫صراحت‬‫به‬،‫رهیافت‬‫این‬‫نماینده‬‫‌ترین‬‫ه‬‫برجســت‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬
‫به‬‫حال‬‫عیــن‬ ‫در‬ ‫و‬‫بگیرد‬‫فاصلــه‬‫لیبرالی‬‫ســنت‬‫باورانۀ‬‫ذره‬‫‌هــای‬‫ت‬‫روای‬ ‫از‬‫تــا‬‫‌ســازد‬‫ی‬‫م‬‫خــود‬‫عزیمــت‬
‫مقوله‬‫بر‬‫تكیــه‬‫با‬ ‫و‬‫نیافتد‬‫طبقــه‬ ‫و‬‫ملت‬‫اولویت‬‫چــون‬‫جایگزینــی‬‫مفاهیــم‬ ‫و‬‫‌گــرا‬‫ت‬‫كلی‬ ‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬‫دام‬
‫مربوط‬‫زندگی‬‫‌مندانۀ‬‫ش‬‫كن‬ ‫ساختار‬‫به‬‫كه‬ ‫را‬‫خود‬‫‌شناختی‬‫ن‬‫انسا‬‫درك‬،»‫كردار‬ ‫«مفهوم‬ ‫و‬»‫«خودروایی‬
‫جانوری‬‫«انســان‬،‫‌باورانه‬‫ش‬‫كن‬ ‫درك‬‫این‬ ‫در‬.)127-126:1386،‫كاشــی‬‫(غالمرضا‬‫كند‬ ‫عرضه‬‫اســت‬
.)67:1380،‫‌بهشتی‬‫(حسینی‬»‫است‬‫روایی‬
.‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬‫‌گرایانه‬‫ل‬‫تقلی‬‫را‬‫آنهــا‬‫نــگاه‬‫نوع‬ ‫و‬‫دارند‬‫لیبرالیزم‬‫بــه‬‫اساســی‬‫نقد‬،‫فلســفی‬‫‌گرایــان‬‫ع‬‫اجتما‬
.‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫در‬‫نظریات‬‫‌ترین‬‫ی‬‫محور‬،‫اجتماعی‬‫خود‬‫بر‬‫کید‬ ‫تأ‬ ‫و‬‫شــمولی‬‫جهان‬‫با‬‫مخالفت‬
‫مخالفت‬،‫اســت‬‫فرد‬‫دارد‬‫وجــود‬‫دنیا‬ ‫در‬‫كــه‬ ‫چیزی‬‫تنهــا‬‫كه‬ ‫بــاور‬‫این‬‫بــا‬‫‌شناســی‬‫ی‬‫هست‬‫منظــر‬ ‫از‬‫آنهــا‬
‫ـه‬‫ـ‬‫ش‬‫ری‬.‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫کید‬ ‫تأ‬‫جمعی‬‫اعمال‬ ‫و‬‫معانی‬،‫روابط‬،‫نهادها‬‫‌ناپذیری‬‫ل‬‫تقلی‬ ‫و‬‫اهمیت‬‫بــر‬ ‫و‬‫‌ورزنــد‬‫ی‬‫م‬
‫كه‬ ‫حالی‬ ‫در‬‫نمود‬‫ردیابــی‬‫گماتیزم‬‫پرا‬ ‫و‬‫پدیدارشناســی‬،‫هرمنوتیك‬ ‫در‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫مكتــب‬‫ایــن‬‫فلســفی‬
‫برخی‬‫با‬‫كه‬ ‫نیز‬‫ســاختارگرایی‬‫با‬ ‫و‬‫اســت‬‫لیبرال‬‫فلســفه‬‫با‬‫مالزم‬‫‌گرایی‬‫ه‬‫تجرب‬ ‫و‬‫عقالنیت‬‫با‬‫مغایر‬ً‫ال‬‫كام‬
.)30:1999،‫(فریزر‬‫دارد‬‫منافات‬‫است‬‫مالزم‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ی‬‫تئور‬ ‫و‬‫ماركسیستی‬‫نظریات‬‫انواع‬ ‫از‬
‫اعم‬،‫‌كننده‬‫ج‬‫بســی‬‫‌هــای‬‫ی‬‫ایدئولوژ‬‫تدریجــی‬‫افــول‬ ‫از‬‫ناشــی‬‫فــوق‬‫ــرد‬‫ك‬‫روی‬‫‌شناســی‬‫ه‬‫جامع‬‫نظــر‬ ‫از‬
‫در‬‫ـدن‬‫ـ‬‫ش‬‫سیاســی‬‫غیر‬‫فرایندهای‬‫و‬‫پرولتــری‬‫‌هــای‬‫ش‬‫جنب‬‫افــول‬،‫سیاســی‬‫عرصــه‬ ‫در‬‫لیبــرال‬‫و‬‫چــپ‬ ‫از‬
‫برای‬‫تالش‬ ‫و‬‫سیاســی‬‫امر‬ ‫از‬‫غیربنیادگــرا‬‫‌هــای‬‫ت‬‫روای‬‫ســمت‬‫به‬‫چرخش‬‫كه‬ ‫بــوده‬‫اروپایــی‬‫كشــورهای‬
،‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫زی‬‫محیط‬‫حامیان‬،‫ســبزها‬‫جنبش‬‫نظیر‬‫تحوالتی‬‌.‫‌نماید‬‫ی‬‫م‬‫موجه‬‫را‬‫سیاســی‬‫امر‬‫اولویت‬‫اثبات‬
‫پیدایش‬ ‫در‬‫نیز‬‫نیستند‬ ‫استوار‬‫سیاسی‬‫امر‬ ‫از‬‫بنیادگرایانه‬‫‌های‬‫ت‬‫روای‬‫بر‬‫كه‬ ... ‫و‬‫فمینیستی‬‫‌های‬‫ش‬‫جنب‬
1. constructionism
Archive of SID
www.SID.ir

11. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
32
‫فكری‬‫‌های‬‫ت‬‫ـن‬‫ـ‬‫س‬‫نقش‬‫بر‬‫رهیافت‬‫این‬‫مجموع‬ ‫در‬.)127:1386،‫کاشــی‬ ‫(غالمرضا‬‫‌انــد‬‫ه‬‫بود‬‫مؤثــر‬‫آن‬
‫‌ها‬‫ت‬‫واقعی‬‫به‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫دستر‬ ‫و‬‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫کید‬ ‫تأ‬‫معنابخش‬‫چارچوبی‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬‫اجتماع‬‫جهان‬‫بازنمایی‬ ‫در‬
‫جامعه‬‫عرصه‬‫كه‬ ‫مختلفی‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬‫درون‬ ‫در‬‫را‬‫حقایق‬‫آنها‬.‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬‫ممكن‬‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫منظر‬ ‫از‬‫تنها‬‫را‬
‫حقایق‬‫ـدن‬‫ـ‬‫ش‬‫ـاخته‬‫ـ‬‫س‬ ‫از‬‫گفتمان‬ ‫تحلیل‬‫مانند‬‫اینكه‬‫جای‬‫به‬ ‫و‬‫‌یابند‬‫ی‬‫م‬‫كنده‬‫پرا‬،‫‌اند‬‫ه‬‫كرد‬ ‫اشــغال‬‫را‬
1
.‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫بحث‬‫مختلف‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬ ‫در‬‫آنها‬‫بودن‬‫كنده‬‫پرا‬ ‫از‬،‫دهند‬‫خبر‬
‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬
‫که‬ ‫رویکردهایی‬‫ـد؛‬‫ـ‬‫ن‬‫دار‬ ‫قــرار‬‫سیاســت‬‫به‬‫تجریدی‬ ‫و‬‫انتزاعــی‬‫رویکردهــای‬‫برابــر‬ ‫در‬‫گرایــان‬ ‫اجتمــاع‬
‫ـی‬‫ـ‬‫ش‬‫ارز‬ ‫و‬‫ـفی‬‫ـ‬‫س‬‫فل‬‫‌های‬‫ه‬‫پای‬ ‫و‬‫اصول‬‫یا‬‫عقلی‬‫اســتنتاجات‬‫بر‬‫مبتنی‬‫را‬‫سیاســی‬‫‌پردازی‬‫ه‬‫نظری‬‫‌کوشــند‬‫ی‬‫م‬
‫ـاس‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬.)22-21:1378،‫(واعظی‬‫ســازند‬‫مســتدل‬ ‫و‬‫توجیه‬،‫فرضی‬‫وضعیت‬‫یک‬‫قراردادهای‬ ‫و‬‫عام‬
‫را‬‫سنت‬،‫گفتمان‬ ‫جای‬‫به‬ ‫او‬.‫اســت‬‫ســنت‬‫نقش‬‫مورد‬ ‫در‬‫وی‬‫مبنای‬،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬‫اندیشــۀ‬‫هرمنوتیکی‬
‫ـنتی‬‫ـ‬‫س‬ ‫از‬‫متأثر‬‫‌ها‬‫ن‬‫ـا‬‫ـ‬‫س‬‫ان‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫فردی‬‫هویت‬‫وی‬‫نظر‬ ‫از‬.‫‌دهــد‬‫ی‬‫م‬ ‫قرار‬‫اصــول‬‫‌بخــش‬‫ن‬‫تعی‬‫مبنــای‬
‫سیاسی‬،‫اقتصادی‬،‫مذهبی‬‫‌توانند‬‫ی‬‫م‬ ‫و‬‫دارند‬‫گون‬‫گونا‬ ‫انواع‬‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫این‬.‫دارند‬‫تعلق‬‫آن‬‫به‬‫که‬ ‫است‬
‫عامی‬‫مفاهیم‬‫بنابراین‬.‫دارد‬‫تعلق‬‫آن‬‫به‬‫فرد‬‫که‬ ‫است‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌زمین‬‫ش‬‫پی‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫سنت‬.‫باشند‬‫آن‬‫مانند‬ ‫و‬
‫سنت‬‫با‬‫متناسب‬‫عدالت‬ ‫از‬‫تلقی‬ ‫و‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫تغییر‬‫تاریخی‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬‫انحای‬‫حسب‬‫بر‬،‫عدالت‬‫مانند‬
‫خود‬‫راه‬‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬‫اینجا‬ ‫در‬‫البته‬.)23،‫(همان‬‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫شکل‬‫دارند‬‫تعلق‬‫آن‬‫به‬‫افراد‬‫که‬ ‫‌ای‬‫ی‬‫تاریخ‬
‫‌های‬‫ت‬‫ـن‬‫ـ‬‫س‬‫این‬‫میان‬ ‫در‬‫‌گو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫و‬‫بحث‬‫وجود‬‫که‬ ‫اســت‬‫آن‬‫بر‬ ‫و‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫جدا‬‫مطلق‬‫‌گرایی‬‫ی‬‫نســب‬ ‫از‬‫را‬
‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫اسا‬‫ـؤاالت‬‫ـ‬‫س‬ ‫از‬‫یکی‬‫رقیب‬‫ســنت‬‫که‬ ‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫متوجه‬‫آنها‬ ‫از‬‫کدام‬ ‫هر‬‫که‬ ‫همین‬ ‫و‬‫رقیــب‬‫اخالقــی‬
،‫ــت‬‫س‬‫ا‬‫خودش‬‫مکتب‬‫پاســخ‬ ‫از‬‫بهتر‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫فکر‬‫که‬ ‫اســت‬‫داده‬‫پاســخ‬‫‌ای‬‫ه‬‫گون‬ ‫به‬‫را‬‫انســان‬‫مورد‬ ‫در‬
‫‌گوید‬‫ی‬‫م‬‫چه‬‫ـر‬‫ـ‬‫گ‬‫دی‬‫مکتب‬‫که‬ ‫دهیم‬‫تشــخیص‬‫‌توانیم‬‫ی‬‫م‬‫مکتب‬‫یــک‬‫درون‬ ‫از‬‫ما‬‫کــه‬ ‫اســت‬‫آن‬‫مبیــن‬
.)78:1377،‫‌بهشتی‬‫ی‬‫(حسین‬
‫مانند‬‫نقدهایی‬‫بر‬‫عالوه‬‫ـت؛‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫گرفته‬ ‫قرار‬‫نقد‬‫معرض‬ ‫در‬‫نیز‬‫خــودش‬‫اما‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫شــروع‬‫لیبرالیزم‬‫نقــد‬ ‫از‬‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬‫هرچنــد‬.1
‫ابعاد‬‫به‬‫ـی‬‫ـ‬‫خ‬‫بر‬،‫آنها‬‫بین‬‫واحد‬‫دیــدگاه‬‫عدم‬‫و‬‫ایجابی‬‫تــا‬‫ســلبی‬‫جنبه‬‫بر‬‫کید‬ ‫تأ‬،‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫فلســفی‬‫ابعــاد‬ ‫در‬‫انســجام‬‫عــدم‬
.‫هستیم‬‫مواجه‬‫آنهاست‬‫‌های‬‫ه‬‫اندیش‬‫محور‬‫که‬ ‫اجتماع‬‫از‬‫جامعی‬‫تعریف‬‫عدم‬‫با‬‫سویی‬‫از‬.‫‌اند‬‫ه‬‫نمود‬‫وارد‬‫نقد‬‫نیز‬‫آنها‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬
‫پردازان‬‫نظریه‬‫میان‬ ‫در‬‫حتی‬‫و‬‫هستیم‬‫مواجه‬‫نظریه‬‫این‬ ‫در‬‫مفهوم‬‫این‬ ‫از‬‫شفاف‬‫و‬‫واضح‬‫تعریفی‬‫غیبت‬‫با‬‫‌انگیزی‬‫ت‬‫شگف‬ ‫طرز‬‫«به‬
‫منتقدین‬‫ـو‬‫ـ‬‫س‬‫دیگر‬ ‫از‬.)11:1999،‫(فریــزر‬»‫دارد‬‫وجــود‬‫شــگرفی‬‫‌های‬‫ت‬‫تفاو‬‫اجتماع‬‫یك‬‫بــه‬‫نگاه‬‫نــوع‬‫و‬‫معیارهــا‬‫بــا‬‫رابطــه‬ ‫در‬‫آن‬
‫ــتبداد‬‫س‬‫ا‬‫مقابل‬ ‫در‬‫افراد‬ ‫از‬‫حمایت‬‫یا‬‫فردی‬‫‌های‬‫ی‬‫آزاد‬‫حفظ‬‫بــرای‬‫دیدگاه‬‫این‬‫شــدۀ‬‫ارایه‬‫‌های‬‫ن‬‫تضمی‬‫معتقدنــد‬‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬
‫ـط‬‫ـ‬‫س‬‫تو‬‫که‬ ،‫‌گرایی‬‫ت‬‫کثری‬‫ا‬‫مقابل‬ ‫در‬‫بدیلی‬‫‌عنــوان‬‫ه‬‫ب‬‫اجماع‬‫طریق‬ ‫از‬‫دموکراســی‬‫ایدۀ‬.‫اســت‬‫کافی‬ ‫غیر‬،‫‌گــرا‬‫ت‬‫کثری‬‫ا‬‫یــا‬‫‌گرا‬‫ت‬‫ســن‬
‫و‬‫کمیابی‬ ‫آن‬ ‫در‬‫که‬ ‫جهانی‬‫یا‬‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬‫فردی‬‫فرهنگی‬‫لحاظ‬ ‫از‬‫آن‬‫مردم‬‫که‬ ‫جهانی‬ ‫در‬،‫شده‬‫مطرح‬‫رادیکال‬‫‌گرایان‬‫ع‬‫اجتما‬‫برخی‬
،‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬‫نایاب‬‫‌ای‬‫ه‬‫فزایند‬‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬،‫منسجم‬‫اجتماعات‬‫اینکه‬‫فرض‬‫با‬.‫‌باشد‬‫ی‬‫م‬‫عملی‬‫غیر‬،‫نیست‬‫شدنی‬‫زایل‬‫منافع‬‫سر‬‫بر‬‫منازعه‬
‫‌سان‬‫ن‬‫بدی‬.‫است‬ ‫دشوار‬ ‫بسیار‬،‫است‬‫جهانی‬‫متقابل‬‫وابستگی‬‫دارای‬‫و‬ ‫سیار‬‫که‬ ،‫امروز‬‫جهان‬ ‫در‬‫اجتماعاتی‬‫چنین‬‫دوبارۀ‬‫ایجاد‬
.)62-61:1384،‫استوکر‬‫و‬‫(مارش‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫رها‬‫‌پردازانه‬‫ل‬‫خیا‬‫‌گرایی‬‫ن‬‫آراما‬‫یا‬‫بدبینی‬‫وضعیت‬‫یک‬ ‫در‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬
Archive of SID
www.SID.ir

12. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
33
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫و‬‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫صحبت‬‫حقیقــت‬‫کندگی‬‫پرا‬ ‫از‬‫گفتمــان‬ ‫‌گران‬‫ل‬‫تحلی‬‫بــا‬‫متفــاوت‬‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ک‬‫م‬‫بنابرایــن‬
‫دادن‬ ‫قرار‬ ‫بر‬ ‫مبتنــی‬ ،‫سیاســت‬ ‫و‬ ‫اخالق‬ ‫عرصه‬ ‫در‬ ‫عینیت‬ ‫و‬ ‫عقالنیــت‬ ‫که‬ ‫دارد‬ ‫کید‬ ‫تأ‬ ‫نکتــه‬ ‫ایــن‬ ‫بــر‬
‫بافت‬‫یک‬‫درون‬ ‫در‬ ‫در‬‫تنهــا‬.‫اســت‬‫جامعه‬‫گیــر‬‫فرا‬‫چارچوب‬ ‫در‬‫یکدیگــر‬‫بــا‬‫آنــان‬‫مباحــث‬ ‫و‬‫افــراد‬
‫نباید‬ ‫هرگز‬ ‫او‬ ‫نظر‬ ‫از‬ .‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬ ‫شــکوفا‬ ‫اخالقی‬ ‫عینی‬ ‫فضائل‬ ‫هم‬ ‫و‬ ‫عقالنیت‬ ‫هم‬ ‫که‬ ‫اســت‬ ‫اجتماعی‬
‫جامعۀ‬ ‫بطن‬ ‫در‬ ‫فرد‬ ‫سیاسی‬ ‫و‬ ‫اخالقی‬ ‫هویت‬ .‫داد‬ ‫قرار‬ ‫اهمیت‬ ‫دوم‬ ‫درجه‬ ‫در‬ ‫فرد‬ ‫به‬ ‫نسبت‬ ‫را‬ ‫جامعه‬
‫دارد‬ ‫عضویت‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫هرکس‬ ‫که‬ ‫سنتی‬ ،‫دیگر‬ ‫تعبیر‬ ‫به‬ .)13 :‫(پیشــین‬ ‫‌پذیرد‬‫ی‬‫م‬ ‫شــکل‬ ‫خاص‬ ‫و‬ ‫معین‬
‫نقش‬ ‫به‬ ‫حــال‬ ‫عین‬ ‫در‬ ‫او‬ .‫داشــت‬ ‫خواهد‬ ‫وی‬ ‫اخالقــی‬ ‫و‬ ‫فــردی‬ ‫خودیــت‬ ‫تکویــن‬ ‫در‬ ‫زیــادی‬ ‫ســهم‬
‫ساختار‬‫تعامل‬‫بر‬‫‌گرایان‬‫ه‬‫ساز‬‫مانند‬ ‫و‬‫است‬‫معتقد‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ش‬‫کن‬ ‫‌گیری‬‫ل‬‫شــک‬ ‫در‬‫انســانی‬‫ســوژۀ‬
‫از‬‫بیگانه‬ ‫و‬‫مســتقل‬‫را‬‫آدمــی‬‫‌توان‬‫ی‬‫نم‬‫معتقدنــد‬‫‌گرایــی‬‫ت‬‫اثبا‬‫برعکــس‬‫آنهــا‬.‫دارد‬‫کیــد‬ ‫تأ‬ ‫کارگــزار‬ ‫و‬
‫کلی‬ ‫اصــول‬.‫کــرد‬ ‫بررســی‬ ‫و‬‫مطالعــه‬،‫ثابــت‬‫امــر‬ ‫و‬‫ابــژه‬‫یــک‬‫‌چــون‬‫م‬‫ه‬،‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬ ‫او‬ ‫از‬‫کــه‬ ‫تفاســیری‬
:‫از‬‫است‬‫عبارت‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناســی‬‫ش‬‫رو‬
،‫‌ها‬‫ه‬‫گرو‬ ‫زندگی‬‫شیوه‬‫براساس‬‫باید‬‫‌ها‬‫ش‬‫ارز‬‫كه‬ ‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫کید‬ ‫تأ‬،‫‌شمولی‬‫ن‬‫جها‬‫با‬‫مخالفت‬‫ضمن‬‫آنها‬.1
‫در‬‫تاریخی‬‫بستر‬ ‫و‬‫تاریخ‬‫دیدگاه‬‫این‬ ‫در‬‫نتیجه‬ ‫در‬.‫گیرد‬ ‫قرار‬‫پاالیش‬ ‫و‬‫تفسیر‬‫مورد‬‫اجتماعات‬ ‫و‬‫جوامع‬
‫‌کند؛‬‫ی‬‫م‬‫ارایه‬‫نگریستن‬‫بومی‬‫برای‬‫فرصتی‬ ‫و‬‫دارد‬‫اساسی‬‫اهمیت‬‫فکری‬‫جریان‬‫یک‬‫بررسی‬
»‫اجتماعی‬‫‌­های‬‫ه‬‫«ساز‬‫همچون‬‫باید‬‫نهادها‬‫و‬‫‌ها‬‫ن‬‫گفتما‬ ،‫اجتماعی‬‫روابط‬،‫‌ها‬‫ش‬‫نق‬‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬‫‌­ها‬‫ه‬‫پدید‬.2
‫آیند؛‬ ‫در‬ ‫تصور‬‫به‬
‫­‌ای‬‫ه‬‫پدید‬‫بایــد‬‫‌­اند‬‫ل‬‫مشــغو‬‫فعالیــت‬ ‫و‬‫زندگــی‬‫بــه‬‫آنهــا‬‫درون‬‫افــراد‬‫کــه‬ ‫‌هایــی‬‫ب‬‫چارچو‬ ‫و‬‫‌هــا‬‫ه‬‫زمین‬.3
‫شود؛‬ ‫تصور‬»‫«غیرطبیعی‬
‫شود؛‬‫فهمیده‬‫اجتماعی‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌گون‬‫ه‬‫ب‬‫باید‬‫و‬‫بوده‬‫اجتماع‬‫به‬‫وابسته‬‫‌هایش‬‫ت‬‫فعالی‬‫و‬‫خرد‬،‫انتخاب‬،‫فرد‬.4
‫اجتماعی‬‫‌گرایی‬‫ه‬‫ساز‬‫علمی‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬‫و‬‫هرمنوتیک‬،‫‌شناسی‬‫ر‬‫پدیدا‬‫با‬‫مرتبط‬،‫فرد‬‫اجتماعی‬‫مفاهیم‬.5
‫است؛‬‫لیبرالیستی‬‫گرایش‬ ‫با‬‫اجتماع‬‫به‬‫‌نگر‬‫ی‬‫طبیع‬‫علمی‬‫‌های‬‫ت‬‫رهیاف‬‫و‬‫عقالنی‬‫انتخاب‬‫برابر‬‫در‬‫که‬ ‫است‬
‫دارد‬‫فــراوان‬‫اهمیت‬‫آنهــا‬‫بــرای‬‫مكان‬ ‫و‬‫اســت‬‫محلی‬‫بلكــه‬‫كالن‬ ‫و‬‫خــرد‬‫نــه‬‫آنهــا‬‫تحلیــل‬‫ســطح‬.6
.)18 :1999 ،‫(فریزر‬
‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬‫اساسی‬‫مفاهیم‬.‫الف‬
1
‫اجتماع‬.1
‫با‬‫‌انگیزی‬‫ت‬‫شگف‬ ‫طرز‬‫به‬‫هرچند‬‫است؛‬‫نظریه‬‫این‬ ‫در‬‫‌بخش‬‫ت‬‫هوی‬‫شكلی‬‫و‬‫متعالی‬‫مفهوم‬‫یك‬‫اجتماع‬
‫‌پردازان‬‫ه‬‫نظری‬‫میان‬ ‫در‬‫حتی‬ ‫و‬‫هستیم‬‫مواجه‬‫نظریه‬‫این‬ ‫در‬‫مفهوم‬‫این‬ ‫از‬‫شفاف‬ ‫و‬‫واضح‬‫تعریفی‬‫فقدان‬
‫فریزر‬‫الیزابت‬‫خانم‬.‫دارد‬‫وجود‬‫شگرفی‬‫‌های‬‫ت‬‫تفاو‬‫اجتماع‬‫یك‬‫به‬‫نگاه‬‫نوع‬ ‫و‬‫معیارها‬‫با‬‫رابطه‬ ‫در‬‫آن‬
1. Community
Archive of SID
www.SID.ir

13. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
34
.‫كند‬ ‫ردیابی‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌پــردازان‬‫ه‬‫نظری‬‫میان‬ ‫در‬‫را‬‫اجتماع‬‫انــواع‬ ‫و‬‫تعاریف‬،‫‌هــا‬‫ه‬‫دیدگا‬‫دارد‬‫تــاش‬
:‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫تفكیك‬‫یكدیگر‬ ‫از‬‫را‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫نوع‬‫سه‬‫وی‬
‫اجتماعات‬ ‫ـتن‬‫ـ‬‫ش‬‫دا‬ ‫برپا‬ ‫و‬ ‫ایجــاد‬ ‫در‬ ‫مشــاركت‬ ‫آرزوی‬ ‫چیز‬ ‫هر‬ ‫از‬ ‫بیــش‬ ‫افــراد‬ ‫برخــی‬
‫و‬ ‫مردم‬ ‫اهالی‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫ی‬‫وضع‬ ‫اجتماعی‬ ‫و‬ ‫سیاســی‬ ‫عمده‬ ‫معضــل‬ ‫افراد‬ ‫این‬ ‫بــرای‬ .‫دارنــد‬
‫یا‬ ‫و‬‫ـازی‬‫ـ‬‫س‬‫خانه‬‫ـكل‬‫ـ‬‫ش‬‫م‬‫‌حل‬‫ه‬‫را‬‫تنها‬‫كه‬ ‫باورند‬‫این‬‫بــر‬‫آنهــا‬.‫‌باشــد‬‫ی‬‫م‬ ‫اجتماعــات‬
‫‌توان‬‫ی‬‫م‬ ‫را‬ ‫گفتمان‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫ی‬‫ا‬ .‫‌باشــد‬‫ی‬‫م‬ ‫اجتماعات‬ ‫داشــتن‬ ‫برپا‬ ‫و‬ ‫ایجاد‬ ،‫ســمی‬ ‫آلودگی‬
‫از‬ ‫انتقاد‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ش‬ ‫در‬ ‫كه‬ ‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫از‬ ‫دیگــری‬ ‫نــوع‬ .‫نامیــد‬ ‫بومــی‬1
‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬
‫با‬ ‫مخالفت‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ب‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫ك‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ش‬‫‌با‬‫ی‬‫م‬2
‫فلســفی‬ ‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬ ،‫كــرد‬ ‫بــروز‬ ‫لیبــرال‬ ‫فردگرایــی‬
‫از‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫مجموع‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫ی‬‫نها‬ ‫در‬ ‫و‬ ‫دارد‬ ‫اصــرار‬ ‫اجتماعــی‬ ‫فرد‬ ‫بــر‬ ‫کیــد‬ ‫تأ‬ ‫و‬ ‫شــمولی‬ ‫جهــان‬
3
‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬ ‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫كــه‬ ‫دارد‬ ‫وجــود‬ ‫سیاســی‬ ‫ادعاهــای‬ ‫و‬ ‫‌هــا‬‫ی‬‫تئور‬ ،‫‌هــا‬‫ل‬‫تحلی‬
.)11 :1999 ،‫(فریزر‬ ‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬ ‫نامیده‬
،‫ـه‬‫ـ‬‫ن‬‫داوطلبا‬ ‫‌های‬‫ن‬‫ســازما‬ ،‫بنیادهــا‬ ‫ماننــد‬ ‫اجتماعاتــی‬ ‫بــر‬ ‫‌گرایــان‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫کیــد‬ ‫تأ‬ ‫كلــی‬ ‫‌طــور‬‫ه‬‫ب‬
‫یكدیگر‬ ‫با‬ ‫نهادها‬ ‫این‬ ‫كه‬ ‫روابطی‬ ‫آنها‬ ‫نظر‬ ‫از‬ .‫‌باشــد‬‫ی‬‫م‬ ‫غیره‬ ‫و‬ ‫مذهبی‬ ‫نهادهای‬ ‫و‬ ‫شــغلی‬ ‫‌های‬‫ه‬‫گرو‬
‫و‬ ‫ـترك‬‫ـ‬‫ش‬‫م‬ ‫درك‬ ،‫اعتماد‬ ‫بــر‬ ‫مبتنی‬ ‫و‬ ‫مشــترك‬ ‫‌های‬‫ش‬‫كن‬ ‫و‬ ‫هنجارهــا‬ ‫از‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫مجموعــ‬ ‫اســاس‬ ‫بــر‬ ،‫دارنــد‬
‫و‬‫ـتن‬‫ـ‬‫ش‬‫خوی‬‫ـرای‬‫ـ‬‫ب‬‫مســئولیت‬،‫مدنــی‬‫روح‬‫‌تــوان‬‫ی‬‫م‬‫مجمــوع‬ ‫در‬.‫‌گیــرد‬‫ی‬‫‌م‬‫شــكل‬‫هنجارهــا‬‫بــا‬‫تطابــق‬
‫كات‬‫اشترا‬ ‫را‬ ‫مشترك‬ ‫اهداف‬ ‫و‬ ‫‌ها‬‫ش‬‫ارز‬ ،‫باورها‬ ‫بر‬ ‫کید‬ ‫تأ‬ ،‫اجتماعات‬ ‫در‬ ‫مشاركت‬ ‫و‬ ‫تعامل‬ ،‫اجتماع‬
‫در‬ ‫را‬ ‫غیردولتی‬ ‫اجتماعات‬ ‫‌توان‬‫ی‬‫م‬ ‫امروزه‬ .)15 ،‫(همان‬ ‫نامید‬ ‫سیاســی‬ ‫‌گرایان‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫نظریات‬ ‫تمام‬
.‫آورد‬ ‫حساب‬ ‫به‬ ‫شمار‬ ‫این‬
‫در‬‫گون‬‫گونا‬ ‫‌های‬‫ش‬‫چال‬‫بــه‬ ‫و‬‫‌پردازد‬‫ی‬‫م‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬ ‫و‬‫ـندل‬‫ـ‬‫س‬،‫والزر‬‫چون‬‫افرادی‬‫‌نظریــات‬‫ه‬‫ب‬‫ـزر‬‫ـ‬‫ی‬‫فر‬
‫مانند‬:‫‌باشد‬‫ی‬‫م‬‫موجودیت‬‫یك‬ً‫ال‬‫او‬‫اجتماع‬‫كه‬ ‫است‬‫آن‬‫بر‬‫وی‬.‫‌نمایند‬‫ی‬‫م‬‫اشاره‬‫اجتماع‬‫مفهوم‬‫با‬‫رابطه‬
‫به‬‫اجتماع‬ً‫ا‬‫ثانی‬... ‫و‬‫خانواده‬،‫دانشگاه‬،‫شركت‬‫مانند‬‫نهادها‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫رشت‬‫یا‬‫نهاد‬‫یك‬‫یا‬‫مردم‬ ‫از‬‫گروهی‬
‫مشترك‬‫زندگی‬ ‫و‬‫خیر‬،‫اهداف‬،‫مشترك‬‫معنای‬،‫مشترك‬‫اصول‬‫جمله‬ ‫از‬‫افراد‬‫میان‬‫خاص‬‫روابط‬‫معنای‬
‫و‬‫آینده‬ ‫و‬‫ـته‬‫ـ‬‫ش‬‫گذ‬ ‫یك‬‫اجتماعات‬ ‫در‬‫مشــترك‬‫مهم‬‫عامل‬‫دیگر‬.‫اســت‬‫ذهنی‬‫هم‬ ‫و‬‫عینی‬‫هم‬‫که‬ ‫اســت‬
‫و‬‫روابط‬ ‫و‬‫موجودیت‬‫نــوع‬،‫اجتماع‬ ‫از‬‫نموداری‬‫نهایــت‬ ‫در‬ ‫و‬‫اســت‬‫آینده‬‫اعقاب‬ ‫و‬‫گذشــته‬ ‫‌های‬‫ل‬‫نســ‬
.)78-76،‫(همان‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫ترسیم‬‫را‬‫آن‬‫الگوهای‬
1. Vernacular communitarianism
2. Philosophical communitarianism
3. Political communitarianism
Archive of SID
www.SID.ir

14. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
35
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
_
Community
‫اﺟﺘﻤﺎع‬
‫رواﺑﻂ‬ ‫ﻧﻈﺮ‬ ‫از‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ‬ ‫ﻧﻈﺮ‬ ‫از‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫و‬ ‫اﺧﻼﻗﻲ‬ ‫رواﺑﻂ‬ ‫از‬ ‫اي‬
/
‫ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻛﻪ‬ ‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫و‬ ‫ﺷﺪه‬ ‫دروﻧﻲ‬ ‫اﻋﻀﺎ‬
‫رواﺑﻂ‬ ‫اﻟﮕﻮﻫﺎي‬
‫ﻋﻈﻴﻢ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ‬
‫ﻣﻮﻗﺘﻲ‬ ‫ﺗﺪاوم‬
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ‬
‫ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري‬
... ‫ﻣ‬
‫ﺘﺮاﻛﻢ‬
dense
‫ﻣﺮﻛﺐ‬
/
‫ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ‬
multiplex
‫ﻓﺮاﮔﻴﺮ‬
encompassing
‫ﻣﺮﻛﺰﮔﺮا‬
bentred
‫ﻛﺮان‬ ‫و‬ ‫ﻣﺤﺼﻮر‬
‫دار‬
bounded
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎن‬
/
‫ﺑﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻳﺎ‬ ‫ﻣﺮاﺗﺒﻲ‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﻫﻤﭙﺎﻳﮕﻲ‬
‫رواﺑﻂ‬ ‫اﻧﻮاع‬
... ‫رودررو‬
‫ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻛﻞ‬
‫دوﺳﻮﻳﻪ‬
reciprocal
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ‬
affective
‫اﻓﺴﻮﻧﮕﺮاﻧﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪي‬
magical
transgressive
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ‬ ‫ﮔﺮوه‬
solidaristic corporation
‫ارزﺷﻬﺎ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫در‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك‬
‫زﺑﺎن‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ‬ ‫از‬
/
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
/
‫دﻳﻦ‬
/
‫ﻛﻨﺶ‬
/
‫و‬ ‫ﻧﻬﺎدﻫﺎ‬
‫ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫و‬ ‫ﻋﻴﻨﻲ‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ‬
...
‫ارزش‬ ‫ﻳﻚ‬
/
Ethics
‫اﺧﻼق‬ ‫ﻋﻠﻢ‬
‫اﻳﺪه‬
‫آل‬
-
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ‬ ‫از‬ ‫اي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻋﻠﻮم‬
-
‫آرﻣﺎن‬ ‫ﻳﻚ‬
)
‫اﻳﺪه‬
‫آل‬
(
-
‫ﻣﻘﻮﻟﻪ‬ ‫ﻳﻚ‬
‫ﺟﻬﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫اﻓﺮاد‬ ‫ﮔﻴﺮي‬
‫رواﺑﻂ‬ ‫اﻳﻦ‬ ‫ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻄﻮف‬ ‫ﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﺮﻛﺰ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻄﻮف‬
‫ﺑﺮاي‬
‫ﻫﻤﻪ‬
‫ﻓﺮد‬ ‫ﻫﺮ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﻬﺪ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮﻛﺎت‬ ‫از‬ ‫ﻣﻮﺛﺮ‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﮔﺮاﻳﻲ‬ ‫ذﻫﻦ‬ ...
‫ﻛﻞ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﻬﺪ‬
...
Archive of SID
www.SID.ir

15. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
36
‫ـترك‬‫ـ‬‫مش‬‫هویت‬ ‫و‬‫ـداف‬‫ـ‬‫ه‬‫ا‬‫با‬‫افــرادی‬‫مجموعه‬‫بــر‬‫ناظــر‬‫اجتمــاع‬‫مفهــوم‬،‫نظریــه‬‫ایــن‬ ‫در‬‫بنابرایــن‬
‫گیر‬‫فرا‬ ‫و‬‫ـترك‬‫ـ‬‫ش‬‫م‬‫ـرای‬‫ـ‬‫گ‬‌‫ت‬‫غای‬‫آمــوزۀ‬‫یك‬‫شــناختن‬‫رســمیت‬‫به‬‫لزوم‬:‫دارنــد‬‫مهــم‬‫ویژگــی‬ ‫دو‬‫كــه‬ ‫اســت‬
‫با‬‫ـتر‬‫ـ‬‫بیش‬‫كه‬ ‫بخش‬‫ـت‬‫ـ‬‫ی‬‫هو‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫جمعــی‬‫‌های‬‫ی‬‫همبســتگ‬‫وجــود‬ ‫و‬‫فلســفی‬‫یــا‬‫اخالقــی‬،‫دینــی‬
‫الگوی‬ ‫و‬‫ـوع‬‫ـ‬‫ن‬ ‫از‬ ‫و‬)14:1384،‫‌پــور‬‫ی‬‫(براتعل‬‫دارد‬‫تناســب‬‫كوچك‬ ‫و‬‫‌واره‬‫م‬‫انــدا‬‌‫ی‬‫هویتــ‬‫‌های‬‫ت‬‫ســاخ‬
‫انگلیس‬ ‫‌كار‬‫ه‬‫محافظ‬،‫انگلیــس‬‫كارگر‬ ‫حزب‬ ‫در‬‫‌گرایــی‬‫ع‬‫اجتما‬‫مانند‬:‫‌برنــد‬‫ی‬‫م‬‫بهره‬‫خــاص‬‫‌ای‬‫ه‬‫رابطــ‬
‫كه‬ 1320‫دهۀ‬ ‫در‬‫ـا‬‫ـ‬‫ی‬‫امریكا‬‫متحده‬‫ایاالت‬ ‫در‬‫ســبزها‬،‫زیســت‬‫محیط‬‫بزرگ‬ ‫و‬‫كوچك‬ ‫اجتماعــات‬‫یــا‬
‫ـامی‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫انجمن‬‫نظیر‬‫زیادی‬‫سیاســی‬‫مذهبی‬‫اجتماعات‬،‫آمد‬‫‌وجود‬‫ه‬‫ب‬‫ایران‬ ‫در‬‫سیاســی‬ ‫بــاز‬‫فضــای‬
‫ـر‬‫ـ‬‫ش‬‫ن‬‫كانون‬ ،‫بهائیت‬‫با‬‫مبــارزه‬ ‫در‬‫مهدویه‬‫حجتیه‬‫انجمــن‬‌،‫اســامیه‬‫تعلیمــات‬‫جامعــه‬،‫دانشــجویان‬
‫امروزه‬.‫گرفت‬ ‫شكل‬‫اسالم‬‫فدائیان‬‫جمعیت‬ ‫و‬‫‌دینی‬‫ی‬‫ب‬‫با‬‫مبارزه‬‫جمعیت‬،‫مشهد‬ ‫در‬‫اسالمی‬‫حقایق‬
‫‌نظر‬‫ه‬‫ب‬.‫گرفت‬ ‫ـراغ‬‫ـ‬‫س‬‫فکری‬‫مختلف‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬ ‫در‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫اجتماعات‬‫‌گونه‬‫ن‬‫ای‬‫نظیر‬‫ایــران‬ ‫در‬‫نیــز‬
‫ایرانی‬‫بومی‬‫اجتماعات‬ ‫از‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫را‬»‫واعظان‬ ‫و‬‫«مداحان‬ ‫و‬»‫«لوطیان‬،»‫مذهبی‬‫‌های‬‫ت‬‫«هیئ‬‫‌آید‬‫ی‬‫م‬
‫اجتماعاتی‬‫ایران‬ ‫در‬ً‫ا‬‫اخیر‬.‫‌اند‬‫ی‬‫سیاس‬‫اجتماعات‬‫مهم‬‫نمونه‬ ‫از‬‫اسالمی‬‫مؤتلفه‬‫‌های‬‫ت‬‫هیئ‬ ‫و‬‫دانست‬
.‫است‬‫گذاشته‬ ‫افزایش‬‫به‬‫رو‬‫زیســت‬‫محیط‬‫حوزۀ‬ ‫در‬‫نیز‬
‫ـكال‬‫ـ‬‫ش‬‫ا‬‫با‬ ‫و‬‫خاص‬‫جامعه‬‫یك‬‫درون‬‫را‬‫فضایل‬‫كارگیری‬ ‫به‬‫همواره‬‫ما‬‫كه‬ ‫اســت‬‫معتقد‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬
‫ـذا‬‫ـ‬‫ل‬ .)195-194 :1981 ،‫‌اینتایــر‬‫ک‬‫(م‬ ‫‌زنیــم‬‫ی‬‫م‬ ‫ســرباز‬ ‫آن‬ ‫ـن‬‫ـ‬‫آموخت‬ ‫از‬ ‫یــا‬ ‫‌آموزیــم‬‫ی‬‫م‬ ‫خاصــی‬ ‫نهــادی‬
‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫ـكل‬‫ـ‬‫ش‬‫را‬ ‫او‬‫هویت‬‫كه‬ ‫‌خــورد‬‫ی‬‫م‬‫رقم‬»‫«اجتماعاتی‬‫سرگذشــت‬ ‫در‬‫انســان‬‫زندگــی‬‫سرگذشــت‬
‫با‬‫همواره‬‫ما‬.‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫خیر‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫ایفاء‬‫را‬‫‌ها‬‫ش‬‫نق‬‫این‬‫كه‬ ‫هم‬‫كســی‬ ‫هر‬‫برای‬‫اســت‬‫خیر‬ ‫او‬‫برای‬‫آنچه‬ ‫و‬
‫زندگی‬‫ـتان‬‫ـ‬‫س‬‫دا‬،‫ترتیب‬‫بدین‬ ‫و‬‫‌گذاریم‬‫ی‬‫م‬‫وجــود‬‫عرصه‬‫به‬‫ــا‬‫پ‬‫خاص‬‫جامعه‬‫یــك‬ ‫در‬‫تاریــخ‬ ‫و‬‫گذشــته‬
‫هویت‬‫كه‬ ‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬‫روشن‬‫پس‬.‫‌شویم‬‫ی‬‫م‬‫‌مند‬‫ه‬‫بهر‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫تاریخی‬‫توأمان‬‫هویت‬ ‫از‬ ‫و‬‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‌‫ل‬‫شك‬
‫تیلور‬‫كه‬ ‌‫ن‬‫چنا‬‫آن‬‫گر‬‫ا‬‫لــذا‬.)221‫و‬205،‫(همان‬.‫اســت‬‫منطبق‬ً‫ال‬‫كام‬ ‫ما‬‫اجتماعی‬‫هویت‬‫با‬‫مــا‬‫تاریخــی‬
‫خیر‬‫‌توانند‬‫ی‬‫م‬‫اجتماعات‬ ‫در‬‫تنهــا‬‫افراد‬.)8:1985،‫(تیلور‬‫هســتند‬‫افراد‬‫ســازنده‬‫اجتماعات‬‫‌گویــد‬‫ی‬‫م‬
‫اصالح‬ ‫و‬‫رشد‬‫برای‬‫راهی‬‫سیاست‬‫حوزه‬ ‫در‬‫مشاركت‬ ‫و‬‫بخشند‬‫معنا‬‫را‬‫خود‬‫زندگی‬ ‫و‬‫كرده‬ ‫درك‬‫را‬‫خود‬
‫را‬‫خیری‬‫‌توانیم‬‫ی‬‫م‬‫ما‬‫یابد‬‫توفیق‬‫سیاست‬‫گر‬‫ا‬‫اساس‬‫این‬‫بر‬.‫‌آید‬‫ی‬‫م‬ ‫شمار‬‫به‬»‫«خود‬ ‫از‬‫ما‬‫‌های‬‫ت‬‫برداش‬
‫«هویت‬.)183:1982،‫(سندل‬‫كنیم‬ ‫درك‬‫را‬‫آن‬‫‌توانســتیم‬‫ی‬‫نم‬‫تنهایی‬‫به‬‫كه‬ ‫كنیم‬ ‫درك‬‫مشــترك‬ ‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬
‫در‬.)221-220:1981،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬»‫دارد‬‫عضویت‬‫آن‬ ‫در‬‫كه‬ ‫اســت‬‫‌ای‬‫ه‬‫جامع‬ ‫از‬‫مأخوذ‬‫انســان‬‫نفس‬
،‫اینتایر‬‫ـك‬‫ـ‬‫م‬‫‌حل‬‫ه‬‫را‬.‫بیابند‬‫خــود‬‫برای‬‫معنایی‬‫هیچ‬‫‌تواننــد‬‫ی‬‫نم‬‫افراد‬،‫هویتــی‬‫ســاخت‬‫این‬ ‫از‬‫خــارج‬
‫هر‬‫كه‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫اجتماع‬‫‌تر‬‫ی‬‫محل‬ ‫و‬‫‌تــر‬‫ك‬‫كوچ‬ ‫ســطوح‬‫به‬‫ملت‬_‫دولت‬‫ســطح‬ ‫از‬‫سیاســت‬‫كانــون‬ ‫انتقــال‬
‫خاصی‬‫نوع‬‫بر‬‫که‬ ‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫دنبال‬‫خود‬‫فرهنگی‬‫زمینه‬‫به‬‫توجه‬‫با‬‫را‬‫خاصی‬‫خیر‬ ‫و‬‫روایت‬،‫ســنت‬‫كدام‬
‫بر‬‫برتری‬‫ادعای‬‫ـمول‬‫ـ‬‫ش‬‫جهان‬‫عقالنیتی‬‫به‬‫تمســك‬‫با‬‫‌ای‬‫ه‬‫آموز‬‫نیســت‬‫ممكن‬ ‫و‬‫اســتوارند‬‫عقالنیت‬ ‫از‬
Archive of SID
www.SID.ir

16. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
37
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫جماعتی‬‫یا‬‫انجمنی‬‫‌های‬‫ی‬‫دمكراس‬‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫این‬.)52:1380،‫‌بهشتی‬‫ی‬‫(حسین‬‫كند‬ ‫دیگران‬
.)1384،‫هلد‬.‫ک‬ .‫(ر‬‫برشمرد‬‫نیز‬
1
‫فضایل‬.2
،‌‫م‬‫مفهو‬‫ایــن‬.‫‌یابند‬‫ی‬‫م‬‫معنــی‬‫آن‬‫پرتــو‬ ‫در‬‫مفاهیــم‬‫دیگر‬ ‫و‬‫اســت‬‫نظریــه‬‫ایــن‬‫بنیادیــن‬‫مفهــوم‬،‫فضایــل‬
،‫خودروایی‬،‫رفتار‬‫مانند‬‫دیگری‬‫مفاهیم‬ ‫و‬‫اســت‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬»2
‫فضیلت‬‫بر‬‫مبتنی‬‫«اخالق‬‫نظریه‬ ‫محور‬
‫كند‬ ‫ارایه‬‫فضیلت‬ ‫از‬‫پیوســته‬‫هم‬‫به‬‫مفهومی‬‫تا‬‫‌آید‬‫ی‬‫م‬ ‫شــمار‬‫به‬‫آن‬‫منطقی‬‫مراحل‬‫دیگر‬،‫خیر‬ ‫و‬‫ســنت‬
‫‌مندی‬‫ه‬‫بهر‬‫كه‬ ‫‌داند‬‫ی‬‫م‬‫مكتسبی‬‫انســانی‬‫كیفیت‬ ‫را‬‫فضیلت‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬.)70:1380،‫‌بهشــتی‬‫ی‬‫(حسین‬
‫فقدان‬ ‫و‬‫یابیم‬‫دســت‬ ‫رفتار‬‫درونی‬‫خیرهای‬‫بــه‬‫تا‬‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫امــكان‬‫این‬‫مــا‬‫بــه‬‫آن‬‫كارگیــری‬ ‌‫ه‬‫بــ‬ ‫و‬‫آن‬ ‫از‬
.)191:1981،‫‌اینتایــر‬‫ک‬‫(م‬‫ســازد‬‫محروم‬‫خیرها‬‫ایــن‬ ‫از‬‫یك‬‫هر‬‫به‬‫دســتیابی‬ ‫از‬‫را‬‫مــا‬‫مؤثــری‬‫‌نحــو‬‫ه‬‫ب‬‫آن‬
‫این‬ ‫در‬‫تنها‬ ‫و‬‫دهــد‬‫انجام‬‫‌خوبی‬‫ه‬‫ب‬‫را‬‫خود‬‫نقش‬‫تــا‬‫‌ســازند‬‫ی‬‫م‬ ‫قادر‬‫را‬‫فرد‬‫كه‬ ‫هســتند‬‫اوصافی‬‫فضایــل‬
‫نه‬‫آنها‬‫كسب‬ ‫كه‬ ‫هستند‬‫فضایلی‬‫جمله‬ ‫از‬‫عدالت‬ ‫و‬‫دوستی‬،‫شجاعت‬‫است؛‬‫نیكی‬‫انسان‬ ‫او‬‫صورت‬
.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫شكل‬‫را‬‫ما‬‫ســعادت‬ ‫از‬‫‌ناپذیر‬‫ب‬‫اجتنا‬‫بخشــی‬‫بلكه‬‫ســعادت‬‫تأمین‬‫برای‬‫مقدماتی‬‫عمل‬‫یك‬
‫یك‬‫درونی‬‫خیرهای‬‫تحصیــل‬‫برای‬‫اینكه‬‫اول‬:‫دارند‬‫ویژگی‬‫ســه‬ً‫ا‬‫لزوم‬‫فضایل‬‫اینتایر‬‫ـك‬‫ـ‬‫م‬‫نظــر‬ ‫از‬‫پــس‬
‫و‬‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫‌دســت‬‫ه‬‫ب‬ ‫بشــر‬‫حیات‬‫روایی‬‫وحدت‬‫برای‬‫را‬‫الزم‬‫زمینه‬‫اینكه‬‫دوم‬،‫هســتند‬‫ضروری‬،‫رفتار‬
‫جوامع‬ ‫در‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫بقای‬‫موجب‬‫ســرانجام‬‫و‬‫دارند‬‫مفهوم‬‫و‬‫معنــا‬‫خویــش‬‫اجتماعــی‬‫محیــط‬‫درون‬ ‫در‬
‫به‬‫را‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫كه‬ ‫است‬‫فضیلت‬‫مفهوم‬‫این‬‫نتیجه‬ ‫در‬.)223-221:1981،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬‫‌گردند‬‫ی‬‫م‬
‫فضیلتی‬‫بشری‬‫جامعه‬ ‫در‬‫را‬‫سعادت‬‫تحصیل‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫متصل‬‫سنت‬ ‫و‬‫خیر‬،‫خودروایی‬‫مفهوم‬
.‫آنند‬‫پی‬ ‫در‬ ‫ایران‬ ‫در‬‫فکری‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬ ‫از‬‫برخی‬‫که‬ ‫برشمرد‬
3
‫خیر‬.3
‫‌تر‬‫ق‬‫دقی‬‫بیان‬‫به‬‫(یا‬‫مكتبی‬ ‫و‬‫جماعت‬‫هر‬.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫مطرح‬‫نظریه‬‫این‬ ‫در‬‫كه‬ ‫است‬‫مفاهیمی‬‫دیگر‬ ‫از‬‫خیر‬
‫عرضه‬‫جهان‬ ‫و‬‫هســتی‬ ‫از‬‫خاصی‬‫روایت‬‫اینكــه‬‫ضمن‬)‫ســنتی‬‫هر‬‫شــد‬‫خواهد‬‫توصیف‬ً‫ا‬‫بعــد‬‫چنانكــه‬
‫پیشبرد‬‫آن‬‫كمال‬ ‫كه‬ ‫است‬‫نهفته‬‫آن‬ ‫در‬‫نیز‬‫خاصی‬‫خیر‬،‫دارد‬‫را‬‫خود‬‫خاص‬‫‌های‬‫ت‬‫شخصی‬ ‫و‬‫‌دارد‬‫ی‬‫م‬
‫تبیین‬ ‫در‬‫اینتایر‬‫مك‬.‫اســت‬‫آن‬‫ذاتی‬‫هویت‬ ‫جزو‬ ‫و‬‫این‬‫بر‬‫مبتنی‬‫تفســیرهایش‬‫تمام‬ ‫و‬‫‌باشــد‬‫ی‬‫م‬‫خیر‬‫این‬
.‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫وام‬‫غایتش‬ ‫و‬‫انسان‬‫مفهوم‬ ‫و‬‫ارسطو‬‫فلسفه‬ ‫از‬‫را‬‫آن‬ ‫و‬‫برده‬‫بهره‬‫خیر‬‫مفهوم‬ ‫از‬4
»‫«كردار‬‫مفهوم‬
‫متصل‬‫آن‬‫ارســطوگرای‬‫خصلت‬‫طریق‬ ‫از‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬‫نظریه‬‫‌مدارانــه‬‫ت‬‫غای‬‫ماهیت‬‫به‬ ‫ــردار‬‫ك‬ ‫مفهــوم‬
‫غایت‬.‫است‬ ‫كردار‬ ،‫فضیلت‬‫مفهوم‬‫منطقی‬‫تكامل‬‫مرحله‬‫نخســتین‬،‫شــد‬‫گفته‬ ‫كه‬ ‫‌گونه‬‫ن‬‫هما‬.‫اســت‬
1. Virtues
2. Virtue-based moral theory
3. Good
4. Practice
Archive of SID
www.SID.ir

17. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
38
‫سوی‬‫به‬‫باید‬ ‫و‬‫شده‬‫معین‬‫چیزها‬‫ذات‬‫موجب‬‫به‬‫كه‬ ‫اســت‬‫كمالی‬ ‫نشــانگر‬‫خود‬‫قرائت‬‫‌ترین‬‫ه‬‫ســاد‬ ‫در‬
‫كه‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫آن‬‫خوب‬‫چاقوی‬‫یك‬ ‫و‬‫اســت‬‫تیزی‬،‫چاقو‬‫یك‬‫ـت‬‫ـ‬‫غای‬‫اســاس‬‫این‬‫بــر‬.‫باشــد‬‫حركــت‬ ‫در‬‫آن‬
‫از‬‫كه‬ ‫كاركردی‬ ‫ـا‬‫ـ‬‫ی‬‫هدف‬‫كه‬ ‫چرا‬،‫اســت‬‫كاركردی‬ ‫مفهومی‬،‫چاقــو‬‫مفهوم‬،‫ترتیب‬‫بدیــن‬.‫ببــرد‬‫خــوب‬
‫فكری‬‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬‫كه‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫معتقد‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫توضیح‬‫را‬‫چاقــو‬‫مفهوم‬،‫‌رود‬‫ی‬‫مــ‬ ‫انتظار‬‫چاقــو‬‫یــك‬
‫ماهیت‬‫دارای‬‫موجودی‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫انسان‬ ‫از‬‫ســنت‬‫آن‬‫قرائت‬ ‫و‬‫ارســطویی‬‫ســنت‬‫كامل‬ ‫و‬‫تام‬‫رد‬‫با‬‫تجدد‬
‫و‬‫اجتماع‬ ‫و‬‫ـف‬‫ـ‬‫ن‬‫ص‬ ‫از‬‫را‬‫انســان‬.‫كرد‬ ‫تعریف‬‫‌ها‬‫ش‬‫نق‬‫همه‬ ‫از‬‫مجزا‬ ‫و‬،‫بــر‬‫مقــدم‬‫را‬‫آن‬،‫خــاص‬‫هدفــی‬ ‫و‬
‫و‬‫ـخص‬‫ـ‬‫ش‬‫م‬‫‌های‬‫ن‬‫دورا‬ ‫در‬‫كه‬ ‫را‬‫اجتماعی‬‫شــدۀ‬‫بنا‬‫قواعد‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫دســت‬‫وجود‬ ‫و‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫جدا‬‫خود‬‫تاریخ‬
.)67-65:1380،‫‌بهشتی‬‫ی‬‫(حسین‬‫‌دارد‬‫ی‬‫م‬‫مفروض‬،‫‌اند‬‫ه‬‫آمد‬‫وجود‬‫به‬‫اجتماعی‬‫ویژه‬‫شرایط‬‫تحت‬
‫اجتماعی‬‫ـكاری‬‫ـ‬‫م‬‫ه‬‫با‬‫كه‬ ‫اســت‬‫بشــری‬‫پیچیده‬‫و‬‫معقول‬،‫منســجم‬‫فعالیت‬‫هر‬،‫كردار‬ ‫ایــن‬‫بــر‬‫بنــا‬
‫این‬ ‫در‬‫و‬‫‌یابند‬‫ی‬‫م‬‫تحقق‬‫هستند‬‫درونی‬‫فعالیت‬‫آن‬‫به‬‫نسبت‬‫كه‬ ‫خیرهایی‬‫آن‬‫طریق‬ ‫از‬‫و‬‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫صورت‬
‫نتیجه‬‫حدودی‬‫تا‬‫و‬‫بوده‬‫فعالیت‬‫آن‬‫مناسب‬‫كه‬ ‫آید‬‫دست‬‫به‬‫كمال‬ ‫از‬‫مطلوبی‬‫حد‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫سعی‬‫روال‬
‫بشر‬‫تصورات‬‫و‬‫شده‬‫بیشتر‬‫كمال‬ ‫به‬‫انسان‬‫دستیابی‬‫قدرت‬‫‌مندی‬‫م‬‫نظا‬ ‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬‫نتیجه‬ ‫در‬.‫است‬‫آن‬‫مسلم‬
.‫هستند‬ ‫كردار‬ ... ‫و‬‫علم‬‫طلب‬،‫ماهیگیری‬،‫كشــاورزی‬ .‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫گســترده‬ ‫مربوط‬‫خیرهای‬ ‫و‬‫غایات‬ ‫از‬
.‫‌آید‬‫ی‬‫م‬ ‫شمار‬‫به‬ ‫كردار‬ ‫یك‬‫فوتبال‬‫بازی‬‫‌که‬‫ی‬‫حال‬ ‫در‬.‫نیست‬ ‫كردار‬ ‫یك‬‫بیانگر‬‫توپ‬‫ماهرانه‬‫پرتاب‬
:1384،‫(شهریاری‬‫نیست‬‫چنین‬‫جدید‬‫عصر‬ ‫در‬‫اما‬‫است‬ ‫كردار‬ ‫نیز‬‫سیاســت‬‫ـطو‬‫ـ‬‫س‬‫ار‬‫تعریف‬‫طبق‬
‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫د‬‫خود‬‫غایت‬‫به‬‫اجتماع‬ ‫در‬‫ــه‬‫ك‬ ‫‌دانســت‬‫ی‬‫م‬‫مدنــی‬‫گاه‬ ‫‌آ‬‫د‬‫خــو‬‫فاعــل‬‫را‬‫انســان‬‫ـطو‬‫ـ‬‫س‬‫ار‬.)15-14
‫عكس‬‫بر‬‫ـت؛‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫خوب‬‫دارد‬‫كه‬ ‫جماعتی‬‫به‬‫تعلق‬‫یا‬‫صنف‬ ‫اعتبار‬‫بــه‬‫انســانی‬‫هر‬‫وی‬‫نظــر‬ ‫از‬.‫‌یابــد‬‫ی‬‫م‬
‫از‬‫‌که‬‫ی‬‫حال‬ ‫در‬.‫‌کند‬‫ی‬‫م‬‫صحبت‬‫انســان‬‫برای‬‫خیر‬‫یك‬ ‫از‬ ‫و‬‫توجه‬‫انســان‬‫انســانی‬ ‫اعتبار‬‫به‬‫كه‬ ‫افالطون‬
‫وجهی‬ ‫از‬‫ـنتی‬‫ـ‬‫س‬‫هر‬‫نیز‬‫‌گرایان‬‫ع‬‫اجتما‬‫دیــدگاه‬ ‫در‬.‫دارد‬‫خاصــی‬‫خیر‬،‫جریانی‬‫یا‬‫ســنت‬‫هر‬‫ـطو‬‫ـ‬‫س‬‫ار‬‫نظــر‬
‫آن‬ ‫كردار‬ ‫ـه‬‫ـ‬‫ك‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬‫جماعت‬‫هر‬‫بنابراین‬.‫‌باشــد‬‫ی‬‫م‬‫آن‬‫جســتجوی‬ ‫در‬‫كــه‬ ‫اســت‬ ‫برخــوردار‬‫‌آل‬‫ه‬‫ایــد‬
‫محیط‬‫درون‬ ‫در‬ ‫و‬‫‌نماید‬‫ی‬‫م‬‫طلب‬‫نهایی‬‫غایت‬‫به‬‫رســیدن‬‫برای‬‫خاصی‬‫خیر‬‫اســت‬‌‫ت‬‫سیاســ‬‫به‬‫ورود‬
‫و‬‫كرده‬ ‫درك‬‫را‬‫خود‬‫خیر‬‫مفاهیم‬،‫‌ها‬‫ت‬‫جماع‬ ‫در‬‫تنها‬‫افراد‬،‫نتیجه‬ ‫در‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫عمل‬‫خاصی‬‫اجتماعی‬
.)104:1384،‫‌پور‬‫ی‬‫(براتعل‬‫‌سازند‬‫ی‬‫م‬ ‫معنادار‬‫را‬‫خود‬‫زندگی‬
‫رابطه‬‫ـود‬‫ـ‬‫خ‬‫خاص‬‫ـای‬‫ـ‬‫ه‬‌‫ت‬‫موقعی‬‫بــا‬‫خاص‬‫اجتماعــی‬‫هویــت‬‫یك‬‫حامــان‬‫‌عنــوان‬‫ه‬‫ب‬‫همگــی‬‫مــا‬
‫و‬‫انتظارات‬،‫‌ها‬‫ث‬‫میرا‬،‫‌ها‬‫ن‬‫دی‬‫رشــته‬‫یك‬‫ملتم‬ ‫و‬‫قبیله‬،‫شــهر‬،‫خانواده‬،‫گذشــته‬ ‫از‬‫من‬.‫‌كنیم‬‫ی‬‫م‬ ‫برقرار‬
‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫تشكیل‬‫مرا‬‫اخالقی‬‫زندگی‬ ‫آغاز‬‫نقطه‬ ‫و‬‫من‬‫‌های‬‫ه‬‫داد‬‫‌ها‬‫ن‬‫ای‬.‫‌برم‬‫ی‬‫م‬‫ارث‬‫به‬‫را‬‫بحق‬‫تعهدات‬
.)200:1981،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬
،‫باشد‬‫فضایل‬‫كاربست‬ ‫و‬‫خیر‬‫جستجوی‬‫در‬‫‌تواند‬‫ی‬‫نم‬‫اجتماعی‬‫روابط‬‫و‬‫‌ها‬‫ت‬‫موقعی‬‫از‬‫فارغ‬‫فرد‬‫‌سان‬‫ن‬‫بدی‬
.)79:1384،‫‌پور‬‫ی‬‫(براتعل‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫تفاوت‬‫افراد‬‫گون‬‫گونا‬ ‫‌های‬‫ت‬‫موقعی‬‫به‬‫توجه‬‫با‬،‫نیك‬‫زندگی‬‫معنای‬‫زیرا‬
Archive of SID
www.SID.ir

18. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
39
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫یا‬ ‫كردار‬ ‫یك‬‫‌گیری‬‫ل‬‫شــك‬‫برای‬‫‌گرایان‬‫ع‬‫اجتما‬‫نظریــه‬ ‫در‬‫زیادی‬‫اهمیــت‬‫خیر‬‫بــر‬‫کیــد‬ ‫تأ‬ ‫و‬‫تحصیــل‬
‫خیرهای‬.2
‫برونــی‬‫خیر‬ ‫و‬1
‫درونی‬‫خیــر‬:‫‌آورد‬‫ی‬‫م‬‫میان‬‫بــه‬‫ســخن‬‫خیر‬‫گونــه‬ ‫دو‬ ‫از‬‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫م‬.‫دارد‬ ‫رفتــار‬
‫هستند‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌گون‬‫ه‬‫ب‬‫آنها‬.‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬‫محسوب‬‫كسی‬ ‫دارایی‬ ‫و‬‫اموال‬ ‫جزو‬‫همیشه‬‫شدند‬‫حاصل‬‫وقتی‬‫برونی‬
‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫نتیجه‬ ‫در‬.‫‌ماند‬‫ی‬‫م‬‫باقی‬‫كمتر‬ ‫دیگران‬‫برای‬،‫كند‬ ‫تصاحب‬‫آنها‬ ‫از‬‫بیشتر‬‫كسی‬ ‫میزان‬‫هر‬‫به‬‫كه‬
‫و‬‫ثروت‬،‫شــهرت‬.‫دارد‬‫وجود‬‫برنده‬ ‫و‬‫بازنــده‬‫آن‬ ‫در‬‫كه‬ ‫كــرد‬ ‫توصیف‬‫رقابت‬‫اهــداف‬‫‌عنــوان‬‫ه‬‫ب‬‫را‬‫آنهــا‬
‫ولی‬‫‌اند‬‫ل‬‫كما‬ ‫در‬‫رقابت‬‫محصول‬‫گرچه‬ ‫درونی‬‫خیرهای‬‫مورد‬ ‫در‬‫اما‬‫هستند‬‫نوع‬‫این‬ ‫از‬‫‌هایی‬‫ل‬‫مثا‬‫مقام‬
‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬.‫دارد‬‫بر‬ ‫در‬‫خاص‬‫جماعت‬‫یك‬‫كنندگان‬ ‫مشاركت‬‫همه‬‫برای‬‫خیری‬ً‫ا‬‫اساس‬‫آنها‬‫به‬‫دستیابی‬
‫منظور‬‫به‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫فرد‬‫یك‬ ‫او‬‫‌نظر‬‫ه‬‫ب‬.‫دهد‬‫توضیح‬‫بیشتر‬‫را‬‫‌ها‬‫ت‬‫تفاو‬‫این‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫سعی‬‫‌هایی‬‫ل‬‫مثا‬‫ذكر‬‫با‬
،‫تحلیل‬ ‫و‬‫تجزیه‬ ‫در‬‫مهــارت‬ ‫از‬‫خاصی‬ً‫ال‬‫كام‬ ‫نوع‬‫یادگیری‬‫طریــق‬ ‫از‬ ‫او‬‫گر‬‫ا‬.‫كند‬ ‫بــازی‬‫شــطرنج‬،‫بــردن‬
‫قدرت‬ ‫و‬‫گرفــت‬ ‫یاد‬‫را‬‫مهــارت‬ ‫او‬‫گر‬‫ا‬.‫اســت‬‫یافته‬‫دســت‬‫شــطرنج‬‫بازی‬‫برونی‬‫خیر‬‫بــه‬،‫ببــرد‬‫را‬‫بــازی‬
‫خاصی‬‫رقابت‬ ‫در‬‫بــردن‬‫برای‬ً‫ا‬‫صرفــ‬،‫بخشــید‬‫بهبود‬‫را‬‫خود‬‫رقابــت‬ ‫در‬‫جدیــت‬ ‫و‬‫اســتراتژیك‬ ‫تصــور‬ ‫و‬
‫این‬ ‫او‬.‫یابــد‬‫كمال‬ ‫‌طلبــد‬‫ی‬‫م‬‫شــطرنج‬‫بازی‬‫ــه‬‫ك‬ ‫طریقی‬‫هر‬ ‫در‬‫تــا‬‫‌كنــد‬‫ی‬‫م‬‫تــاش‬‫ــه‬‫ك‬‫بل‬‫‌كنــد‬‫ی‬‫نم‬‫بــازی‬
‫قابل‬‫شــطرنج‬‫طریق‬ ‫از‬‫تنها‬ ‫و‬‫نخورده‬‫پیوند‬‫شــطرنج‬‫به‬‫بیرونی‬‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬‫كه‬ ‫‌نامد‬‫ی‬‫م‬»‫«درونــی‬‫را‬‫خیــر‬
‫خیرها‬‫گونه‬ ‫این‬‫به‬‫دستیابی‬‫برای‬‫جایگزینی‬‫‌های‬‫ه‬‫شیو‬‫كه‬ ‫بیرونی‬‫خیرهای‬‫عكس‬‫بر‬.‫است‬‫دستیابی‬
‫برخی‬‫مهم‬‫خیر‬‫ایــران‬ ‫در‬‫را‬‫شــرع‬‫احکام‬‫اجرای‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬.)88-87:1981،‫‌اینتایــر‬‫ک‬‫(م‬‫دارد‬‫وجــود‬
‫و‬‫حفظ‬ ‫و‬‫ایران‬ ‫و‬‫چپ‬‫اجتماعات‬‫مهم‬‫خیر‬‫را‬‫تبعیض‬‫رفع‬ ‫و‬‫برابری‬‫یا‬ ‫و‬‫سیاســی‬‫اســام‬‫اجتماعات‬ ‫از‬
.‫دانست‬ ‫ایران‬ ‫در‬‫ملی‬‫نیروهای‬‫فکری‬‫سنت‬‫اجتماعات‬‫مهم‬‫خیر‬‫را‬‫ایران‬‫پیشرفت‬
‫آنها‬‫كه‬ ‫‌اند‬‫ی‬‫برون‬‫خیرهای‬‫به‬‫معطوف‬‫سیاســی‬‫‌های‬‫ت‬‫جماع‬‫برای‬‫ثروت‬ ‫و‬‫شــهرت‬،‫مقام‬‫كســب‬
‫ـم‬‫ـ‬‫س‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫آنها‬‫جایگزینی‬ ‫و‬‫آنها‬‫بر‬‫کیــد‬ ‫تأ‬‫نهایت‬ ‫در‬ ‫و‬‫‌ســازند‬‫ی‬‫م‬‫محروم‬‫درونــی‬‫خیــر‬ ‫و‬‫غایــت‬ ‫از‬‫را‬
‫و‬‫اولیه‬‫فضایل‬ ‫از‬‫رویگردانی‬ ‫از‬‫پس‬‫‌ها‬‫ت‬‫جماع‬‫این‬‫واقع‬ ‫در‬.‫باشــد‬‫سیاســی‬‫جماعت‬‫هر‬‫برای‬‫مهلكی‬
‫در‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬‫‌های‬‫ت‬‫جماع‬ ‫از‬‫بســیاری‬.‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫پیدا‬‫گرایش‬ ‫ســمت‬‫این‬‫به‬‫خود‬‫‌یابی‬‫ت‬‫قدر‬‫دوران‬ ‫در‬
‫بحران‬ ‫دچار‬‫بیرونی‬‫خیرهــای‬‫ســمت‬‫به‬‫گرایش‬ ‫با‬‫اجتماع‬‫عرصه‬ ‫در‬‫رقابت‬ ‫از‬‫پــس‬،1320‫دهــه‬‫ایــران‬
.‫گشتند‬ ‫دور‬‫اولیه‬‫فضایل‬ ‫از‬ ‫و‬‫شدند‬
3
‫خودروایی‬.4
‫لیبرالیزم‬‫فلسفی‬‫نقد‬‫بر‬‫مبتنی‬‫و‬‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫توضیح‬‫را‬‫گرایی‬ ‫اجتماع‬‫نظریه‬‫فلسفی‬‫ماهیت‬‫بیشتر‬‫مفهوم‬‫این‬
‫قرار‬»5
‫‌گرا‬‫ه‬‫عاطف‬‫«خــود‬‫یا‬»4
‫‌یافته‬‫ت‬‫فردی‬‫پیــش‬ ‫از‬‫«خود‬‫برابر‬ ‫در‬‫را‬»‫«خودروایــی‬‫‌گرایــان‬‫ع‬‫اجتما‬.‫اســت‬
1. External Good
2. Internal Good
3. Narrative Self
4. Antecedently Individuated Self
5. Emotionalist Self
Archive of SID
www.SID.ir

19. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
40
‫متأثر‬‫و‬‫‌مند‬‫ت‬‫موقعی‬‫را‬‫آن‬،‫فاعلیت‬‫عین‬ ‫در‬‫بلكه‬‫‌برند‬‫ی‬‫نم‬‫سؤال‬‫زیر‬‫را‬‫انسانی‬‫فرد‬‫گی‬‫سوژ‬‫آنها‬.‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬
.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫فعالیت‬‫شده‬‫اتمی‬‫فرد‬‫یك‬‫نه‬‫كل‬ ‫یك‬‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬‫دارد‬‫عضویت‬‫آن‬ ‫در‬‫كه‬ ‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬‫اجتماعی‬ ‫از‬
‫به‬‫مراجعه‬‫ـدون‬‫ـ‬‫ب‬‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬ ‫قادر‬‫كه‬ ‫معنا‬‫بدین‬،‫اســت‬‫اجتمــاع‬ ‫از‬‫گســیخته‬ ‫‌هــا‬‫ل‬‫لیبرا‬‫دیــدگاه‬ ‫از‬‫فــرد‬
‫آن‬ ‫از‬‫جزیی‬‫خود‬‫كه‬ ‫اجتماعی‬ ‫از‬‫خارج‬‫شروع‬‫نكته‬‫یك‬،‫مشترك‬‫اهداف‬‫یا‬‫رسیده‬‫ارث‬‫به‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬
‫وظایف‬‫و‬‫حقوق‬‫نظریه‬‫این‬.‫كند‬ ‫تعریف‬ ‫باز‬‫و‬‫تعریف‬‫را‬‫خود‬‫تعهدات‬‫و‬‫اهداف‬‫و‬‫نماید‬‫اتخاذ‬،‫است‬
‫و‬‫فرد‬‫میان‬‫ـی‬‫ـ‬‫ع‬‫قاط‬‫تمایز‬ ‫و‬)59:1384،‫اســتوكر‬ ‫و‬‫(مــارش‬‫‌دانــد‬‫ی‬‫م‬‫شــمول‬‫جهــان‬ ‫و‬‫انتزاعــی‬‫را‬‫انســان‬
‫‌گیری‬‫ل‬‫ـك‬‫ـ‬‫ش‬ ‫در‬‫ـانی‬‫ـ‬‫س‬‫ان‬ ‫كارگزار‬ ‫نقش‬‫بر‬‫کید‬ ‫تأ‬‫با‬‫‌گرایان‬‫ه‬‫ذر‬‫یا‬‫‌ها‬‫ل‬‫لیبرا‬.‫اســت‬‫قائل‬ ‫او‬‫اجتماعی‬‫نقش‬
‫دارند‬ ‫باور‬‫آنها‬‫دلیل‬‫این‬‫به‬.‫‌سازند‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫آن‬‫كه‬ ‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬‫افرادی‬ ‫از‬‫مركب‬‫نهایت‬ ‫در‬‫را‬‫جامعه‬،‫‌ها‬‫ش‬‫كن‬
‫خودها‬‫آنها‬.‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫تشــكیل‬‫را‬‫آنها‬‫كه‬ ‫هســتند‬‫افرادی‬‫فعالیت‬‫به‬‫تقلیل‬‫قابل‬،‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ل‬‫ك‬ ‫كه‬
‫دركی‬‫چنین‬‫مقابل‬ ‫در‬.)69-66:1384،‫(فی‬‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬‫دیگران‬ ‫از‬‫جدا‬‫بنیادی‬ ‫‌طــور‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬‫نهایــت‬ ‫در‬‫را‬
‫‌گوید‬‫ی‬‫م‬‫ـخن‬‫ـ‬‫س‬»‫«خود‬ ‫از‬‫پیشــامدرن‬ً‫ا‬‫اصالت‬‫مفهومی‬‫نفع‬‫به‬ ‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬،‫انســانی‬‫زندگی‬ ‫و‬‫خویشــتن‬ ‫از‬
‫ـرآغاز‬‫ـ‬‫س‬‫كه‬ ‫حركتی‬‫ـان‬‫ـ‬‫س‬‌‫ه‬‫ب‬،‫مرگ‬ ‫و‬‫زندگی‬‫به‬‫را‬‫تولد‬‫كه‬ ‫دارد‬‫جای‬‫روایتی‬‫وحدت‬ ‫در‬‫آن‬‫«وحدت‬‫كه‬
.)206:1981،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬»‫‌زند‬‫ی‬‫م‬‫پیوند‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫متصل‬‫پایان‬‫به‬‫سپس‬ ‫و‬‫میانه‬‫به‬‫را‬
‫تصویر‬‫ـا‬‫ـ‬‫ه‬‫ر‬ ‫و‬‫آزاد‬‫ـی‬‫ـ‬‫ع‬‫اجتما‬‫تعهد‬‫هرگونــه‬ ‫از‬‫را‬‫انســان‬‫سرشــت‬،‫لیبرالــی‬‫خــود‬،‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫م‬‫‌نظــر‬‫ه‬‫ب‬
‫و‬‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫فاصله‬‫تاریخی‬ ‫و‬‫اجتماعــی‬،‫فرهنگی‬‫‌های‬‫ت‬‫خصل‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ت‬‫موقعی‬ ‫از‬‫اخالقی‬‫فاعــل‬.‫‌كنــد‬‫ی‬‫م‬
‫آنها‬‫با‬‫كنون‬‫‌ا‬‫م‬‫ه‬‫ما‬‫كه‬ ‫مفاهیمی‬‫همه‬‫‌كه‬‫ی‬‫درحال‬.‫‌پردازد‬‫ی‬‫م‬‫داوری‬‫به‬‫گیر‬‫فرا‬ ‫و‬‫عام‬‫آموزۀ‬‫یك‬‫اســاس‬‫بر‬
‫تنها‬‫آنها‬‫عملكرد‬‫تأثیر‬ ‫و‬‫‌اند‬‫ه‬‫داشت‬‫ریشــه‬‫عملی‬ ‫و‬‫نظری‬‫‌های‬‫ه‬‫زمین‬ ‫و‬‫‌ها‬‫م‬‫نظا‬ ‫در‬ً‫ا‬‫اساســ‬،‫داریم‬ ‫كار‬ ‫ســرو‬
‫همگانی‬‫خود‬‫این‬.)31 ‫و‬23:1981،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬‫تأمین‬‫‌ها‬‫ه‬‫زمین‬‫آن‬‫وسیله‬‫به‬ ‫و‬‫‌ها‬‫م‬‫نظا‬‫آن‬ ‫در‬
‫را‬‫دیدگاهی‬‫ـر‬‫ـ‬‫ه‬ ‫و‬‫نماید‬‫ایفــاء‬‫را‬‫نقشــی‬‫هر‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫اســت‬‫اجتماعی‬‫هویت‬‫‌مایه‬‫ن‬‫درو‬‫فاقــد‬‫كــه‬ ‫‌شــده‬
‫افعال‬‫كه‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫آن‬‫مســتلزم‬‫‌گر‬‫ت‬‫غای‬‫نگاه‬‫‌که‬‫ی‬‫حال‬ ‫در‬،‫گذاشــتند‬ ‫كنار‬ ‫را‬‫قصدی‬‫تعابیر‬‫آنهــا‬.‫برگزینــد‬
‫«انسان‬.)84 ‫و‬10:1981،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬‫گردد‬ ‫توصیف‬‫خیر‬ ‫از‬‫افراد‬‫برداشت‬ ‫و‬‫مفاهیم‬‫به‬‫رجوع‬‫با‬‫انسان‬
‫گروه‬ ،‫‌نهضت‬،‫فرهنگ‬،‫(روســتا‬‫خود‬‫زندگی‬‫محل‬‫اجتماعی‬ ‫از‬‫را‬‫خود‬‫ویژۀ‬‫وظایف‬ ‫و‬‫حقوق‬‫برخی‬
‫‌های‬‫ش‬‫كن‬ .‫است‬‫درگیر‬‫خود‬‫جامعه‬‫مقاصد‬ ‫و‬‫اهداف‬ ‫در‬ً‫ا‬‫ضرورت‬‫همزمان‬ ‫و‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫اتخاذ‬)... ‫و‬‫قومی‬
‫آن‬‫درون‬‫‌ها‬‫ش‬‫كن‬ ‫كه‬ ‫زمانمندی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫زمینه‬،‫عملی‬‫مقاصد‬‫كه‬ ‫است‬‫درك‬‫قابل‬‫شرایطی‬ ‫در‬‫آنها‬
‫برای‬‫بنیادین‬ ‫و‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫اسا‬‫‌ای‬‫ه‬‫گون‬ ،‫خاص‬‫نوع‬‫روایی‬‫تاریخ‬‫‌ســان‬‫ن‬‫بدی‬.‫باشــد‬‫درك‬‫قابل‬،‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫رخ‬
.)248:1981،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬»‫است‬‫انسانی‬‫‌های‬‫ش‬‫كن‬ ‫توصیف‬
‫به‬‫را‬‫اجتماع‬‫ـك‬‫ـ‬‫ی‬‫زندگی‬‫باید‬‫دیگــران‬‫كنش‬ ‫زمینــۀ‬‫پیش‬‫فهم‬‫بــرای‬‫كه‬ ‫اســت‬‫معتقــد‬‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫م‬
‫نسبت‬‫گرچه‬ ‫یابد؛‬‫گسست‬ ‫خود‬‫گذشــته‬ ‫از‬‫‌تواند‬‫ی‬‫نم‬،‫اجتماعی‬‫هیچ‬.‫كرد‬ ‫فهم‬‫داســتان‬‫یك‬‫صورت‬
.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫نجات‬‫به‬‫مبتال‬‫‌های‬‫ن‬‫بحرا‬ ‫از‬‫را‬‫آن‬‫كه‬ ‫دارد‬‫‌هایی‬‫ی‬‫نوآور‬‫و‬‫ابداعات‬‫‌سری‬‫ك‬‫ی‬‫خود‬‫گذشته‬ ‫به‬
Archive of SID
www.SID.ir

20. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
41
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫شخصیت‬‫وصف‬،‫داستان‬‫مفهوم‬‫شناخت‬‫مستلزم‬،‫داستان‬‫یك‬‫منزله‬‫به‬‫اجتماع‬‫شناخت‬‫‌سان‬‫ن‬‫بدی‬
‫ـتیم‬‫ـ‬‫س‬‫ه‬‫‌یمان‬‫ا‬‫‌ه‬‫ت‬‫روای‬‫به‬‫متكی‬‫زندگی‬ ‫در‬‫ما‬‫همه‬‫«چون‬:‫آنهاســت‬‫میان‬‫هماهنگ‬ ‫و‬‫درونی‬‫ارتباط‬ ‫و‬
‫كه‬ ‫‌یابیم‬‫ی‬‫درم‬،‫‌فهمیــم‬‫ی‬‫م‬‫هســتیم‬‫متكی‬‫بــدان‬‫كه‬ ‫‌هایی‬‫ت‬‫روای‬‫بــا‬‫رابطــه‬ ‫در‬‫را‬‫خــود‬‫زندگــی‬‫چــون‬ ‫و‬
‫اتفاق‬،‫شوند‬‫گفته‬ ‫آنكه‬ ‫از‬‫پیش‬‫‌ها‬‫ن‬‫داستا‬‫همۀ‬.‫است‬‫مناسب‬‫دیگران‬‫افعال‬‫فهم‬‫برای‬‫روایی‬‫صورت‬
‫به‬‫ـخ‬‫ـ‬‫س‬‫پا‬ ‫از‬‫پس‬‫تنها‬‫اجتماعی‬‫هر‬‫عضو‬.)212:1981،‫اینتایر‬‫(مک‬»‫‌ها‬‫ه‬‫افســان‬‫اســتثنای‬‫به‬.‫‌افتند‬‫ی‬‫م‬
»‫بكنم‬‫باید‬‫«چــه‬‫پرســش‬‫به‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬»‫‌یابم‬‫ی‬‫م‬‫‌ها‬‫ن‬‫داســتا‬‫یا‬‫داســتان‬‫كدام‬ ‫جزو‬‫را‬‫خــود‬‫«مــن‬‫پرســش‬
،‫این‬‫بر‬‫افزون‬.‫است‬‫مسئول‬،‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫تشكیل‬‫را‬ ‫او‬‫زندگی‬‫كه‬ ‫افعالی‬‫قبال‬ ‫در‬‫وی‬‫بنابراین‬.‫دهد‬‫پاسخ‬
‫بخشی‬ ‫او‬‫كه‬ ‫‌گونه‬‫ن‬‫هما‬‫كه‬ ‫چرا‬‫ببرد‬‫سؤال‬‫زیر‬‫را‬‫آنان‬ ‫و‬‫بخواهد‬‫مسئولیت‬‫دیگران‬ ‫از‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫همواره‬ ‫او‬
‫ایفاء‬‫‌ها‬‫ت‬‫روای‬‫بنیان‬ ‫در‬‫مهم‬‫نقشی‬‫خود‬‫این‬ ‫و‬‫هستند‬ ‫او‬‫داستان‬ ‫از‬‫بخشی‬‫نیز‬‫آنها‬‫آنهاست‬‫داستان‬ ‫از‬
‫باید‬‫ـد‬‫ـ‬‫ش‬‫با‬‫جماعت‬،‫كامل‬ ‫معنای‬‫به‬‫‌ای‬‫ه‬‫جامع‬‫اینكــه‬‫«برای‬.)74:1380،‫‌بهشــتی‬‫ی‬‫(حسین‬‫‌كنــد‬‫ی‬‫م‬
‫تنها‬ ‫و‬‫كنــد‬ ‫پیدا‬‫تجســم‬‫آنها‬‫نهادی‬‫ترتیبــات‬ ‫در‬ ‫و‬‫باشــد‬‫اعضــا‬‫مشــترك‬1
‫‌های‬‫ی‬‫خودشناســ‬ ‫از‬‫متشــكل‬
.)173:1982،‫(سندل‬»‫نباشد‬‫اعضا‬‫زندگی‬‫‌های‬‫ه‬‫برنام‬‫برخی‬ ‫از‬‫وصفی‬
‫‌گیری‬‫ل‬‫شــك‬ ‫از‬‫كه‬ ‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫طرح‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫نظریه‬ ‫در‬‫خودروایی‬‫با‬‫رابطه‬ ‫در‬‫نیز‬2
‫اصالت‬‫مفهوم‬
‫كالسیك‬ ‫نظام‬‫شرافت‬‫مفهوم‬‫برابر‬ ‫در‬‫مفهوم‬‫این‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫بحث‬‫‌ها‬‫ت‬‫روای‬‫با‬‫متناسب‬‫منفرد‬‫‌های‬‫ت‬‫هوی‬
‫بر‬‫كه‬ ‫مدرن‬‫دوران‬‫كرامــت‬ ‫مفهوم‬ ‫و‬‫‌شــناخت‬‫ی‬‫م‬‫رســمیت‬‫به‬‫را‬‫سیاســی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫‌هــای‬‫ی‬‫نابرابر‬‫كــه‬
‫‌گرایانه‬‫م‬‫عا‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌گون‬‫ه‬‫ب‬،‫كرامت‬ ‫سیاست‬‫گر‬‫ا‬.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫مطرح‬‫دارد‬‫کید‬ ‫تأ‬‫‌ها‬‫ن‬‫انسا‬‫ذاتی‬‫كرامت‬ ‫و‬‫برابری‬
‫شناسایی‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ت‬‫مصونی‬،‫حقوق‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫مجموع‬‫بر‬‫اصالت‬‫مفهوم‬،‫دارد‬‫توجه‬‫‌ها‬‫ی‬‫یكسان‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ی‬‫برابر‬‫بر‬
‫تفاوت‬‫بیانگر‬‫واقع‬ ‫در‬ ‫و‬‫دارد‬‫تعلق‬‫خاص‬‫‌های‬‫ه‬‫گرو‬ ‫و‬‫افراد‬‫به‬‫كه‬ ‫‌ورزد‬‫ی‬‫م‬‫کید‬ ‫تأ‬‫‌ای‬‫ه‬‫ویژ‬ ‫بسیار‬‫هویتی‬
.)123:1384،‫‌پور‬‫ی‬‫(براتعل‬‫آنهاست‬
3
‫سنت‬.5
‫مفاهیم‬‫دیگر‬‫و‬‫اســت‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناســی‬‫ش‬‫رو‬‫بیان‬ ‫در‬‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫م‬‫نظری‬‫‌هــای‬‫ن‬‫بنیا‬ ‫از‬‫یكــی‬‫ســنت‬
‫و‬‫اصول‬‫بخــش‬‫تعین‬‫مهــم‬‫مبنای‬ ‫چهــار‬‫‌گرایــان‬‫ع‬‫اجتما‬.‫‌یابنــد‬‫ی‬‫م‬‫معنــا‬‫مفهــوم‬‫ایــن‬‫پرتــو‬ ‫در‬‫‌گفتــه‬‫ش‬‫پی‬
،)‫(تیلور‬‫مؤثر‬ ‫‌گذار‬‫ش‬‫ارز‬‫‌های‬‫ب‬‫چهارچو‬،)‫(راولز‬‫نخســتین‬‫یا‬‫اساســی‬‫خیرهای‬‫شــامل‬‫را‬‫برتر‬‫‌های‬‫ش‬‫ارز‬
‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬،‫بین‬‫این‬‫در‬.)65:1384،‫‌پور‬‫ی‬‫(براتعل‬‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬)‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬‫سنت‬‫و‬)‫(والزر‬‫اجتماعی‬‫معانی‬
»‫عقالنیت‬‫كدامین‬ ،‫كســی‬ ‫چه‬‫«عدالت‬‫كتاب‬ ‫در‬ ‫و‬‫طرح‬»‫فضیلت‬ ‫از‬‫«پس‬‫كتاب‬ ‫در‬‫را‬‫ســنت‬‫مفهوم‬
.‫است‬‫وی‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫نظریه‬»4
‫«هسته‬‫سنت‬.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫شرح‬‫تفصیل‬‫به‬)1988،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬
1. Self-understanding
2. Authenticity
3. Tradition
4. Core
Archive of SID
www.SID.ir

21. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
42
‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬ ‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬ ‫یك‬ ‫دارای‬ ‫آن‬ ‫جســتجوی‬ ‫جهت‬ ‫در‬ ‫اعضا‬ ‫نقش‬ ‫و‬ ‫خیــر‬ ‫مــورد‬ ‫در‬ ‫اجتماعــی‬ ‫هــر‬
‫كه‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫زمین‬ ‫و‬ ‫اســت‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫م‬ ‫دیــدگاه‬ ‫از‬ ‫فضیلــت‬ ‫یــك‬ ‫‌گیری‬‫ل‬‫شــك‬ ‫در‬ ‫ســوم‬ ‫مرحلــه‬ ‫ــه‬‫ك‬
‫واحد‬ ‫خیر‬ ‫كه‬ ‫ـؤال‬‫ـ‬‫س‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫پاســخ‬ ‫منبع‬ .‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬ ‫پیدا‬ ‫معنا‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫وایــی‬‫خودر‬ ،‫خیرهــا‬ ،‫كردارهــا‬
،‫اخالقی‬ ‫اعتقادات‬ ‫به‬ ‫‌ســان‬‫ن‬‫بدی‬ .‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬ ‫حاصل‬ ‫جامعه‬ ‫ســنت‬ ‫با‬ ‫آشــنایی‬ ‫طریق‬ ‫از‬ ،‫چیســت‬
‫طریق‬ ‫از‬ ‫كردارها‬ .)511-510 :1384،‫(لیهی‬ ‫‌بخشــد‬‫ی‬‫م‬ ‫معنا‬ ‫جامعه‬ ‫یــك‬ ‫در‬ ‫عملكــرد‬ ‫و‬ ‫‌هــا‬‫ش‬‫ارز‬
‫ـه‬‫ـ‬‫ع‬‫جام‬ ‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬ ،‫ـد‬‫ـ‬‫ن‬‫‌یاب‬‫ی‬‫م‬ ‫مقبولیــت‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬ ‫ون‬‫در‬ ‫از‬ ‫تنهــا‬ ‫نیــز‬ ‫خیرهــا‬ .‫‌گیرنــد‬‫ی‬‫م‬ ‫شــكل‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬
‫پیشینیان‬ ‫از‬ ‫كه‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬ ‫ســنت‬ ‫یك‬ ‫حامل‬ ‫فرد‬ ‫هر‬ .‫‌آورد‬‫ی‬‫م‬ ‫ل‬‫اســتدال‬ ‫آنها‬ ‫برای‬ ‫و‬ ‫آنهاســت‬ ‫پشــتوانۀ‬
:1384،‫ـهریاری‬‫ـ‬‫ش‬( ‫‌گــذارد‬‫ی‬‫م‬ ‫ارث‬ ‫به‬ ‫آینــدگان‬ ‫بــرای‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫تصرفاتــی‬ ‫بــا‬ ‫و‬ ‫بــرده‬ ‫ارث‬ ‫بــه‬ ‫خــود‬
‫ـای‬‫ـ‬‫ض‬‫ف‬ ‫و‬ ‫ـد‬‫ـ‬‫ه‬‫‌د‬‫ی‬‫م‬ ‫قــرار‬ ‫آنهــا‬ ‫اختیــار‬ ‫در‬ ‫ســنت‬ ‫كــه‬ ‫‌هایی‬‫ه‬‫پشــتوان‬ ‫طریــق‬ ‫از‬ ً‫ا‬‫نوعــ‬ ‫افــراد‬ .)394
‫زندگی‬ ،‫طریق‬ ‫این‬ ‫از‬ ‫آنها‬ .‫هســتند‬ ‫خود‬ ‫خیر‬ ‫جســتجوی‬ ‫در‬ ‫‌آورد‬‫ی‬‫م‬ ‫فراهم‬ ‫آنها‬ ‫برای‬ ‫ــه‬‫ك‬ ‫خاصــی‬
‫ـا‬‫ـ‬‫ن‬‫مع‬ ‫ـش‬‫ـ‬‫ی‬‫خو‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫گ‬‫زند‬ ‫بــه‬ ‫وســیله‬ ‫بدیــن‬ ‫و‬ ‫خیرهاســت‬ ‫ایــن‬ ‫بــر‬ ‫مشــتمل‬ ‫ــه‬‫ك‬ ‫‌ســازند‬‫ی‬‫م‬ ‫را‬ ‫واحــدی‬
‫بروز‬ ‫باعث‬ ‫و‬ ‫شده‬ ‫تاریخ‬ ‫طول‬ ‫در‬ ‫ایشــان‬ ‫ســنت‬ ‫گســتردگی‬ ‫موجب‬ ،‫زندگی‬ ‫نوع‬ ‫این‬ .‫‌بخشــند‬‫ی‬‫م‬
‫عقالنیت‬ ‫ـای‬‫ـ‬‫ه‬‫معیار‬ ‫مخــزن‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬ .)394 :1384،‫(شــهریاری‬ ‫‌گــردد‬‫ی‬‫م‬ ‫ســنت‬ ‫آن‬ ‫اجتماعــی‬
.‫‌اند‬‫ی‬‫ضرور‬ ‫‌ها‬‫ش‬‫كن‬ ‫فهــم‬ ‫برای‬ ‫و‬ ‫هســتند‬
‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫مجموع‬‫ـی‬‫ـ‬‫ت‬‫ح‬ ‫و‬‫تحقیق‬ ‫و‬‫پژوهــش‬‫‌هــای‬‫ب‬‫چارچو‬ ‫از‬‫بیــش‬‫چیــزی‬‫را‬‫ســنت‬،‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫م‬
‫ـیوۀ‬‫ـ‬‫ش‬ ‫به‬ ‫دادن‬ ‫ـكل‬‫ـ‬‫ش‬ ‫برای‬ ‫تــاش‬ ‫را‬ ‫ســنت‬ ‫هــر‬ ‫در‬ ‫پژوهــش‬ ‫و‬ ‫تحقیــق‬ ‫وی‬ .‫‌دانــد‬‫ی‬‫م‬ ‫نظریــات‬ ‫و‬ ‫آراء‬
،‫یابد‬‫می‬‫ـم‬‫ـ‬‫س‬‫تج‬‫معینی‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫سیاســی‬‫نهادهای‬ ‫در‬‫كه‬ ‫اخالقی‬ ‫و‬‫اجتماعی‬‫حیات‬ ‫از‬‫خاصی‬
‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬‫تاریخی‬‫مهم‬‫ســنت‬ ‫چهار‬ ‫از‬»‫عقالنیت‬‫كدامین‬ ،‫كســی‬ ‫چه‬‫«عدالت‬‫كتاب‬ .‫‌كنــد‬‫ی‬‫م‬‫فــرض‬
‫آنها‬ ‫عمدۀ‬ ‫موضوع‬ ‫كه‬ ‫‌كند‬‫ی‬‫م‬ ‫یاد‬ ‫لیبرالیســم‬ ‫ســنت‬ ‫و‬ ‫اســكاتلندی‬ ‫سنت‬ ،‫گوستینی‬ ‫آ‬‫ســنت‬ ،‫ـطو‬‫ـ‬‫س‬‫ار‬
‫داشتند‬ ‫انتزاعی‬ ‫و‬ ‫كلی‬ ‫اصول‬ ‫و‬ ‫دعاوی‬ ‫‌سری‬‫ك‬‫ی‬ ،‫كدام‬ ‫هر‬ ‫و‬ ‫بود‬ ‫عدالت‬ ‫و‬ ‫عملی‬ ‫عقالنیت‬ ‫ماهیت‬
‫نمودند‬‫ـدل‬‫ـ‬‫ب‬‫واجتماعی‬‫سیاســی‬‫نهادهای‬‫قالب‬ ‫در‬‫یافتــه‬‫انســجام‬‫قدرتی‬‫به‬‫را‬‫خــود‬‫‌تدریــج‬‫ه‬‫ب‬‫كــه‬
‫نظر‬ ‫از‬،‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫تدوین‬‫ــه‬‫ك‬ ‫فضایل‬ ‫از‬‫فهرســتی‬‫لحاظ‬‫به‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬.)182-181 :1378 ،‫‌اینتایــر‬‫ك‬‫(م‬
‫هم‬ .‫متفاوتند‬ ‫هم‬ ‫با‬ ‫متافیزیكی‬ ‫‌شناســی‬‫ن‬‫كیها‬ ‫انواع‬ ‫لحاظ‬ ‫به‬ ‫و‬ ‫نفســانیت‬ ‫و‬ ‫نفس‬ ‫از‬ ‫خود‬ ‫برداشــت‬
‫تفاوت‬ ،‌‫ت‬‫ـن‬‫ـ‬‫س‬ ‫هر‬ ‫بطن‬ ‫در‬ ‫عدالت‬ ‫و‬ ‫عملی‬ ‫عقالنیت‬ ‫تعریف‬ ‫به‬ ‫دســتیابی‬ ‫روش‬ ‫خصوص‬ ‫در‬ ‫چنین‬
‫دیالكتیكی‬ ‫ـهای‬‫ـ‬‫ش‬‫تال‬ ‫متوالی‬ ‫جریــان‬ ‫طریق‬ ‫از‬ ‫تعریــف‬ ‫این‬ ،‫ارســطویی‬ ‫ســنت‬ ‫در‬ ً‫ال‬‫مث‬ .‫دارد‬ ‫وجــود‬
‫به‬‫الهی‬‫مرجعیت‬ ‫از‬‫اطاعت‬‫طریق‬ ‫از‬‫گوستینی‬ ‫آ‬‫ســنت‬ ‫در‬ ‫و‬‫كوئیناس‬ ‫آ‬ ‫و‬‫ـطو‬‫ـ‬‫س‬‫ار‬،‫افالطون‬،‫ـقراط‬‫ـ‬‫س‬
‫با‬ ‫خود‬ ‫روابط‬ ‫لحاظ‬ ‫به‬ ‫آنها‬ .‫‌آید‬‫ی‬‫م‬ ‫بدست‬ ‫نوافالطونی‬ ‫‌گری‬‫ی‬‫میانج‬ ‫و‬ ‫مقدس‬ ‫متون‬ ‫در‬ ‫شهود‬ ‫شكل‬
،‫دارند‬ ‫جدل‬ ‫و‬ ‫‌گو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫خود‬ ‫دعاوی‬ ‫ســر‬ ‫بر‬ ‫همواره‬ ‫که‬ ‫حالی‬ ‫در‬ .‫دارند‬ ‫متفاوتی‬ ‫تاریخ‬ ‫نیز‬ ‫یكدیگر‬
‫کتاب‬ ‫ـاس‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬ ‫بر‬ ‫‌توان‬‫ی‬‫م‬ ‫‌ســان‬‫ن‬‫بدی‬ .‫‌شــوند‬‫ی‬‫م‬ ‫بســیج‬ ‫دیگر‬ ‫برخی‬ ‫علیــه‬ ‫دیگــر‬ ‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬ ‫كنــار‬ ‫در‬
Archive of SID
www.SID.ir

22. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
43
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
،‫‌وگو‬‫ت‬‫‌گف‬،‫‌عقالنیت‬،‫ظهور‬ ‫مرحله‬ ‫پنــج‬ )1988 ،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬ ‫عقالنیت‬ ‫کدامین‬ ،‫کســی‬ ‫چه‬ ‫عدالت‬
:‫آمد‬ ‫خواهد‬ ‫ادامه‬ ‫در‬ ‫آنها‬ ‫توضیح‬ ‫که‬ 1
‫برشــمرد‬ ‫فکری‬ ‫ســنت‬ ‫یک‬ ‫برای‬ ‫را‬ ‫احیا‬ ‫و‬ ‫افول‬
‫فکری‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬‫تحوالت‬
‫‌های‬‫ی‬‫‌قرار‬‫ی‬‫ب‬‫حاصــل‬‫ولی‬‫‌آیند‬‫ی‬‫م‬‫وجــود‬‫به‬‫‌تر‬‫گ‬‫بزر‬‫اجتماعــی‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬‫درون‬ ‫از‬‫گرچــه‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬
‫و‬‫‌آیند‬‫ی‬‫م‬‫وجــود‬‫به‬‫جامعه‬‫یــك‬ ‫در‬‫خاصی‬‫ـی‬‫ـ‬‫تاریخ‬‌‫ه‬‫لحظــ‬ ‫در‬‫كــه‬ ‫‌انــد‬‫ی‬‫معرفت‬‫‌هــای‬‫ن‬‫بحرا‬ ‫و‬‫معنایــی‬
‫از‬‫ـی‬‫ـ‬‫ش‬‫بخ‬ ‫و‬‫اتخاذ‬‫خاصی‬‫‌هــای‬‫ك‬‫كتی‬‫تا‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ی‬‫اســتراتژ‬‫‌شــوند؛‬‫ی‬‫م‬‫بنا‬‫هســتی‬ ‫از‬‫خاصی‬‫تفســیر‬‫برپایــه‬
‫هستند‬‫پویا‬‫امری‬‫كه‬ ‫‌‌ها‬‫ت‬‫سن‬.‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫جذب‬‫خود‬‫تفاسیر‬‫پایه‬‫بر‬‫را‬‫خاصی‬‫‌های‬‫ه‬‫گرو‬ ‫یا‬‫اجتماع‬‫حوزه‬
‫فکری‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬‫دیگر‬‫با‬‫رقابت‬‫بــه‬‫اجتماع‬‫بســتر‬ ‫در‬‫لذا‬،‫‌اند‬‫ه‬‫جامع‬ ‫در‬‫خاصــی‬‫خیــر‬‫تحقــق‬‫پــی‬ ‫در‬
‫خالقیت‬‫با‬ ‫و‬‫دارند‬‫دیالكتیكــی‬‫‌گوی‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫آنها‬‫بــا‬‫‌آمیز‬‫م‬‫تخاص‬‫یا‬‫‌آمیز‬‫م‬‫تفاه‬‫صــورت‬‫بــه‬،‫‌پردازنــد‬‫ی‬‫م‬
‫‌های‬‫ن‬‫بحرا‬ ‫دچــار‬،‫خود‬‫اجتماعی‬‫تجســم‬‫طی‬‫آنها‬.‫‌دهنــد‬‫ی‬‫م‬‫گســترش‬ ‫را‬‫خود‬‫نفــوذ‬‫حــوزۀ‬،‫ابــداع‬ ‫و‬
‫در‬.‫‌برند‬‫ی‬‫م‬‌‫ی‬‫پ‬‫خود‬‫معضالت‬ ‫و‬‫مشكالت‬‫به‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫دیگر‬‫با‬‫‌گو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫اثنای‬ ‫در‬ ‫و‬‫‌شــوند‬‫ی‬‫م‬‫معرفتی‬
‫داده‬‫دست‬ ‫از‬‫را‬‫خود‬‫اجتماعی‬‫گسترۀ‬ ،‫بیابند‬‫معضالت‬‫این‬‫برای‬‫مناسب‬‫پاسخی‬‫نتوانند‬‫گر‬‫ا‬‫نتیجه‬
‫مدل‬‫این‬.‫بدمند‬‫آنها‬‫به‬‫مجدد‬‫حیاتی‬،‫نو‬‫تفاســیری‬‫با‬‫آنها‬‫داران‬‫میراث‬‫دیگر‬ ‫بار‬‫تا‬‫‌روند‬‫ی‬‫م‬‫كما‬ ‫به‬ ‫و‬
‫شکل‬‫اخیر‬‫ســدۀ‬‫یک‬ ‫در‬‫را‬‫مهم‬‫ســنت‬‫ســه‬‫که‬ ‫ملی‬ ‫و‬‫چپ‬،‫مذهبی‬‫نیروی‬‫ســه‬ ‫در‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫ایران‬ ‫در‬‫را‬
‫سیاسی‬‫‌های‬‫ت‬‫رقاب‬.‫کرد‬ ‫ردیابی‬‫‌اند‬‫ه‬‫گرفت‬ ‫شکل‬‫مختلف‬‫سیاسی‬‫اجتماعات‬‫آنها‬‫درون‬ ‫از‬ ‫و‬‫‌اند‬‫ه‬‫داد‬
‫درصدد‬‫که‬ ‫بــود‬‫ســنت‬‫ســه‬‫این‬‫همزمان‬‫رقابت‬،‫ایــران‬‫اســامی‬‫انقــاب‬ ‫و‬1320‫دهــه‬ ‫در‬‫اجتماعــی‬ ‫و‬
،‫‌گو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ،‫عقالنیــت‬،‫آنها‬ ‫ظهــور‬ ‫و‬ ‫بروز‬.‫بودند‬‫اجتماعــی‬‫فضــای‬‫کســب‬ ‫و‬‫خود‬‫بــه‬‫‌بخشــی‬‫م‬‫انسجا‬
.‫‌اند‬‫ه‬‫داد‬‫شکل‬‫ایران‬‫سیاست‬‫سپهر‬ ‫در‬‫را‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫سیاسی‬‫‌های‬‫ش‬‫کن‬ ‫آنها‬‫مجدد‬‫احیای‬ ‫و‬‫بحران‬
:‫دارد‬‫خود‬‫ابتدایــی‬‫تحول‬ ‫در‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌گان‬‫ه‬‫ســ‬‫مراحل‬‫ســنت‬‫هر‬‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬‫دیدگاه‬‫اســاس‬‫بر‬‫بنابرایــن‬
‫كه‬ ‫دوم‬‫مرحله‬‫‌اند؛‬‫ه‬‫نگرفت‬ ‫قرار‬‫سؤال‬‫مورد‬ ‫هنوز‬‫كه‬ ‫مربوط‬‫مراجع‬ ‫و‬‫متون‬ ‫و‬‫باورها‬‫آن‬ ‫در‬‫كه‬ ‫اول‬‫مرحله‬
‫مرحله‬ ‫و‬‫است‬‫نگشته‬‫رفع‬ ‫هنوز‬‫ولی‬،‫شــده‬‫مشــخص‬‫گون‬‫گونا‬ ‫انواع‬‫به‬‫كفایت‬ ‫عدم‬ ‫و‬‫نارســایی‬‫آن‬ ‫در‬
‫‌ها‬‫ی‬‫‌بند‬‫ت‬‫صور‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫مجموعــ‬ ‫ظهور‬‫به‬‫‌ها‬‫ی‬‫نارســای‬‫این‬‫به‬)‫ســنت‬‫(اعضای‬‫كنــش‬‫وا‬‫آن‬ ‫در‬‫كــه‬ ‫ســوم‬
‫رفع‬ ‫و‬‫ـا‬‫ـ‬‫ه‬‌‫ت‬‫محدودی‬‫بــر‬‫غلبه‬ ‫‌منظــور‬‫ه‬‫ب‬‫كه‬ ‫اســت‬‫گشــته‬ ‫منجــر‬‫جدیــد‬ً‫ا‬‫كامــ‬ ‫و‬‫مجــدد‬‫‌هــای‬‫ی‬‫ارزیاب‬ ‫و‬
.)189:1378،‫اینتایر‬‫(مك‬‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬‫طراحی‬‫‌ها‬‫ی‬‫نارسای‬
.‫است‬‫آورده‬‫بدست‬‫وی‬‫عقالنیت‬ ‫و‬‫عدالت‬‫کتاب‬ ‫‌ویژه‬‫ه‬‫ب‬‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬ ‫آثار‬ ‫در‬‫تتبع‬‫طریق‬ ‫از‬‫نگارنده‬‫که‬ ‫است‬‫برداشتی‬‫این‬.1
‫و‬ ‫عقالنیت‬ ،‫ظهور‬ ‫مرحله‬ ‫سه‬ ‫بتوان‬ ‫شاید‬ ‫کلی‬ ‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬ ‫یا‬ ‫نپرداخته‬ ‫‌بندی‬‫م‬‫تقسی‬ ‫این‬ ‫به‬ ‫‌گرایان‬‫ع‬‫اجتما‬ ‫سایر‬ ‫مانند‬ ‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬
‫‌گو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫مرحله‬ ‫دو‬‫بتوان‬‫وی‬ ‫آثار‬ ‫در‬‫نظر‬‫دقت‬‫با‬‫‌رسد‬‫ی‬‫م‬‫‌نظر‬‫ه‬‫ب‬‫لیکن‬.‫کرد‬ ‫استخراج‬‫وی‬‫کتاب‬ ‫از‬‫را‬‫فکری‬‫سنت‬‫یک‬‫افول‬
‫برای‬‫مطلب‬‫انسجام‬ ‫و‬‫‌سازی‬‫ه‬‫ساد‬‫به‬ ‫مجبور‬‫نگارنده‬،‫جهت‬‫هر‬‫به‬.‫کرد‬ ‫استخراج‬‫وی‬ ‫آثار‬ ‫از‬‫نیز‬‫را‬‫فکری‬‫سنت‬‫یک‬‫احیای‬ ‫و‬
.‫است‬‫بوده‬‫متن‬‫به‬‫تعهد‬ ‫کنار‬ ‫در‬‫خوانندگان‬
Archive of SID
www.SID.ir

23. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
44
‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬ ‫ظهور‬.1
‫سرگشتگی‬ ‫و‬‫تحول‬‫‌های‬‫ه‬‫دور‬‫محصول‬‫آنها‬ ‫از‬‫جدید‬‫تفاسیر‬‫ارایه‬ ‫و‬‫فكری‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬‫اجتماعی‬‫تجسم‬
‫تزلزل‬،‫ـیدن‬‫ـ‬‫ش‬‫اندی‬‫‌های‬‫ق‬‫اف‬‫شــدن‬ ‫كدر‬ ،‫سرگشــتگی‬‫با‬‫همراه‬‫‌ای‬‫ه‬‫جامع‬‫هر‬ ‫در‬‫تحول‬‫‌های‬‫ه‬‫دور‬.‫اســت‬
‫پدیدۀ‬.‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫مختلف‬‫‌های‬‫ی‬‫ایدئولوژ‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫نحل‬‫هنگام‬‫زود‬‫زوال‬ ‫و‬ ‫ظهــور‬ ‫و‬‫گرفته‬ ‫شــكل‬‫‌هــای‬‫ت‬‫هوی‬
‫به‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫ـتگی‬‫ـ‬‫ش‬‫سرگ‬ ‫و‬‫اضطراب‬ ‫دچار‬‫را‬‫انســان‬‫كه‬ ‫اســت‬‫زمانی‬‫‌های‬‫ه‬‫بره‬‫این‬‫مختص‬‫‌كندگی‬‫ا‬‫ازج‬
‫به‬‫آن‬‫گذاشتن‬ ‫كنار‬ ‫گاهی‬ ‫حتی‬‫و‬‫خود‬ ‫از‬‫گذشته‬ ‫تعاریف‬‫بازسازی‬‫یا‬‫و‬‫هویت‬‫جستجوی‬‫سبب‬‫همین‬
‫خویش‬‫جایگاه‬ ‫و‬‫خود‬ ‫از‬‫جدیدی‬‫تعریف‬‫پی‬ ‫در‬‫همگان‬.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫بدل‬‫جامعه‬‫افراد‬‫عمومی‬‫خصلت‬
‫با‬‫‌تر‬‫گ‬‫بزر‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬‫درون‬ ‫از‬‫مختلف‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬‫زمان‬‫این‬ ‫در‬.‫هستند‬‫اجتماع‬ ‫و‬‫هستی‬ ‫در‬
.‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫تبدیل‬‫خود‬‫بین‬‫رقابت‬‫به‬‫را‬‫اجتماع‬‫عرصه‬ ‫و‬‫‌آیند‬‫ی‬‫م‬‫‌وجود‬‫ه‬‫ب‬‫جدیدتر‬‫تفاسیری‬
‫نقطه‬.‫‌اند‬‫ه‬‫كرد‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ط‬‫كه‬ ‫اســت‬‫سرگذشــتی‬‫و‬‫فكری‬،‫تاریخی‬‫تحوالت‬‫حاصــل‬‫همچنیــن‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬
‫داد‬‫توضیح‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫گرچه‬ ‫نیز‬‫آنها‬‫‌گیری‬‫ل‬‫شــك‬‫دالیل‬.‫اســت‬‫حادث‬‫و‬‫متحقق‬‫‌های‬‫ت‬‫واقعی‬‫آنها‬‫شــروع‬
‫كه‬ ‫ـود‬‫ـ‬‫ش‬‌‫ی‬‫م‬‫ابتدایی‬‫‌ای‬‫ه‬‫مرحل‬ ‫از‬‫مفــروض‬‫اجتماع‬‫یك‬ ‫گذار‬ ‫باعــث‬‫آنچه‬.‫نیســتند‬‫ارادی‬‫چنــدان‬‫امــا‬
‫و‬‫متون‬،‫‌ها‬‫ه‬‫گفت‬ ،‫ـا‬‫ـ‬‫ه‬‫باور‬ ‫از‬،‫منظم‬‫پرسشــگری‬‫بدون‬‫كم‬ ‫دســت‬‫یا‬،‫پرسشــی‬‫هیچ‬‫بــدون‬‫همــگان‬‫آن‬ ‫در‬
‫انواع‬‫میان‬ ‫از‬،‫نوع‬‫چند‬‫یا‬‫یك‬‫تحقق‬،‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫تبعیت‬،‫‌شــوند‬‫ی‬‫م‬‫تلقی‬‫مرجعیت‬‫واجد‬‫كه‬ ‫اشــخاصی‬
‫و‬‫مختلف‬‫تفاسیری‬‫به‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫مرجع‬‫‌های‬‫ه‬‫گفت‬ ‫یا‬‫متون‬‫شود‬‫معلوم‬‫است‬‫ممكن‬.‫رخدادهاست‬‫متعدد‬
‫‌های‬‫ش‬‫كن‬ ‫بر‬‫حتی‬ ‫و‬_‫است‬‫امر‬‫همین‬‫گواه‬ ‫گون‬‫گونا‬ ‫تفاسیر‬‫وجود‬‫صرف‬‫كه‬ _‫سپارند‬‫تن‬ ‫‌ناپذیر‬‫ق‬‫تطبی‬
‫و‬‫باورها‬‫نظام‬‫منطقی‬‫انسجام‬‫عدم‬‫و‬‫ناســازگاری‬‫اســت‬‫ممكن‬.‫بزنند‬‫تأیید‬‫مهر‬‫‌ناپذیر‬‫ق‬‫تطبی‬‫و‬‫متفاوت‬
‫جدید‬‫‌های‬‫ش‬‫پرس‬‫به‬‫كه‬ ‫جدید‬‫‌های‬‫ت‬‫موقعی‬‫با‬‫رویارویی‬‫‌واسطه‬‫ه‬‫ب‬‫شاید‬.‫گردد‬ ‫آشــكار‬‫رســمی‬‫عقاید‬
‫الزم‬‫درونی‬‫منابع‬‫و‬‫امكانات‬‫فاقد‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ش‬‫كن‬ ‫و‬‫باورها‬‫مستقر‬‫نظام‬‫كه‬ ‫شود‬‫معلوم‬،‫‌زند‬‫ی‬‫م‬‫دامن‬
‫اجتماعی‬‫دو‬‫میان‬‫تماس‬.‫است‬‫شده‬‫ارایه‬‫‌های‬‫خ‬‫پاســ‬‫توجیه‬‫یا‬‫نو‬‫‌های‬‫ش‬‫پرســ‬‫این‬‫به‬‫پاســخ‬‫ارایه‬‫برای‬
،‫است‬‫خویش‬‫یافته‬ ‫استقرار‬ ‫و‬ ‫‌دار‬‫ه‬‫ریش‬‫باورهای‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ش‬‫كن‬ ،‫نهادها‬‫واجد‬‫یك‬‫هر‬ ‫و‬‫‌اند‬‫ه‬‫بود‬‫مجزا‬ً‫ال‬‫قب‬‫كه‬
‫امكاناتی‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ت‬‫فرص‬ ‫ظهور‬‫به‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬،‫نظامی‬‫فتوحات‬‫یا‬‫باشــد‬‫مهاجرت‬‫معلول‬‫اینكه‬ ‫از‬‫نظر‬‫صرف‬
‫از‬‫بیش‬‫چیزی‬‫نیازمند‬‫جدید‬‫شــرایط‬‫ارزیابی‬ ‫و‬‫داوری‬‫كه‬ ‫دهد‬‫نشــان‬ ‫و‬‫شــود‬‫منجر‬‫‌ســابقه‬‫ی‬‫ب‬ ‫و‬‫بدیل‬
‫قبال‬ ‫در‬‫خاص‬‫اجتماع‬‫یك‬‫اعضای‬‫كنش‬‫وا‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫عرضه‬‫موجود‬‫‌های‬‫ه‬‫شــیو‬ ‫و‬‫وســایل‬‫كه‬ ‫اســت‬‫آنی‬
‫عالوه‬،‫دو‬‫هر‬‫یا‬‫خود‬‫كردارهای‬ ‫شــكل‬‫تغییر‬‫یا‬‫باورها‬‫مجدد‬‫‌بندی‬‫ت‬‫صور‬‫جهت‬ ‫در‬‫‌هــا‬‫ك‬‫محر‬‫‌گونــه‬‫ن‬‫ای‬
‫‌اند‬‫ه‬‫ـت‬‫ـ‬‫ش‬‫دا‬ ‫اختیار‬ ‫در‬‫قبل‬ ‫از‬‫كه‬ ‫براهینی‬‫و‬‫دالیل‬‫مجموعه‬‫و‬‫تعقــل‬‫و‬‫پرسشــگری‬ ‫در‬‫آنان‬‫‌هــای‬‫ت‬‫قابلی‬‫بــر‬
‫را‬‫ناممكن‬‫ـج‬‫ـ‬‫ی‬‫نتا‬‫طیف‬‫خود‬‫نوبۀ‬‫به‬‫عوامــل‬‫این‬‫و‬‫هســت‬‫نیز‬‫آنان‬‫خالقیت‬‫و‬‫ابــداع‬‫قــدرت‬‫بــه‬‫وابســته‬
‫دوبارۀ‬‫ـیر‬‫ـ‬‫س‬‫تف‬،‫مراجع‬‫مجدد‬‫ارزیابی‬،‫باورها‬‫تصحیح‬‫و‬‫تكمیل‬‫و‬‫طرد‬ ‫از‬‫حاصل‬‫نتایــج‬‫‌كنــد؛‬‫ی‬‫م‬‫تعییــن‬
.)188:1378،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬‫نو‬‫متون‬‫تولید‬ ‫و‬،‫اقتدار‬ ‫و‬‫مرجعیت‬‫جدید‬ ‫ظهور‬،‫متون‬
Archive of SID
www.SID.ir

24. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
45
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫‌وجود‬‫ه‬‫ب‬‫موجود‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬‫درون‬ ‫از‬‫جامعه‬‫یك‬‫عرصه‬ ‫در‬‫فكری‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬‫‌ســان‬‫ن‬‫بدی‬
‫فكری‬‫سنت‬‫یك‬‫زوال‬:‫است‬‫خاصی‬‫شرایط‬‫به‬‫منوط‬‫اجتماعات‬‫قالب‬ ‫در‬‫آنها‬‫عینی‬ ‫ظهور‬‫ولی‬‫‌آیند‬‫ی‬‫م‬
‫‌گوهای‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫بــه‬‫كه‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫دیگر‬‫فعالیت‬،‫داشــته‬‫خود‬‫ســیطرۀ‬‫تحت‬‫را‬‫جامعه‬‫سیاســی‬‫عرصــه‬‫كــه‬
،‫‌تر‬‫گ‬‫بزر‬‫اجتماعی‬‫ســنت‬‫یك‬ ‫در‬‫بحران‬‫وجود‬ ‫و‬‫مشــغولند‬‫یكدیگر‬‫با‬‫‌‌آمیز‬‫م‬‫تخاص‬‫حتی‬ ‫و‬‫دیالکتیكی‬
‫عینی‬‫شرایط‬‫تشخیص‬‫گرچه‬ .‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫فراهم‬‫را‬‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫دیگر‬‫درون‬ ‫از‬‫فكری‬‫سنت‬‫یك‬‫حدوث‬‫شرایط‬
‫بلكه‬‫دهد‬‫توضیح‬‫را‬‫آنهــا‬ ‫ظهور‬‫‌توانــد‬‫ی‬‫نم‬‫ارادی‬‫علل‬‫تنهــا‬‫كه‬ ‫چرا‬‫نیســت‬‫ســاده‬‫چندان‬‫حــدوث‬‫ایــن‬
‫آنها‬‫یافتگی‬‫عینیت‬.‫دارند‬‫نقش‬‫آنها‬‫عینی‬ ‫بروز‬ ‫در‬‫نیز‬‫تصادفات‬ ‫و‬‫جامعه‬‫هر‬‫خاص‬‫اجتماعی‬‫شرایط‬
‫‌های‬‫ك‬‫كتی‬‫تا‬‫و‬‫‌ها‬‫ی‬‫اســتراتژ‬ ‫از‬‫آنها‬‫واقع‬ ‫در‬.‫اســت‬‫خاصی‬‫‌های‬‫ش‬‫كن‬ ‫یا‬‫رفتارها‬،‫اقدامات‬‫به‬‫منــوط‬‫نیــز‬
‫حضور‬،‫خاص‬ ‫رفتار‬‫یا‬‫كنش‬ ‫یك‬‫به‬‫اقدام‬‫با‬ ‫و‬‫‌برند‬‫ی‬‫م‬‫بهره‬‫خود‬‫فكری‬‫ســنت‬‫پیشــبرد‬‫جهت‬‫خاصی‬
‫از‬‫تصویری‬‫ارایــه‬ ‫در‬‫ســعی‬‫جدید‬‫‌بندی‬‫ت‬‫صور‬‫ایــن‬ ‫در‬‫آنها‬.‫‌كننــد‬‫ی‬‫م‬‫اعــام‬‫جامعــه‬ ‫در‬‫را‬‫خــود‬‫عینــی‬
.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫یاد‬»‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫«عقالنیت‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫آن‬ ‫از‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬‫كه‬ ‫دارند‬‫اعضا‬‫برای‬‫خود‬‫‌های‬‫ه‬‫دیدگا‬
‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫عقالنیت‬.2
‫«عقالنیت‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫آن‬ ‫از‬‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫م‬‫كه‬ ‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬‫‌ای‬‫ه‬‫مرحل‬‫وارد‬،‫اجتماعی‬ ‫بــروز‬ ‫از‬‫پس‬‫فكــری‬‫ســنت‬
‫كه‬ ‫تفســیری‬ ‫در‬‫بلكه‬،‫پایبندند‬‫بدان‬‫كه‬ ‫خیرهایــی‬ ‫در‬‫تنها‬‫نه‬‫فكری‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫یــاد‬»‫ســنت‬
‫بر‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬.‫‌آورند‬‫ی‬‫م‬‫اســتدالل‬‫خود‬‫خیرهای‬‫برای‬‫آنها‬.‫متفاوتند‬‫یكدیگر‬ ‫از‬‫نیز‬‫دارنــد‬‫عقالنیــت‬ ‫از‬
،‫افعال‬‫معقولیت‬‫مالك‬.‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫حادث‬‫اندیشه‬‫سبك‬‫نوعی‬‫بســتر‬ ‫در‬‫‌ها‬‫ت‬‫عقالنی‬‫همه‬‫كه‬ ‫اســت‬‫این‬
‫موجود‬‫سنت‬‫آن‬ ‫از‬‫مستقل‬ ‫و‬‫نفسه‬‫فی‬‫عقالنیت‬‫‌گونه‬‫چ‬‫هی‬ ‫و‬‫دارد‬ ‫قرار‬‫جامعه‬‫هر‬‫اجتماعی‬‫سنت‬‫درون‬
‫پس‬‫كردن‬ ‫پــر‬‫برای‬ ‫و‬‫دارد‬‫را‬‫خــود‬‫خاص‬‫معیارهــای‬،‫دلیل‬‫ارایــه‬ ‫و‬‫اســتدالل‬‫برای‬‫ســنت‬‫هــر‬.‫نیســت‬
‫به‬‫رجوع‬ ‫و‬‫دالیل‬ ‫از‬‫خاصی‬‫نــوع‬‫ارایه‬.‫‌آورد‬‫ی‬‫م‬‫فراهم‬‫را‬‫خود‬‫خاص‬‫باورهای‬ ‫و‬‫عقایــد‬،‫خویــش‬‫زمینــه‬
،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬‫است‬‫معین‬‫سنت‬‫یك‬‫موضع‬‫اتخاذ‬‫معنای‬‫به‬‫قبل‬ ‫از‬،‫باورها‬ ‫و‬‫عقاید‬ ‫از‬‫خاصی‬‫مجموعه‬
‫یك‬ ‫از‬‫اجزایی‬‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬‫عقالنیت‬ ‫و‬‫عدالت‬‫عملی‬‫تفســیر‬ ‫و‬‫شــرح‬‫ســنت‬‫هر‬‫درون‬ ‫در‬.)184:1378
‫انتقادات‬‫برابر‬ ‫در‬‫تفسیری‬‫مكانیزم‬‫یك‬‫طریق‬ ‫از‬‫و‬‫دارند‬‫بستگی‬‫یكدیگر‬‫به‬‫واحد‬‫و‬‫كلی‬ ‫فلسفی‬‫نظریه‬
.‫‌یابند‬‫ی‬‫م‬‫بهبود‬،‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬‫وارد‬‫سنت‬‫آن‬‫بیرون‬ ‫و‬‫درون‬ ‫از‬‫كه‬ ‫متنوعی‬ ‫و‬‫متعدد‬
،‫نمایندگان‬،‫مفسران‬،‌‫ل‬‫استدال‬‫دستگاه‬،‫فكری‬‫تبارهای‬‫بر‬‫مبتنی‬‫كه‬ ‫عقالنیت‬‫تولید‬‫با‬‫ســنت‬‫هر‬
‫آن‬‫كه‬ ‫‌دارد‬‫ی‬‫م‬‫عرضه‬‫خاصــی‬‫‌بینی‬‫ن‬‫جها‬‫یك‬،‫‌هاســت‬‫ی‬‫خروج‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ل‬‫‌ح‬‫ه‬‫را‬ ‫و‬‫اساســی‬‫مفاهیم‬،‫منابــع‬
‫میراث‬،‫كم‬‫حا‬‫روایــت‬،‫ســنت‬‫چارچوب‬ ‫از‬‫را‬‫عقالنیت‬‫این‬‫آنهــا‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫متمایــز‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫دیگــر‬ ‫از‬‫را‬
‫تولید‬‫كه‬ ‫عقالنیتی‬‫طریــق‬ ‫از‬ ‫و‬‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫كســب‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫دیگر‬‫با‬‫‌گو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫چنین‬‫هم‬ ‫و‬‫منابــع‬،‫تاریخــی‬
‫و‬‫ارایه‬‫را‬‫جهــان‬ ‫و‬‫جامعه‬ ‫و‬‫خویشــتن‬‫تفســیر‬ ‫و‬‫تأمل‬‫چرخــه‬‫یعنــی‬‫خاصــی‬‫تفســیری‬‫مكانیــزم‬‫‌كننــد‬‫ی‬‫م‬
‫‌گوی‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫به‬‫ضمــن‬ ‫در‬.‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫دفاع‬‫خــود‬ ‫از‬ ‫و‬‫عرضه‬‫اندیشــه‬‫جغرافیای‬ ‫و‬‫تاریخ‬‫بــه‬‫را‬‫خــود‬‫نــگاه‬
Archive of SID
www.SID.ir

25. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
46
‫یكدیگر‬‫با‬‫دارند‬‫عقالنیت‬‫این‬ ‫از‬‫كه‬ ‫تفسیری‬ ‫در‬‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬.‫‌پردازند‬‫ی‬‫م‬‫نیز‬‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫دیگر‬‫با‬‫دیالكتیكی‬
‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫ارتباط‬‫مفاهیم‬ ‫و‬‫معانی‬،‫ذخایر‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫منظوم‬‫با‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫پیدا‬‫جریان‬‫وقتی‬‫ســنت‬‫هر‬.‫متفاوتند‬
‫‌های‬‫ت‬‫سن‬ ‫از‬‫معلق‬‫فضای‬‫این‬ ‫در‬‫نیز‬‫دیگر‬‫بخشــی‬ ‫و‬‫‌شوند‬‫ی‬‫م‬‫تولید‬‫بخشــی‬ ‫و‬‫ابداع‬‫آنها‬ ‫از‬‫بخشــی‬‫كه‬
،‫طرد‬.‫‌آورد‬‫ی‬‫م‬‫ـود‬‫ـ‬‫ج‬‫و‬‫به‬‫را‬‫‌ای‬‫ه‬‫تاز‬‫عمل‬‫میــدان‬‫خود‬‫جدید‬‫روایت‬‫بــا‬ ‫و‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫اخــذ‬‫دیگــر‬‫اجتماعــی‬
‫مرجع‬‫چارچوب‬‫جدید‬ ‫ظهــور‬،‫متون‬‫دوباره‬‫تفســیر‬،‫مراجع‬‫مجدد‬‫ارزیابی‬،‫باورها‬‫تصحیــح‬ ‫و‬‫تكمیــل‬
،‫ــتی‬‫س‬‫ه‬ ‫از‬‫خود‬‫روایت‬ ‫و‬‫منطق‬‫چارچوب‬ ‫در‬‫آنها‬.‫اســت‬‫مرحله‬‫این‬‫خاص‬‫نو‬‫متــون‬‫تولیــد‬ ‫و‬ ‫اقتــدار‬ ‫و‬
‫‌بخش‬‫ی‬‫معن‬‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬‫آن‬‫درون‬ ‫در‬‫تنها‬‫روایت‬‫این‬‫گرچه‬ .‫‌پردازند‬‫ی‬‫م‬‫خــود‬‫‌های‬‫ه‬‫اید‬‫نمودن‬‫مســتدل‬‫بــه‬
.‫كنند‬ ‫بسیج‬‫خود‬‫نفع‬‫به‬‫را‬‫جامعه‬‫فضای‬ ‫و‬‫عرضه‬‫جامعه‬‫عرصه‬‫به‬‫را‬‫آن‬‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫سعی‬‫آنها‬‫ولی‬‫است‬
‫این‬‫به‬‫دادن‬‫عمومیت‬ ‫در‬،‫آن‬‫‌های‬‫ك‬‫كتی‬‫تا‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ی‬‫استراتژ‬ ‫و‬‫سنت‬‫یك‬‫خالقیت‬ ‫و‬‫ابداع‬،‫رهبران‬‫نقش‬
‫مرحله‬‫ـه‬‫ـ‬‫س‬‫طی‬‫را‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫عقالنیت‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬.‫دارد‬‫اساســی‬‫نقش‬‫جامعه‬‫فضای‬‫تســخیر‬ ‫در‬‫‌ها‬‫ه‬‫اید‬
.‫‌نماید‬‫ی‬‫م‬‫مطرح‬‫سنت‬‫هر‬ ‫ظهور‬ ‫در‬،‫‌گفته‬‫ش‬‫پی‬
‫‌ها‬‫ت‬‫ـن‬‫ـ‬‫س‬‫باورهای‬ ‫و‬‫عقاید‬‫اســت‬‫معتقد‬ ‫و‬‫‌كنــد‬‫ی‬‫م‬‫ارایه‬‫عقالنیــت‬ ‫از‬‫خاصــی‬‫تعریــف‬‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫م‬
‫ـاختار‬‫ـ‬‫س‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ن‬‫ـاختما‬‫ـ‬‫س‬،‫پوششــی‬‫‌های‬‫ه‬‫شــیو‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ب‬‫نقا‬،‫آیینی‬‫‌های‬‫ش‬‫نمای‬ ‫و‬‫مناســك‬‫خالل‬ ‫از‬ ‫و‬،‫در‬
‫‌بندی‬‫ت‬‫صور‬‫ـد‬‫ـ‬‫ی‬‫نبا‬‫پس‬.‫‌شــوند‬‫ی‬‫م‬‫بیان‬ ‫و‬‫متجلی‬،‫كنشــی‬ ‫هرگونه‬‫طریق‬ ‫از‬‫البتــه‬ ‫و‬‫روســتاها‬ ‫و‬‫شــهرها‬
‫نوعی‬‫نباید‬‫را‬‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬ ‫در‬‫تعقل‬ ‫و‬‫تفكر‬‫قوۀ‬،‫دیگر‬‫‌عبارت‬‫ه‬‫ب‬‫ــت‬‫س‬‫دان‬‫عقلی‬ً‫ا‬‫صرف‬‫امــری‬‫را‬‫باورهــا‬‫مجــدد‬
‫و‬‫افراد‬‫كه‬ ‫نگریست‬‫‌ای‬‫ه‬‫قو‬‫همچون‬‫بدان‬‫باید‬‫بلكه‬،‫كرد‬ ‫تلقی‬‫ماتریالیستی‬‫مغز‬‫نوعی‬‫یا‬‫دكارتی‬‫ذهن‬
،‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫عرضه‬‫ـان‬‫ـ‬‫ش‬‫ای‬‫به‬‫كه‬ ‫اجتماعی‬ ‫و‬‫طبیعی‬‫اشــیاء‬‫با‬ ‫و‬‫یكدیگر‬‫با‬‫آن‬‫واســطۀ‬‫به‬‫متفكر‬‫موجودات‬
‫در‬‫آنها‬‫دگرگونی‬ ‫و‬‫باورها‬ ‫و‬‫عقایــد‬ ‫از‬‫عقالنیت‬‫این‬.)188:1378،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬‫‌كننــد‬‫ی‬‫م‬ ‫برقــرار‬‫ارتبــاط‬
‫نحوۀ‬‫حتی‬ ‫و‬‫آن‬‫تحول‬ ‫و‬‫رشــد‬،‫ســنت‬‫یك‬‫فرایند‬ ‫و‬‫تداوم‬‫‌های‬‫ه‬‫شــیو‬.‫متفاوتند‬‫نیز‬‫عقیدتی‬‫‌های‬‫م‬‫نظا‬
‫اخیر‬‫مورد‬‫چند‬‫هر‬،‫ـد‬‫ـ‬‫ش‬‫‌با‬‫ی‬‫م‬‫‌ها‬‫ه‬‫تود‬‫آیین‬ ‫و‬‫دین‬ ‫در‬‫آنی‬‫تغییرات‬ ‫از‬‫غیر‬‫چیزی‬‫آن‬‫انفصال‬ ‫و‬‫گسســت‬
.‫باشد‬‫سنت‬‫یك‬‫خاستگاه‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬
‫عصر‬‫متفكران‬.‫است‬‫متفاوت‬‫پساروشــنگری‬‫و‬‫روشــنگری‬‫عقالنیت‬‫با‬ ‫مزبور‬‫عقالنیت‬،‫نتیجه‬ ‫در‬
‫روش‬‫كاربرد‬ ‫آن‬ ‫در‬‫ـه‬‫ـ‬‫ك‬ ‫‌كردند‬‫ی‬‫م‬‫کید‬ ‫تأ‬‫عقالنیــت‬ ‫و‬‫حقیقت‬‫به‬‫نگرش‬ ‫از‬‫خاصــی‬‫نوع‬‫بــر‬‫روشــنگری‬
‫قادر‬‫معقولی‬ ‫و‬‫گاه‬ ‫آ‬ً‫ا‬‫تمام‬‫ذهن‬‫هیچ‬‫كه‬ ‫است‬‫اصولی‬‫بر‬‫مبتنی‬ ‫و‬‫حقیقت‬‫به‬‫دستیابی‬‫ضامن‬،‫عقالنی‬
‫از‬‫یك‬‫هیچ‬‫كه‬ ‫چیزی‬.‫آنهاســت‬‫سلبی‬‫همتای‬‫نیز‬‫روشــنگری‬‫بعد‬‫ما‬‫‌گرایی‬‫ی‬‫نســب‬.‫نیســت‬‫آنها‬‫نفی‬‫به‬
‫ذهن‬‫عكس‬‫بر‬.‫‌هاست‬‫ت‬‫سن‬‫به‬‫معطوف‬‫كه‬ ‫است‬‫عقالنیتی‬‫نوع‬‫آن‬،‫نیستند‬‫آن‬‫تشخیص‬‫به‬ ‫قادر‬‫آنها‬
‫اعمالی‬‫طریق‬ ‫از‬‫ـه‬‫ـ‬‫ك‬ ‫نیرویی‬‫منزلۀ‬‫به‬‫‌شــود؛‬‫ی‬‫م‬‫درك‬‫فعالیت‬ ‫و‬‫كنش‬ ‫منزله‬‫به‬‫ذهــن‬‫اینجــا‬ ‫در‬،‫دكارتــی‬
‫جهان‬‫با‬‫‌گذاری‬‫م‬‫نا‬ ‫و‬‫‌بندی‬‫ه‬‫طبق‬،‫سازی‬‫جدا‬،‫‌آوری‬‫ع‬‫جم‬،‫مجدد‬‫شناسایی‬،‫هویت‬‫تشــخیص‬‫چون‬
،‫كردن‬ ‫اشاره‬،‫آوردن‬‫چنگ‬‫به‬،‫كردن‬ ‫لمس‬‫با‬‫نیز‬‫را‬‫كارها‬ ‫این‬‫همه‬‫و‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫درگیر‬‫اجتماعی‬‫و‬‫طبیعی‬
Archive of SID
www.SID.ir

26. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
47
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
:1378،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬‫‌رســاند‬‫ی‬‫م‬‫انجام‬‫به‬‫قبیل‬‫این‬ ‫از‬ ‫و‬‫گفتن‬ ‫پاســخ‬،‫زدن‬‫صدا‬،‫ســاختن‬،‫كردن‬ ‫خرد‬
‫و‬‫تصادفی‬ ‫و‬‫حادث‬‫خصلت‬‫را‬‫نوع‬‫این‬ ‫از‬‫عقالنی‬‫سنت‬‫هر‬‫شروع‬‫نقطه‬،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬‫كه‬ ‫آنجا‬ ‫از‬.)190
.‫است‬‫دكارتی‬‫ضد‬‫آن‬‫عقالنیت‬‫لذا‬،‫‌داند‬‫ی‬‫م‬‫رایج‬‫باورهای‬ ‫و‬‫عقاید‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫مجموع‬‫تحصلی‬
‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫شك‬،‫‌ناپذیر‬‫ك‬‫شــ‬‫بدیهی‬‫نقطه‬ ‫از‬‫كردن‬ ‫شــروع‬‫دكارتی‬‫آزمــون‬ ‫در‬‫همــواره‬،‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫بنابرایــن‬
‫‌ای‬‫ه‬‫نقط‬ ‫از‬‫آنهــا‬ ‫از‬‫یــك‬‫هر‬‫‌عــاوه‬‫ه‬‫ب‬.‫اســت‬‫حادث‬ ‫و‬‫متحقــق‬‫واقعیــت‬‫آنهــا‬‫شــروع‬‫نقطــۀ‬.‫‌خورنــد‬‫ی‬‫م‬
‫‌خورند‬‫ی‬‫م‬‫شكســت‬‫نیز‬‫هگلی‬‫آزمون‬ ‫در‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬.‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫شــروع‬‫دیگر‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬‫مبادی‬‫با‬‫متفاوت‬
‫كه‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫غایی‬‫عقالنی‬‫حالت‬‫یــا‬‫وضع‬‫نوعی‬‫آنها‬‫مقصــد‬ ‫و‬‫هدف‬‫كــه‬ ‫كنند‬ ‫اثبــات‬‫‌تواننــد‬‫ی‬‫نم‬‫زیــرا‬
‫بیش‬‫سرابی‬‫هگلی‬‫نظام‬‫مطلق‬‫معرفت‬،‫دیدگاه‬‫این‬ ‫از‬.‫‌اند‬‫ك‬‫شری‬‫آن‬ ‫در‬‫نیز‬‫دیگر‬‫‌های‬‫ت‬‫نهض‬‫تمامی‬
‫ممكن‬ ‫او‬‫فعلی‬‫احكام‬ ‫و‬‫عقاید‬‫كه‬ ‫شود‬‫منكر‬‫‌تواند‬‫ی‬‫نم‬‫‌گاه‬‫چ‬‫هی‬ ‫و‬‫‌ای‬‫ه‬‫مرحل‬‫هیچ‬ ‫در‬‫‌كس‬‫چ‬‫هی‬.‫نیست‬
‫ناشدنی‬‫محو‬‫نحوی‬‫به‬ ‫و‬‫همواره‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬.‫درآید‬‫آب‬ ‫از‬‫غلط‬ ‫و‬‫نارســا‬‫گون‬‫گونا‬ ‫صور‬‫به‬‫آینده‬ ‫در‬‫اســت‬
،‫طبیعی‬‫و‬‫اجتماعی‬‫محیط‬‫و‬‫زبان‬‫‌های‬‫ی‬‫ویژگ‬ ‫از‬‫كنده‬ ‫آ‬‫‌هایی‬‫ه‬‫پدید‬،‫‌اند‬‫ی‬‫محل‬‫‌های‬‫ه‬‫پدید‬‫حــدی‬‫تــا‬
‫در‬‫هجدهم‬‫قرن‬‫‌های‬‫ی‬‫اسكاتلند‬‫یا‬‫وســطی‬‫قرون‬‫ایرانیان‬‫یا‬‫روم‬‫امپراطوری‬‫شــهروندان‬‫یا‬‫‌ها‬‫ی‬‫یونان‬‫كه‬
‫بنا‬،‫نیز‬‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫عقالنیت‬ ‫از‬‫دیگر‬‫بخشی‬.)195-194:1378،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬‫‌كردند‬‫ی‬‫م‬‫زندگی‬‫آنها‬‫متن‬
.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫حاصل‬‫آنها‬‫بین‬‫‌گوی‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫از‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬‫‌نظر‬‫ه‬‫ب‬
‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫‌گوی‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ .3
‫رقابت‬‫بــه‬‫‌شــود؛‬‫ی‬‫م‬‫درگیر‬ ‫دیگر‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬‫با‬‫بلكــه‬‫‌كند‬‫ی‬‫نم‬‫عمــل‬‫بســته‬‫محیط‬‫یــك‬ ‫در‬‫ســنتی‬‫هیــچ‬
‫روایت‬‫برای‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫دیگر‬‫عقالنیت‬ ‫از‬ ‫و‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫پیــدا‬‫دیگران‬‫با‬‫‌ســویی‬‫م‬‫ه‬ ‫و‬‫نفوذ‬‫میــزان‬‫‌پــردازد؛‬‫ی‬‫م‬
،‫غیرعقالنی‬‫یــا‬‫عقالنی‬‫شــكل‬‫بــه‬‫كه‬ ‫اســت‬‫‌گویی‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ،‫امــر‬‫این‬‫الزمــۀ‬.‫‌بــرد‬‫ی‬‫م‬‫بهــره‬‫خــود‬‫خــاص‬
‫كه‬ ‫دارند‬‫وجود‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫شــبك‬‫‌ای‬‫ه‬‫جامع‬‫هر‬ ‫در‬‫بنابراین‬.‫دارد‬‫ادامه‬‫‌آمیز‬‫م‬‫تخاص‬‫یا‬‫دیالکتیكی‬
‫با‬‫تداخل‬‫مرزهای‬ ‫و‬‫‌پردازند‬‫ی‬‫م‬‫رقابت‬‫به‬‫عمومی‬‫حوزه‬ ‫در‬‫‌كنند؛‬‫ی‬‫م‬‫دفاع‬‫خود‬ ‫از‬ ‫و‬‫زندگی‬‫هم‬ ‫كنار‬ ‫در‬
‫پی‬‫آن‬‫عامل‬ ‫و‬‫شود‬ ‫آغاز‬‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫دیگر‬‫بر‬‫ــنت‬‫س‬‫یك‬‫برتری‬،‫طریق‬‫این‬ ‫از‬.‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫پیدا‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫دیگر‬
‫منجر‬‫امر‬‫این‬.‫اســت‬‫ابداع‬ ‫و‬‫خالقیت‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫دیگر‬‫قوت‬‫نقاط‬‫گرفتن‬ ،‫خود‬‫‌های‬‫ف‬‫ضع‬‫بــه‬‫بــردن‬
‫ـیله‬‫ـ‬‫س‬‫و‬‫به‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫ســنت‬‫یك‬‫كه‬ ‫كرد‬ ‫تصدیق‬‫را‬‫امر‬‫این‬‫باید‬.‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫بین‬‫تنازع‬ ‫و‬‫داوری‬‫به‬
‫اختیار‬ ‫در‬‫جهان‬‫فهم‬‫برای‬‫‌تری‬‫ب‬‫مناس‬‫منابع‬‫دیگر‬‫سنتی‬ ‫و‬‫شود‬‫مضمحل‬‫شناسی‬‫معرفت‬‫‌های‬‫ن‬‫بحرا‬
‫عدم‬‫به‬ ‫و‬‫‌كنــد‬‫ی‬‫نم‬‫نفی‬‫را‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫دیگر‬‫با‬‫‌گو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ،‫ســنت‬‫یك‬‫به‬‫پایبنــدی‬‫بنابرایــن‬.‫باشــد‬‫داشــته‬
‫‌ها‬‫ت‬‫ـن‬‫ـ‬‫س‬‫بین‬‫ســنجش‬‫امكان‬،‫طریق‬‫این‬ ‫از‬‫بلكه‬)80:1384،‫‌بهشــتی‬‫ی‬‫(حسین‬‫‌انجامد‬‫ی‬‫نم‬‫تســاهل‬
.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫فراهم‬‫سنت‬‫آن‬‫بیرون‬ ‫و‬‫درون‬‫افراد‬‫برای‬
‫ـوان‬‫ـ‬‫ن‬‫‌ع‬‫ه‬‫ب‬‫یكدیگــر‬‫شــناخت‬‫بــه‬ ‫قــادر‬،‫رقیــب‬‫اخالقــی‬‫ســنت‬ ‫دو‬‫گــر‬‫«ا‬‫اســت‬‫معتقــد‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫م‬
‫داشته‬‫اشتراك‬‫جهات‬‫بعضی‬‫از‬‫كم‬ ‫دست‬‫باید‬،‫باشند‬‫مهم‬‫موضوعات‬‫در‬‫رقیب‬‫مباحث‬‫‌كنندگان‬‫ح‬‫مطر‬
Archive of SID
www.SID.ir

27. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
48
‫بدان‬‫سنت‬‫هر‬‫كه‬ ‫باشند‬‫داشته‬‫وجود‬‫‌ناپذیر‬‫س‬‫قیا‬‫معیارهای‬‫بعضی‬‫است‬‫ممكن‬‫حال‬‫عین‬ ‫در‬.‫باشند‬
‫هر‬‫پیروان‬‫ـرای‬‫ـ‬‫ب‬،‫مواقع‬‫بعضی‬ ‫در‬‫كم‬ ‫دســت‬.‫نیســت‬‫ممكن‬‫رابطۀ‬‫نوع‬‫تنها‬‫این‬‫امــا‬،‫‌جویــد‬‫ی‬‫م‬‫تمســك‬
‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬‫ـط‬‫ـ‬‫س‬‫تو‬‫خود‬‫مواضع‬‫توصیف‬‫ارزیابی‬‫و‬‫فهــم‬‫به‬‫خود‬‫معیارهای‬‫بــا‬‫كه‬ ‫بــود‬‫خواهد‬‫ــن‬‫ك‬‫مم‬‫ســنت‬
‫دو‬‫متضمن‬‫‌الواقع‬‫ی‬‫ف‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬ ‫از‬‫یك‬‫هر‬‫روایی‬‫«تاریخ‬.)276:1981،‫‌اینتایــر‬‫ک‬‫(م‬‫گردنــد‬ ‫نایــل‬‫رقیــب‬
‫جدل‬‫و‬‫بحث‬‫ـت‬‫ـ‬‫ی‬‫روا‬‫و‬‫خاص‬‫ســنت‬‫یك‬‫چارچوب‬ ‫در‬‫مباحثــه‬‫و‬‫تحقیق‬‫روایــت‬:‫مجزاســت‬‫روایــت‬
‫مناسبات‬‫و‬‫روابط‬‫این‬‫گون‬‫گونا‬ ‫انواع‬‫جزییات‬،ً‫ا‬‫نهایت‬‫كه‬ ‫‌هایی‬‫ل‬‫جد‬‫و‬‫بحث‬.‫رقبایش‬‫و‬‫سنت‬‫آن‬‫میان‬
‫به‬‫ـتدالل‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫ـتر‬‫ـ‬‫ش‬‫بی‬‫تداوم‬‫و‬‫تعقیب‬‫كه‬ ‫جاســت‬‫همین‬ ‫در‬‫درســت‬‫لیكن‬‫و‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫مشــخص‬‫را‬‫خصمانه‬
‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬‫پیروان‬‫میان‬ ‫در‬‫نمونه‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬.)182:1378،‫‌اینتایــر‬‫ك‬‫(م‬».‫‌زنــد‬‫ی‬‫م‬‫دامن‬‫حیاتــی‬‫‌های‬‫ش‬‫پرســ‬
‫شكل‬‫به‬‫خاص‬‫مواردی‬‫سر‬‫بر‬‫كه‬ ‫‌هایی‬‫ت‬‫سن‬.‫دارد‬‫وجود‬‫جدی‬‫جدال‬‫هیومی‬‫و‬‫گوستینی‬ ‫آ‬،‫ارسطویی‬
.‫باشند‬‫واحد‬‫متونی‬‫و‬‫تصورات‬،‫باورها‬‫واجد‬‫دیگر‬‫موارد‬‫در‬‫است‬‫ممكن‬،‫متفاوتند‬‫هم‬‫با‬‫‌ای‬‫ه‬‫ریش‬‫و‬‫حاد‬
‫كسانی‬ ‫سوی‬ ‫از‬‫است‬‫ممكن‬،‫‌گیرند‬‫ی‬‫م‬ ‫قرار‬‫کید‬ ‫تأ‬‫مورد‬‫خاص‬‫سنتی‬‫چارچوب‬ ‫در‬‫كه‬ ‫مالحظاتی‬
‫بنا‬‫كه‬ ‫بهایی‬‫ـن‬‫ـ‬‫ك‬‫لی‬،‫شــوند‬‫گرفته‬ ‫نادیده‬،‫‌اند‬‫ق‬‫تحقی‬‫یا‬‫بحــث‬‫ســرگرم‬،‫دیگر‬‫ســنتی‬‫چارچوب‬ ‫در‬‫ــه‬‫ك‬
‫باور‬‫عدم‬‫ـا‬‫ـ‬‫ی‬ ‫باور‬‫برای‬‫بجا‬ ‫و‬‫مناســب‬‫دالیل‬‫حــذف‬،‫‌پردازند‬‫ی‬‫م‬‫امر‬‫ایــن‬‫برای‬‫خویــش‬‫معیارهــای‬‫بــه‬
،‫دیگر‬‫ـای‬‫ـ‬‫ه‬‌‫ه‬‫زمین‬ ‫در‬‫ـا‬‫ـ‬‫س‬‫ب‬‫چه‬‫اما‬.‫اســت‬‫خاص‬‫شــیوۀ‬‫آن‬‫یا‬‫این‬‫به‬‫كردن‬ ‫عمــل‬‫یا‬‫نكتــه‬‫آن‬‫یــا‬‫ایــن‬‫بــه‬
‫باشد‬‫دوم‬‫سنت‬ ‫در‬‫مابازایی‬‫هرگونه‬‫فاقد‬،‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫بررسی‬‫یا‬‫تصدیق‬‫نخست‬‫سنت‬‫محدودۀ‬ ‫در‬‫آنچه‬
‫مقدماتی‬‫با‬‫محكم‬‫استدالل‬‫یك‬‫كمك‬ ‫به‬‫رقیب‬‫ســنت‬‫یك‬‫اســت‬‫ممكن‬.)183:1378،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬
‫از‬‫پیش‬‫بالواسطه‬‫افراد‬‫با‬‫هیوم‬‫كه‬ ‫كاری‬ ‫دهد؛‬‫شكست‬‫را‬‫دیگر‬‫سنت‬،‫كنند‬ ‫انكار‬‫را‬‫آن‬‫نتوانند‬‫رقبا‬‫كه‬
‫در‬‫كه‬ ‫‌داند‬‫ی‬‫م‬‫صدا‬ ‫و‬‫سر‬‫پر‬ ‫بازار‬‫یك‬‫مانند‬‫را‬‫انسان‬‫تاریخ‬‫فی‬‌‫ن‬‫برایا‬.)21:1384،‫(شهریاری‬‫كرد‬ ‫خود‬
‫و‬‫فكری‬‫سرقت‬،‫جدل‬ ‫و‬‫بحث‬‫به‬‫آن‬‫عامالن‬ ‫و‬‫دارند‬‫برخورد‬‫یكدیگر‬‫با‬‫زندگی‬‫مختلف‬‫‌های‬‫ه‬‫نحل‬‫آن‬
‫دلیل‬‫همین‬‫به‬.‫‌پردازند‬‫ی‬‫م‬‫یكدیگر‬‫تغییر‬‫به‬،‫هم‬‫با‬‫تعامل‬‫حال‬ ‫در‬ ‫و‬‫شدن‬‫متأثر‬،‫كردن‬ ‫تابع‬،‫فرهنگی‬
‫یكدیگر‬‫با‬‫مختلفی‬‫‌های‬‫ه‬‫گرو‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ی‬‫ایدئولوژ‬،‫آنها‬ ‫در‬‫كه‬ ‫مرزی‬‫نواحی‬‫روی‬‫بر‬‫تمركز‬‫طریق‬ ‫از‬‫كه‬ ‫است‬
‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫زاویه‬‫این‬ ‫از‬.)325:1384،‫‌فی‬(‫آموخت‬ ‫بسیار‬‫مطلب‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬،‫دارند‬‫تداخل‬ ‫و‬‫تقابل‬
،‫دارد‬‫کید‬ ‫تأ‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ش‬‫كن‬ ‫‌گیری‬‫ل‬‫شــك‬ ‫در‬ ‫كارگزار‬ ‫و‬ ‫ســاختار‬‫تعامل‬‫بر‬‫كه‬ ‫‌گرایی‬‫ه‬‫ســاز‬‫‌نظریه‬‫ه‬‫ب‬
‫سنت‬‫‌که‬‫ی‬‫حال‬ ‫در‬‫است؛‬‫گفتمان‬ ‫از‬‫‌تری‬‫ی‬‫قو‬‫ســوژه‬‫‌گرایان‬‫ع‬‫اجتما‬‫نزد‬‫كه‬ ‫‌ســان‬‫ن‬‫بدی‬.‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫نزدیك‬
‫مانده‬‫مغفول‬‫‌گرایی‬‫ی‬‫ـب‬‫ـ‬‫س‬‫ن‬ ‫و‬‫‌گرایــی‬‫ه‬‫ذر‬،‫‌گرایی‬‫ل‬‫ك‬ ‫در‬‫كــه‬ ‫ـت‬‫ـ‬‫اس‬‫بحثی‬‫این‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫تولیــد‬‫قــدرت‬‫نیــز‬
.‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫دیگران‬‫با‬‫روابط‬‫به‬‫وابســته‬‫ما‬‫هویت‬.‫‌كنیم‬‫ی‬‫م‬‫زیســت‬‫مشــتركی‬‫جهان‬ ‫در‬‫ما‬‫«همگی‬.‫اســت‬
،‫جنگ‬،‫تماس‬ ‫در‬‫كه‬ ‫است‬‫مجزایی‬‫‌های‬‫ه‬‫گرو‬ ‫از‬‫تعارض‬ ‫و‬‫تعامل‬ ‫از‬‫دائمی‬‫فرایند‬‫شامل‬‫انسان‬‫تاریخ‬
‫برای‬‫همچنین‬ ‫و‬325:1384،‫‌فی‬(».‫هســتند‬‫یكدیگر‬‫با‬‫متقابل‬‫اســتقراض‬ ‫و‬‫یافتن‬‫تغییر‬،‫دادن‬‫تغییر‬
‫«عقالنیت‬‫اینكه‬‫ضمن‬‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬‫بین‬‫‌گوی‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ .)169-183:1388،‫بحرانی‬.‫ک‬.‫ر‬‫بیشــتر‬‫مطالعــه‬
Archive of SID
www.SID.ir

28. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
49
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫ـود‬‫ـ‬‫ش‬‫فكری‬‫ســنت‬‫یك‬‫به‬‫بحران‬‫ورود‬‫باعث‬‫دیگــر‬‫ســوی‬ ‫از‬‫اســت‬‫ممكن‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫كامــل‬ ‫را‬»‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬
‫بروز‬‫متضمن‬،‫فرصــت‬‫ایجاد‬‫ضمن‬‫‌ســان‬‫ن‬‫بدی‬.‫كند‬ ‫ایجــاد‬‫ســنت‬‫آن‬‫پیروان‬‫برای‬‫جــدی‬‫ســؤاالت‬ ‫و‬
.‫‌آورد‬‫ی‬‫م‬‫‌وجود‬‫ه‬‫ب‬‫سنت‬‫یك‬‫درون‬ ‫در‬‫را‬‫مختلف‬‫تفاسیر‬‫امكان‬ ‫و‬‫باشد‬‫می‬‫نیز‬‫بحران‬
‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫افول‬.4
‫ترك‬‫را‬‫اجتماع‬‫عرصه‬‫است‬‫ممكن‬‫نیز‬‫‌ها‬‫ن‬‫بحرا‬‫با‬‫‌آید‬‫ی‬‫م‬‫‌وجود‬‫ه‬‫ب‬‫‌ها‬‫ن‬‫بحرا‬‫درون‬ ‫از‬‫كه‬ ‫‌گونه‬‫ن‬‫هما‬‫سنت‬
‫از‬‫یكی‬،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬‫‌نظــر‬‫ه‬‫ب‬‫بنا‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫یــاد‬»1
‫شناســی‬‫معرفت‬‫«بحران‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫این‬ ‫از‬‫‌اینتایــر‬‫ك‬‫م‬.‫كنــد‬
‫ریختن‬‫به‬‫شروع‬‫آن‬‫ارتباطی‬‫معمولی‬‫‌های‬‫ه‬‫«را‬‫كه‬ ‫است‬‫آن‬‫دارد‬ ‫قرار‬‫بحران‬ ‫در‬‫سنتی‬‫اینكه‬‫‌های‬‫ه‬‫نشان‬
‫رد‬‫یعنی‬،‫ناشدنی‬‫امری‬‫انجام‬‫برای‬‫تالش‬ ‫و‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫‌تر‬‫ی‬‫فور‬،‫كیت‬‫شكا‬‫فشارهای‬‫نتیجه‬ ‫در‬ ‫و‬‫‌كند‬‫ی‬‫م‬
‫دانشگاهی‬‫پژوهش‬‫یك‬‫نه‬ ‫و‬‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫تبدیل‬‫فرهنگ‬‫آن‬‫مســئله‬‫‌ترین‬‫م‬‫مه‬‫به‬،‫همیشــه‬‫برای‬‫كیت‬‫شــكا‬
‫مختلف‬‫‌های‬‫ف‬‫طر‬‫كه‬ ‫نیســت‬‫این‬ً‫ا‬‫صرف‬‫مســئله‬،‫این‬‫بر‬‫افزون‬.)455:1977،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬».‫صرف‬
‫چگونه‬‫را‬‫نظرهایشــان‬‫اختــاف‬‫اینكــه‬ ‫در‬‫همچنیــن‬‫آنهــا‬،‫دارنــد‬‫نظــر‬‫اختــاف‬‫ســنت‬‫یــك‬‫درون‬ ‫در‬
‫ـكیل‬‫ـ‬‫ش‬‫ت‬‫چیزی‬‫چه‬‫اینكه‬ ‫در‬‫حتی‬.‫ندارند‬‫نظــر‬‫اتفاق‬،‫بپردازند‬‫آن‬‫حــل‬‫به‬‫چگونــه‬ ‫و‬‫کننــد‬ ‫توصیــف‬
،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬‫دارنــد‬‫نظر‬‫اختالف‬‫نیــز‬،‫باشــد‬‫متقن‬‫مدارك‬ ‫و‬‫قاطع‬‫شــواهد‬،‫مناســب‬‫اســتدالل‬‫دهندۀ‬
‫كه‬ ‫اجتماعی‬.‫است‬‫آن‬‫افول‬‫علل‬‫دیگر‬ ‫از‬،‫سنت‬‫یك‬ ‫در‬‫مقبول‬‫فضایل‬‫به‬‫نكردن‬‫عمل‬.)461:1977
‫این‬‫تاریخی‬‫ســنت‬‫حفظ‬‫باعث‬ ‫و‬‫درونی‬‫خیر‬‫تحقق‬ ‫و‬‫اعمال‬‫بقای‬‫موجب‬،‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫عمل‬‫فضایل‬‫به‬
.‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬‫جوامع‬
.‫دهد‬‫رخ‬‫‌ها‬‫ه‬‫گرو‬ ‫چنین‬‫هم‬ ‫و‬‫افراد‬‫زندگی‬‫تاریخچۀ‬ ‫در‬‫اســت‬‫ممكن‬‫‌شــناختی‬‫ت‬‫معرف‬‫‌های‬‫ن‬‫بحرا‬
‫كه‬ ‫شد‬‫مالحظه‬‫پیشتر‬.‫دهد‬‫رخ‬‫سنت‬‫یك‬‫كل‬ ‫برای‬ ‫و‬ ‫در‬‫است‬‫ممكن‬‫حال‬‫عین‬ ‫در‬‫‌ها‬‫ن‬‫بحرا‬‫این‬‫اما‬
‫همان‬‫مركزی‬ ‫و‬‫اصلی‬‫عنصــر‬‫یا‬‫نكته‬،‫بســط‬ ‫و‬‫تحول‬ ‫از‬‫مرحله‬‫هر‬ ‫در‬،‫ســنت‬‫بر‬‫مبتنی‬‫تحقیق‬‫هــر‬‫بــرای‬
‫نشده‬‫حل‬‫‌پاسخ‬‫ی‬‫ب‬‫‌های‬‫ش‬‫پرســ‬‫فهرســت‬‫یا‬ ‫دســتور‬‫همان‬‫یعنی‬،‫اســت‬‫موجود‬‫پروبلماتیك‬‫یا‬‫معضله‬
‫به‬‫رجوع‬‫با‬‫بعدی‬‫مرحله‬‫ســوی‬‫به‬‫عقالنی‬‫پیشــرفت‬‫لحاظ‬ ‫از‬‫تحقیق‬‫آن‬‫موفقیت‬‫عدم‬‫یا‬‫موفقیت‬‫كه‬
‫ـود‬‫ـ‬‫ش‬‫مواجه‬‫واقعه‬‫این‬‫با‬‫اســت‬‫ممكن‬‫مقطعی‬‫هر‬ ‫در‬،‫ســنت‬‫بر‬‫مبتنی‬‫تحقیق‬‫هر‬.‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫ارزیابی‬‫آن‬
‫و‬‫است‬‫شده‬‫متوقف‬‫پیشرفت‬‫ســنجش‬‫مورد‬ ‫در‬،‫خویش‬‫درونی‬‫معیارهای‬‫حســب‬‫بر‬‫آن‬‫پیشــرفت‬‫كه‬
‫‌های‬‫ش‬‫رو‬‫كاربرد‬ .‫اســت‬‫شــده‬‫‌ثمر‬‫ی‬‫ب‬ ‫و‬‫عقیم‬،‫بوده‬‫اعتماد‬‫قابل‬‫حال‬‫به‬‫تا‬‫كه‬ ،‫آن‬‫تحقیق‬‫‌های‬‫ش‬‫رو‬
‫نحوی‬‫به‬‫پس‬‫ایــن‬ ‫از‬،‫اســت‬‫بوده‬‫عقالنی‬‫پیشــرفت‬‫موجب‬‫بدینجا‬‫تا‬‫كه‬ ،‫اســتدالل‬ ‫صــور‬ ‫و‬‫تحقیــق‬
‫منجر‬‫‌ای‬‫ه‬‫تاز‬‫مشكالت‬ ‫و‬‫انسجام‬‫عدم‬،‫نشده‬‫تصدیق‬‫موارد‬،‫جدید‬‫‌های‬‫ی‬‫نارسای‬ ‫افشای‬‫به‬‫فزاینده‬
‫هیچ‬ ً‫ال‬‫اصو‬‫یا‬،‫كافی‬ ‫امكانات‬ ‫و‬‫منابع‬،‫مستقر‬ ‫و‬‫رایج‬‫باورهای‬ ‫و‬‫عقاید‬‫چارچوب‬ ‫در‬ً‫ا‬‫ظاهر‬‫كه‬ ‫‌شود‬‫ی‬‫م‬
.)196-195:1378.‫اینتایر‬‫(مك‬‫نیست‬‫موجود‬‫آنها‬‫برای‬‫امكاناتی‬‫نوعی‬
1. Epistemological Crisis
Archive of SID
www.SID.ir

29. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
50
‫سنت‬‫آن‬‫پیروان‬‫‌های‬‫ش‬‫تال‬‫همه‬.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫تأیید‬‫سنت‬‫آن‬‫خود‬‫عقالنی‬‫معیارهای‬‫توسط‬‫بحران‬‫این‬
‫لحاظ‬‫به‬‫است‬‫ممكن‬ ‫مزبور‬‫‌های‬‫ش‬‫تال‬‫شود؛‬‫منجر‬‫شكست‬‫به‬‫طریق‬‫دو‬‫به‬‫است‬‫ممكن‬‫آن‬‫رفع‬‫برای‬‫نیز‬
‫پی‬ ‫در‬‫حاصلی‬‫هیچ‬‫است‬‫شده‬‫تحقیق‬‫امر‬‫‌گیر‬‫ن‬‫گریبا‬ ‫كه‬ ‫سترونی‬ ‫و‬‫انسجام‬‫عدم‬‫حالت‬‫اصالح‬‫یا‬‫رفع‬
‫نواقص‬‫و‬‫كند‬ ‫ایجاد‬‫یا‬‫برمال‬‫را‬‫جدیدی‬‫مشــكالت‬‫و‬‫مســایل‬‫اســت‬‫ممكن‬‫همچنین‬‫یا‬‫و‬‫باشــد‬‫نداشــته‬
‫و‬‫منابع‬‫ـا‬‫ـ‬‫ی‬‫‌حل‬‫ه‬‫را‬‫هیچ‬‫و‬‫شــود‬‫ســپری‬‫اســت‬‫ممكن‬‫زمان‬.‫ســازد‬ ‫آشــكار‬‫را‬‫جدیــدی‬‫‌هــای‬‫ت‬‫محدودی‬‫و‬
‫دچار‬‫‌ای‬‫ه‬‫ـ‬‫ـ‬‫ش‬‫ری‬‫و‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫اسا‬‫بحران‬‫بدین‬‫كه‬ ‫ســنتی‬‫پیروان‬،‫زمان‬‫این‬ ‫در‬.‫نگردد‬‫ظاهر‬‫‌ای‬‫ه‬‫تــاز‬‫امكانــات‬
‫از‬‫شاید‬‫كه‬ ‫رقیبی‬‫كنند؛‬ ‫برخورد‬‫رقیب‬‫ســنت‬‫یك‬‫دعاوی‬‫با‬،‫جدید‬‫شــكلی‬‫به‬‫اســت‬‫ممكن‬،‫اند‬‫آمده‬
‫در‬‫كنون‬‫ا‬‫آنان‬.‫‌اند‬‫ه‬‫شد‬‫مواجه‬‫آن‬‫با‬ ‫بار‬‫نخستین‬‫برای‬‫اینكه‬‫هم‬،‫شــاید‬‫یا‬‫و‬‌‫ه‬‫داشــت‬‫‌زیســتی‬‫م‬‫ه‬‫آن‬‫با‬‫قبل‬
‫بدین‬‫و‬‫‌اند‬‫ه‬‫كرد‬ ‫چنین‬‫نیز‬‫قبل‬ ‫از‬‫یا‬‫و‬‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫حركت‬‫بیگانه‬‫سنت‬‫این‬‫زندگی‬‫شیوۀ‬‫و‬‫باورها‬‫درك‬‫جهت‬
،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬‫گیرند‬ ‫فرا‬‫جدید‬ ‫و‬‫ثانی‬‫مادری‬‫زبان‬‫یك‬‫‌منزله‬‫ه‬‫ب‬‫را‬‫بیگانه‬‫ســنت‬‫یك‬‫زبان‬‫ناچارند‬ ‫منظور‬
،‫‌حل‬‫ه‬‫را‬‫فقدان‬‫همین‬‫و‬‫‌شــوند‬‫ی‬‫نم‬‫حل‬‫‌گاه‬‫چ‬‫هی‬‫واقع‬ ‫در‬،‫‌هــا‬‫ن‬‫بحرا‬ ‫از‬‫برخــی‬‫البتــه‬.)199-198:1378
‫دعاوی‬‫تأیید‬ ‫از‬‫حال‬‫عین‬ ‫در‬‫و‬‫‌اســت‬‫شــده‬‫بحرانی‬‫چنین‬ ‫گرفتار‬ ‫كه‬ ‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫ســنتی‬‫شكســت‬‫موجب‬
‫به‬‫ـل‬‫ـ‬‫س‬‫تو‬‫پرتو‬ ‫در‬ ‫و‬‫طریق‬ ‫از‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫ســنتی‬‫هر‬‫كه‬ ‫اســت‬‫روشــن‬‫پس‬.‫اســت‬‫زده‬ ‫ســرباز‬‫دیگر‬‫ســنت‬‫هر‬
،‫اینتایر‬‫(مك‬‫ـود‬‫ـ‬‫ش‬ ‫‌اعتبار‬‫ی‬‫ب‬‫عقالنی‬‫لحاظ‬ ‫از‬‫مختلف‬‫صورت‬‫به‬،‫عقالنیت‬‫باب‬ ‫در‬‫خــود‬‫معیارهــای‬
‫دچار‬،‫آنها‬‫ـر‬‫ـ‬‫ب‬‫مبتنی‬‫اجتماعات‬،‫‌شــوند‬‫ی‬‫م‬‫مبتال‬‫عمیــق‬‫‌های‬‫ن‬‫بحرا‬‫بــه‬‫كــه‬ ‫‌هایی‬‫ت‬‫ســن‬.)200:1378
‫و‬‫ـوند‬‫ـ‬‫ش‬‌‫ی‬‫م‬‫ـغول‬‫ـ‬‫ش‬‫م‬‫ســنت‬‫پیروان‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫گرو‬ ‫حذف‬ ‫و‬‫طرد‬‫به‬‫‌گردند؛‬‫ی‬‫م‬‫درونی‬‫انشــعابات‬ ‫و‬‫كندگی‬‫پرا‬
‫ــدید‬‫ش‬‫ت‬‫ـنت‬‫ـ‬‫س‬‫معنوی‬‫رهبر‬‫حذف‬‫با‬‫‌ویژه‬‫ه‬‫ب‬‫امر‬‫این‬.‫‌دهند‬‫ی‬‫م‬‫ارایه‬‫آن‬‫متون‬ ‫از‬‫خاص‬‫تفســیری‬‫یك‬‫هر‬
.‫‌برند‬‫ی‬‫م‬‫حاشیه‬‫به‬‫را‬‫آن‬‫‌آمیز‬‫م‬‫تخاص‬‫رابطه‬‫یك‬ ‫در‬،‫رقیب‬‫فكری‬‫‌های‬‫ت‬‫سن‬‫نهایت‬ ‫در‬.‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬
‫‌ها‬‫ت‬‫سن‬‫احیای‬.5
‫كامل‬ ‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬‫ـاع‬‫ـ‬‫م‬‫اجت‬‫صحنه‬ ‫از‬‫ولــی‬‫دارند‬‫فرود‬ ‫و‬ ‫فــراز‬،‫خاص‬‫اجتماعــات‬‫قالــب‬ ‫در‬‫گرچــه‬ ‫‌ها‬‫ت‬‫ســن‬
.‫برآورند‬‫ـر‬‫ـ‬‫س‬‫دوباره‬‫خاصی‬‫تاریخی‬‫لحظه‬ ‫در‬‫اســت‬‫ممكن‬ ‫و‬‫رفته‬»‫«كما‬‫بــه‬‫بلكه‬‫‌شــوند؛‬‫ی‬‫نم‬‫حــذف‬
‫بلكه‬،‫نیست‬‫اشخاص‬‫به‬‫ســنت‬ ‫اعتبار‬‫اما‬‫باشــند‬‌‫ه‬‫رفت‬ ‫كنار‬ ‫یا‬‫حذف‬‫ســنت‬‫آن‬‫پیروان‬ ‫و‬‫افراد‬‫هرچند‬
‫خود‬‫جای‬ ‫در‬‫سنت‬‫ولی‬‫شوید‬‫خارج‬‫سنت‬ ‫از‬‫‌توانید‬‫ی‬‫م‬‫شــما‬.‫دارد‬‫وجود‬»‫«اصالت‬،‫ســنت‬ ‫اعتبار‬‫به‬
‫داده‬‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫د‬ ‫از‬‫را‬‫خود‬‫اجتماعــی‬‫گســترۀ‬ ‫و‬ ‫‌اعتبار‬‫ی‬‫ب‬‫آن‬‫عقالنــی‬‫معیارهــای‬ً‫ا‬‫فعــ‬‫گرچــه‬ ‫دارد؛‬‫وجــود‬
‫جامعه‬ ‫در‬‫متونی‬‫تأسیس‬ ‫و‬‫خاص‬‫اجتماعات‬‫تأسیس‬،‫ویژه‬‫اجتماعی‬‫‌های‬‫ش‬‫نق‬‫ایجاد‬‫با‬‫آنها‬.‫است‬
‫و‬‫ـابق‬‫ـ‬‫س‬‫بحران‬‫رفع‬‫به‬‫ابداع‬ ‫و‬‫خالقیت‬‫بــا‬‫آنها‬‫‌داران‬‫ث‬‫میرا‬،‫زمــان‬‫گذشــت‬ ‫با‬‫لذا‬.‫‌اند‬‫ه‬‫داشــت‬ ‫حضــور‬
‫با‬‫جدید‬‫ـدگان‬‫ـ‬‫ن‬‫نمای‬،‫زمــان‬‫طول‬ ‫در‬.‫‌پردازنــد‬‫ی‬‫م‬‫زمانه‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬‫با‬‫‌گــو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ‫و‬‫خــود‬‫كــردن‬ ‫روز‬‫بــه‬
‫درون‬ ‫در‬‫خیرها‬‫«تعقیب‬‫اســت‬‫معتقد‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬.‫‌كنند‬‫ی‬‫م‬‫زنده‬‫دوباره‬‫را‬ ‫مزبور‬‫ســنت‬،‫دیگر‬‫تفســیری‬
‫آنچه‬)2:1981،‫‌اینتایر‬‫ک‬‫(م‬».‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫صورت‬،‫بســیار‬‫‌های‬‫ل‬‫نســ‬‫طی‬‫گاه‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ل‬‫نســ‬‫طی‬،‫ســنت‬‫یك‬
Archive of SID
www.SID.ir

30. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
51
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫تغییر‬،‫مختلف‬‫تفسیرهای‬‫پس‬ ‫در‬‫سنت‬‫بخش‬‫هویت‬‫الیه‬‫یا‬‫سنت‬‫آن‬‫اساسی‬‫خیر‬‫آنکه‬‫دارد‬‫اهمیت‬
‫توسط‬‫سنت‬‫یك‬‫احیای‬ ‫و‬‫بازیابی‬‫روند‬.‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫ایجاد‬‫تغییر‬‫ســنت‬‫‌های‬‫ه‬‫الی‬‫دیگر‬ ‫در‬‫بلكه‬‫‌یابد‬‫ی‬‫نم‬
:‫‌باشد‬‫ی‬‫م‬‫ذیل‬‫شرح‬‫به‬‫‌داران‬‫ث‬‫میرا‬
‫برپایی‬‫و‬‫جدید‬‫مفاهیم‬‫كشف‬ ‫یا‬‫ابداع‬‫مستلزم‬‫راستین‬‫شناختی‬‫معرفت‬‫بحران‬‫بر‬‫غلبه‬
‫را‬‫دقیق‬‫و‬ ‫دشــوار‬ ‫بسیار‬‫شــرط‬‫ســه‬‫اســت‬ ‫قادر‬‫كه‬ ‫اســت‬‫نظریه‬ ‫از‬‫جدیدی‬‫انواع‬‫یا‬‫نوع‬
‫و‬‫جدید‬ً‫ا‬‫عمیق‬‫جهــات‬‫برخی‬ ‫از‬‫كه‬ _‫ابداعی‬‫طــرح‬‫این‬‫آنكه‬‫نخســت‬:‫ســازد‬‫برآورده‬
‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫صورتی‬ ‫در‬‫فقط‬ _‫است‬‫گشــته‬ ‫غنی‬‫نیز‬‫مفهومی‬‫لحاظ‬‫به‬‫و‬‫اســت‬‫‌ســابقه‬‫ی‬‫ب‬
‫ارایه‬‫مسایلی‬‫برای‬‫‌حلی‬‫ه‬‫را‬‫بتواند‬‫كه‬ ‫بخشد‬‫پایان‬‫را‬‫سنت‬‫یك‬‫شناسی‬‫معرفت‬‫بحران‬
‫این‬،‫دوم‬.‫است‬‫بوده‬‫ناممكن‬‫قبلی‬‫منسجم‬ ‫و‬‫منظم‬‫شیوۀ‬‫به‬‫آنها‬‫فصل‬ ‫و‬‫حل‬‫كه‬ ‫دهد‬
‫این‬‫تا‬‫بود‬‫گشــته‬ ‫موجب‬‫عاملی‬‫چــه‬ً‫ا‬‫دقیق‬‫كه‬ ‫دهد‬‫توضیــح‬‫حال‬‫عیــن‬ ‫در‬‫بایــد‬‫طــرح‬
،‫سوم‬ ‫و‬‫شود‬)‫دو‬‫هر‬‫(یا‬‫نامنسجم‬‫یا‬‫عقیم‬،‫جدید‬‫منابع‬‫این‬‫به‬‫دستیابی‬ ‫از‬‫قبل‬،‫سنت‬
‫بنیادین‬‫پیوســتگی‬‫نوعی‬‫وجود‬‫نمایانگر‬‫كه‬ ‫یابند‬‫تحقق‬‫نحوی‬‫به‬‫باید‬‫فوق‬‫شــرط‬‫دو‬
‫این‬‫كه‬ ‫باشــد‬‫مشــتركی‬‫باورهای‬ ‫و‬‫عقاید‬ ‫و‬‫جدید‬‫مفهومی‬ ‫و‬‫نظری‬‫ســاختارهای‬‫میان‬
.)196:1378،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬‫است‬‫گشته‬ ‫تعریف‬‫آنها‬‫حسب‬‫بر‬‫لحظه‬‫بدین‬‫تا‬‫سنت‬
‫بدان‬ً‫ا‬‫دقیق‬،‫‌دهنــد‬‫ی‬‫م‬‫تشــكیل‬‫را‬‫جدید‬‫مفهومی‬ ‫و‬‫نظــری‬‫ســاختارهای‬‫مركزی‬‫عناصــر‬‫كــه‬ ‫آرائــی‬
‫‌تر‬‫ی‬‫غن‬‫بــارزی‬‫نحو‬‫به‬‫داشــتند‬‫مركزیت‬‫بحران‬ ‫بــروز‬‫حین‬ ‫در‬ ‫و‬‫پیــش‬‫كه‬ ‫آرائی‬‫بــا‬‫قیــاس‬ ‫در‬‫ــه‬‫ك‬ ‫ســبب‬
‫تحقق‬‫نتیجه‬ ‫در‬ ‫و‬‫بــود‬‫نخواهند‬‫‌تر‬‫ی‬‫قدیم‬‫مواضع‬ ‫از‬‫اســتنتاج‬‫قابل‬‫وجه‬‫هیــچ‬‫بــه‬،‫‌پذیرترنــد‬‫ف‬‫انعطا‬ ‫و‬
‫نیز‬‫جدید‬‫آرای‬‫مشــروعیت‬ ‫و‬‫توجیــه‬.‫بود‬‫خواهد‬‫ضــروری‬،‫خالق‬‫تخیلی‬‫یــاری‬‫بــه‬‫نظــری‬‫ابداعــات‬
‫بدان‬‫حصول‬،‫نظری‬‫ابداع‬‫این‬ ‫از‬‫پیش‬‫كه‬ ‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫ناشی‬‫چیزی‬‫به‬‫دستیابی‬ ‫در‬‫آنها‬‌‫ی‬‫توانای‬ ‫از‬ً‫ا‬‫دقیق‬
‫هیومی‬‫شــناختی‬‫معرفت‬‫مقدمات‬‫تركیب‬‫با‬‫كوشــیدند‬ ‫كه‬ ‫اســتوارت‬ ‫و‬‫راید‬‫اقدام‬‫مانند‬.‫بود‬‫ناممكن‬
‫دادن‬‫دســت‬ ‫از‬‫خطر‬‫با‬‫كه‬ ‫را‬‫اســكاتلندی‬‫ســنت‬،‫هیومی‬‫ضد‬‫اخالقی‬ ‫و‬‫متافیزیكــی‬‫‌های‬‫ج‬‫اســتنتا‬‫بــا‬
‫خمینی‬‫امام‬،‫ایران‬ ‫در‬‫یا‬.)197-196:1378،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫(م‬‫بخشــند‬‫نجات‬‫بود‬‫رو‬‫روبه‬‫خود‬‫انســجام‬
‫فکری‬‫سنت‬‫آراء‬ ‫از‬‫برخی‬‫حتی‬ ‫و‬‫شیعی‬‫مشروطه‬‫آراء‬،‫دموکراتیک‬‫سنت‬‫مفاهیم‬‫به‬‫توســل‬‫با‬‫توانســت‬
‫به‬‫رو‬‫اهلل‬‫فضل‬‫ـیخ‬‫ـ‬‫ش‬‫اعدام‬‫با‬ ‫و‬‫داشــت‬‫تعلق‬‫آن‬‫به‬‫خود‬‫که‬ ‫را‬‫اســامی‬‫حکومت‬‫فکری‬‫ســنت‬،‫چپ‬
.)1393،‫عباسی‬.‫ک‬ .‫(ر‬‫نماید‬‫احیاء‬‫فکری‬‫‌های‬‫ه‬‫هست‬‫حفظ‬‫با‬‫بود‬‫رفته‬‫افول‬
‫چارچوب‬‫كه‬ ‫اول‬‫مرحله‬:‫كرد‬ ‫مجزا‬‫هم‬ ‫از‬‫را‬‫سنت‬‫یك‬‫تحول‬‫‌گانه‬‫ه‬‫س‬‫مرحله‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫نیز‬‫اینجا‬ ‫در‬
‫عدم‬ ‫و‬‫نارســایی‬‫كه‬ ‫دوم‬‫مرحله‬،‫بود‬‫نگرفته‬ ‫قرار‬‫ســؤال‬‫مورد‬‫ســنت‬‫آن‬‫تأسیســی‬‫متون‬ ‫و‬‫باورها‬،‫مرجع‬
‫مرحله‬‫و‬‫بود‬‫كرده‬ ‫‌اعتبار‬‫ی‬‫ب‬‫را‬‫سنت‬‫آن‬،‫بودن‬‫عمیق‬‫علت‬‫به‬‫و‬،‫شده‬‫مشخص‬‫گون‬‫گونا‬ ‫انواع‬‫به‬‫كفایت‬
‫‌های‬‫ی‬‫‌بند‬‫ت‬‫صور‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ی‬‫ارزیاب‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫مجموع‬ ‫ظهور‬‫به‬‫ابداع‬ ‫و‬‫خالقیت‬‫با‬‫جدید‬‫نمایندگان‬‫كه‬ ‫ســوم‬
Archive of SID
www.SID.ir

31. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
52
‫دارند‬‫تالش‬ ‫و‬‫بگیرند‬‫دست‬ ‫در‬‫دوباره‬‫را‬‫جامعه‬‫عقالنیت‬ ‫از‬‫بخشی‬‫‌اند‬‫ه‬‫توانســت‬ ‫‌و‬‌‫ه‬‫یافت‬‫دســت‬‫جدید‬
‫مرجعیت‬‫واجد‬،‫خاص‬‫متنی‬‫یا‬‫شــخص‬‫زمان‬‫این‬ ‫در‬.‫كنند‬ ‫منتقل‬‫جامعه‬‫سراســری‬ ‫ســاختار‬‫به‬‫را‬‫آن‬
‫اقتدار‬ ‫و‬‫مرجعیت‬‫این‬.‫‌گیرد‬‫ی‬‫م‬‫سرچشــمه‬‫الهی‬‫امر‬‫با‬‫آنها‬‫مفروض‬‫رابطه‬ ‫از‬‫كه‬ ‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫تلقی‬ ‫اقتدار‬ ‫و‬
‫چند‬‫هر‬.‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫معاف‬‫فوق‬)‫‌ای‬‫ه‬‫مرحل‬‫(ســه‬‫فرایند‬‫طی‬‫ـدن‬‫ـ‬‫ش‬‫باطل‬ ‫از‬‫اســاس‬‫همین‬‫بر‬ً‫ا‬‫دقیق‬‫قدســی‬
‫معافیت‬‫ـوع‬‫ـ‬‫ن‬‫این‬‫‌الواقع‬‫ی‬‫ف‬.‫شــود‬‫واقع‬‫تأویــل‬ ‫و‬‫تفســیر‬‫مورد‬‫‌توانــد‬‫ی‬‫م‬ً‫ا‬‫مســلم‬‫آن‬‫‌هــای‬‫ه‬‫گفت‬ ‫و‬‫كالم‬ ‫كــه‬
.)189:1378،‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫‌اینتا‬‫ك‬‫(م‬‫‌شــوند‬‫ی‬‫م‬‫مقدس‬‫كه‬ ‫اســت‬‫چیزهایی‬‫‌های‬‫ه‬‫نشــان‬ ‫و‬‫عالیــم‬ ‫از‬‫یكــی‬‫خــود‬
‫‌ای‬‫ه‬‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ه‬.‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫شــكل‬‫را‬‫ســنت‬‫هر‬‫ذاتی‬‫هویت‬‫كه‬ ‫اســت‬‫اساســی‬‫خیر‬‫آن‬‫حفظ‬‫اســت‬‫مهم‬‫آنچه‬
‫ـتی‬‫ـ‬‫س‬‫گس‬ ‫هر‬ ‫از‬‫پس‬‫باید‬‫اســت‬‫ســنت‬‫با‬‫بیعت‬‫بنیان‬ ‫و‬‫دهنده‬‫تشــكیل‬‫كه‬ ‫مشــترك‬‫باورهای‬ ‫و‬‫عقاید‬ ‫از‬
‫ـان‬‫ـ‬‫س‬‌‫ن‬‫بدی‬.‫‌افتد‬‫ی‬‫نم‬‫اتفاق‬‫ســنت‬‫یک‬‫درون‬ ‫در‬‫کامل‬ ‫گسســت‬ ‫‌وقت‬‫چ‬‫هی‬‫بنابراین‬.‫بمانــد‬‫جــای‬‫بــر‬
‫تا‬‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬‫باعث‬ ‫و‬‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫ســنت‬‫هر‬‫گســترش‬ ‫و‬‫رشــد‬ ‫بارز‬‫‌های‬‫ه‬‫نشــان‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ی‬‫ویژگ‬ ‫از‬‫یكی‬‫‌پردازی‬‫ه‬‫نظری‬
‫با‬‫را‬‫آن‬‫تاریخ‬‫تا‬‫ـازد‬‫ـ‬‫س‬‌‫ی‬‫م‬ ‫قادر‬‫نیز‬‫را‬‫ســنت‬‫مفســران‬.‫گذارد‬ ‫ســر‬‫پشــت‬‫را‬‫‌شناســی‬‫ت‬‫معرف‬‫‌های‬‫ن‬‫بحرا‬
.‫كنند‬ ‫بازنویسی‬‫بیشتری‬‫بصیرت‬ ‫و‬‫تیزبینی‬
‫‌گیری‬‫ه‬‫نتیج‬
‫در‬‫آنها‬‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫کارب‬ .‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫بوده‬‫مختلف‬‫فکــری‬‫نظریــات‬‫و‬‫‌هــا‬‫ه‬‫نحل‬‫ورود‬‫محــل‬‫کنــون‬‫تا‬‫ـران‬‫ـ‬‫ی‬‫ا‬‫جامعــه‬
‫‌ها‬‫ی‬‫‌شناس‬‫ش‬‫رو‬‫این‬.‫است‬‫داشته‬‫دنبال‬‫به‬‫را‬‫خاصی‬‫پیامدهای‬‫نیز‬‫ایران‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫سیاسی‬‫ادبیات‬
‫رویکرد‬‫جدید‬‫دوران‬ ‫در‬‫آنهــا‬‫‌تریــن‬‫م‬‫مه‬.‫‌دیدند‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫خــود‬ ‫نور‬‫پرتو‬‫فقــط‬‫‌اندکــه‬‫ه‬‫بود‬‫نورافکنــی‬‫ماننــد‬
‫این‬‫مهم‬‫نقطه‬.‫شد‬‫متولد‬‫رویکرد‬‫این‬‫با‬‫ایران‬ ‫در‬‫‌شناسی‬‫ه‬‫جامع‬.‫بود‬‫آن‬‫درونی‬‫نظریات‬‫و‬‫‌گرایی‬‫ت‬‫اثبا‬
‫دستاوردهای‬‫کردن‬ ‫مفید‬ ‫و‬‫اعتمادسازی‬‫است‬‫بوده‬‫مسلط‬‫ایران‬‫علمی‬‫جامعه‬ ‫در‬‫کنون‬‫تا‬‫که‬ ‫رویکرد‬
‫ـانی‬‫ـ‬‫س‬‫ان‬‫ـوژۀ‬‫ـ‬‫س‬‫‌ویژه‬‫ه‬‫ب‬ ‫و‬‫‌پذیری‬‫م‬‫تعمی‬‫بر‬‫که‬ ‫آنجا‬ ‫از‬‫لیکن‬.‫بود‬‫علم‬‫برای‬‫علم‬‫رویکرد‬ ‫از‬‫رهایی‬ ‫و‬‫علمی‬
‫وجه‬‫با‬‫و‬‫داد‬‫ـاب‬‫ـ‬‫ت‬‫باز‬‫را‬‫‌هایی‬‫ی‬‫کژتاب‬ ،‫ایران‬ ‫در‬‫آن‬‫کاربســت‬ ‫داشــت‬‫ویژه‬‫تمرکز‬‫مــکان‬‫و‬‫زمــان‬ ‫از‬‫فــارغ‬
‫آن‬‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫کارب‬ ‫حاصل‬‫بنابراین‬.‫نشــد‬‫ترمیم‬‫که‬ ‫نمود‬‫ایجاد‬‫تفریقی‬‫ایران‬ ‫در‬‫تجدد‬ ‫و‬‫ســنت‬‫بین‬‫کی‬‫ادرا‬
‫بر‬.‫بود‬‫ایرانی‬‫‌های‬‫ت‬‫ـن‬‫ـ‬‫س‬ ‫و‬‫میراث‬‫به‬‫توجه‬‫بدون‬‫‌هایی‬‫ه‬‫نســخ‬‫تجویز‬،‫اجتماع‬ ‫و‬‫سیاســت‬،‫اقتصاد‬ ‫در‬
‫برابر‬ ‫در‬‫عقیدتی‬ ‫و‬‫ـری‬‫ـ‬‫فك‬‫‌های‬‫ث‬‫بح‬ ‫در‬‫چنین‬‫هم‬ ‫و‬‫ما‬‫جامعــه‬ ‫در‬‫متعارف‬ ‫‌طور‬‫ه‬‫ب‬‫ســنت‬،‫اســاس‬‫ایــن‬
.‫است‬ ‫استوار‬‫مدرنیته‬ ‫و‬‫سنت‬‫جدایی‬‫فرض‬‫بر‬‫زمینه‬‫این‬ ‫در‬‫‌ها‬‫ث‬‫بح‬‫اغلب‬ ‫و‬‫‌گردد‬‫ی‬‫م‬‫تلقی‬‫مدرنیته‬
‫ـامد‬‫ـ‬‫س‬‫پرب‬‫کاربردی‬ ،‫ایرانی‬‫جامعه‬‫پیچیدگــی‬‫‌خاطر‬‫ه‬‫ب‬‫آن‬‫متفــاوت‬‫‌های‬‫ش‬‫رو‬‫کــه‬ ‫دومــی‬‫رویکــرد‬
‫ـته‬‫ـ‬‫س‬‫توان‬،‫رویکرد‬‫این‬.‫اســت‬‫گفتمان‬ ‫تحلیل‬‫بر‬‫کید‬ ‫تأ‬‫با‬‫‌ویژه‬‫ه‬‫ب‬‫تفســیری‬‫یا‬‫هرمنوتیکی‬‫رویکرد‬،‫یافته‬
‫گسست‬ ‫بر‬ ‫و‬ ‫ساختار‬‫بر‬‫حد‬ ‫از‬‫بیش‬‫کید‬ ‫تأ‬‫با‬‫اما‬‫دهد‬‫پوشش‬‫را‬‫نخست‬‫رویکرد‬‫‌های‬‫ف‬‫ضع‬ ‫از‬‫برخی‬
.‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫افتاده‬‫ایران‬‫جامعه‬ ‫از‬‫جدایی‬‫مســیر‬ ‫در‬‫دیگر‬‫زاویه‬ ‫از‬،‫حقایــق‬‫بودن‬‫نســبی‬ ‫و‬‫‌هــا‬‫ن‬‫گفتما‬ ‫بیــن‬
Archive of SID
www.SID.ir

32. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
53
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫این‬‫‌گرایان‬‫ه‬‫ســاز‬‫به‬‫آن‬‫طرفداران‬‫که‬ ‫‌نماید‬‫ی‬‫م‬‫معرفــی‬‫را‬‫جدیدی‬‫روشــی‬‫ســازۀ‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫رهیافــت‬
‫و‬‫ـتی‬‫ـ‬‫س‬‫پوزیتوی‬‫‌شناســی‬‫ت‬‫معرف‬ ‫و‬‫روشــی‬‫مباحث‬‫میانه‬ ‫در‬‫کــه‬ ‫روش‬‫این‬ ‫در‬‫ســنت‬.‫معروفنــد‬‫ســاحت‬
،‫روایت‬‫ایــن‬‌‫ر‬‫د‬.‫اســت‬‫شــده‬‫گفتمان‬ ‫جایگزین‬ ‫و‬‫گرفته‬ ‫خــود‬‫به‬‫دیگــری‬‫مفهــوم‬،‫اســت‬‫پســامدرنی‬
‫کردار‬ ‫‌شــود‬‫ی‬‫م‬‫تكیه‬‫آن‬‫بــر‬‫محــوری‬‫‌صورت‬‫ه‬‫ب‬‫آنچــه‬.‫‌گیرند‬‫ی‬‫م‬ ‫قــرار‬‫ســخن‬ ‫محــور‬‫انســانی‬‫‌هــای‬‫ش‬‫كن‬
‫تلقی‬‫مدرن‬‫دنیای‬‫برابر‬ ‫در‬‫امری‬‫‌تواند‬‫ی‬‫نم‬ ‫و‬‫نیســت‬‫میراث‬‫دیگر‬‫ســنت‬،‫معنا‬‫این‬‫به‬.‫اســت‬‫انســانی‬
‫منظومه‬‫پشــتوانۀ‬‫كه‬ ‫اســت‬‫فكری‬‫‌های‬‫ق‬‫منط‬ ‫و‬‫فهم‬،‫‌ها‬‫ه‬‫نگا‬،‫آراء‬،‫عادات‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫مجموعــ‬‫بلكــه‬‫شــود‬
‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬‫ــرد‬‫ك‬‫روی‬‫به‬‫تعریف‬‫این‬‫آمد‬‫کــه‬ ‫‌گونه‬‫ن‬‫هما‬.‫‌گیرند‬‫ی‬‫م‬ ‫قــرار‬‫اجتماعی‬‫‌هــای‬‫ش‬‫كن‬ ‫از‬‫خاصــی‬
‫فهم‬‫یا‬‫نگاه‬‫نــوع‬ ‫در‬‫عزیمت‬‫نقطه‬‫كه‬ ‫اســت‬‫این‬ ‫در‬‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬‫بحث‬‫اهمیت‬.‫اســت‬‫ــی‬‫ك‬‫مت‬‫ســنت‬ ‫از‬
.‫است‬ ‫اســتوار‬‫كی‬‫ادرا‬‫وجه‬‫اولویت‬‫بر‬‫مدرن‬ ‫و‬‫ســنت‬‫‌ســازی‬‫ه‬‫دوگان‬‫که‬ ‫چرا‬.‫‌كند‬‫ی‬‫نم‬‫جســتجو‬‫ادارك‬ ‫و‬
‫موجه‬‫را‬‫آن‬‫‌ها‬‫ت‬‫روای‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫مجموع‬‫كه‬ ‫‌دانــد‬‫ی‬‫م‬‫عزیمت‬‫نقطه‬ ‫و‬ ‫محور‬‫را‬‫انســان‬‫جمعی‬‫كردارهــای‬ ‫او‬
‫را‬‫كردارها‬ ‫و‬‫عمل‬‫الگوهای‬،‫عادات‬،‫‌ها‬‫ه‬‫را‬،‫مفاهیم‬،‫مواریث‬،‫معانــی‬ ‫از‬‫‌ای‬‫ه‬‫مجموع‬‫روایت‬.‫‌كنــد‬‫ی‬‫م‬
‫سنت‬ ‫در‬‫همیشه‬‫انسان‬‫لحاظ‬‫بدین‬ ‫و‬‫‌شود‬‫ی‬‫م‬‫یاد‬‫سنت‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫معنی‬‫این‬ ‫از‬.‫‌كند‬‫ی‬‫م‬‫جمع‬‫خود‬‫ذیل‬
‫با‬‫مدرن‬ ‫و‬‫ســنت‬‫جهان‬ ‫و‬‫نــدارد‬‫معنا‬،‫مدرن‬ ‫و‬‫ســنت‬ ‫ســاز‬‫دوگانه‬‫‌عنوان‬‫ه‬‫ب‬‫امــری‬‫دیگــر‬‫لــذا‬.‫دارد‬ ‫قــرار‬
‫‌اند‬‫ه‬‫ـد‬‫ـ‬‫ش‬‫جدید‬‫دنیای‬‫وارد‬‫‌پذیرند‬‫ی‬‫م‬‫افراد‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ه‬‫گرو‬ .‫‌شــوند‬‫ی‬‫نم‬‫جدا‬‫هم‬ ‫از‬‫كی‬‫ادرا‬‫خاص‬‫الگوهای‬
‫فناوری‬‫با‬‫جدید‬‫جهان‬‫كه‬ ‫‌ای‬‫ه‬‫تاز‬‫عمل‬‫میدان‬‫‌خاطر‬‫ه‬‫ب‬‫بلكه‬،‫كی‬‫ادرا‬‫جدید‬‫الگوهای‬‫‌خاطر‬‫ه‬‫ب‬‫نه‬‫اما‬
‫‌گیری‬‫ل‬‫شــک‬ ‫در‬‫انســانی‬‫ســوژۀ‬‫بر‬‫که‬ ‫همزمان‬‫آنها‬.‫اســت‬‫آورده‬‫فراهم‬‫آنهــا‬‫بــرای‬‌‫ه‬‫تــاز‬‫زیســت‬‫محیــط‬‫و‬
‫فهم‬‫برای‬‫انســان‬‫اجتماعی‬‫خود‬ ‫و‬‫محیطی‬‫عقالنیت‬‫بر‬،‫دارند‬‫کید‬ ‫تأ‬‫ابداع‬ ‫و‬‫خالقیت‬‫راه‬ ‫از‬‫‌ها‬‫ش‬‫کن‬
‫مهم‬‫نیز‬‫‌ها‬‫ش‬‫کن‬ ‫‌گیری‬‫ل‬‫شــک‬ ‫در‬‫را‬‫متحقق‬‫وقایع‬ ‫و‬‫تصادفات‬‫نقش‬.‫‌ورزند‬‫ی‬‫م‬‫کید‬ ‫تأ‬‫نیز‬‫آن‬‫پیچیدگی‬
»‫‌ها‬‫ت‬‫به«سن‬‫نگاه‬ ‫در‬‫خود‬‫نظری‬‫توان‬‫با‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫تحلیلی‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬‫‌رسد‬‫ی‬‫م‬‫‌نظر‬‫ه‬‫ب‬.‫‌دانند‬‫ی‬‫م‬
‫و‬‫‌گو‬‫و‬‌‫ت‬‫گف‬ ،‫عقالنیت‬،‫ظهور‬ ‫و‬ ‫بروز‬‫مرحلۀ‬‫پنج‬.‫باشــد‬ ‫برخوردار‬‫‌ها‬‫ش‬‫کن‬ ‫فهم‬‫برای‬‫خوبی‬‫اســتعداد‬ ‫از‬
.‫کرد‬ ‫ردیابی‬‫سنت‬‫هر‬ ‫در‬‫‌توان‬‫ی‬‫م‬‫را‬‫آن‬‫اجتماعات‬ ‫و‬‫سنت‬‫هر‬‫مجدد‬‫احیاء‬ ‫و‬‫افول‬
‫ایران‬‫مطالعه‬‫بــرای‬‫‌گرایی‬‫ع‬‫اجتما‬‫‌شناســی‬‫ش‬‫رو‬‫انتخــاب‬،‫آن‬‫پی‬ ‫در‬ ‫و‬‫ســنت‬‫به‬‫توجــه‬‫‌تردیــد‬‫ی‬‫ب‬
‫از‬‫استقبال‬ ‫و‬‫سیاسی‬‫توسعۀ‬‫راه‬‫‌رسد‬‫ی‬‫م‬‫‌نظر‬‫ه‬‫ب‬ً‫ا‬‫اساس‬‫که‬ ‫است‬‫‌گرایی‬‫ت‬‫سن‬‫تعصبات‬‫روی‬ ‫از‬‫نه‬‫جدید‬
‫ـدن‬‫ـ‬‫ش‬‫آن‬‫شــیفتۀ‬ ‫و‬‫مجذوب‬‫‌کارانه‬‫ه‬‫محافظ‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌گون‬‫ه‬‫ب‬‫نه‬ ‫و‬‫آن‬‫طرد‬ ‫و‬‫ســنت‬‫با‬‫وداع‬ ‫در‬‫نه‬‫جدید‬‫دنیای‬
‫گذاری‬ ‫پا‬‫که‬ ‫اســت‬‫آن‬‫گویای‬ ‫نیز‬‫غرب‬‫جهان‬‫خاص‬‫صورت‬‫به‬ ‫و‬‫جدید‬‫جهان‬‫تجربه‬ ً‫ال‬‫اصو‬.‫اســت‬
.‫است‬‫روئیده‬‫سنت‬‫ک‬‫خا‬ ‫و‬‫بستر‬ ‫از‬‫جدید‬ ِ
‫جهان‬‫کل‬ ‫و‬‫بوده‬‫پذیر‬‫امکان‬‫سنت‬ ‫رهگذر‬ ‫از‬‫دنیا‬‫این‬ ‫در‬
‫مشکالت‬ ‫و‬‫معضالت‬ ‫از‬‫‌رفت‬‫ن‬‫برو‬.‫دارد‬ ‫قرار‬‫‌گرایان‬‫ع‬‫اجتما‬‫ابرام‬ ‫و‬ ‫اصرار‬‫مورد‬‫که‬ ‫است‬‫‌ای‬‫ه‬‫مسئل‬‫این‬
‫و‬»‫«سنت‬‫با‬ ‫ســتیز‬‫نه‬‫ایران‬‫اجتماعی‬ ‫و‬‫اقتصادی‬،‫فرهنگی‬،‫سیاســی‬‫مختلف‬‫‌های‬‫ت‬‫ســاح‬ ‫در‬‫کنونی‬
‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫کارب‬ .‫اســت‬‫نوین‬‫شــرایط‬‫با‬‫متناســب‬‫آن‬‫بازســازی‬ ‫و‬‫ســنت‬ ‫در‬‫بازنگری‬ ‫در‬‫که‬ ‫آن‬‫حذف‬ ‫و‬‫طرد‬
Archive of SID
www.SID.ir

33. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
54
‫ایرانی‬‫ـای‬‫ـ‬‫ه‬‌‫ش‬‫کن‬ ‫فهم‬ ‫در‬‫بومی‬‫‌هــای‬‫ه‬‫گزار‬ ‫‌دهد‬‫ی‬‫م‬‫اجــازه‬‫ـران‬‫ـ‬‫ی‬‫ا‬ ‫در‬‫‌ای‬‫ه‬‫‌رشــت‬‫ن‬‫میا‬‫‌شناســی‬‫ش‬‫رو‬‫ایــن‬
،‫اجتماعی‬،‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬‫‌گذاری‬‫ت‬‫سیاســ‬ ‫و‬‫‌ها‬‫ش‬‫کن‬ ‫برای‬‫بومی‬‫‌هایی‬‫ه‬‫ســاز‬ ‫و‬‫نهادها‬‫گیرد؛‬ ‫قرار‬‫توجه‬‫مورد‬
،‫آن‬‫بودن‬‫ـبی‬‫ـ‬‫س‬‫ن‬‫تا‬‫حقایق‬‫بــودن‬‫کنده‬‫پرا‬،‫کارگزار‬ ‫و‬ ‫ســاختار‬‫بر‬‫کیــد‬ ‫تأ‬.‫یافــت‬‫مدیریتــی‬ ‫و‬‫اقتصــادی‬
‫تحلیل‬ ‫در‬‫عرفی‬ ‫و‬‫مذهبی‬‫‌های‬‫ت‬‫ســن‬‫بررســی‬‫امکان‬ ‫و‬‫تحلیل‬‫ســطح‬‫بودن‬‫محلی‬،‫محیطی‬‫عقالنیت‬
.‫باشد‬‫مؤثر‬‫ایرانی‬‫جامعه‬‫فهم‬ ‫در‬‫‌تواند‬‫ی‬‫م‬‫آنها‬
Archive of SID
www.SID.ir

34. ‫پژوهشی‬ _ ‫علمی‬ ‫فصلنامه‬
55
‫‌مثابه‬‫ه‬‫ب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫‌گرا‬‫ع‬‫اجتما‬
... ‫‌تحلیل‬‫ش‬‫رو‬
‫منابع‬
،‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬‫فصلنامه‬.‫اســامی‬‫سیاســی‬‫‌های‬‫ش‬‫پژوه‬ ‫در‬‫هرمنوتیک‬‫کاربرد‬ ‫ارزیابی‬.)1387(‫ـرام‬‫ـ‬‫ه‬‫ب‬،‫ـی‬‫ـ‬‫م‬‫‌کاظ‬‫ن‬‫اخوا‬
.55-76،)4(38
‫علوم‬ ‫و‬‫حقوق‬‫دانشکده‬.‫سیاسی‬‫علوم‬‫گروه‬ .‫دکترا‬‫‌نامه‬‫ن‬‫پایا‬.‫لیبرال‬‫اسالم‬‫فکری‬‫سنت‬.)1387(‫محسن‬،‫‌غفور‬‫ل‬‫آ‬
.‫تهران‬‫دانشگاه‬.‫سیاسی‬
.‫دانشگاه‬ ‫و‬‫حوزه‬‫پژوهشگاه‬:‫قم‬.‫انسانی‬‫علوم‬ ‫در‬‫تحقیق‬‫روش‬‫ـفه‬‫ـ‬‫س‬‫فل‬.)1393(‫‌تقی‬‫د‬‫محم‬،‫ایمان‬
.286-310،)3(1.‫سیاسی‬‫علوم‬‫فصلنامه‬.‫ایران‬ ‫در‬‫سیاسی‬‫علوم‬‫رشته‬‫وضعیت‬.)1377(‫محمد‬،‫باوی‬
‫علوم‬ ‫در‬‫‌ای‬‫ه‬‫ـت‬‫ـ‬‫ش‬‫‌ر‬‫ن‬‫میا‬‫مطالعات‬‫فصلنامه‬.‫اجتماعی‬‫علوم‬‫امروزین‬‫ـفه‬‫ـ‬‫س‬‫فل‬‫بر‬‫تحلیلی‬.)1388(‫مرتضی‬،‫بحرانی‬
.169-183،)3(1،‫انسانی‬
.‫ملی‬‫مطالعات‬‫مؤسسه‬:‫تهران‬.‫‌گرا‬‫ت‬‫نوفضیل‬‫سیاست‬ ‫و‬‫شهروندی‬.)1384(‫مهدی‬،‫‌پور‬‫ی‬‫براتعل‬
.‫نو‬‫طرح‬:‫تهران‬.)‫دیهیمی‬ ‫خشایار‬‫(ترجمۀ‬‫آرنت‬‫هانا‬‫سیاسی‬‫فلسفۀ‬.)1380(‫لی‬،‫بردشا‬
.‫اسالمی‬‫تبلیعات‬‫دفتر‬:‫تهران‬.‫لیبرالیزم‬‫نقد‬ ‫و‬‫‌گرایان‬‫ه‬‫جامع‬.)1385(‫اسالمی‬‫فرهنگ‬ ‫و‬‫علوم‬‫پژوهشگاه‬
‫ـه‬‫ـ‬‫م‬‫فصلنا‬ .‫ایــران‬ ‫سیاســی‬ ‫‌شناســی‬‫ه‬‫جامع‬ ‫مطالعــه‬ ‫ـای‬‫ـ‬‫ه‬‌‫ش‬‫رو‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫‌شنا‬‫ه‬‫گون‬ )1384( ‫ـد‬‫ـ‬‫م‬‫مح‬ ‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫ام‬ ،‫ـفی‬‫ـ‬‫س‬‫یو‬ ‫ـاج‬‫ـ‬‫ح‬
.97-117،)1(1،‫سیاسی‬‫علوم‬‫پژوهشنامه‬
.‫بقعه‬‫نشر‬:‫تهران‬.‫فرهنگی‬‫چند‬‫جوامع‬ ‫در‬‫سیاست‬‫نظری‬‫بنیاد‬.)1380(‫علیرضا‬،‫‌بهشتی‬‫حسینی‬
‫مؤسســه‬:‫تهــران‬.‫ـرب‬‫ـ‬‫غ‬‫ـر‬‫ـ‬‫ص‬‫معا‬‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬‫ـه‬‫ـ‬‫ش‬‫اندی‬‫ـناخت‬‫ـ‬‫ش‬ ‫در‬‫ـتارهایی‬‫ـ‬‫س‬‫ج‬.)1383(‫ـا‬‫ـ‬‫ض‬‫علیر‬،‫ـتی‬‫ـ‬‫ش‬‫‌به‬‫ـینی‬‫ـ‬‫س‬‫ح‬
.‫انسانی‬‫علوم‬‫توسعه‬ ‫و‬‫تحقیقات‬
.‫اسالمی‬‫فرهنگ‬‫نشر‬‫دفتر‬:‫تهران‬.‫پساتجددگرایی‬.)1377(‫علیرضا‬،‫بهشتی‬‫ـینی‬‫ـ‬‫س‬‫ح‬
.‫مفید‬:‫تهران‬.‫سیاسی‬‫علوم‬ ‫در‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬.)1385(‫صادق‬‫سید‬،‫حقیقت‬
.455-466،36،‫راهبرد‬‫فصلنامه‬.‫‌اینتایر‬‫ک‬‫م‬‫اخالق‬‫نظریه‬ ‫و‬‫مدرنیت‬‫اخالق‬‫بحران‬.)1384(‫قاسم‬،‫زائری‬
‫دانشگاه‬:‫تهران‬.‫انتقادی‬‫و‬‫تفسیری‬،‫اثباتگرا‬‫رویکردهای‬:‫سیاسی‬‫علوم‬ ‫در‬‫پژوهش‬.)1386(‫کاووس‬ ،‫سیدامامی‬
.)‫صادق(ع‬‫امام‬
.‫تهران‬‫دانشگاه‬:‫تهران‬.‫غرب‬ ‫در‬‫اخالق‬‫فلسفه‬.)1384(‫حمید‬،‫شهریاری‬
.‫سیاسی‬‫علوم‬‫گروه‬ .)‫دکترا‬‫‌نامه‬‫ن‬‫(پایا‬‫تحوالت‬‫و‬ ‫ظهور‬:‫ایران‬ ‫در‬‫اسالمی‬‫ـم‬‫ـ‬‫س‬‫رادیکالی‬.)1388(.‫ابراهیم‬،‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫عبا‬
.‫تهران‬‫دانشگاه‬.‫سیاسی‬‫علوم‬ ‫و‬‫حقوق‬‫دانشکده‬
.‫‌ها‬‫ه‬‫ریشــ‬ ‫و‬‫تبارها‬:‫ایران‬ ‫در‬‫انقالبی‬‫اســام‬‫اجتماع‬‫‌ترین‬‫م‬‫مه‬‫ـامی؛‬‫ـ‬‫س‬‫ا‬‫جمهوری‬‫حزب‬.)1393(‫ابراهیم‬،‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫عبا‬
.213-171)4(9،‫سیاسی‬‫علوم‬‫پژوهشنامه‬
‫‌های‬‫ت‬‫رهیاف‬‫فصلنامه‬.‫بیستم‬‫قرن‬ ‫در‬‫پسامتافیزیکی‬‫سیاسی‬‫ـفۀ‬‫ـ‬‫س‬‫فل‬ ‫ظهور‬.)1386(‫محمدجواد‬،‫ـی‬‫ـ‬‫ش‬‫كا‬ ‫غالمرضا‬
.111-130،10،‫‌المللی‬‫ن‬‫بی‬ ‫و‬‫سیاسی‬
.‫راهبردی‬‫مطالعات‬‫مؤسسه‬:‫تهران‬.)‫مردیها‬‫مرتضی‬‫(ترجمۀ‬‫انسانی‬‫علوم‬ ‫در‬‫‌شناسی‬‫م‬‫پارادای‬.)1384(‫برایان‬،‫فی‬
‫فصلنامه‬.)‫‌پــور‬‫ق‬‫رزا‬ ‫و‬‫پوررنگ‬‫حمیــد‬‫(ترجمۀ‬‫ــت‬‫س‬‫ا‬‫‌پذیر‬‫ن‬‫امکا‬‫ـی‬‫ـ‬‫ع‬‫اجتما‬‫ـت‬‫ـ‬‫ل‬‫عدا‬‫ـا‬‫ـ‬‫ی‬‫آ‬.)1384(‫ـکل‬‫ـ‬‫ی‬‫ما‬،‫ـی‬‫ـ‬‫ه‬‫لی‬
.495-534،36،‫راهبرد‬
Archive of SID
www.SID.ir

35. ‫پژوهشی‬_‫علمی‬‫فصلنامه‬
‫هفتم‬ ‫دوره‬
2 ‫شماره‬
1394 ‫بهار‬
56
.)‫ســروش‬‫عبدالکریم‬‫(ترجمۀ‬‫االجتماع‬‫علم‬‫ـفه‬‫ـ‬‫س‬‫فل‬‫به‬‫درآمدی‬:‫اجتماعی‬‫علوم‬ ‫در‬‫تبیین‬ .)1373(‫ـل‬‫ـ‬‫ی‬‫دان‬،‫ـل‬‫ـ‬‫ت‬‫لی‬
.‫صراط‬‫انتشارات‬:‫تهران‬
.181-204،15،‫ارغنون‬.‫‌پور‬‫د‬‫فرها‬‫مراد‬‫ترجمۀ‬.‫سنت‬‫عقالنیت‬.)1378(‫السدیر‬،‫‌اینتایر‬‫ك‬‫م‬
:‫تهران‬.‫یوسفی‬‫حاجی‬‫محمد‬‫امیر‬‌‫ۀ‬‫ترجم‬.‫سیاسی‬‫علوم‬ ‫در‬‫نظریه‬ ‫و‬‫روش‬.)1384(‫جری‬،‫استوكر‬ ‫و‬‫دیوید‬،‫مارش‬
.‫راهبردی‬‫مطالعات‬‫پژوهشکده‬
.‫تهران‬‫دانشگاه‬:‫تهران‬.‫سیاست‬ ‫در‬‫جدید‬‫‌های‬‫ه‬‫نظری‬‫‌شناسی‬‫ش‬‫رو‬.)1385(‫جهانگیر‬،‫‌علمداری‬‫ی‬‫معین‬
،)4(37،‫ـت‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬‫فصلنامه‬.‫گرایــی‬ ‫اجتماع‬‫سیاســت‬‫مســائل‬:‫کتاب‬ ‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫برر‬ ‫و‬‫معرفی‬.)1386(‫ـر‬‫ـ‬‫ی‬‫ام‬،‫ـی‬‫ـ‬‫ی‬‫کو‬‫نیا‬
.264-271
،)41(11،‫ـی‬‫ـ‬‫س‬‫سیا‬‫علوم‬‫فصلنامه‬.‫هرمنوتیــک‬ ‫و‬‫لیبرالیســم‬‫با‬‫آن‬‫ـبت‬‫ـ‬‫س‬‫ن‬ ‫و‬‫‌گرایی‬‫ه‬‫جامع‬.)1378(‫ـد‬‫ـ‬‫م‬‫اح‬،‫ـی‬‫ـ‬‫ظ‬‫واع‬
.9-30
‫حمید‬ ‫و‬‫کرباسچی‬ ‫مجتبی‬‌‫ۀ‬‫(ترجم‬‫پرورش‬ ‫و‬‫آموزش‬‫رشد‬ ‫در‬‫اینتایر‬‫مک‬‫نظریه‬‫کاربرد‬ .)1384(‫برایان‬،‫کس‬‫ویلکا‬
.535-548،36،‫راهبرد‬‫فصلنامه‬.)‫پوررنگ‬
.‫زنان‬‫مطالعات‬ ‫و‬‫روشنگران‬‫انتشارات‬:‫تهران‬.‫مخبر‬‫عباس‬‫ترجمۀ‬.‫دموکراسی‬‫مدلهای‬.)1384(‫دیوید‬،‫هلد‬
Frazer, E. (1999). The problems of Communitarian Politics. Unity and conflict. Oxford
University Press.
Macintyre, A. (1977). Epistemological crises, dramatic narrative & the philosophy of
science. The Monist, 60(4), 453-472.
Macintyre, A. (1981). After virtue. London: Duckworth.
Macintyre, A. (1988). Whose Justice, which Rationality. London: Duckworth.
Sandel, M. (1982). Liberalism & the Limits of Justice. Cambridge: Cambridge
University Press.
Taylor, C. (1985). Philosophical Papers, Philosophy & the Human Sciences. Vol.1,
Cambridge: Cambridge University Press.
Archive of SID
www.SID.ir