Νοσηλεία και Έρευνα - Τεύχος 38

1. 1ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 38
ΤΕΤΡΑΜΗΝΙΑΊΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΌ ΠΕΡΙΟΔΙΚΌ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014
Εκδίδεται από την
Εταιρεία Νοσηλευτικών
Σπουδών (ΕΝΣ)
ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE
38
Scientific Journal, 3 Issues per Year
JANUARY - APRIL 2014
Published by the Greek
Nursing Studies Association
(GNSA)
Nursing
Care AND
Research
AΠΟΔΕΛΤΙΏΝΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΒΆΣΕΙΣ
SCOPUS, ΕΒSCO, CINAHL
INDEXED IN SCOPUS, ΕΒSCO, CINAHL
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
οσελότος
ISSN 22413960
• Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγεία και το
σύστημα υγείας
• Διερεύνηση της εφαρμογής της Κλινικής Διακυβέρνησης
στην ελληνική πραγματικότητα: Η περίπτωση των λαθών
στο νοσοκομειακό περιβάλλον
• Στάθµιση του ερωτηµατολογίου Nurse Manager
Competencies για την εκτίµηση των απαραίτητων
ικανοτήτων των προϊσταμένων νοσηλευτών
Χειρουργείου
• Στάσεις και γνώσεις νοσηλευτών Μονάδων Εντατικής
Θεραπείας αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις και τη
δωρεά οργάνων
• Μετάφραση, Εφαρμογή και Αξιολόγηση του Συστήματος
ΟΜΑΗΑ στην Κοινοτική Νοσηλευτική στην Ελλάδα
• The impact of financial crisis in health and the Health
Care System
• Investigating implementation of Clinical Governance in
Greece: The case of errors in hospital setting
• Validation of Νurse Manager Questionnaire measuring
Operating Room Nurse Managers competencies
• Intensive Care Unit nurses’attitude and knowledge
toward transplantations and organs donation
• Translation, Application and Evaluation of the OMAHA
System in community Nursing Practice in Greece

2. 2
ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ
Το τετραµηνιαίο επιστημονικό περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» είναι συνδρομητικό και δημοσιεύει -µετά από
κρίση- εργασίες αποκλειστικά των συνδρομητών του και μελών της Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών. Από
το Τεύχος 34 το περιοδικό εκδίδεται μόνο σε ηλεκτρονική έκδοση. Για την εγγραφή τους ως συνδρομητές, οι
ενδιαφερόμενοι µπορούν να συμπληρώσουν τη φόρμα της προτελευταίας σελίδας και να την αποστείλουν
στο fax: 210-7461462 ή στο e-mail: nviolaki@nurs.uoa.gr. Τα τεύχη 29-36 είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα
www.ens-visit.gr.
νοσηλεία
ΚΑΙ Έρευνα
ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ ΣΎΝΤΑΞΗΣ
Χρυσούλα Λεμονίδου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
ΣΥΝΔΙΕΥΘΥΝΤΈΣ ΣΎΝΤΑΞΗΣ
Ελένη Αποστολοπούλου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Ιωάννης Ελευσινιώτης, Επίκ. Καθηγητής, Τμήμα Νοση-
λευτικής, ΕΚΠΑ
Παναγιώτα Σουρτζή, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμή-
μα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΉ ΕΠΙΤΡΟΠΉ
Λάμπρος Ανθόπουλος, Ομότ. Καθηγητής, Τμήμα Νο-
σηλευτικής, ΕΚΠΑ
Μαργαρίτα Γιαννακοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νο-
σηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Λεωνίδας Γρηγοράκος, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νο-
σηλευτικής, ΕΚΠΑ
Ελένη Θεοδοσοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευ-
τικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Δάφνη Καϊτελίδου, Επικ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Ιωάννης Κακλαμάνος, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοση-
λευτικής, ΕΚΠΑ
Μαρία Καλαφάτη, Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, ΕΤΕΠ
Τμήματος Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Αθηνά Καλοκαιρινού, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Ευάγγελος Κωνσταντίνου, Αναπλ. Καθηγητής
Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Βασιλική Μάτζιου, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμήμα
Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Γεώργιος Μπαλτόπουλος, Καθηγητής, Τμήμα Νοση-
λευτικής, ΕΚΠΑ
Θάλεια Μπελλάλη, Αναπλ. Καθηγήτρια Νοσηλευτικής,
ΤΕΙ Θεσσαλονίκης
Τετραμηνιαίο Επιστημονικό Περιοδικό
Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ)
Κωνσταντίνος Μπίρμπας, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα
Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Γεράσιμος Μπονάτσος, Καθηγητής, Τμήμα Νοσηλευ-
τικής, ΕΚΠΑ
Παύλος Μυριανθεύς, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα Νοση-
λευτικής ΕΚΠΑ
Χαράλαμπος Οικονόμου, Αναπλ. Καθηγητής, Πάντειο
Πανεπιστήμιο, Τμήμα Κοινωνιολογίας
Ελισσάβετ Πατηράκη, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής, Τμή-
μα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Σωτήρης Πλακάς, Νοσηλευτής, MSc, PhD, Γενικό Νοσο-
κομείο Αττικής “Σισμανόγλειο”
ΌλγαΣίσκου,Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, PhD, Επιστημονική
Συνεργάτις Τμήματος Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ, Πρόεδρος
Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών
ΔΙΕΘΝΉΣ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΉ ΕΠΙΤΡΟΠΉ
John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care Nurs-
ing, University of the West of England, Bristol, UK
Maria Katopodi, Assistant Professor, University of
Michigan, USA
Κατερίνα Λαμπρινού, Επίκ. Καθηγήτρια Νοσηλευτι-
κής, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστή-
μιο Κύπρου
Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant Professor,
University of Victoria, Canada
Αναστάσιος Μερκούρης, Αναπλ. Καθηγητής, Τμήμα
Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Ελισάβετ Δ.Ε Παπαθανάσογλου, Αναπλ. Καθηγήτρια,
Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο
Κύπρου
Ευριδίκη Παπασταύρου, Επίκ. Καθηγήτρια
Νοσηλευτικής, Τμήμα Νοσηλευτικής,Τεχνολογικό
Πανεπιστήμιο Κύπρου
Julie Scholes, Professor of Nursing, University of Brigh-
ton, Brighton, UK
Riita Suhonen, RN, PhD, Professor, University of Turku,
Department of Nursing Science, Turku, Finland

3. 3ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 37
Scientific Journal, 3 Issues per Year
Published by the Greek Nursing Studies Association (GNSA)
Nursing
Care AND Research
EDITOR-IN-CHIEF
Chryssoula Lemonidou, RN, MSc, PhD, Professor
of Nursing, University of Athens
CO-EDITORS
Eleni Apostolopoulou, RN, PhD, Professor of Nursing,
University of Athens
Ioannis Elefsiniotis, PhD, Assistant Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
Panagiota Sourtzi, RN, MSc, PhD, Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
EDITORIAL BOARD
Lambros Anthopoulos, Emeritus Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
George Baltopoulos, PhD, Professor, Faculty of Nurs-
ing, University of Athens
Thalia Bellali, RN, MSc, PhD, Associate Professor of
Nursing, Technological Educational Institute of Thes-
saloniki
Konstantinos Birbas, PhD, Associate Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
Gerasimos Bonatsos, PhD, Professor, Faculty of Nurs-
ing, University of Athens
Charalambos Economou, Associate Professor, Depart-
ment of Sociology, Panteion University,
Margarita Giannakopoulou, MSc, PhD, Associate Pro-
fessor, Faculty of Nursing, University of Athens
Leonidas Grigorakos, Associate Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
Dafni Kaitelidou, MSc, PhD, Assistant Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
Ioannis Kaklamanos, PhD, Associate Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
Maria Kalafati, RN, MSc, PhD, Faculty of Nursing, Uni-
versity of Athens
Athina Kalokerinou, RN, PhD, Professor of Nursing, Fac-
ulty of Nursing, University of Athens
Evangelos Konstantinou, RN, MSc, PhD, Associate
Professor, Faculty of Nursing, University of Athens
Vassiliki Matziou, RN, PhD, Professor, Faculty of Nurs-
ing, University of Athens
Pavlos Myrianthefs, PhD, Associate Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
Elisabeth Patiraki, RN, PhD, Professor, Faculty of
Nursing, University of Athens
Sotiris Plakas, RN, MSc, PhD, General Hospital of At-
tika «Sismanoglion»
Olga Siskou, RN, MSc, PhD, Faculty of Nursing, Uni-
versity of Athens, President of the Greek Nursing
Studies Association
EleniTheodossopoulou, Associate Professor, Faculty
of Nursing, University of Athens
INTERNATIONAL EDITORIAL BOARD
John Albarran, Principal Lecturer in Critical Care
Nursing, University of the West of England, Bris-
tol, UK
Maria Katopodi, PhD, Assistant Professor, University
of Michigan, USA
Katerina Labrinou, PhD, Assistant Professor in Nurs-
ing, Cyprus University of Technology
Anastasia Mallidou, RN, MSc, PhD, Assistant
Professor, University of Victoria, Canada
Anastasios Merkouris, RN, MSc, PhD, Associate
Professor of Nursing, Faculty of Nursing, Cyprus
University of Technology
Evridiki Papastavrou, PhD, Assistant Professor in
Nursing, Cyprus University of Technology
Elisabeth D.E. Papathanassoglou, RN, MSc, PhD,
Associate Professor, Faculty of Nursing, Cyprus
University of Technology
Julie Scholes, Professor of Nursing, University of
Brighton, Brighton, UK
Riita Suhonen, RN, PhD, Profes sor, University of
Turku, Department of Nursing Science, Turku,
Finland

4. 4
Εκδίδεται από την Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών (ΕΝΣ)
Εκδότρια - Διευθύντρια Σύνταξης: Χρυσούλα Λεµονίδου
Γραφεία: Παπαδιαµαντοπούλου 123, 115 27 - Αθήνα
Τηλέφωνο: 210-7461485
e-mail: violaki@nurs.uoa.gr
Τεχνικός εκδότης: Εκδόσεις Οσελότος
Ετήσια Συνδρομή της Ηλεκτρονικής Έκδοσης
Δημόσιες Υπηρεσίες, Βιβλιοθήκες, Επιχειρήσεις, Σωματεία: € 30,00
Φυσικά Πρόσωπα : € 20,00
© Copyright 2007 - 2014: Απαγορεύεται η ολική ή μερική αναδημοσίευση χωρίς γραπτή άδεια του εκδό-
τη και των συγγραφέων.
Περιεχόμενα
νοσηλεία ΚΑΙ Έρευνα
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς�������������������������������������������������������� 6
ΆΘΡΟ ΣΎΝΤΑΞΗΣ:
Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγεία και το
σύστημα υγείας��������������������������������������������������������������� 18
Χαράλαμπος Οικονόμου
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚEΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ
Διερεύνηση της εφαρμογής της Κλινικής
Διακυβέρνησης στην ελληνική πραγματικότητα:
Η περίπτωση των λαθών στο νοσοκομειακό
περιβάλλον���������������������������������������������������������������������� 22
Αγγελική Δρελιώζη, Όλγα Σίσκου, Νικόλαος Μανιαδάκης,
Παναγιώτης Πρεζεράκος
Στάθµιση του ερωτηµατολογίου Nurse Manager
Competencies για την εκτίµηση των απαραίτητων
ικανοτήτων των προϊσταμένων νοσηλευτών
Χειρουργείου������������������������������������������������������������������� 34
Κωνσταντινιά Καραθανάση, Mαρία Μαλλιαρού, Δάφνη Καϊτελίδου,
Παναγιώτης Πρεζεράκος
Στάσεις και γνώσεις νοσηλευτών Μονάδων Εντατικής
Θεραπείας αναφορικά με τις μεταμοσχεύσεις και τη
δωρεά οργάνων ���������������������������������������������������������������������������������������46
Παναγιώτα Κωτσιοπούλου, Μαρία Τσιρώνη, Σοφία Ζυγά, Ιωάννης
Μωύσογλου, Πέτρος Γαλάνης, Παναγιώτης Πρεζεράκος
Μετάφραση, Εφαρμογή και Αξιολόγηση του
Συστήματος ΟΜΑΗΑ στην Κοινοτική Νοσηλευτική
στην Ελλάδα ���������������������������������������������������������������������������54
Χριστίνα Γκαμπρίς, Παναγιώτα Σουρτζή

5. 5ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 38
Contents
NursingCare AND Research
Published by the Greek Nursing Studies Association (GNSA)
Publisher and Editor-in-Chief: Chryssoula Lemonidou
Address: 123, Papadiamantopoulou st., 115 27 - Athens, GREECE
Tel.: +30 210-7461485
e-mail: violaki@nurs.uoa.gr
Technical publisher: Ocelotos publishing
Annual Subscriptions 2012 for Εlectronic Version
Public Services, Libraries, Companies, Organisations: € 30,00
Individual Subscriptions: € 20,00
© Copyright 2007 - 2014: All rights reserved. The reproduction of articles (or parts of them) is
prohibited without permission of the publisher and the writers.
Instructions to Authors���������������������������������������������������������������������12
EDITORIAL:
The impact of financial crisis in health and the Health
Care System���������������������������������������������������������������������� 18
ORIGINAL PAPERS
Investigating implementation of Clinical Governance in
Greece: The case of errors in hospital setting �������������� 23
A. Dreliozi, O. Siskou, N. Maniadakis, P. Prezerakos
Validation of Νurse Manager Questionnaire measuring
Operating Room Nurse Managers competencies��������������35
K Karathanasi, M. Malliarou, D. Kaitelidou, P. Prezerakos
Intensive Care Unit nurses’ attitude and knowledge
toward transplantations and organs donation ��������������48
P. Kotsiopoulou, M. Tsironi, S. Zyga, I. Moisoglou, P. Galanis, P.
Prezerakos
Translation, Application and Evaluation of the OMAHA
System in community Nursing Practice in Greece�����������55
Ch. Habrysh, P. Sourtzi

6. 6
ΓΕΝΙΚEΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡIΕΣ
1. Γλώσσα γραφής του άρθρου και ευρεί-
ες θεματικές περιοχές Στο περιοδικό «Νοση-
λεία και Έρευνα» δημοσιεύονται, ύστερα από
κρίση, άρθρα στην ελληνική ή αγγλική γλώσ-
σα, που συνεισφέρουν στην κατανόηση και
εξέλιξη όλων των διαστάσεων της νοσηλευτι-
κής φροντίδας. Η Διεύθυνση Σύνταξης αναμέ-
νει άρθρα που αναφέρονται στη νοσηλευτική
πρακτική, την έρευνα, την εκπαίδευση και τη
διοίκηση, με επιστημονική, θεωρητική ή φιλο-
σοφική βάση.
2. Είδη εργασιών Οι εργασίες που δημοσι-
εύονται στο περιοδικό, εμπίπτουν σε μία από
τις ακόλουθες κατηγορίες: α) ερευνητικές με-
λέτες, β) βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις και γ)
άρθρα σχετικά με τις εξελίξεις στη νοσηλευ-
τική πρακτική, την εκπαίδευση και τη διοίκη-
ση. Επιπροσθέτως, δημοσιεύονται επιστολές
(έκτασης μέχρι 500 λέξεων), που περιλαμβά-
νουν κρίσεις ή σχόλια για ήδη δημοσιευμένες
εργασίες, εφόσον υποβάλλονται μέσα σε δύο
(2) μήνες από τη δημοσίευση των αντίστοιχων
εργασιών.
3. Παράλληλη δημοσίευση εργασιών Οι ερ-
γασίες πρέπει να υποβάλλονται αποκλειστι-
κά στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», δεν
πρέπει να έχουν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπη ή
Οδηγίες προς τους Συγγραφείς
ηλεκτρονική μορφή, ούτε να βρίσκονται υπό
κρίση από άλλο περιοδικό ή μέσο. Η Διεύθυν-
ση Σύνταξης αποφασίζει για τον (ταχύτερο
δυνατό) χρόνο δημοσίευσης των άρθρων και
διατηρεί το δικαίωμα τροποποίησης της μορ-
φής τους, ωστόσο μεγάλες ή ουσιώδεις τροπο-
ποιήσεις γίνονται μόνο με τη σύμφωνη γνώμη
των συγγραφέων.
Οι συγγραφείς πρέπει να αποφεύγουν να υπο-
βάλουν δύο (2) άρθρα προερχόμενα από την
ίδια ερευνητική εργασία, χωρίς σαφή αιτιολό-
γηση. Επίσης, πρέπει να μην περιλαμβάνουν
σε νέες εργασίες, υλικό ανασκόπησης βιβλιο-
γραφίας που έχει ήδη δημοσιευθεί (π.χ. απο-
φυγή αυτο-λογοκλοπής). Όταν θεωρείται ότι
προκύπτουν δύο(2) άρθρα από την ίδια ερευ-
νητική εργασία, που παρουσιάζουν διαφορε-
τικές διαστάσεις της έρευνας, πρέπει να υπο-
βάλλονται στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευ-
να», ως ανεξάρτητα και όχι ως δύο(2) μέρη του
ίδιου άρθρου. Κάθε άρθρο πρέπει να είναι αυ-
τόνομο και να μην περιλαμβάνει το άλλο, αν
και μπορεί να αναφέρεται σε αυτό, βιβλιο-
γραφικά. Όταν γίνεται πλήρης περιγραφή της
ερευνητικής μεθοδολογίας στο πρώτο άρθρο,
επαρκεί μία σύντομη περιγραφή της στο δεύ-
τερο (με παραπομπή). Γενικά, πρέπει να απο-
φεύγεται η προσπάθεια δημοσίευσης πολλών
ξεχωριστών άρθρων της ίδιας μελέτης («σαλα-
Οι παρούσες οδηγίες του περιοδικού «Νοσηλεία και Έρευνα» έχουν εναρµονιστεί µε τις «Κοινές Απαι-
τήσεις για τα Άρθρα τα οποία Υποβάλλονται σε Βιοϊατρικά Περιοδικά», σύμφωνα µε τη διεθνή επι-
τροπή εκδοτών ιατρικών περιοδικών.
Αποστολή, Σκοπός και Αναγνώριση του Περιοδικού
Το Περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» δέχεται άρθρα από Έλληνες και ξένους ερευνητές και συγ-
γραφείς και βασίζεται σε σύστημα κριτών. Αποστολή του περιοδικού είναι να συμβάλει στην εξέλιξη
της νοσηλευτικής επιστήμης και πρακτικής στην Ελλάδα και διεθνώς.
Στόχος είναι η προαγωγή και διάχυση νέων γνώσεων και ερευνητικών δεδομένων για εφαρμογή
στην κλινική πρακτική. Προς το σκοπό αυτό καλούνται συνάδελφοι νοσηλευτές και συνεργάτες άλ-
λων επιστημών να συνεισφέρουν υψηλού επιπέδου μελέτες στην Ελληνική ή στην Αγγλική γλώσσα.
Στο περιοδικό δημοσιεύονται πρωτότυπες ερευνητικές μελέτες, ανασκοπήσεις, θεωρητικά ή φι-
λοσοφικά άρθρα, ενδιαφέρουσες κλινικές περιπτώσεις και μεθοδολογικά άρθρα από ειδικούς.
Το «Νοσηλεία και Έρευνα» συμπεριλαμβάνεται στα περιοδικά µε εθνική αναγνώριση (ΦΕΚ,Τεύχος
Β’, 1961/23-9-2008). Επίσης, το περιοδικό έγινε δεκτό και αποδελτιώνεται στις Διεθνείς Βάσεις Δεδο-
μένων SCOPUS, CINAHL και ΕΒSCO.
6

7. 7ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 37
μοποίηση»), αντί της εμβάθυνσης των διαφο-
ρετικών διαστάσεων και συμπερασμάτων μιας
ερευνητικής προσπάθειας, σε μία ενιαία δημο-
σίευση.
Εφόσον το άρθρο γίνει δεκτό για δημοσίευση
οι συγγραφείς θα πρέπει οπωσδήποτε να συ-
μπληρώσουν και να στείλουν μέσω φαξ στο
νούμερο 0030 210 7461462 τη Φόρμα Δήλω-
σης μη Δημοσίευσης της Εργασίας σεΆλλο Πε-
ριοδικό, η οποία βρίσκεται στα συνοδευτικά
αρχεία στο κάτω μέρος αυτής της σελίδας.
4. Συμμετοχή συγγραφέων στην εκπόνηση
της εργασίας. Όλοι οι συγγραφείς που αναφέ-
ρονται σε ένα άρθρο, πρέπει να έχουν συνει-
σφέρει ενεργά στη σύλληψη και στο σχεδια-
σμό της μελέτης και/ή στην ανάλυση και ερμη-
νεία των δεδομένων και/ή στη συγγραφή του
άρθρου και όλοι πρέπει να έχουν μελετήσει το
περιεχόμενο και εγκρίνει την τελική έκδοση
που έχει υποβληθεί προς δημοσίευση. Η συμ-
μετοχή μόνο στην αναζήτηση χρηματοδότη-
σης μιας έρευνας ή στη συλλογή των δεδομέ-
νων δεν δικαιολογεί την αναφορά μεταξύ των
συγγραφέων, η οποία υποκαθίσταται με την
έκφραση ευχαριστιών. Για το λόγο αυτό, όταν
υπάρχουν περισσότεροι του ενός συγγραφείς,
απαιτείται επιστολή στην οποία θα αναφέρε-
ται ξεχωριστά η συμβολή του κάθε συγγρα-
φέα στην εργασία (π.χ μεθοδολογικός σχεδια-
σμός, στατιστική ανάλυση και ερμηνεία, συγ-
γραφή του τελικού κειμένου, κριτική ανάγνω-
ση και διόρθωση του τελικού κειμένου, βιβλι-
ογραφική ανασκόπηση κ.λπ.). Η σύνταξη του
περιοδικού διατηρεί το δικαίωμα επικοινωνίας
με τους συγγραφείς προκειμένου να λάβει ορι-
σμένες διευκρινίσεις επί των ιδιαίτερων θεμά-
των που αφορούν στην εργασία
5. ΤρόποςυποβολήςτωνεργασιώνΤακείμε-
να προς δημοσίευση υποβάλλονται ηλεκτρο-
νικά, στο e-mail: contact.ens@gmail.com. Οι
εργασίες υποβάλλονται σε ηλεκτρονική μορ-
φή, μέσω e-mail, γραμμένες σε αρχείο τύπου
Word για Windows. Σχήματα, γραφικά και φω-
τογραφίες υποβάλλονται σε χωριστό αρχείο
τύπου .JPEG, .GIF, .TIFF, Microsoft PowerPoint ή
Excel. Οι συγγραφείς πρέπει να επιβεβαιώνουν
την ορθή παραλαβή των εργασιών τους, επι-
κοινωνώντας με τη Γραμματεία σύνταξης κατά
τις εργάσιμες ημέρες και κατά τις ώρες 10.00-
14.00, στο τηλέφωνο: 0030 210 7461485. Επί-
σης, πρέπει πάντα να διατηρούν αντίγραφο
της εργασίας τους.
6. Περιοδικότητα έκδοσης του περιοδικού
Το περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα» εκδίδεται
τρεις (3) φορές κάθε χρόνο (τετραμηνιαίο) και
δημοσιεύονται σ’αυτό, εργασίες αποκλειστικά
των συνδρομητών του. Ο συγγραφέας ή ένας
τουλάχιστον από τους συγγραφείς οποιουδή-
ποτε υποβαλλόμενου άρθρου πρέπει να είναι
ήδη εγγεγραμμένος συνδρομητής του περιο-
δικού ή ταμειακώς τακτοποιημένο μέλος της
Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών για το τρέ-
χον έτος.
7. Διατήρηση του υλικού Οι συγγραφείς ενη-
μερώνονται ότι το υλικό που υποβάλλεται, δια-
τηρείται για ένα μήνα, μετά τη δημοσίευση. Αν
υπάρχειαίτημαεπιστροφήςυλικού,πρέπειναδι-
ατυπώνεται κατά την υποβολή των εργασιών.
ΔΟΜΉ ΚΑΙ ΜΟΡΦΉ ΥΠΟΒΑΛΛΌΜΕΝΩΝ ΕΡΓΑΣΙΏΝ
8. Δακτυλογράφηση: Τα άρθρα πρέπει να εί-
ναι δακτυλογραφημένα σε διπλό διάστημα, με
γράμματα μεγέθους 12΄΄ και με λευκό περιθώ-
ριο 2,5 cm σε όλες τις πλευρές κάθε σελίδας
Α4. Οι σελίδες πρέπει να είναι αριθμημένες
στην κάτω δεξιά γωνία (κείμενο και πίνακες),
και τα σχήματα, γραφικά και φωτογραφίες να
υποβάλλονται σε ξεχωριστά αρχεία, με συνε-
χή αρίθμηση.
9. Σελίδα Ταυτότητας: Η πρώτη σελίδα κάθε
άρθρου περιλαμβάνει τον τίτλο της εργασίας
(μέχρι 15 λέξεις) και τα ονοματεπώνυμα του/
των συγγραφέων, στην ελληνική και στην αγ-
γλική γλώσσα. Κάθε ονοματεπώνυμο συνο-
δεύεται από τα τυπικά προσόντα, τον τελευ-
ταίο επαγγελματικό τίτλο, τον εργασιακό φο-
ρέα, την ταχυδρομική και ηλεκτρονική διεύ-
θυνση και τον αριθμό τηλεφώνου επικοινω-
νίας του συγγραφέα. Σε περίπτωση περισσο-
τέρων του ενός συγγραφέων, ορίζεται ποιός
από αυτούς είναι υπεύθυνος για την επικοινω-
νία με το περιοδικό. Οι συγγραφείς συστηματι-
κών ανασκοπήσεων και ερευνητικών μελετών
δεν μπορεί να είναι περισσότεροι των έξι (6),
παρά μόνο κατ’ εξαίρεση, όταν πρόκειται για
διεπιστημονικές, μεγάλης κλίμακας ή πολυκε-
ντρικές μελέτες. Οι συγγραφείς περιγραφικών
ανασκοπήσεων δεν μπορεί να είναι περισσότε-
ροι των δύο (2). Η σελίδα ταυτότητας παραμέ-
νει και φυλάσσεται στη Γραμματεία του περι-
οδικού, μέχρι την ολοκλήρωση της ανώνυμης
κρίσης κάθε εργασίας, λαμβάνοντας ένα κωδι-
κό αριθμό που κοινοποιείται στον συγγραφέα,
7ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 34

8. 8
με e-mail. Με βάση αυτόν τον αριθμό μπορεί ο
ενδιαφερόμενος να ζητεί πληροφορίες για την
εργασία του, μετά την υποβολή της.
10. Σελίδα Τίτλου: Αμέσως μετά τη σελίδα
ταυτότητας ακολουθεί η σελίδα τίτλου, που
περιλαμβάνει ένα περιγραφικό και ένα σύντο-
μο τίτλο της εργασίας. Ο σύντομος τίτλος δι-
ατυπώνεται στην ελληνική και αγγλική γλώσ-
σα και δεν μπορεί να περιλαμβάνει περισσότε-
ρες από πέντε(5) λέξεις. Σ’αυτήν τη σελίδα δεν
αναφέρονται τα ονοματεπώνυμα των συγγρα-
φέων ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο που παρα-
βιάζει την ανωνυμία τους, κατά τη διαδικασία
της κρίσης.
11. Περιλήψεις και Λέξεις-Κλειδιά: Η σελίδα
τίτλου ακολουθείται από δομημένες περιλή-
ψεις (μέχρι 250 λέξεις) στην ελληνική και στην
αγγλική γλώσσα, οι οποίες θα συνοψίζουν με
ακρίβεια το περιεχόμενο της εργασίας. Η πε-
ρίληψη περιλαμβάνει α) εισαγωγή, β) σκοπό
ή σκοπούς, γ) μεθοδολογία, δ) αποτελέσμα-
τα και ε) συμπέρασμα, ενώ δεν πρέπει να πε-
ριλαμβάνει βιβλιογραφικές παραπομπές και
συντομογραφίες. Κάθε περίληψη ακολουθεί-
ται από, μέχρι έξι (6), λέξεις-κλειδιά, οι οποίες
υποδεικνύουν το περιεχόμενο, το σκοπό και
το επίκεντρο του άρθρου.
12. Κύριο Μέρος Εργασίας: Η έκταση του
κυρίως μέρους του άρθρου πρέπει να είναι
2.000-5.000 λέξεις (εκτός των περιλήψεων, πι-
νάκων και βιβλιογραφίας). Ενθαρρύνεται ιδιαί-
τερα η υποβολή μικρών άρθρων (μέχρι 2.500
λέξεις κυρίως κειμένου και μέχρι δεκαπέ-
ντε(15) βιβλιογραφικές παραπομπές). Η επιλο-
γή αυτή προτείνεται για τη δημοσίευση μικρής
έκτασης σημαντικών ερευνητικών δεδομένων,
που δεν έχουν δυνατότητα επανάληψης ή γε-
νίκευσης. Επιπλέον, οι εργασίες μικρής έκτα-
σης έχουν αυξημένες πιθανότητες ταχύτερης
δημοσίευσης.
Μια εργασία πρέπει να περιλαμβάνει ενδιάμε-
σους τίτλους (επικεφαλίδες) που να δομούν το
κείμενο. Οι προτεινόμενοι προς χρήση ενδιά-
μεσοι τίτλοι περιλαμβάνουν: α) εισαγωγή, β)
βιβλιογραφική ανασκόπηση, γ) σκοπός-οί, δ)
ερευνητικά ερωτήματα ή υποθέσεις της μελέ-
της, ε) δείγμα, στ) μέθοδος συλλογής δεδομέ-
νων, ζ) αξιοπιστία και εγκυρότητα, η) ηθικά θέ-
ματα, θ) ανάλυση δεδομένων, ι) αποτελέσμα-
τα/ευρήματα, ια) συζήτηση, ιβ) συμπεράσμα-
τα και σημασία για τη νοσηλευτική πρακτική,
ιγ) περιορισμοί της μελέτης, ιδ) ευχαριστίες
κ.λπ. Οι ενδιάμεσοι τίτλοι πρέπει να επιλέγο-
νται και να προσαρμόζονται, καθώς εξελίσσε-
ται η συγγραφή του άρθρου και πρέπει να δια-
κρίνεται η ιεραρχική σειρά τους. Π.χ. οι κύριοι
ενδιάμεσοι τίτλοι θα αναγράφονται με κεφα-
λαία γράμματα και bold, οι δευτερεύοντες με
πεζοκεφαλαία και bold, οι τριτεύοντες με πλά-
για κ.λπ.
ΑΝΩΝΥΜΊΑ ΥΠΌ ΜΕΛΈΤΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΎ
ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΜΈΝΗ ΣΥΓΚΑΤΆΘΕΣΗ
Στην εργασία δεν πρέπει να αναφέρονται ονο-
ματεπώνυμα συγκεκριμένων ατόμων, νοσοκο-
μείων η άλλων φορέων, για τη διατήρηση της
ανωνυμίας, εκτός αν υπάρχει ρητή αποδοχή εκ
μέρους των αναφερομένων. Επίσης, οι ασθε-
νείς έχουν το θεμελιώδες δικαίωμα σεβασμού
της ιδιωτικότητας το οποίο δεν θα πρέπει να
παραβιάζεται χωρίς την πληροφορημένη συ-
γκατάθεσή τους. Ωστόσο, στις περιπτώσεις
που οι συγγραφείς κρίνουν ότι κάποια προσω-
πικά στοιχεία των ασθενών είναι απαραίτητα
για επιστημονικούς σκοπούς (όπως τα αρχικά
των ονομάτων των ασθενών ή φωτογραφίες
τους ή στοιχεία του νοσοκομείου όπου νοση-
λεύτηκαν), θα πρέπει να ζητούν την πληροφο-
ρημένη συγκατάθεση των ασθενών προκειμέ-
νου να τα δημοσιεύσουν. Αυτό, σημαίνει ότι
οι συγγραφείς υποχρεώνονται να δείχνουν το
τελικό κείμενο της εργασίας τους (με τα συνο-
δευτικά αρχεία: Εικόνων και Παραρτημάτων)
το οποίο είναι προς υποβολή στο περιοδικό
και να λαμβάνουν εγγράφως τη συγκατάθεση
των ασθενών.
Σε κάθε περίπτωση οι συγγραφείς θα πρέπει
να καταβάλουν προσπάθεια για την εξασφά-
λιση του μεγαλύτερου δυνατού βαθμού ανω-
νυμίας των ασθενών. Για παράδειγμα, η κάλυ-
ψη των ματιών σε μία φωτογραφία, δεν εξα-
σφαλίζει πλήρως την ανωνυμία του εικονιζό-
μενου. Οι αλλαγές σε κάποια χαρακτηριστικά
γνωρίσματα των ασθενών, είναι μία τεχνική
που συστήνεται στους συγγραφείς, εφόσον
βέβαια αυτές οι αλλαγές δεν παραποιούν-
παρερμηνεύουν τα ερευνητικά αποτελέσμα-
τα. Αλλαγές τέτοιου είδους θα πρέπει οπωσ-
δήποτε να γνωστοποιούνται στον εκδότη του
περιοδικού καθώς και να παρέχεται η διαβε-
βαίωση ότι αυτές οι αλλαγές δεν επιφέρουν
καμία «αλλοίωση» επιστημονικής φύσεως. Η
λήψη της έγγραφης πληροφορημένης συγκα-

9. 9ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 37
τάθεσης θα πρέπει να αναφέρεται στην ενότη-
τα της μεθοδολογίας, στο τελικό κείμενο της
προς υποβολή εργασίας.
ΤΉΡΗΣΗ ΚΏΔΙΚΑ ΑΝΘΡΩΠΊΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΆΤΩΝ
Σεπερίπτωσηπουοισυγγραφείςδημοσιεύουν
αποτελέσματα πειραμάτων, τα οποία έγιναν
σε ανθρώπους θα πρέπει να δηλώσουν στην
ενότητα της μεθοδολογίας, το αν αυτά έγιναν
βάσει των όσων αναφέρονται στη Διακήρυ-
ξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Ελσίνκι
του 1975, όπως αυτή αναθεωρήθηκε το 2004.
Αν τυχόν υπάρχουν κάποιες παρεκκλίσεις στη
μεθοδολογία υλοποίησης των πειραμάτων σε
σχέση με τα όσα αναφέρονται στη Διακήρυξη
του Ελσίνκι θα πρέπει οι συγγραφείς οπωσδή-
ποτε να αιτιολογούν αυτές τις παρεκκλίσεις.
Ιδιαίτερα, όσον αφορά την εκπόνηση κλινικών
μελετών (παρεμβατικών και μη), θα πρέπει οι
συγγραφείς να δηλώνουν, στην ενότητα της
μεθοδολογίας αν αυτές διεξήχθησαν μετά από
έγκριση του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων
(ΕΟΦ) σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση
ΔΥΓ3/89292, ΦΕΚ Β1973/31-12-2003 (εναρμό-
νιση με την Directive 2001/20/EC)
Επιπλέον, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι τα
δεδομένα είναι ιστορικά και πρέπει να αναφέ-
ρονται στον αόριστο χρόνο. Ωστόσο, ο χρόνος
συλλογής των δεδομένων πρέπει να αναφέρε-
ται, τόσο στην περίληψη, όσο και στο κυρίως
κείμενο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των
εμπειρικών (ερευνητικών) μελετών, αυτό μπο-
ρεί να διατυπωθεί ως εξής: «Η συλλογή των δε-
δομένων έγινε κατά τη διάρκεια του 2007» ή
«Η συλλογή των δεδομένων έγινε κατά τη δι-
άρκεια 18 μηνών, στο χρονικό διάστημα 2006-
2007». Σημειώνεται ότι στο περιοδικό «Νο-
σηλεία και Έρευνα» δεν δημοσιεύονται άρ-
θρα που αναφέρονται σε δεδομένα παλαιό-
τερα των πέντε(5) ετών, εκτός αν αιτιολογείται
επαρκώς η τρέχουσα σχετικότητα και χρησι-
μότητά τους. Στις ποιοτικές μελέτες, τα άτομα
πρέπει να αναφέρονται με αριθμούς ή ψευδώ-
νυμα (σε εισαγωγικά) και να υπάρχει ισορρο-
πία των αναφορών σε όλο το φάσμα των απα-
ντήσεων.
Στην περίπτωση των ανασκοπήσεων, πρέπει
να αναφέρεται το έτος που έγινε η ανασκόπη-
ση και το εύρος των ετών δημοσίευσης των
μελετών που ανασκοπήθηκαν. Ανάλογες λε-
πτομέρειες πρέπει να αναφέρονται και στην
περίπτωση ιστορικών μελετών. Οι στατιστικές
δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται, πρέπει να
ορίζονται και, όπου είναι απαραίτητο, να τεκ-
μηριώνονται με βιβλιογραφικές παραπομπές.
Οι συντομογραφίες και τα σύμβολα πρέπει να
χρησιμοποιούνται σπάνια και μόνον όταν επα-
ναλαμβάνονται μεγάλα σε έκταση ονόματα ή
εκφράσεις. Τα πλήρη ονόματα ή εκφράσεις θα
αναφέρονται ολόκληρα κατά την πρώτη χρή-
ση, ακολουθούμενα από τη συντομογραφία σε
παρένθεση. Σε κάθε περίπτωση, θα ακολου-
θούνται οι κανόνες που ισχύουν στις δημοσι-
εύσεις του Royal Society of Medicine Press.
13. Αντικρουόμενα συμφέροντα: H εμπι-
στοσύνη του κοινού στη διαδικασία κρίσης
των υποβαλλόμενων άρθρων εξαρτάται εν μέ-
ρει και από τον τρόπο διαχείρισης τυχόν αντι-
κρουόμενων συμφερόντων κατά τη συγγρα-
φή, την αξιολόγηση και τη λήψη της τελικής
απόφασης εκ μέρους της διεύθυνσης σύντα-
ξης για τη δημοσίευσή τους ή όχι. Αντικρου-
όμενα συμφέροντα υφίστανται όταν κάποιος
συγγραφέας (ή το ίδρυμα από το οποίο προ-
έρχεται ο συγγραφέας), κάποιος κριτής ή ο δι-
ευθυντής σύνταξης έχουν οικονομικές ή δια-
προσωπικές σχέσεις που με αρνητικό τρόπο
επηρεάζουν τις ενέργειές τους αναφορικά με
το άρθρο που έχει υποβληθεί προς κρίση στο
περιοδικό. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις
κοινές απαιτήσεις που πρέπει να πληρούν τα
άρθρα τα οποία υποβάλλονται σε βιοϊατρικά
περιοδικά (όπως αυτές έχουν εκδοθεί το Φε-
βρουάριο του 2006 από τη Διεθνή Επιτροπή
Εκδοτών Ιατρικών Περιοδικών) αντικρουόμε-
να συμφέροντα υφίστανται όταν υπάρχουν οι-
κονομικές σχέσεις (π.χ σχέσεις εργοδότη - ερ-
γαζόμενου, ιδιοκτησίας περιουσίας, οικονο-
μικών τιμητικών επάθλων, και αμειβόμενων
εμπειρογνωμοσυνών), οι οποίες είναι οι πιο
εύκολα αναγνωρίσιμες και αυτές που πιο συ-
χνά υπονομεύουν την αξιοπιστία του περιο-
δικού, των εκδοτών, των συγγραφέων και της
επιστήμης γενικότερα. Ωστόσο, αντικρουόμε-
να συμφέροντα μπορεί να προκύψουν και για
άλλους λόγους, όπως οι κακές διαπροσωπικές
σχέσεις, ο ακαδημαϊκός ανταγωνισμός κ.α.
Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώσουν στο τέ-
λος του κειμένου της εργασίας τους και πριν
από τον κατάλογο της βιβλιογραφίας, αν θε-
ωρούν ότι η κρίση –αξιολόγηση της εργασία
τους, δύναται να επηρεαστεί ή όχι από την
ύπαρξη τυχόν αντικρουόμενων συμφερόντων

10. 10
Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας ακολουθεί το
σύστημα Harvard, π.χ. γράφεται με αλφαβη-
τική σειρά, με βάση το επώνυμο του πρώτου
συγγραφέα. Ο κατάλογος της βιβλιογραφίας
πρέπει να περιλαμβάνει τα επώνυμα των συγ-
γραφέων και τα αρχικά, τη χρονολογία της δη-
μοσίευσης, τον τίτλο του άρθρου, το πλήρες
όνομα του περιοδικού, τον αριθμό του τόμου
(και τον αριθμό του τεύχους, εάν οι σελίδες
του τόμου δεν είναι συνεχόμενες) και την πρώ-
τη και τελευταία σελίδα του άρθρου. Όταν η
παραπομπή αφορά βιβλίο, αναφέρεται ο συγ-
γραφέας, η χρονολογία, ο τίτλος, ακολουθείται
από τον εκδότη και την πόλη. Όταν η παρα-
πομπή αφορά κεφάλαιο σε βιβλίο, πρέπει να
δίνονται λεπτομέρειες για το συγγραφέα (είς)
του βιβλίου, τη χρονολογία, τον τόπο δημοσί-
ευσης και τον εκδοτικό οίκο. Οι παραπομπές
που αναφέρεται ότι είναι «υπό δημοσίευση»
(«in press»), γίνονται αποδεκτές μόνον εάν συ-
νοδεύονται από επιστολή αποδοχής του αντί-
στοιχου περιοδικού.
Παραδείγματα:
Williams N. (2001). Patient resuscitation fol-
lowing major thermal trauma. Nursing in Criti-
cal Care: 6: 115-121
Muller D, Harns P, Watley L. (1986). Nursing
Children: Psychology Research and Practice.
London: Harper Row.
Lewis T, Hell J. (1992). Rhabdomyolysis and
Myoglobinuria. In: Hall J, Schmidt G, Wood L.
(eds), Principles of Critical Care,Volume 2. New
York: McGraw Hill.
Οι ιστοσελίδες (websites) αναφέρονται ως
ακολούθως:
National Institute for Clinical Excellence (2000)
Final appraisal determination: Drugs for early
thrombolysis in the treatment of acute myo-
cardial infarction, NICE, www.nice.org.uk/arti-
cle.asp?a=36672.Πρόσβασηστις7Οκτωβρίου
2006.
17. Πίνακες,Σχήματα,Γραφικά,Φωτογραφίες:
Οι πίνακες πρέπει να αναφέρονται στο κείμενο
ως Πίνακες, να αριθμούνται με τη σειρά παρά-
θεσής τους, π.χ. ως Πίνακας 1, Πίνακας 2 κλπ
και να ενσωματώνονται στη σωστή θέση τους
στοκείμενο.Όλεςοιεικόνες,συμπεριλαμβανο-
μένων των φωτογραφιών, πρέπει να αναφέρο-
νται στο κείμενο ως Σχήματα και να αριθμού-
όπως αυτά περιγράφονται παραπάνω.
14. Πηγές χρηματοδότησης: Οι συγγραφείς
θα πρέπει να αναφέρουν τα λεπτομερή στοι-
χεία (επωνυμία φορέα, στοιχεία επικοινωνίας,
χορηγούμενο ποσό) όλων των χρηματοδοτι-
κών πηγών από τις οποίες ενισχύθηκε η εκ-
πόνηση της εργασίας τους. Παραδείγματα τέ-
τοιων πηγών είναι: χρηματοδοτήσεις από εται-
ρείες ιατρικού ενδιαφέροντος ή μη, υποτροφί-
ες, επιχορηγήσεις προερχόμενες από εθνικούς
ή κοινοτικούς πόρους, ενισχύσεις από επιστη-
μονικούς φορείς (π.χ. επιστημονικές εταιρείες,
μη κερδοσκοπικά ιδρύματα κ.λπ.). Επίσης, θα
πρέπει να αναφέρεται αν η εργασία εκπονήθη-
κε στο πλαίσιο κάποιου προγράμματος εθνι-
κού ή διακρατικού, το οποίο χρηματοδοτή-
θηκε από πόρους εθνικούς ή της αλλοδαπής.
Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να αναφέ-
ρονται τα πλήρη στοιχεία του προγράμματος
(φορέας ανάθεσης, χρονική διάρκεια, ποσό
χρηματοδότησης κλπ). Τα παραπάνω στοιχεία
θα πρέπει να αναφέρονται σε ξεχωριστή ενό-
τητα μετά την ενότητα όπου γίνονται οι δηλώ-
σεις περί αντικρουόμενων συμφερόντων.
15. Ευχαριστίες Μετά την ενότητα των χρη-
ματοδοτικών πηγών ακολουθεί η προαιρετι-
κή ενότητα των ευχαριστιών, στην οποία ανα-
φέρονται τα ονόματα και οι ιδιότητες ατόμων
πουσυνέβαλαν(π.χ.μέσωτηςπαροχήςπρωτο-
γενών στοιχείων, ή μέσω της κριτικής ανάγνω-
σης του κειμένου προς δημοσίευση ή μέσω
της γνωμοδότησής τους) στην εκπόνηση της
εργασίας (πέραν από τους συγγραφείς). Στην
ενότητα αυτή, θα πρέπει να αναφέρονται και
τυχόν χορηγοί-δωρητές υλικών και μέσων που
ήταν απαραίτητα για τη διεξαγωγή της έρευ-
νας.
16. Βιβλιογραφικές Παραπομπές Οι βιβλιο-
γραφικές παραπομπές μέσα στο κείμενο πρέ-
πει να αναφέρουν τα επώνυμα των συγγρα-
φέων, ακολουθούμενα από τη χρονολογία, με
χρονολογική σειρά, π.χ. (Lewis 1975, Barnett
1992, Chalmers 1994). Όταν υπάρχουν περισ-
σότεροι από δύο συγγραφείς, αναφέρεται το
όνομα του πρώτου συγγραφέα και ακολουθεί-
ται από et al., π.χ. (Barder et al. 1994), αλλά όλοι
οι συγγραφείς πρέπει να αναφέρονται στον
κατάλογο της βιβλιογραφίας. Όταν στο κεί-
μενο υπάρχουν εισαγωγικά, πρέπει πάντα να
αναφέρεται και η σελίδα, π.χ. (Chalmers 1994,
p.7). Όλες οι αναφορές πρέπει να γίνονται από
τις πρωτογενείς πηγές.

11. 11ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 37
νται με τη σειρά παράθεσής τους, π.χ. Σχήμα 1,
Σχήμα 2 κλπ. Πίνακες και Σχήματα πρέπει να
έχουν τίτλο και μπορούν να συνοδεύονται από
επεξηγηματικό κείμενο (λεζάντα), που δεν θα
υπερβαίνει τις τριάντα(30) λέξεις.Το περιοδικό
διατηρεί το δικαίωμα προσαρμογής του μεγέ-
θους των σχημάτων, για τεχνικούς λόγους.
Σε περίπτωση χρησιμοποίησης υλικού (περι-
λαμβανομένων των σχημάτων, πινάκων κ.λπ.)
που έχει ήδη δημοσιευθεί αλλού, πρέπει να
εξασφαλίζεται, πριν την υποβολή ενός άρ-
θρου, η άδεια των αρχικών συγγραφέων ή αυ-
τών που κατέχουν τα πνευματικά δικαιώματα
του αναπαραγόμενου υλικού. Οι συγγραφείς
των δημοσιευμένων άρθρων έχουν την ευθύ-
νη για οποιαδήποτε επίπτωση από παραβίαση
του copyright τρίτων.
ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΑ ΚΡΊΣΗΣ
18. Όλες οι υποβαλλόμενες εργασίες κρίνο-
νται (ως ανώνυμες) από δύο(2) ανεξάρτητους
Κριτές και, εφόσον περιλαμβάνουν σύνθετες
στατιστικές δοκιμασίες, από στατιστικολόγο.
Οι Κριτές αποφαίνονται αν ένα άρθρο είναι α)
δημοσιεύσιμο ως έχει, β) δημοσιεύσιμο ύστε-
ρα από διορθώσεις ή γ) μη δημοσιεύσιμο. Σε
περίπτωση διαφωνίας των κριτών αποφαίνε-
ται οριστικά η Διεύθυνση Σύνταξης, λαμβάνο-
ντας υπόψη τις παρατηρήσεις και των δύο Κρι-
τών.
Αν οι κριτές υποδείξουν διορθώσεις, η εργα-
σία επιστρέφεται από τη γραμματεία του περι-
οδικού στον/στους συγγραφείς για επαναδια-
τύπωση και επανυποβολή το αργότερο εντός
6 εβδομάδων από την ημερομηνία αποστολής
των σχολίων του κριτή (η διάρκεια διόρθωσης
των εργασιών από τους κριτές ανέρχεται συ-
νήθως σε 6-8 εβδομάδες και σε κάποιες περι-
πτώσεις μπορεί να φτάσει και τις 10 εβδομά-
δες). Κατά την επανυποβολή ο/οι συγγραφείς
θα πρέπει μέσω επιστολής προς το διευθυ-
ντή σύνταξης να δηλώσει/ουν τις διορθώσεις
που έχουν κάνει σύμφωνα με τις υποδείξεις
των κριτών. Η διορθωμένη εργασία, εάν κριθεί
αναγκαίο, ξαναστέλνεται στους Κριτές οι οποί-
οι επιβεβαιώνουν ή όχι τη διόρθωση του κει-
μένου σύμφωνα με τις συστάσεις τους, οπό-
τε η διεύθυνση σύνταξης λαμβάνει την τελική
της απόφαση για τη δημοσίευση του άρθρου
Δοκίμιο, Ανάτυπο, Πρόσθετα Αντίτυπα
19. Ηλεκτρονικό Ανάτυπο Μετά τη δημοσί-
ευση αποστέλλεται στο συγγραφέα που είναι
υπεύθυνος για την επικοινωνία, η ηλεκτρονι-
κή διεύθυνση της δημοσίευσης. Ηλεκτρονικά
ανάτυπα διανέμονται από αυτόν, στους υπό-
λοιπους συγγραφείς. Το περιοδικό δεν εκδίδει
τυπογραφικά ανάτυπα των δημοσιευόμενων
εργασιών.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΆ ΔΙΚΑΙΏΜΑΤΑ
20.Προϋπόθεσηγιατηδημοσίευσηοποιασ-
δήποτε εργασίας στο περιοδικό «Νοσηλεία
και Έρευνα» είναι η παραχώρηση από τους
συγγραφείς αυτού του αποκλειστικού δικαιώ-
ματος στην Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών.
Μαζί με το δοκίμιο αποστέλλεται στους συγ-
γραφείς ειδικό έντυπο παροχής άδειας απο-
κλειστικής δημοσίευσης, το οποίο συμπλη-
ρώνεται, υπογράφεται και επιστρέφεται ταχυ-
δρομικά στο περιοδικό, μαζί με το διορθωμέ-
νο δοκίμιο του άρθρου.
Όταν ένα άρθρο προέρχεται από μεγάλη ερευ-
νητική μελέτη και οι ίδιοι ή άλλοι συγγραφείς
έχουν προετοιμάσει επιπλέον άρθρα (χωρι-
στές παρουσιάσεις), τα οποία έχουν δημοσιευ-
θεί ή υποβληθεί προς δημοσίευση σε αυτό ή
άλλο περιοδικό, ο συγγραφέας που είναι υπεύ-
θυνος για την επικοινωνία οφείλει να ενημε-
ρώσει τη Διεύθυνση Σύνταξης, προκειμένου
να διασφαλισθεί ότι δεν παραβιάζονται πνευ-
ματικά δικαιώματα τρίτων. Οποιαδήποτε επί-
πτωση από παραβίαση πνευματικών δικαιω-
μάτων βαρύνει τους συγγραφείς των δημοσι-
ευμένων άρθρων και το περιοδικό θα προβαί-
νει στις ανάλογες ενέργειες.
ΤΕΛΙΚΗ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
Παρακαλούνται οι συνδρομητές που προ-
ετοιμάζουν εργασίες προς δημοσίευση
στο περιοδικό «Νοσηλεία και Έρευνα», να
τηρούν σχολαστικά τις παραπάνω Οδηγίες
προς τους Συγγραφείς, προς αποφυγή κα-
θυστερήσεων στη δημοσίευση των εργα-
σιών τους και στην κυκλοφορία των τευ-
χών.

12. 12
GENERAL INFORMATION
1. “Nursing Care and Research” publishes, fol-
lowing peer review, articles in Greek or English,
contributing to the understanding and devel-
opment of all aspects of nursing care. The Ed-
itorial Department receives manuscripts relat-
ing to nursing practice, research, education
and management, with scientific, theoretical
or philosophical basis.
2. Papers published in the journal belong to
one of the following categories: a) research
studies, b) literature reviews and c) articles re-
lating to developments in nursing practice,
education and management. Additionally, let-
ters (no longer than 500 words), including re-
views or comments on previously published
work, are published if submitted within two (2)
months from the publication of the research
concerned.
3. Manuscripts must be submitted exclusive-
ly to the “Nursing Care and Research” journal,
they must not have been published in print or
electronic form, or undergo peer review at an-
other journal or medium at the time of sub-
mission. The Editorial Director decides time of
publication and reserves the right to change
manuscript format; however, large or substan-
tial changes are made only following author
consent.
Authors should avoid submitting two man-
uscripts from the same study without clear
justification. Also, they should not include in
new work material from background litera-
ture reviews that have already been published
(eg avoidance of self-plagiarism). In the event
that two papers emerge from the same re-
search study, presenting different aspects of
the work at hand, they must be submitted in-
dependently and not as two parts of the same
article. Each article should be autonomous
and must not include the other, although
cross - references can be made. When a com-
plete description of the research methodology
is made in the first article a brief description is
sufficient in the the second provided the first is
adequately referenced. Generally, one should
avoid publishing numerous individual papers
emanating from the same study (“salami slic-
ing”) and instead should focus on the different
aspects and research findings within a single
publication.
If the manuscript is accepted for publication,
the authors must complete and send via fax
at 00302107461485 the Non-Publication in An-
other Medium Form, which forms part of the
supporting files as required in the submission
process.
Instructions for Authors
MISSION AND AIM OF THE JOURNAL
“Nursing Care and Research” is a peer-reviewed journal accepting manuscripts from researchers
from Greece and abroad. Its mission is to contribute to the development of nursing science and
practice in Greece as well as internationally. The aim is to promote and disseminate new knowledge
and research data for eventual application in clinical practice. To this end, nurses and other affiliated
researchers are invited to submit high-calibre manuscripts in Greek or English. The journal welcomes
original research papers, reviews, theoretical or philosophical articles, interesting clinical cases and
methodological articles from experts. Nursing Care and Research is recognized at national level (FEK
issue B 1961/23-9-2008) and is indexed at the CINHAL, EBSCO and SCOPUS International Databases.

13. 13ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 37
4. Author participation in the drafting pro-
cess
All authors cited in a manuscript must have ac-
tively contributed to the conception and de-
sign of the study and/or the analysis and in-
terpretation of data and/or in drafting the
manuscript and all should have analysed and
approved the content of the final version sub-
mitted for publication. Participation only in
the funding-seeking process or data collection
does not justify listing among the authors, and
can be acknowledged in the Acknowledge-
ment section. For this reason, when several au-
thors are cited, a separate letter is required ex-
plaining in detail the contribution of each (eg
methodological design, statistical analysis and
interpretation, drafting of final text, reviewing
and editing, literature review etc). The editori-
al department reserves the right to contact au-
thors to obtain clarifications on specific issues.
5. Submission process
Manuscripts for publication are submitted
electronically via e-mail: nviolaki@nurs.uoa.
gr in Word for Windows format. Figures, ta-
bles, graphics and images (only black white)
are to be submitted in separate files in JPEG,
GIF, TIFF, Microsoft PowerPoint and Excel for-
mats. Authors are advised to confirm that their
work has been received by contacting the Sec-
retariat on weekdays between 10.00-16.00, tel:
00302106512282. In addition, authors should
always maintain a copy of their work.
6. Periodicity
The journal is published three (3) times per
year (quarterly) and includes research pa-
pers submitted exclusively by its subscribers.
The author or at least one of the authors of
any manuscripts submitted must already be a
registered subscriber of the journal or a paid
member of the Nursing Studies Society for the
current year.
7. Retention of material
Authors are advised that submitted manu-
scripts are kept in record for one month af-
ter publication. If there is a request for the re-
turn of any material it should be clearly stated
when manuscripts are being submitted.
Organisation and format
8. Script: Texts should be double-spaced,
with font size 12 and 2.5 cm white margin on
all sides of each A4 page. All pages must be
numbered in the lower right corner and the
figures, tables, graphics and photos are to be
submitted in separate pages, in continuous
numbering.
9. Identification Page: The first page of each
manuscript includes the title (up to 15 words)
and the names of the authors in Greek and En-
glish. Each author name is accompanied by
qualifications, the last professional title, em-
ployer, mailing and e-mail address and tele-
phone number. In case of several authors, the
name of the author to whom inquiries regard-
ing the paper should be directed must be indi-
cated (corresponding author).
The authors of research studies cannot exceed
six (6), apart from exceptional circumstanc-
es when it comes to multi-disciplinary, large-
scale multicenter studies. The authors of oth-
er types of manuscripts cannot exceed two (2).
All authors listed in the manuscript must have
made an active contribution to the conception
and design of the study and/or the analysis
and interpretation of data and/or in the draft-
ing of the manuscript and everyone should
have studied and approved the final version
submitted for publication. Participation only
in the funding-seeking process or data collec-
tion does not justify listing among the authors,
and can be acknowledged in the Acknowledg-
ment section.
The identification page will be stored at the
journal’s Secretariat office until the comple-
tion of each anonymous peer review, receiv-
ing a code number communicated to the au-
thor via e-mail. With this number the author
can request information on the progress of
their manuscript following submission.
10. Title Page: Immediately after the identi-
fication page, follows the title page, which in-
cludes the title and the running title of the pa-
per. The running title will appear in Greek and

14. 14
English language and cannot exceed five (5)
words. This page does not list names of au-
thors or any other item that violates their ano-
nymity during the peer-review process.
11. AbstractsandKeywords:The title page is
followed by the abstracts (up to 250 words) in
Greek and English, which will accurately sum-
marize the content of the work. The abstract
includes a) introduction, b) aim(s), c) method-
ology, d) results and e) conclusion, and must
not contain bibliographical references and ab-
breviations. Each abstract is followed by up to
six (6) keywords that indicate the content, pur-
pose and focus of the manuscript.
12. Main body of work: The area of ​​the main
body of the manuscript should be 2,000-5,000
words (excluding abstracts, tables and bibliog-
raphy). Short manuscripts (up to 2,500 words
in the main body and up to fifteen (15) refer-
ences) are particularly welcome. This option is
recommended for the dissemination of small-
scale research studies of outstanding val-
ue, without the possibility of extrapolations
or repetition. In addition, smaller-scale man-
uscripts are more likely to reach publication
stage faster.
The manuscript should include headings to
further clarify text sections. Proposed head-
ings include: a) introduction, b) literature re-
view, c) aims, d) research questions and
assumptions, e) sample f) data collection pro-
cess, g) reliability and validity, h) ethical issues,
i) data analysis, j) results, k) discussion, l) lim-
itations of the study,m) conclusions and rel-
evance to nursing practice, n) acknowledg-
ments etc. Headings must be selected and
adapted to content needs and their hierarchi-
cal order should be clearly distinguishable; for
example first level headings should appear in
upper case and bold fonts, second level head-
ings in lower case and bold fonts, third level
headings in italics and so on and so forth.
Study population anonymity and informed
consent
In order to ensure anonymity, the manuscript
should not include the names of specific in-
dividuals, hospitals or other entities, without
their explicit consent. Furthermore, patients
retain a fundamental right in regards to re-
specting their privacy which should not be in-
fringed without their informed consent. How-
ever, in those cases where the authors consider
that certain personal patient data are essen-
tial for scientific purposes (such as patient ini-
tials or photographs or names of hospitals) in-
formed consent is necessary. This means that
authors are required to show the final version
of their work (with the accompanying files: Im-
ages and Annexes) prior to submission to the
journal and receive written consent from the
patients.
In each case, the authors should make an ef-
fort to ensure the greatest possible degree of
patient anonymity. For example, covering the
eye area in photos does not fully ensure the
anonymity of the depicted. Changes in some
patient characteristics is the technique rec-
ommended to authors, provided that these
changes do not distort/misinterpret the re-
search results. Such changes should always be
communicated to the publisher along with as-
surances that these changes will not result in
any “alteration” of a scientific nature. Obtain-
ing of the written informed consent should be
stated in the methodology section, in the final
text of the submitted manuscript.
ADHERING TO THE HUMAN RIGHTS CODE OF
CONDUCT
Should authors publish results of studies con-
ducted on humans, the methodology section
should indicate whether they were conducted
according to the principles of the Declaration
of Human Rights, (Helsinki 1975) as revised in
2004. Should certain processes deviate from
these principles, these must be methodolog-
ically outlined and justified.
Specifically, concerning clinical studies (in-
vasive or not), authors should indicate, in the
methodology section whether they were con-
ducted upon approval of the National Agency

15. 15ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 37
for Medicines (EOF) in accordance with Minis-
terial Decision DYG 3/89292 Gazette V1973/31-
12-2003 (aligned with Directive 2001/20/EC).
It should also be indicated that data is histori-
cal and should be referred to in the past tense.
The time of data collection should be reported
in both the abstract and the main text. For ex-
ample, in the case of empirical studies, this can
be stated thus: “Data collection was carriedout
during 2007” or “Data collection was performed
over 18 months, in the 2006-2007 period.” Note
that the “Nursing Care and Research” journal
does not publish studies citing data older than
five (5) years, unless current relevance is suffi-
ciently justified. In qualitative studies, individu-
als should refer to numbers or aliases (in quotes)
and mentions should be balanced equally across
the full range of responses.
In the case of reviews, the year of the review
should be reported and the range of publica-
tion years of the studies reviewed should be
reported. Such details should be mentioned
in historical studies. The statistical tests used,
ought to be defined and, where necessary,
documented with references.
Abbreviations and symbols should be used
rarely and only in the case of names or expres-
sions of extensive length. The full names or ex-
pressions will be referred to during first use,
followed by the abbreviation in parentheses.
In any case, abbreviations will follow the rules
set out by the Royal Society of Medicine Press.
13. Conficts of interest
Public confidence in the peer-review process
depends partly on the management of any
conflicting interests arising in the writing, eval-
uation and final publication decision as artic-
ulated by the editorial department. Conflicts
of interest arise when an author (or the institu-
tion to which the author belongs to), a review-
er or the Managing Editor maintain financial or
personal relationships that can in a negative
way affect their actions/judgment regarding
the manuscript submitted to the journal. More
specifically, according to the requirements for
manuscripts submitted to biomedical journals
(as issued in February 2006 by the Internation-
al Committee of Medical Journals Publishers)
conflicting interests arise when financial rela-
tionships exist (eg employer – employee, own-
ership of property, financial honorary prizes,
and paid expert opinions) and these are the
most easily identifiable cases and those that
most often undermine the credibility of the
journal, the publishers, the authors and the sci-
entific endeavours in general. However, con-
flicting interests may arise for other reasons as
well such as poor interpersonal relationships,
academic competition etc.
Authors must indicate at the end of the text
and prior to the references section if they con-
sider that the peer review of their work may be
affected or not by the existence of any conflict
of interest as described above.
14. Sources of funding
Authors should indicate details (entity name,
contact information, amount awarded) of all
funding sources from which their research
benefitted. Examples of such sources in-
clude: medical or non-medical interest com-
pany funds, scholarships, national or Europe-
an Community grants, support from scientific
bodies (eg scientific societies, non -profit insti-
tutions etc.). It should also be indicated if the
work was carried out as part of a national or
transnational program, financed by nation-
al or international sources. In this case, full de-
tails of the program (awarding body, duration,
amount of funding, etc.) must be disclosed.
This information should be listed in a separate
section following the conflicts of interest sec-
tion.
15. Acknowledgements
The funding sources section is followed by
the optional Acknowledgements section, stat-
ing the names and affiliations of all those who
contributed (eg through the provision of pri-
mary data, or by reviewing the text or provid-
ing their opinion) to the drafting of the man-
uscript (apart from the authors). This section

16. 16
should acknowledge any sponsors donating
materials and tools required for the research.
16. Bibliographic References: Bibliograph-
ic references in the text should indicate the
names of the authors followed by the date in
chronological order, eg. (Lewis 1975, Barnett
1992, Chalmers 1994). When there are more
than two authors, the name of the first author
followed by et al., eg. (Barder et al. 1994), is ref-
erenced in the text but all authors should be
listed in the bibliography. When quotes are
used in the text, the page should be referred
to eg. (Chalmers 1994, p.7). All references must
be from primary sources.
The literature list follows the Harvard system,
written in alphabetical order based on the sur-
name of the first author. The list should in-
clude authors’ surnames and initials, the date
of publication, article title, full name of journal,
volume number (and issue number if the vol-
ume pages are not consecutive) and the first
and last page of the article. When the refer-
ence applies to a book, the author, the date,
the title, followed by the publisher and the city
must be stated. When the reference applies to
a chapter in a book, details on the author(s) of
the book, the date, place of publication and
publisher must be provided. These references
that are said to be “in press”, shall be accepted
only if accompanied by a letter of acceptance
from the journal in question.
Examples:
Williams N. (2001). Patient resuscitation follow-
ing major thermal trauma. Nursing in Critical
Care: 6: 115-121
Muller D, Harns P, Watley L. (1986). Nursing
Children: Psychology Research and Practice.
London: Harper Row.
Lewis T, Hell J. (1992). Rhabdomyolysis and
Myoglobinuria. In: Hall J, Schmidt G, Wood L.
(eds), Principles of Critical Care, Volume 2. New
York: McGraw Hill.
Websites are refencees as follows:
National Institute for Clinical Excellence (2000)
Final appraisal determination: Drugs for early
thrombolysis in the treatment of acute myo-
cardial infarction, NICE, www.nice.org.uk/ar-
ticle.asp?a =36672. Last access on 7 October
2006.
17. Figures , Tables , Graphics , Photos :
Tables must be referred to herein as Tables,
numbered in the order they are presented, eg
as Table 1, Table 2, etc. and incorporated in the
correct place in the body of the text. All imag-
es, including photos, must be referred to here-
in as Figures and numbered in the order they
are presented, eg Figure 1, Figure 2 etc. They
must also be captioned and may be accom-
panied by a legend not exceeding thirty (30)
words. Figures of all forms will cover a single
column (width 86mm) or two columns when
needed (width 177mm). The journal reserves
the right to adjust the size of figures for tech-
nical reasons.
When material (including figures, tables, etc.)
that has already been published elsewhere ap-
pears in the manuscript, the written permis-
sion of the original authors (or those who own
the copyright of said material) must be ob-
tained. The authors of published papers are
fully liable for any copyright infringement.
Peer-review process
18. All submitted work is reviewed (anony-
mously) by two (2) independent referees/re-
viewers and, if they contain complex statistical
methodologies by a statistician as well. Re-
viewers decide whether an article is a) accept-
ed, b) requires modifications or c) rejected. In
case of disagreement among the reviewers,
the Managing Editor will reach a final decision,
taking into account all reviewer comments.
If the reviewers suggest modifications, the
manuscript is returned by the journal secretar-
iat to the corresponding author for redrafting
and resubmission within six weeks from the
date the comments were made (the review
process spans usually 6-8 weeks and in some
cases can reach up to 10 weeks). During resub-
mission, authors are required to indicate the
modifications they have carried out in accor-
dance to reviewer instructions in a letter to the
Managing Editor. The modified manuscript is
forwarded to the reviewers if deemed neces-

17. 17ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 37
sary, and they confirm whether or not modi-
fications comply with their recommendations.
At that point the Managing Editor reaches the
final decision to publish the article.
19. Electronic Reprint: Following publica-
tion, the corresponding author will receive an
electronic reprint of the article in PDF format.
Electronic reprints will be distributed by him/
her to the other authors. The journal does not
issue printed reprints of published work.
COPYRIGHT
20. In order to publish any article in the “Nurs-
ing Care and Research” journal, the authors are
asked to grant this exclusive right to the Soci-
ety for Nursing Studies. Along with the draft
for modifications the authors receive an Au-
thorization for Exclusive Publication form
which must be filled, signed and returned by
mail (or by email as a pdf file) to the journal,
along with the modified manuscript.
When a paper is derived from an extensive re-
search study and the same or other authors
have prepared additional papers, which have
been published or submitted for publication
in this or other journals, the corresponding
author must notify the Managing Editor so as
to ensure that third party copyright is not in-
fringed. Any impact emanating from copyright
infringement lies exclusively with the authors
of published articles and the journal will pro-
ceed with all necessary actions.
FINAL NOTE
Subscribers preparing manuscripts for publi-
cation in the “Nursing Care and Research” jour-
nal are requested to adhere to these Instruc-
tions for Authors carefully in order to avoid
delays in the publication of their work and the
publication of new volumes of the journal.
Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών
Διοικητικό Συμβούλιο Εταιρείας Νοσηλευτικών Σπουδών
Πρόεδρος: Όλγα Σίσκου
Αντιπρόεδρος: Μαρία Καθαράκη
Γενική Γραμματέας: Μαρία Χατζοπούλου
Ειδική Γραμματέας: Ευανθία Κωνσταντάκη
Ταμίας: Αργυρώ Ψυχογυιού
Μέλη: Μαρία Χαρχαρίδου
Στέλιος Κατσαραγάκης

18. 18
Η Ελλάδα διανύει τον έκτο χρόνο βαθειάς οικο-
νομικής ύφεσης και τον τέταρτο χρόνο Μνημο-
νιακής επιτήρησης. Οι εφαρμοζόμενες πολιτικές
αυστηρής δημοσιονομικής λιτότητας με έμφαση
στη μείωση των κοινωνικών δαπανών, τον περιο-
ρισμό των εισοδημάτων και την πλήρη απορρύθ-
μιση της αγοράς εργασίας, σε συνδυασμό με την
αδυναμία εξορθολογισμού του φορολογικού συ-
στήματος, προώθησης ουσιαστικών διαρθρωτι-
κών μεταρρυθμίσεων και διαμόρφωσης ενός νέ-
ου αναπτυξιακού προτύπου, δεν έχουν οδηγήσει
στην επαλήθευση των βαρύγδουπων εξαγγελι-
ών περί εξόδου από την κρίση. Αντίθετα, είμαστε
μάρτυρες της αποδιάρθρωσης της οικονομίας
και του κοινωνικού ιστού και της διεύρυνσης των
κοινωνικών ανισοτήτων και της φτώχειας. Αυτό
τουλάχιστον αποτυπώνεται στην πορεία βασι-
κών μακροοικονομικών και κοινωνικών δεικτών.
Το ΑΕΠ από το 2009 και μετά συνεχώς μειώνε-
ται με αύξοντα ρυθμό, ο οποίος το 2012 έφτασε
το –7,1%. Το δημόσιο χρέος εξακολουθεί να εί-
ναι δυσβάσταχτο αγγίζοντας το 156,9% του ΑΕΠ.
Και το δημοσιονομικό έλλειμμα κινείται σε επί-
πεδα του -9% (Ελληνική Στατιστική Αρχή 2014α).
Οι επιπτώσεις για την κοινωνία είναι καταλυτικές.
Η ανεργία ξεπερνά το 27% του εργατικού δυνα-
μικού, με τους ανέργους να ανέρχονται σε πά-
νω από 1,34 εκατομμύρια άτομα, εκ των οποίων
το 71% είναι μακροχρόνια άνεργοι. Το 34,1% του
πληθυσμού βρίσκεται σε κατάσταση φτώχειας
και κοινωνικού αποκλεισμού. Το χάσμα κινδύνου
φτώχειας έχει αυξηθεί και η ανισοκατανομή του
εισοδήματος διευρύνθηκε. Το 20% του πιο εύπο-
ρου πληθυσμού της χώρας κατέχει 6,6 φορές με-
γαλύτερο μερίδιο εισοδήματος σε σχέση με το
20% του φτωχότερου πληθυσμού (Ελληνική Στα-
τιστική Αρχή 2014β).
Ένας από τους τομείς ο οποίος υφίσταται τις δυ-
σμενέστατες επιπτώσεις της κατάστασης που
σκιαγραφήθηκε συνοπτικά παραπάνω, είναι αυ-
τός της υγείας. Κάτι τέτοιο δεν θα πρέπει να μας
εκπλήσσει. Η μείωση του ΑΕΠ, των επενδύσε-
ων και των κοινωνικών δαπανών και η αύξηση
της ανεργίας έχουν μια διπλή αρνητική επίπτω-
ση. Αφενός μειώνεται το εισόδημα και η ευημε-
ρία των νοικοκυριών και αυξάνεται η ανασφά-
λεια στην εργασία. Αυτό επιφέρει αλλαγές στις
συμπεριφορές που επιδρούν στην υγεία. Ο περι-
ορισμός του διαθέσιμου εισοδήματος μπορεί να
οδηγήσει στην αναγκαστική πρόσληψη φθηνό-
τερων τροφίμων με ανεπαρκή διατροφική αξία.
Η μακροχρόνια ανεργία μπορεί να δημιουργή-
σει αισθήματα απαξίωσης της εικόνας του εαυ-
τού και να οδηγήσει στην αύξηση των ψυχικών
διαταραχών, των αυτοκτονιών, της κατανάλω-
σης αλκοόλ και καπνού και της χρήσης ναρκωτι-
κών ουσιών. Μπορεί επίσης να οδηγήσει ομάδες
του πληθυσμού σε εξάντληση του ασφαλιστι-
κού τους δικαιώματος για ασθένεια. Επιπροσθέ-
τως, μειώνεται η ζήτηση υπηρεσιών υγείας στην
περίπτωση που οι πολίτες καλούνται να κατα-
βάλουν δυσβάσταχτες πλέον άμεσες πληρω-
μές στον ιδιωτικό τομέα ή υψηλή συμμετοχή
στο κόστος παροχής δημόσιων υπηρεσιών υγεί-
ας. Αφετέρου, μειώνονται τα κρατικά έσοδα και
οι κρατικοί πόροι που διατίθενται για κοινωνική
επένδυση και επιδεινώνεται η βιωσιμότητα του
ασφαλιστικού συστήματος. Αυτό σημαίνει περι-
ορισμό της προσφοράς δημόσιων υπηρεσιών και
προγραμμάτων υγείας, ανεπαρκή διαχείριση των
Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην
υγεία και το σύστημα υγείας
Χαράλαμπος Οικονόμου, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας,
Πάντειο Πανεπιστήμιο
ΆΡΘΡΟ ΣΎΝΤΑΞΗΣ

19. 19ΤΕΥΧΟΣ/ISSUE 37
νοσημάτων από τις υποχρηματοδοτούμενες και
υποστελεχωμένες δημόσιες μονάδες υγείας και
περιορισμό της ασφαλιστικής κάλυψης για ασθέ-
νεια. Η αλληλεπίδραση των προαναφερθέντων
παραγόντων έχει ως αποτέλεσμα τη χειροτέρευ-
ση της φροντίδας και του επιπέδου υγείας. (Κυ-
ριόπουλος κ.α. 2012).
Τα παραπάνω τεκμηριώνονται από την εμπειρία
ανάλογων περιπτώσεων στο παρελθόν. Οι οικο-
νομικές κρίσεις, πρωτίστως όμως τα μέτρα που
λαμβάνουν οι κυβερνήσεις για την αντιμετώπιση
των εν λόγω κρίσεων, επιδρούν αποφασιστικά
στο επίπεδο υγείας του πληθυσμού και στη λει-
τουργία των υπηρεσιών υγείας. Προς επαλήθευ-
ση τούτου, θα μπορούσε κανείς να παραπέμψει
σε τέσσερα παραδείγματα που έχουν μελετηθεί
και για τα οποία υπάρχουν σημαντικές βιβλιογρα-
φικές πηγές. Πιο συγκεκριμένα, αναφερόμαστε:
(α) στη Μεγάλη Κρίση του 1929, (β) στην κρίση
που σημειώθηκε κατά τα τέλη της δεκαετίας του
’70 και τις αρχές της δεκαετίας του ’80 στις χώρες
του Τρίτου Κόσμου, (γ) στη μετάβαση των πρώ-
ην κομμουνιστικών χωρών σε ένα σύστημα ελεύ-
θερης οικονομίας στις αρχές της δεκαετίας του
’90 και (δ) στην κρίση χωρών της Νοτιοανατολι-
κής Ασίας και της Λατινικής Αμερικής που ξέσπα-
σε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας το ‘90. Κοι-
νός τόπος και στα τέσσερα παραδείγματα είναι
ότι κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης ση-
μειώθηκε χειροτέρευση των δεικτών θνησιμότη-
τας και νοσηρότητας, ιδιαίτερα των φτωχότερων
στρωμάτων του πληθυσμού και περιορισμός των
υγειονομικών υλικών, ανθρώπινων και οικονομι-
κών πόρων. Ένα δεύτερο κοινό χαρακτηριστικό,
στις περιπτώσεις των χωρών του Τρίτου Κόσμου,
των πρώην κομμουνιστικών χωρών και των χω-
ρών της Νοτιοανατολικής Ασίας και της Λατινι-
κής Αμερικής, ήταν το γεγονός ότι η παρέμβαση
της Παγκόσμιας Τράπεζας (ΠΤ) και του Διεθνούς
Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), με τη μορφή της
επιβολής Προγραμμάτων Διαρθρωτικής Προ-
σαρμογής ακραίου φιλελευθερισμού τα οποία
συνόδευαν το αίτημα των χωρών αυτών για χρη-
ματοδοτική βοήθεια και δανεισμό, επιδείνωσε
ακόμα περισσότερο τις αρνητικές επιπτώσεις της
κρίσης στο επίπεδο υγείας και τις υπηρεσίες υγεί-
ας. Υπήρξε όμως και μια εξαίρεση, η Μαλαισία,
η οποία δεν ακολούθησε τις υποδείξεις του ΔΝΤ.
Η χώρα αυτή, αντί μέτρων λιτότητας επέλεξε να
αυξήσει τις κοινωνικές επενδύσεις και τις δαπά-
νες υγείας. Το αποτέλεσμα εμφανίστηκε ως πα-
ράδοξο, με βάση τη θεραπεία σοκ που πρότεινε
το ΔΝΤ: η Μαλαισία πέτυχε πρωτογενές πλεόνα-
σμα, χωρίς απαξίωση του συστήματος κοινωνι-
κής προστασίας (Economou 2012a).
Ποια είναι όμως η κατάσταση που διαμορφώνε-
ται σήμερα στην Ευρώπη και με ποιο τρόπο τα
συστήματα υγείας ανταποκρίθηκαν στις προ-
κλήσεις της παρούσας οικονομικής κρίσης; Η
απάντηση συνοψίζεται σε πρόσφατη μελέτη του
Γραφείου Ευρώπης του Παγκόσμιου Οργανισμού
Υγείας. Οι Ευρωπαϊκές χώρες υιοθέτησαν ένα με-
γάλο εύρος διαφορετικών στρατηγικών και ερ-
γαλείων πολιτικής, ορισμένα από τα οποία προ-
άγουν τους στόχους ενός συστήματος υγείας
με κοινωνικό προσανατολισμό, ενώ κάποια άλ-
λα τους υποσκάπτουν. Στην πρώτη κατηγορία
εντάσσονται μέτρα όπως η ενίσχυση συνολοποί-
ησης των κινδύνων, η σύναψη συμβάσεων στη
βάση ενδυνάμωσης της λογοδοσία με τη χρη-
σιμοποίηση δεικτών, ο προσδιορισμός προτε-
ραιοτήτων με διαφάνεια, o έλεγχος των επενδύ-
σεων σε υποδομές και βιοϊατρική τεχνολογία, η
μείωση τιμών των φαρμάκων, ο έλεγχος της συ-
νταγογράφησης, η υποκατάσταση υπηρεσιών, ο
συντονισμός, η συνέχεια και η διασύνδεση υπη-
ρεσιών υγείας και πρόνοιας, η μείωση του διοι-
κητικού κόστους και τα μέτρα ενίσχυσης της οι-
κονομικής προστασίας των πιο αδύνατων. Στη
δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται η μείωση
των δημόσιων δαπανών υγείας, ο περιορισμός
των καλυπτόμενων κινδύνων, η μείωση του κα-
λυπτόμενου πληθυσμού, η αύξηση του χρόνου
αναμονής, η αύξηση συμμετοχής των πολιτών
στο κόστος παροχής των υπηρεσιών και οι μι-
σθολογικές μειώσεις στο υγειονομικό δυναμικό.
Το μίγμα των μέτρων που εφάρμοσε κάθε χώρα
ήταν αποτέλεσμα όχι μόνο των περιορισμών που
έθεσαν οι οικονομικές συνθήκες αλλά κυρίως πο-
λιτικών επιλογών και αποφάσεων (Thomson et al.
2013).
Η Ελλάδα θα μπορούσε να αντλήσει σημαντικά
διδάγματα από τη διεθνή συζήτηση για τις επι-
πτώσεις που έχει στην υγεία του πληθυσμού της
και τη λειτουργία του ΕΣΥ η μέχρι τώρα πολιτι-
κή διαρθρωτικής προσαρμογής που ακολου-
θεί άκριτα. Μελέτες ήδη καταγράφουν μια σειρά

20. 20
δυσμενών εξελίξεων αναφορικά με την ψυχι-
κή υγεία, την αυτοεκτιμώμενη υγεία, τα λοιμώ-
δη νοσήματα και ιδιαίτερα το AIDS, τη βρεφική
θνησιμότητα και τις γεννήσεις λιποβαρών παι-
διών, που είναι απόρροια της χειροτέρευσης
των κοινωνικών προσδιοριστικών παραγόντων
της υγείας. Επίσης καταγράφεται η μείωση των
δημόσιων δαπανών υγείας κατά οριζόντιο τρό-
πο, μεγάλο τμήμα του πληθυσμού που έχει εξα-
ντλήσει το ασφαλιστικό δικαίωμα για ασθένεια,
η αύξηση του οικονομικού βάρους και του κό-
στους χρόνου που καλούνται να επωμιστούν οι
ασθενείς καθώς και ο περιορισμός της δέσμης
των καλυπτόμενων υπηρεσιών από την κοινω-
νική ασφάλιση υγείας. Ταυτόχρονα απουσιά-
ζουν μελέτες αξιολόγησης της αποτελεσματι-
κότητας των εφαρμοζόμενων πολιτικών υγείας.
(Economou et al. 2014). Οι κριτικές αυτές επιση-
μάνσεις δεν αμφισβητούν την αναγκαιότητα με-
ταρρύθμισης του ΕΣΥ έτσι όπως λειτουργούσε
μέχρι πρόσφατα. Αμφισβητούν την κατεύθυν-
ση των αλλαγών οι οποίες δεν απορρέουν από
τις πραγματικές ανάγκες του ίδιου του συστή-
ματος υγείας και του Ελληνικού πληθυσμού αλ-
λά υπάγονται σε μια δογματική προσέγγιση που
επιβάλλεται από έναν εξωτερικό παράγοντα
(Economou 2012b). Όσο και αν ορισμένοι υπο-
στηρίζουν ότι η μέχρι τώρα πορεία ήταν ένας
αναγκαστικός μονόδρομος, θεωρούμε ότι ήταν
μια καθαρά πολιτική επιλογή με αμφισβητούμε-
νη έκβαση. Το παράδειγμα της Μαλαισίας δεί-
χνει ότι εναλλακτικές αποτελεσματικές επιλογές
υπάρχουν, αρκεί να υπάρχει η πολιτική βούληση.
Βιβλιογραφία
Economou C., (2012a), “The impact of the economic
crisis on health care systems”, Social Cohesion and
Development, 7(1): 5-9.
Economou C., (2012b), “The performance of the Greek
healthcare system and the Economic Adjustment
Programme: ‘Economic crisis’ versus ‘system-spe-
cific deficits’ driven reform”, Social Theory, 2: 33-69.
Economou C., Kaitelidou D., Kentikelenis A., Sissouras
A., Maresso A. (2014). “The impact of the financial
crisis on health and the health system in Greece.”
In: Thomson S., Jowett M., Evetovitis T., Mladovsky
P., Maresso A., Figueras J. (eds.). The impact of the fi-
nancial crisis on health and health systems in Europe.
Copenhagen, European Observatory on Health
Systems and Policies (in press).
Ελληνική Στατιστική Αρχή, (2014α), Η Ελληνική
οικονομία, Αθήνα.
Ελληνική Στατιστική Αρχή, (2014β), Συνθήκες
διαβίωσης στην Ελλάδα, Αθήνα.
Κυριόπουλος Γ., Αθανασάκης Κ., Πάβη Ε., (2012),
Οικονομική κρίση και υγεία. Ένα δοκίμιο πολιτικής
οικονομίας για την ανασυγκρότηση του υγειονομικού
τομέα, Καστανιώτης.
Thomson S., Figueras J., Evetovits T. et al., (2013),
Health, health systems and economic crisis in Europe,
Policy Summary 10, European Observatory on
Health systems and Policies, WHO Regional Health
for Europe, Copenhagen.
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:
Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα
ΤΗΛ. : 210 6431108
E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.com
www. ocelotos. gr
ΘΡΟΜΒΩΤΙΚΗ ΚΑΙ
ΜΗ ΘΡΟΜΒΩΤΙΚΗ
ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΕΜΒΟΛΗ
ΘΡΟΜΒΩΤΙΚΗ ΚΑΙ
ΜΗ ΘΡΟΜΒΩΤΙΚΗ
ΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗ ΕΜΒΟΛΗ
ΘΡΟΜΒΩΤΙΚΗΚΑΙΜΗΘΡΟΜΒΩΤΙΚΗΠΝΕΥΜΟΝΙΚΗΕΜΒΟΛΗΕΛ.Κ.ΦΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗΧΡ.Ν.ΣΠΥΡΑΚΗ
ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ Κ. ΦΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗ
Γενικός Χειρουργός
ΧΡΙΣΤΙΝΑ Ν. ΣΠΥΡΑΚΗ
Γενικός Ιατρός
υμονική εμβολή είναι μια πολύ σοβαρή και δυνητικά θα-
ος νόσος.
νωστή από αρχαιοτάτων χρόνων και απασχολεί όλες τις
ιδικότητες.
α, την πνευμονική εμβολή τη διακρίνουμε: σε εμβολή
νη σε θρόμβους αίματος, η οποία είναι και η πιο συχνή,
θρομβωτική πνευμονική εμβολή.
βλίο αυτό, που πιστεύω ότι καλύπτει ένα σημαντικό κε-
λληνική βιβλιογραφία, οι κυρίες Ελισσάβετ Φραγκια-
ικός Χειρουργός και Χριστίνα Σπυράκη, Γενικός Ιατρός,
ωσαν όλα τα σύγχρονα βιβλιογραφικά δεδομένα και με
ική ταξινόμηση και κριτική διάθεση διευκρινίζουν πολ-
ήματα της θρομβωτικής και μη θρομβωτικής πνευμονι-
λής. Αξίζουν συγχαρητήρια στις δυο συναδέλφους για
ογη εργασία τους.
ώ ότι το βιβλίο αυτό είναι απαραίτητο σε κάθε Έλληνα ια-
θα τον βοηθήσει στην αντιμετώπιση της τόσο σοβαρής
της πνευμονικής εμβολής, τόσο στη διάγνωση όσο και
πεία της.
Γεώργιος Χαλκιαδάκης
Καθηγητής
Διευθυντής Πανεπιστημιακής
Γενικής Χειρουργικής Κλινικής
Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου
οσελότος
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
οσελότος
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
14 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108
doseis.ocelotos@gmail.com
www. ocelotos. gr
ISBN 978-960-564-074-3
173 × 240 SPiNe: 12.4 FlaPS: 60
11/2/2013 10:06:51 AM