Αυτό το εκπαιδευτικό σενάριο δημιουργήθηκε στο πλαίσιο παρακολούθησης σεμιναρίου ΤΠΕ Β2 επιπέδου. Εφαρμογή διδακτικού σεναρίου για β' γυμνασίου

2. Διονύσιος – Ιωάννης Κυριακούλης Παραδοσιακή μουσική
1
Περιεχόμενα
Εισαγωγή......................................................................................................................................................................... 2
ΜΕΡΟΣ 1: ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ............................................................................................................................... 3
1.1 Προαπαιτούμενες γνώσεις.............................................................................................................................. 3
1.2 Συσχέτιση και συμβατότητα με το Πρόγραμμα Σπουδών και το Αναλυτικό Πρόγραμμα ........................ 3
1.3 Πιθανές δυσκολίες, παρανοήσεις.................................................................................................................... 3
1.4 Σκοπός του σεναρίου....................................................................................................................................... 3
1.6 Μαθησιακοί γνωστικοί στόχοι ............................................................................................................................ 3
1.7 Άλλοι στόχοι.......................................................................................................................................................... 4
1.8 Οργάνωση διδασκαλίας, ρόλος εκπαιδευτικού, υλικοτεχνική υποδομή, διδακτικά μέσα και υλικό............. 4
1. Κοινωνικά ..................................................................................................................................................... 4
2. Ψυχολογικά .................................................................................................................................................. 4
3. Μαθησιακά ................................................................................................................................................... 5
ΜΕΡΟΣ 2: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ ................................................................................................................................. 5
2.1 Περιγραφή διδακτικών και μαθησιακών δραστηριοτήτων – φύλλα εργασίας.............................................. 5
2.1.1 Αφόρμηση-Αφετηρία διδακτικής διαδικασίας............................................................................................ 5
2.1.1.1. Αναζήτηση Πληροφοριών ............................................................................................................................. 5
2.2 Συνοπτικό περίγραμμα διδακτικής διαδικασίας................................................................................................ 7
ΜΕΡΟΣ 3: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ.............................................................................................................................. 7
3.1 Αξιολόγηση μαθητών ........................................................................................................................................... 7
3.2 Αξιολόγηση σεναρίου ........................................................................................................................................... 8
ΜΕΡΟΣ 4. ΕΠΕΚΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΕΝΑΡΙΟΥ.................................................................................................................... 8
ΜΕΡΟΣ 5. ΠΗΓΕΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ.......................................................................................................................................... 8
Βιβλιογραφία ................................................................................................................................................................... 8

3. Διονύσιος – Ιωάννης Κυριακούλης Παραδοσιακή μουσική
2
Εισαγωγή
Η παρούσα εργασία αποτελεί προϊόν πνευματικής διεργασίας και έρευνας και ο συντάκτης δηλώνει ότι επιφυ-
λάσσεται παντός δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας. Παρακαλούνται οι αξιολογητές να μην προβούν σε ο-
ποιαδήποτε άλλη αναδημοσίευση, προβολή, διαμόρφωση, επεξεργασία ή μετατροπή των δραστηριοτήτων που
περιγράφονται παρακάτω. Να χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες αξιολόγησης και μόνο, του παρόντος σεμιναρίου.
Η παρούσα εργασία έχει δημοσιευτεί στον προσωπικό ιστότοπο του επιμορφούμενου.
Διονύσιος – Ιωάννης Κυριακούλης
μουσικολόγος,
αναπληρωτής εκπαιδευτικός στην β/θμια εκπ/ση,
υποψήφιος διδάκτωρ
Τμήματος Μουσικών Σπουδών Ιονίου Πανεπιστημίου

4. Διονύσιος – Ιωάννης Κυριακούλης Παραδοσιακή μουσική
3
ΜΕΡΟΣ 1: ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Τίτλος σεναρίου: Ελληνική παραδοσιακή μουσική της Κρήτης και
της Ηπείρου
Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές: Γεωγραφία-Εικαστικά-Αρχαία και Νέα Ελληνικά
Τάξη: Β΄ Γυμνασιου
Γνωστικό αντικείμενο: Εθνομουσικολογία, Οργανογνωσία
Διδακτική ενότητα: Ο γύρος της Ελλάδας
Εκτιμώμενη χρονική διάρκεια: τρεις (3) διδακτικές ώρες
1.1 Προαπαιτούμενες γνώσεις
Οι μαθητές της Β΄ Γυμνασιου γνωριζουν ήδη στοιχεία εθνομουσικολογίας σχετικά με τις απαρχές της
μουσικής επικοινωνίας και τη χρήση απλών υλικών από τη φύση, τα οποία οδήγησαν στη δημιουργία
των πρώτων «οργάνων», όπως καλαμένιοι αυλοί, κόκκαλα, σείστρα, μικρά κρουστά, τύποι ξυλοφώνων
κ.λπ.
Οι μαθητές έχουν διδαχθεί επίσης την μουσική των Επτανήσων και της Μακεδονίας-Θράκης. Οι μαθητές
γνωρίζουν πεντάσημους και επτάσημους ρυθμούς.
1.2 Συσχέτιση και συμβατότητα με το Πρόγραμμα Σπουδών και το Αναλυτικό Πρόγραμμα
Τα προτεινόμενα εκπαιδευτικά σενάρια περιλαμβάνονται στη σχολικη υλη της Β΄ Γυμνασιου.
Πιο συγκεκριμένα διδάσκονται στις σελίδες 69 και 71 στην Ενότητα «Ο γύρος της Ελλάδας».
1.3 Πιθανές δυσκολίες, παρανοήσεις
Οι μαθητές αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στη χρήση ορολογίας και στη μνημονική αποθή-
κευση των μουσικών οργάνων. Δηλώνουν αδυναμία στη συσχέτιση, σύγκριση και περιγραφή
στοιχείων όπως τα μέρη ενός οργάνου, ρυθμικά ή μελωδικά χαρακτηριστικά ενός τραγουδιού ή
ορχηστρικού μέρους.
Οι μαθητές δεν γνωρίζουν τόσο καλά γεωγραφία και συχνά μπερδεύουν όχι μόνο τα ακούσματα
αλλά και την τοποθεσία στο χάρτη.
1.4 Σκοπός του σεναρίου
Η γνωριμία με την παραδοσιακή μουσική της περιοχής της Κρήτης και της περιοχής της Ηπείρου.
1.6 Μαθησιακοί γνωστικοί στόχοι
Α. Ως προς το γνωστικό αντικείμενο
 Να γνωρίζουν οι μαθητές βασικά χαρακτηριστικά των μουσικών οργάνων και τραγουδιών από τις επιλεχθείσες
περιοχές.
 Να γνωρίζουν στοιχεία από τις γεωγραφικές περιοχές στις οποίες ανήκουν, ώστε να κατανοούν τη σχέση που
υπάρχει μεταξύ της δημιουργίας ενός τραγουδιού και των χαρακτηριστικών του τόπου (π.χ. φλογέρα, βουνά
Ηπείρου, βόσκημα ζώων, γνέσιμο, κούρεμα και ξάσιμο του μαλλιού/ μουσική και καθημερινότητα).
 Να τραγουδήσουν ένα τραγούδι από την κάθε περιοχή και να ανακαλύψουν τις διαφορές μεταξύ των περιοχών
από το τρόπο που ακούν το τραγούδι ή από τα όσα ήδη γνωρίζουν από άλλες περιοχές της Ελλάδας.
Β. Ως προς τη χρήση των ΤΠΕ
Να χρησιμοποιήσουν υλικό που διατίθεται σε αρχεία ή δημόσιες ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες, ιστοσελίδες,
μουσικά αρχεία.
Γ. Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία

5. Διονύσιος – Ιωάννης Κυριακούλης Παραδοσιακή μουσική
4
Να αναπτύξουν τρόπους συνεργασίας και να αναζητήσουν άτομα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν
στην μελέτη του συγκεκριμένου αντικειμένου (βλ. Αφόρμηση).
1.7 Άλλοι στόχοι
Άλλοι διδακτικοί στόχοι:
Π.χ. Να συγκρίνουν την πολυφωνική μουσική της Ηπείρου με τη μουσική της Βουλγαρίας, της Σερβίας
και της Αλβανίας (γεωγραφικά όρια;). (Μουσική Βαλκανίων;)
Π.χ. Να συγκρίνουν την λύρα με παλαιότερες εκδοχές οργάνων αυτού του σχήματος (εποχή και παραλ-
λαγές ανάλογα τον τόπο).
1.8 Οργάνωση διδασκαλίας, ρόλος εκπαιδευτικού, υλικοτεχνική υποδομή, διδακτικά μέσα και υ‐
λικό
Το σενάριο ακολουθεί την μαθητοκεντρική μέθοδο διδασκαλίας προωθώντας την εποικοδομητική
προσέγγιση της γνώσης. Βασίζεται στην ομαδοσυνεργατική μάθηση και επικεντρώνεται στη μουσική αλ-
ληλεπίδραση ανάμεσα στους μαθητές. Ο εκπαιδευτικός καθοδηγεί, επιβλέποντας τη μάθηση και τις μου-
σικές διεργασίες, λειτουργώντας ταυτόχρονα ως πρότυπο σε ένα περιβάλλον αλληλεπίδρασης και μάθη-
σης.
Η συνεργατική εργασία οργανώνεται από τον εκπαιδευτικό στην τάξη με σκοπό τα βέλτιστα αποτελέ-
σματα και οργανώνεται ως εξής:
 Ανομοιογενής ομάδες μαθητών όσων αφορά το μαθησιακό επίπεδο, φύλο, δεξιότητες, κοινωνική
καταγωγή κλπ. ώστε να υπάρχει αλληλοβοήθεια και διάδραση.
 Ολιγομελής (3-5 ατόμων) ώστε να εξασφαλίζεται η ίση συμμετοχή όλων και η αποφυγή άτυπων
ομάδων.
 Διακριτοί ρόλοι.
 Σωστός σχεδιασμός του εκπαιδευτικού συνεργατικού υλικού από τον εκπαιδευτικό σε όλα τα στά-
δια . Από τον αρχικό καταιγισμό ιδεών, έως τη τελική αξιολόγηση.
 Ο ρόλος του εκπαιδευτικού κατευθυντικός και ενθαρρυντικός.
Όλα τα παραπάνω αποσκοπούν στα κοινωνικά, ψυχολογικά και μαθησιακά οφέλη της συνεργατικής μά-
θησης.
1. Κοινωνικά
Η διδασκαλία της παραδοσιακής μουσικής βοηθάει στη σύνδεση της κοινότητας με την τέχνη και τον
πολιτισμό και παράλληλα αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες μέσα από τη συνειδητή επαφή με την πα-
ράδοση, ενώ παράλληλα βοηθά στη συνέχισή της.
2. Ψυχολογικά
 όταν οι μαθητές πετυχαίνουν τους στόχους τους, αυξάνεται η αυτοεκτίμηση τους.
 μειώνεται το άγχος, αφού αυξάνεται η χαρά μέσα από το τραγούδι. Η μουσική λειτουργεί ως μέσο
εκτόνωσης και ψυχαγωγίας, ως έξοδος διαφυγής από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι έφη-
βοι κατά την περίοδο της εφηβείας.
 αναπτύσσεται θετική στάση απέναντι στον εκπαιδευτικό και τις διαφορετικές ομάδες ατόμων,
από όπου κι αν αυτές προέρχονται. Το «κλίμα» της τάξης γίνεται πιο θετικό και οι μαθητές «βλέ-
πουν» τη διαδικασία της σχολικής μάθησης με άλλη οπτική.

6. Διονύσιος – Ιωάννης Κυριακούλης Παραδοσιακή μουσική
5
3. Μαθησιακά
 προωθεί τις δεξιότητες κριτικής σκέψης.
 ενσωματώνει ενεργά τους μαθητές στη διαδικασία εκμάθησης.
 Τα αποτελέσματα στην τάξη βελτιώνονται.
 Μοντελοποίηση κατάλληλων τεχνικών επίλυσης των προβλημάτων της μαθητικής κοινότητας.
Επιδιώκεται επίσης βιωματική προσέγγιση της γνώσης, όπου η θεωρία γίνεται κατανοητή μέσα από
βιωματικές εμπειρίες των μαθητών και κάθε νέα έννοια και δεξιότητα κατακτάται αξιοποιώντας πάντοτε
κατάλληλα μέσα, κτίζοντας πάνω στην προϋπάρχουσα γνώση και στα ενδιαφέροντα των μαθητών. Η
γνώση επιδιώκεται να αποκτιέται μέσα από την εξερεύνηση, έτσι δίνονται ευκαιρίες στους μαθητές να
αναλύσουν, να πειραματιστούν και να αναζητήσουν λύσεις μέσα από τη χρήση δραστηριοτήτων παι-
γνιώδη τύπου.
Πρακτική στο τραγούδι και το χορό.
Η χρονική διάρκεια υλοποίησης του σεναρίου: Τρεις (3) διδακτικές ώρες.
Υλικοτεχνική υποδομή: ηλεκτρονικοί υπολογιστές, όργανα τάξης, φλογέρες, βιβλία και cd από τη σχο-
λική βιβλιοθήκη με φωτογραφίες και πληροφορίες για τα μουσικά όργανα που θα διδαχθούν.
ΜΕΡΟΣ 2: ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
2.1 Περιγραφή διδακτικών και μαθησιακών δραστηριοτήτων – φύλλα εργασίας
 Να αναζητηθούν αρχεία με πληροφορίες και υλικό μουσικών οργάνων όπως π.χ. το μουσικό αρχείο του Σόλωνα
Μιχαηλίδη.
 Να αναζητηθεί από τους μαθητές αν υπάρχουν παρτιτούρες παραδοσιακής μουσικής ή με ποιόν τρόπο γίνεται
η διάδοσή της.
 Να αναζητηθούν από το youtube τραγούδια της Κρήτης και της Ηπείρου.
Ποια όργανα «συμμετέχουν» στη μουσική των περιοχών αυτών; Σε ποιες άλλες περιοχές τα έχουμε δει;
https://www.youtube.com/watch?v=FVqkkqgEtvU
Να αναζητηθεί υλικό στη βιβλιοθήκη του σχολείου.
2.1.1 Αφόρμηση‐Αφετηρία διδακτικής διαδικασίας
1η διδακτική ώρα
Η γιαγιά ενός μαθητή ήρθε πρόσφατα από την Ήπειρο φέρνοντας μια πίτα στη γιορτή του σχολείου. Στο
τέλος της γιορτής, μάς τραγούδησε ένα μοιρολόι που συνηθίζονταν να το λένε στο χαμό παλικαριών. Το
αφιερώσαμε σε όσους έχουν χάσει τη ζωή τους για τη ελευθερία μας. Η γιαγιά, μάς είπε ότι το τραγούδι
τραγουδιέται από αρκετά άτομα που συνηθίζεται να παίρνουν διαφορετικούς μουσικούς ρόλους (π.χ. ρό-
λος του παρτής, γυριστής, κλώστης). Αυτό παλιά συνέβαινε όταν δυσκολεύονταν να βρουν όργανα. Τότε
έκαναν διαφορετικές φωνές και έτσι αναπτύχθηκε η πολυφωνία (βλ. https://www.vlahoi.net/tragoudia-
xoroi/to-ellinofwno-polyfwniko-tragoydi-tis-eparxias-pwgwniou) .
2.1.1.1. Αναζήτηση Πληροφοριών
1η Δραστηριότητα
1ο Φύλλο Εργασίας (ένθετο στο παράρτημα)
https://www.domnasamiou.gr/?i=portal.el.albums&id=14
Να βρουν πληροφορίες για την πολυφωνία στην Ήπειρο.

7. Διονύσιος – Ιωάννης Κυριακούλης Παραδοσιακή μουσική
6
Από ποια θεματολογία αντλούν υλικό τα τραγούδια της κάθε περιοχής;
Ποια όργανα χρησιμοποιούνται και σήμερα ακόμη στις γιορτές, στους γάμους και στα πανηγύρια;
Ποιοί είναι οι βασικοί χοροί της Ηπείρου; (πχ μπεράτης 8/8).
Τι διάθεση έχουν τα τραγούδια της ηπειρωτικής μουσικής;
Πώς διαφοροποιούνται από τα νησιά του Αιγαίου ή τα Επτάνησα; (καθιστικά, αργά)
https://www.youtube.com/watch?v=VZzRcHvoQGI&list=RDVZzRcHvoQGI&start_radio=1&t=192
2η διδακτική ώρα
2η Δραστηριότητα
Να βρουν πληροφορίες για την κρητική λύρα. Να βρουν άλλα όργανα που συναντώνται στην Ευρώπη από
τον 12ο - 15ο αιώνα.
Ποια είναι τα βασικότερα όργανα της Κρητικής μουσικής;
Ποιο είναι το χαρακτηριστικό της μουσικής αυτής; Πώς «γράφεται» ένα κρητικό τραγούδι; Πού δίνεται
έμφαση;
3η διδακτική ώρα
Να τραγουδήσουν το γνωστό τραγούδι «Γιάννη μου το μαντήλι σου» πάνω στο ηχητικό απόσπασμα που
βρήκαν οι μαθητές από το youtube.
Πώς γίνεται η διδασκαλία αυτής της μουσικής; Βρήκαν παρτιτούρες; Πώς η προφορικότητα του λόγου
συνδέεται με τη διάδοση της τέχνης ή μιας ιδέας; Πώς κοινωνούνται τα συναισθήματα μέσα από την συλ-
λογική συμμετοχή σε μία τελετή και το ομαδικό τραγούδι; (γάμος, μοιρολόι, νανούρισμα). Πόσο αυτό δια-
φοροποιείται από τη σημερινή εποχή και την διαφορετική έκφραση συναισθημάτων; (αποξένωση, δεν
κλαίμε πια τους νεκρούς παρά μόνο στα χωριά σε κάποιες περιπτώσεις, χάθηκε το επάγγελμα της μοιρο-
λογίστρας κ.λπ., να ειπωθούν κι άλλες προεκτάσεις)
Τι είναι η ασκομαντούρα; Πώς φτιάχνεται; Από ποιά υλικά;
Που χρησίμευε;
https://www.youtube.com/watch?v=_4k2ruLIG5I (π.χ. στο 5.00΄)
Ποιος είναι ο πιο γνωστός χορός στην Κρήτη; Χορεύεται και από άντρες και από γυναίκες; Τι μας δείχνουν
τα στοιχεία αυτά για την κοινωνική δομή της περιοχής. Σήμερα χορεύεται από νέους αυτός ο χορός; Υ-
πάρχει φορεσιά όταν οι κρητικοί χορεύουν; τι μας δείχνουν τα στοιχεία της φορεσιάς, του φύλου, της
θεματολογίας;
2.1.2.2 Διασύνδεση με Αρχαία και Νέα Ελληνικά
Να βρουν κοινά στοιχεία της κρητικής μαντινάδας με την Οδύσσεια και τον Ερωτόκριτο.
Να συζητηθεί διαθεματικά το θέματα της προσωδίας και της ντοπιολαλιάς.
Να ακούσουν απόσπασμα από τη σύγχρονη εκδοχή του Ερωτόκριτου που έγινε πρόσφατα
https://www.youtube.com/watch?v=9cD0wWFkVPg (σκηνή αποχωρισμού) σε μουσική Δημήτρη Μα-
ραμή.
2.1.3.2 Διασύνδεση με τη Γυμναστική
Να χορέχουν κρητικούς και ηπειρώτικους χορούς

8. Διονύσιος – Ιωάννης Κυριακούλης Παραδοσιακή μουσική
7
2.2 Συνοπτικό περίγραμμα διδακτικής διαδικασίας
Τίτλος
δραστηριότητας
Φύλλο /
α εργα‐
σίας ανά
δραστη‐
ριότητα
Χρόνος
(λεπτά)
Διδακτική
τεχνική
Διδακτικό – εποπτικό
υλικό
Αφόρμηση (γνω-
ριμία με τη παρα-
δοσιακή μουσική
και τους μουσι-
κούς της)
1 20’
Ομαδοσυνεργατική
μάθηση
Η/Υ, προτζέκτορας, Ηλε-
κτρονικό βιβλίο και βί-
ντεο από το διαδίκτυο
Cd-rom Μεγάρου Μουσι-
κής για τα ελληνικά πα-
ραδοσιακά μουσικά όρ-
γανα
Τα μουσικά όρ-
γανα της Κρήτης
2 20’
Ομαδοσυνεργατική
μάθηση
Η/Υ, προτζέκτορας, Ηλε-
κτρονικό βιβλίο και βί-
ντεο από το διαδίκτυο
Τα μουσικά όρ-
γανα της Ηπείρου
15’
Ομαδοσυνεργατική
μάθηση
Αναζήτηση στο διαδί-
κτυο και στη σχολική βι-
βλιοθήκη (π.χ. Ελληνικά
λαϊκά μουσικά όργανα:
Φοίβου Ανωγειανάκη,
Άτλας της Μουσικής: Mi-
chels)
Έρευνα στο
διαδίκτυο
1 10’ Διερευνητική
Η/Υ, διαδίκτυο
ΜΕΡΟΣ 3: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
3.1 Αξιολόγηση μαθητών
Η αξιολόγηση των μαθητών γίνεται ως εξής:
• κατά τη διάρκεια υλοποίησης του σεναρίου με:
Α. Τη συμπλήρωση των φύλλων εργασίας/Αυτοαξιολόγηση των ομάδων.
Β. Παρατήρηση από τον εκπαιδευτικό.
Γ. Ετεροαξιολόγηση των ομάδων.
• κατά την ολοκλήρωσή του με την συμπλήρωση του τελικού φύλλου αξιολόγησης από τους μαθη-
τές όπου αποτυπώνονται τόσο οι δυσκολίες που συνάντησαν, οι γνώσεις που αποκόμισαν, αλλά
και η ικανοποίηση από τη συμμετοχή τους στις δραστηριότητες.
Αξιολόγηση της ενότητας από τους μαθητές (με χρήση ερωτηματολογίου google forms)

9. Διονύσιος – Ιωάννης Κυριακούλης Παραδοσιακή μουσική
8
3.2 Αξιολόγηση σεναρίου
Το σενάριο πρόκειται να αξιολογηθεί μέσα από την υλοποίησή του, συνεκτιμώντας τα εξής:
 Τα αποτελέσματα συμπλήρωσης των φύλλων εργασίας αλλά και του τελικού φύλλου αξιολόγησης.
 Την αισθητική των τελικών προϊόντων των δραστηριοτήτων.
 Την ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα.
 Την ικανοποίηση των μαθητών και τη διάθεση για ενεργή συμμετοχή στις δραστηριότητες.
 Την ικανοποίηση του εκπαιδευτικού.
ΜΕΡΟΣ 4. ΕΠΕΚΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Να φτιαχτεί από τους μαθητές στο Prezi μία παρουσίαση με τα μουσικά όργανα, όπως αυτά βρίσκονται
στο cd-rom “Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα” που εξέδωσε το 1996 ο Σύλλογος Οι Φίλοι της Μουσι-
κής-Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη
Π.χ. Να συγκρίνουν την πολυφωνική μουσική της Ηπείρου με τη μουσική της Βουλγαρίας, της Σερβίας
και της Αλβανίας (γεωγραφικά όρια;). (Μουσική Βαλκανίων;) να βρουν αντίστοιχες αναφορές με τη βο-
ήθεα του εκπαιδευτικού.
ΜΕΡΟΣ 5. ΠΗΓΕΣ ΣΕΝΑΡΙΟΥ
Βιβλιογραφία
(πληροφορίες για την ασκομαντούρα). χ.χ. 3 Μαΐου 2020. <https://www.youtube.com/watch?v=_4k2ruLIG5I>.
Ανωγειανάκης, Φοίβος. Ελληνικά λαΐκά μουσικά όργανα. Αθήνα: Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, 1976.
Βλάχοι.net. χ.χ. https://www.vlahoi.net/multimedia. 1 Μαΐου 2020.
Δόμνα Σαμίου. χ.χ. 3 Μαΐου 2020. <https://www.domnasamiou.gr/?i=portal.el.albums&id=14>.
Παραδοσιακό, (ηχογράφηση). «Αλησμονώ και χαίρομαι.» χ.χ. 3 Μαΐου 2020.
<https://www.youtube.com/watch?v=FVqkkqgEtvU>.
Παραδοσιακό, (ηχογράφηση). «Ωδή στην Ήπειρο.» χ.χ. 3 Μαΐου 2020.
<https://www.youtube.com/watch?v=VZzRcHvoQGI&list=RDVZzRcHvoQGI&start_radio=1&t=192>
.