Dokumen membincangkan kaedah pengiraan penduduk, termasuk pengukuran seperti bilangan, kadar, nisbah, dan pecahan untuk menganalisis populasi. Ia juga menyoroti teknik mengukur perubahan saiz populasi berdasarkan kelahiran, kematian, dan migrasi serta memberikan formula penting berkaitan kelahiran. Terdapat penekanan pada kepentingan analisis ini dalam perancangan sosial dan ekonomi.

1. Kuliah 3 Kaedah pengiraan Penduduk
3.1 Kaedah pengukuran
Cara menggambarkan maklumat mengenai
penduduk yang paling sesuai ialah dengan
menggunakan angka dan kadar.
Ahli kaji penduduk tidak boleh berpuas hati
dengan mengetahui jangka hayat penduduk
semakin meningkat.
Tetapi mereka perlu mengetahui dan
menjawab persoalan-persoalan berikut:
1. Jika jangka hayat bertambah, berapa
tahun?
2. Bila tempoh masa tambahan jangka
hayat ini berlaku?
3. Siapa yang menerima kesan
penambahan ini?
4. Berapa saiz populasi yang diwakili oleh
mereka?
Oleh kerana bidang kajian penduduk
didefinisikan sebagai bidang sains yang
mengkaji perihal penduduk, kaedah-kaedah
berikut lazimnya digunakan untuk

2. menggambarkan sesebuah kumpulan
penduduk.
3.1.1 Bilangan [Count]
Jumlah sebenar populasi yang telibat di
kawasan tertentu dalam tempoh masa yang
khusus.
Contoh: 1,200,500 kelahiran hidup berlaku
di Malaysia pada tahun ****.
3.1.2 Kadar [Rate]
Kekerapan “peristiwa kependudukan”
[demographics events] dalam populasi bagi
tempoh masa tertentu [lazimnya satu
tahun] dibahagikan dengan populasi “yang
menanggung” [at risk] peristiwa itu dalam
tempoh masa tersebut.
Kadar menjelaskan berapa kerap sesuatu
peristiwa kependudukan yang dinyatakan
itu berlaku. Lazimnya kadar yang
digunakan ialah 1000.
Contoh: pada tahun **** di Malaysia
terdapat 34 kelahiran hidup bagi setiap 1000
orang penduduk.

3. Kadar kasar digunakan untuk merujuk
keseluruhan populasi, manakala kadar
khusus pula merujuk kepada sub-kumpulan.
Oleh itu, pengiraan kadar boleh dibuat
kepada umur tertentu, jantina tertentu,
bangsa tertentu, pekerjaan tertentu dll.
Kadar kematian kasar = (Bilangan kematian
dalam satu tahun / Bilangan populasi
pertengahan tahun) x 1000
3.1.3 Nisbah [Ratio]
Hubungan sub-populasi kepada sub-
populasi lain atau kepada jumlah populasi.
Contoh perbandingan sub-kumpulan kepada
sub-kumpulan lain ialah nisbah jantina di
Malaysia pada tahun 2010 ialah 105 lelaki
bagi setiap 100 perempuan.
Nisbah Doktor kepada penduduk =
Bilangan doktor / jumlah penduduk
Nisbah tanggungan = (Bilangan penduduk
umur kurang dari 15 tahun + penduduk
umur lebih 65 tahun) / Bilangan penduduk
umur 15 hingga 64 tahun.

4. 3.1.4 Pecahan [Propotion]
Perbandingan sub-kumpulan dengan
populasi keseluruhan ialah 57% peratus
penduduk Malaysia berada di kawasan
bandar.
3.1.4 Pemalar (Konstant)
Nombor arbitrari, tidak berubah seperti
100, 1000 atau 100000 di mana nisbah,
kadar atau pecahan boleh didarabkan
dengannya untuk membolehkan gambaran
yang lebih jelas diperolehi.
Sebagai contoh, purata kelahiran hidup bagi
setiap orang di Cuba pada tahun 1996 ialah
0.0134. Darabkan angka ini dengan pemalar
1000 untuk dapatkan gambaran yang lebih
jelas.
Pemalar membantu menggambarkan
maklumat dengan lebih jelas: iaitu terdapat
13.4 kelahiran bagi 1000 orang penduduk.
3.1.5 Kohort (Cohort)
Kohort bermaksud kumpulan manusia yang
berkongsi pengalaman kependudukan yang
sama. Ia merupakan pengukuran statistik
yang diperhatikan melalui masa.

5. Kohort yang lazimnya digunakan ialah
kohort kelahiran: iaitu kumpulan penduduk
yang lahir pada tahun atau tempoh yang
sama. Contoh kohort lain ialah kohort
perkahwinan dan kohort persekolahan.
3.2 Teknik mengukur perubahan
Perubahan saiz populasi merupakan kesan
daripada perubahan kumulatif bilangan
kelahiran, kematian dan migrasi.
Oleh kerana kematian dan kelahiran berlaku
secara berterusan, ditambah pula dengan
tabiat manusia yang kerap mengubah
tempat tinggal mereka, ia menjadi asas
kepada analisis kependudukan.
Bergantung kepada arah aliran dan
kekerapan, proses ini adalah penting dalam
perancangan sosial dan ekonomi, membuat
penilaian terhadap keperluan semasa dan
keperluan infrastruktur pada masa hadapan.
3.2.1 Mengukur kelahiran
Kelahiran bermaksud kemampuan
reproduktif individu, pasangan, kumpulan
atau populasi. Ia merujuk kepada keupayaan

6. melahirkan anak. Selain istilah fertility ahli
kaji penduduk juga menggunakan istilah
natality.
Fertiliti menyumbang kepada pertambahan
populasi. Ia berbeza dengan fecundity
(kesuburan) yang merujuk kepada keupayaan
psikologi wanita untuk melahirkan anak.
Tempoh masa produktif bagi setiap orang
wanita adalah antara 15 hingga 49 tahun.
Formula-formula penting dalam kelahiran
(fertiliti) adalah seperti berikut:
3.2.1.1 Kadar kelahiran kasar
Kadar kelahiran kasar menunjukkan
bilangan kelahiran hidup bagi setiap 1000
orang penduduk pertengahan tahun dalam
tahun tertentu.
CBR = (Bilangan kelahiran hidup setahun /
Jumlah penduduk pertengahan tahun) x
1000.
Dalam dunia nyata CBR, berbeza daripada
sebuah populasi dengan sebuah populasi
yang lain.

7. CBR adalah tinggi bagi negara sedang
membangun, rendah bagi negara maju.
Contoh perangkaan pada tahun 2003.
CBR dunia 22/1000, negara maju 11/1000,
sedang membangun 24/1000, Afrika
38/1000, Sub-saharan Afrika 40/1000.
Kelahiran secara kasar boleh dikategorikan
sebagai tinggi, sederhana dan rendah.
CBR tinggi = lebih 30/1000
CBR sederhana = 20-30/1000
CBR rendah = kurang 20/1000
3.2.1.2 Kadar kelahiran umum (GFR)
GFR merujuk kepada bilangan kelahiran
hidup bagi 1000 orang perempuan berumur
antara 15-49 tahun pada tahun tertentu.
Ukuran GFR adalah lebih anjal berbanding
dengan CBR kerana ia merujuk kepada
kumpulan umur dan jantina yang berupaya
melahirkan anak.

8. Ia mengurangkan risiko kesilapan data
disebabkan oleh perbezaan jantina dan umur
yang terkandung dalam populasi tertentu.
Kelemahan GFR pula ialah belum tentu
wanita dalam kumpulan umur tersebut
mempunyai potensi untuk melahirkan anak.
GFR = (bilangan kelahiran dalam tempoh
setahun / bilangan wanita berumur antara
15 hingga 49 tahun) x 1000
Nilai GFR yang diperolehi dianggarkan
empat kali lebih besar daripada nilai CBR
3.2.1.3 Kadar kelahiran umur tertentu
ASFR merujuk kepada bilangan kelahiran
hidup per 1000 bagi wanita dalam kumpulan
umur tertentu.
Sebagai contoh, kaedah mengira ASFR
wanita berumur 20-24 tahun adalah seperti
berikut:
ASFR (20-24) = (Kelahiran hidup bagi
wanita berumur 20-24 tahun / Jumlah
wanita berumur 20-24 tahun) x 1000

9. Sebagai contoh sekiranya terdapat 400 ribu
wanita dalam kumpulan umur 20-24 tahun
dan terdapat 20 ribu kelahiran bagi wanita
dalam kumpulan umur yang sama, AFSR
dikira seperti berikut:
ASFR (20-24) = (20000 / 400000) x 1000
= 50
Oleh itu, terdapat 50 kelahiran bagi setiap
1000 wanita berumur antara 20 hingga 24
tahun.
3.2.1.4 Kadar jumlah kelahiran
TFR merujuk kepada purata bilangan anak
yang dilahirkan oleh seorang wanita seumur
hidup atau dalam tempoh umur produktif
(15 -49 tahun).
TFR menggabungkan bilangan ASFR pada
tempoh masa tertentu. Jika sela umur
kumpulan umur tertentu adalah 5 tahun,
jumlah keseluruhan ASFR perlu didarabkan
dengan 5.
TFR merupakan salah satu daripada
petunjuk penting kelahiran kerana ia

10. memberikan gambaran paling jelas berapa
ramai bilangan anak bagi setiap wanita pada
masa kini.
TFR = Jumlah semua ASFR darab sela
umur (lazimnya 5 tahun)
Contoh pengiraan:
Kump.
umur
Bil wanita Bil. kelahiran
hidup
ASFR
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
Jumlah
1,237,721
978,136
979,623
989,693
814,243
548,882
406,540
5,954,838
117,583
268,987
283,111
254,351
162,034
57,633
22,766
1,166,465
0.095
0.275
0.289
0.257
0.199
0.105
0.056
1.276
TFR = 5 x 1.276 = 6.38
3.2.1.5 Kadar reproduktif kasar
GRR ialah purata bilangan anak perempuan
yang dilahirkan oleh wanita dalam
kumpulan umur antara 15 hingga 49 tahun.

11. GRR sama dengan TFR, tetapi hanya
mengambilkira anak perempuan yang
dilahirkan. Anak perempuan yang
dilahirkan akan menyambung proses
kelahiran.
Rujuk jadual 5.2 (ms108) Usman Hj Yaakob
(1989) Prinsip kajian kependudukan.

12. Soalan Latihan (Pengukuhan)
1. Jumlah penduduk 2010 = 27,565,821
2. Jumlah kelahiran 2010 = 516,645
3. Jumlah kematian 2010 = 129,922
4. Formula masa berganda (doubling time):
70 / Kadar pertumbuhan semulajadi
Berdasarkan kepada maklumat yang
diberikan, kira:
a). Kira kadar kelahiran kasar, kadar kematian
kasar dan kadar pertumbuhan
semulajadi (Rate of Natural Increase).
b). Jika kadar pertumbuhan semulajadi yang
diperolehi tidak berubah, kira masa
berganda bagi tahun 2010 dengan
menggunakan “rule of 70”.
c). Negara tersebut akan mencapai sasaran
70 juta penduduk pada tahun
_____________sekiranya penduduk pada
tahun 2020 berjumlah 35 juta orang.