1. AYSEGÜL NALAN KESKINKILIÇ

2. Oyuncağın Tanımı Ve Önemi
• OYUNCAĞIN TANIMI VE ÖNEMİ
Oyunun, çocuğun gelişimi üzerindeki etkileri ne kadar önemliyse, aynı şekilde oyun materyalleri
de çok önemlidir.
Oyuncaklar, çocuğun seçme, değerlendirme duygusunu ve yaratıcılığını geliştirirken aynı
zamanda da kendi kendine karar verebilme ve belirli alanlarda beceriler kazanmasına da
olanaklar hazırlamaktadır.
Bu durumda bizler oyuncakları, “gelişim basamakları boyunca çocuğun hareketlerine düzen
getiren zihinsel, bedensel ve psiko-sosyal gelişimlerinde yardımcı olan hayal gücünü ve yaratıcı
yeteneklerini geliştiren tüm oyun malzemeleridir” şeklinde tanımlayabiliriz.
Çocuklar için büyük öneme sahip olan çeşitli boyutlar ve renklerdeki oyun malzemeleri aynı
zamanda, çocukların oynarken hem eğlenmesine hem de renk, boyut, biçim, şekil gibi kavramları
öğrenmelerine yardımcı olur. Çocuk arkadaşlarıyla birlikte oynarken paylaşmayı, beklemeyi,
işbirliği yapmayı da öğrenebilir. Buna ilaveten çocuklar ellerine geçen oyuncakları bozarak,
kırarak, parçaları ayırıp birleştirerek hem meraklarını giderir tatmin olurlar hem de objelerin
özelliklerini inceler ve keşfederler.
Okulöncesi dönemde çocukların oyuncaklara ve oyun materyallerine karşı olan bu ilgilerinin yanı
sıra, artan bir yaratıcılık, yetişkine benzeme ve taklit çabası da vardır. Bu noktada anne babaya
düşen en büyük görev alıcı ve öğrenmeye hazır olan çocuğa uygun oyuncakların sunumudur.
Anne baba bu dönemde, çocuğun gelişim özelliklerine uygun, ihtiyaç duyduğu ortamı ve
materyalleri sağlamaktan sorumludur.
Bu dönemde, anne babalar tarafından üzerinde önemle durulması gereken bir başka konu da
çocukların gelişimlerine katkısı olmayan pahalı ve süslü oyuncakların yerine yaşlarına ve gelişim
düzeylerine uygun, uyarıcı ve düşündürücü oyuncakların tercih edilmesidir.
Yine bu dönemde yetişkinler çocuklarına gereğinden fazla oyuncak alarak, onların tüm
gereksinimlerine cevap vereceklerine inanırlar. Önemli olan, oyuncağın çokluğunun değil, nitelikli
olmasıdır.

3. Eğitici Oyuncağın Gelişime Etkileri
• Çocuğa verilecek oyun sayısı ve çeşitliliği, oyunun amacını ve çeşitliliğini belirler. Okul
çocukları üzerinde bir çalışma yapılmış ve az oyuncağın sosyal ilişkinin fazlalaşmasına neden
olduğu belirlenmiştir. Çocukların daha çok kumla, çamurla oynadığı görülür. “Çok sayıda oyun
malzemesinin çocuklar arası ilişkiyi engellediği fakat bireysel keşifler ve yaratıcılık üzerinde
uyarıcı etkisi olduğu da gözlenmiştir. Ayrıca çeşitli oyuncaklar çocuklar arasındaki sosyal
ilişkiyi engelleme veya teşvik etme derecesine göre de farklılıklar gösterir”
•
• Beraber oynanan oyun malzemelerinin yani oyuncakların diğerleriyle ilişkiye özendirici bir rol
oynadığı da bilinen bir gerçektir. Çocuklar, küçük bebek setleri ve benzeri oyuncaklarla insanlar,
arabalar, çiftlikler, yollar yaparak kendilerine bir dünya kurarlar ve yaptıkları bu etkinlikler
sırasında diğer zamanlardan daha çok konuşurlar. Bilindiği kadarıyla yumuşak oyuncaklara
sarılmanın sıkıntıyı azaltıcı etkisi olduğuna, onların korkutucu ortamda başvurulan veya annenin
yerini alan şeyler olduğuna dair bilgiler varsayılmıştır ancak bunların kesinliği bilinmemektedir.
•
• “Küçük çocukların bebekleri seçerken yüz hatlarından çok, esnekliğe baktıkları görülür.
Olayların tekrarı, tanınmışlığı ve düzeni, uyaranın ani ve sert değil de yavaş yavaş verilmesi ve
yumuşak olması azaltıcı etkiler olarak bilinir”(Uluğ 1999; 102). Çocukların çoğu oyuncağın
yumuşaklığı ve esnekliğiyle ilgilenirler. Örneğin oynanan oyunlarda çocuğun bez bebeğinin
onun hayali oyunlarında destek olabildiğini, çocuğun duygularını aktardığı şekil görevi
gördüğünü ayrıca çocuk korktuğu zaman bu oyuncakların rahatlatıcı bir rol oynadığını ortaya
çıkarmaktadır.

4. • “Çocuk oyunları çocuk eğitimi ve gelişimi ile toplumsal, kültürel açılardan önemli
olduğu gibi, eğitimbilim ve ruhbilim açılarından da önem taşımaktadırlar.
Eğitimbilime göre çocukların eğitimde en etkin yol oyundur. Çocuk yaşam için
gerekli olan davranış, bilgi, beceri vb şeyleri onun içinde kendiliğinden
öğrenir”(Seyrek, Sun 1991; 3-4).
•
• Çocuk insan ilişkilerini, yardımlaşma, konuşma, bilgi edinme, alışkanlık ve deneyim
kazanmak, yaşamın rollerini anlama vb. olguları oyun içinde kavrar, benimser ve
geliştirir. Çocuğun kişiliği oyun içinde daha belirgin çizgilerle ortaya çıkar ve gelişir.
Çocuğun yetenekleri oyun içinde daha iyi gözlenebilir ve gelişimi yönlendirilebilir.
Çocuğun oyun karşısındaki davranışları onun ruhsal sağlığını da yansıtmaktadır.
Oyun sırasında çocuğun isteksiz, keyifsiz, suskun veya hırçın, yaramaz,
oyuncaklarını paylaşmayan, sınıfın huzurunu bozacak davranışlarda bulunan
davranışlar gösterdiğinde aslında çocuğun ruhsal yapısında bir sorun olduğunu
ortaya koymaktadır. Oyun sırasında öğrencileri iyi gözlemleyen öğretmenler bunu
hemen fark edebilmektedirler.
•
• Oyun çocukların en doğal anlaşma ortamıdır. Bir araya gelen çocuk daha
birbirlerinin adını bile bilmeden hemen oyuna başlarlar. Çünkü çocuklar en iyi, rahat
oyunda kendilerini ortaya koyarlar. Ancak birlikte oynamak içinde oyuncakları
paylaşmak gerekmektedir. Bu paylaşım sağlanamazsa başta mızıkçılık, küslük gibi
olaylar görülebilmektedir. Yine oyunun ve oyuncağın eğitici yönüne değinilirse kendi
hakkını savunma, başkalarının hakkını gözetmek, işbirliği ve paylaşma evde değil
ancak oyun ilişkilerinde kendi oyuncaklarını paylaşarak toplumsal özellikleri de
öğrenmiş olurlar.

5. • Çocuk oyun oynarken özgürdür, kuralları kendi koyar-bozar, yetişkinlerin kısıtlamaları yoktur. 3-6 yaş
arası çocuğun en önemli dönemidir. Durmadan soru sorar "bu neden, niçin, nasıl?" sorularına yanıt
isterler. Öğrenme açlığı mevcuttur, her şeyi bilmek isterler. Enerjiktirler, yorulmak nedir bilmezler. Bu
yüzden veliler onları anlamalı sabırlı davranışlar sergilemeli, onları yanıtlarken yanıtların kısa, net ve
anlaşılır olmasına dikkat etmelidirler. Çocuklar oyuncaklarla oynamayı severler, ancak oyuncakların iyi
davranışların karşılığında ödül, anne-baba sevgisinin kanıtı olarak kullanılması yanlış olup, kesinlikle
kaçınılması gereken bir tutumdur. Oyuncaklar çocuk gelişiminde büyük bir yer tutarlar, ancak bize
sarılmaz, sevmez ve öpemezler. Ne kadar meşgul olursanız olun, çocuğa ayıracak olduğunuz birkaç
zaman diliminde onunla sohbet etmeniz, ona sarılmanız, yerlerde yuvarlanmanız, onun oyuncakları ile
oyun oynamanız çocuğu mutlu edecektir.
•
Duygusal ve fiziksel gelişim açısından, en doğal ve aktif öğrenme ortamının oyun zamanı olduğu
belirtilerek, ailelerin çocuklarını bilinçli, teşvik edici ve uygun materyalleri seçerek yönlendirmesi
gerektiği bildirilmektedir.
•
• “Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yaşare Aktaş,
oyunun, çocuğun kendisini ve duygularını ifade edebildiği, yeteneklerini, dil, zihin, sosyal ve duygusal
becerilerini geliştirebildiği, yaratıcı potansiyelini kullandığı en önemli süreç olduğunu belirtir. Çocuğun
duygusal ve fiziksel yönden gelişimini sağlayan en doğal ve aktif öğrenme ortamı oyun zamanıdır diyen
Doç. Dr. Aktaş, koşma, atlama, sıçrama, tırmanma, sürünme gibi fiziksel güç gerektiren aktivitelerin
dolaşım, solunum, sindirim ve boşaltım sistemlerinin düzenli çalışmasını sağladığını
kaydetti” (mıknatıs). Oyun sırasında çocuğun yasaklanan güdülerini de ifade ettiğini belirten Doç. Dr.
Aktaş, konuşmasına şöyle devam etmiştir:
• “Çocuk, ailede yaşanılan herhangi bir olumsuz olayı, kardeş kıskançlığını, korkularını veya
arkadaşlarıyla iletişim kuramama gibi problemlerini oyununa yansıtabilir. Böylece kendi istediği gibi bir
çözüm yolunu bulabilir ve bu şekilde kaygılarından da kurtulabilir. Dr. Aktaş, çocuğun oyun sırasında
mutluluk, sevinç, acıma, korku, kaygı, dostluk, düşmanlık, kin, nefret, sevgi, sevilme, sevme, güven
duyma, bağımlılık, ayrılık ve ölüm gibi birçok duygusal tepkiyi de öğrendiğini belirtti. Aktaş, oyunla
zihinsel gelişimin paralellik gösterdiğini ifade ederek, bunun en önemli göstergesi çocuğun dil
gelişimidir. Çocuk oyunlarının çoğunluğu dil kullanımı gerektirmektedir dedi”. Oyun (boşa geçen
zaman) olarak görülmemeli, çocuk yaşına uygun materyaller seçilerek teşvik edilmelidir diye konuşan
Doç. Dr. Aktaş, şöyle devam etmiştir:
•

6. • “Çocuğu oyun sürecinden birden koparmamak gereklidir. Ayrıca, çocuğun oyuncağını kendisinin
seçmesine izin verilmelidir.
Çocuğu hediye olarak oyuncak alınacaksa yaşı ve gelişim düzeyi dikkate alınmalıdır. Fazla
gösterişli ve pahalı oyuncaklar yerine, kaslarını çalıştıracak, girişimciliğini ve hayal gücünü
artıracak materyaller seçilmelidir. Oyuncak alacak maddi imkanı bulamayan aileler de çocuklarını
sık sık parka götürmeli, oyun ihtiyaçlarını karşılamalıdır ”(miknatis).
•
• Hemen hemen her erkek çocuğun rüyasında kırmızı bir araba, her kız çocuğunun da düşlerinde
kocaman bir bebek vardır. Çıngıraklar, bez bebekler, uzaktan kumandalı arabalar…Zaman
zaman anne babalar için gereksiz görünebilen bu oyuncakların her birinin çocuk gelişiminde ayrı
bir yeri ve önemi var.
•
• “Oyuncaklar Çocukların Meslek Seçimlerinde Büyük Bir Etkendir! Oyuncak, çocukların kişilik ve
yetenek gelişimini sağlayarak, yetişkin dünyasına hazırlanmasına yardımcı olmaktadır, doğru
seçilen oyuncağın çocukların psikolojik gelişimi kadar, kültürel gelişimine ve hatta ileride meslek
seçimine de fayda sağlamaktadır. Örneğin arabalara merakı çok yoğun olan bir çocuğun ileride
yarış sporlarına ilgisi olması, lego ya da el hamurlarına ilgisi olan bir çocuğun da mimar ya da
mühendis olması olasıdır ” ( Uz. Dr. Abdurrahman Yıldırım).
•
• Oyuncaklara olan ilgi çocukların içinden gelmektedir ve çocuğu zorla başka bir oyuncağa
yönlendirmek imkansızdır. Önemli olan çok küçükken yeteneğini keşfetmek ve ona göre çocuğu
yönlendirmektir. Bu nedenle yaş grubuna göre çocuğa uygun oyuncağı almak son derecede
önem arz etmektedir.

8. • Çocuk, kendini ve çevresini oyun yolu ile tanır. Oynarken oyuncaklarıyla olsun,
çevresindeki kişilerle olsun etkileşim halinde olduğu için hem bilişsel becerileri
(zekası, hafızası, kelime bilgisi, duyguları…) hem de motor becerileri gelişmektedir.
•
Teknolojinin hızla ilerlemesiyle elektronik oyuncaklarda da artış görülmektedir. Çoğu
çocuğumuz zamanını artık ya bilgisayar başında sanal oyunlar oynayarak ya da
yaratıcılığı geliştirmeyen hatta şiddet içeren oyuncaklarla oynayarak geçiriyor
•
• Bu tür oyuncakların, çocukları hem psikolojik hem de fiziksel açıdan olumsuz yönde
etkilediği gözlenmektedir. Örneğin; son dönemlerde çocuklarımız bilgisayar başından
kalkamamaktadır. Böyle olunca da iletişim halinde olduğu tek varlık hiçbir alış veriş
de bulunmadığı bilgisayar ekranı olmaktadır. Hem kasları çalışmamakta, hem de
ekranla sevgi sadakat gibi güzel duyguları paylaşamamaktadırlar. Oyun alanı
daraldığı gibi yaratıcılıkları da kısıtlanmaktadır. Üstelik oynadıkları oyunlar da
genellikle savaş oyunları; yani, adam öldürmenin bir oyun olduğu, elinde silahı olanın
güçlü olduğu mesajını veren oyunlardır. Bu tür oyunlar özellikle internet kafelerde
ticari amaç güdüldüğü için bilgisayarlara yükleniyor. Bu konuda internet kafe işleten
kişilerin eğitilmesi ya da bu tür yerlerin denetlenmesi gerekmektedir.
•