Het tweedaags congres 'Open ruimte, open blik' (17-18 maart 2016) wilde op een originele manier de kracht en het belang van open ruimte in de verf zetten. Zowel insiders als outsiders lieten vanuit verschillende perspectieven hun licht op open ruimte schijnen. Daarnaast waren er een tiental creatieve 'ogenblikken': korte, ingezonden bijdragen in de vorm van filmpjes, beelden of lezingen. Tijdens de doe-sessies mochten de deelnemers zelf aan de slag. Foto's: © Merlin Meuris | Reporters Het Congres 'Open ruimte, open blik' is een gezamenlijk initiatief van de VRP, Ruimte Vlaanderen, VLM, Team Vlaams Bouwmeester, Departement Landbouw en Visserij, ILVO, INBO, Erasmushogeschool (Opleiding Landschaps- en Tuinarchitectuur), HoGent - School of Arts, KU Leuven (Faculteit Architectuur), Universiteit Antwerpen (Faculteit Ontwerpwetenschappen), Universiteit Gent (Vakgroep Geografie), Universiteit Hasselt (Departement Architectuur en Kunst) en Vrije Universiteit Brussel (Opleiding Stedenbouw en Ruimtelijke Planning), VVSG en VVP.

1. OPEN RUIMTE, OPEN PLAN
Tim Devos

2. Park spoor Noord
Community garden Toekomststraten
Scheldekaaien Ringland
Park groot Schijn

3. Economische waarde -
publiek eigendom
schaarse ruimte
gedeelde ruimte
veranderend
middenveld

4. Park spoor Noord
Community garden Toekomststraten
Scheldekaaien Ringland
Park groot Schijn

5. CO-PRODUCTIE
bron: Park groot Schijn, AGstadsplanning Antwerpen

6. CO-PRODUCTIE
Coproduction, as a collective endeavour, is a combination of
a needs-based and rights-based approach; it is inclusionary,
intends to secure political influence and to change the status
quo with specific projects, it combines local and scientific
knowledge on an equal base, and it provides an interaction
between the delivery of public goods (plans, policies,
projects) and building strong, resilient, mutually supportive
communities
“
”(Albrechts 2012)

7. BURGERBEWEGING
IN FEBRUARI / MAART 2013 CIRCULEERT ER EEN OPROEP
VAN EEN AANTAL INWONERS OM EEN VRAAG NAAR DE
STAD TE STELLEN OM EEN CONCEPTSTUDIE VOOR DE WIJK
IN TE DIENEN
OP29APRIL2013WORDTOPVRAAGVANDEBUURTBEWONERS
EEN INFOAVOND GEORGANISEERD WAAR DE VISIE VAN
ENKELE BEWONERS OVER DE WIJK ALS INSTEEK WORDT
GEPRESENTEERD
DE VRAAG VAN DE BEWONERS WORDT IN EEN BRIEF NAAR
ALLE LEDEN VAN HET COLLEGE GESTUURD
ER VINDT EEN 2E OVERLEG / WERKVERGADERING
PLAATS WAAROP IN GROEPJES WORDT NAGEDACHT OVER
MOGELIJKE/WENSELIJKE MAATREGELEN EN INGREPEN IN
DE WIJK...
OP 29 MAART 2013 STELLEN 40 BEWONERS VAN MUIDE
MEULESTEDE OFFICIEEL DE VRAAG AAN HET COLLEGE OM
EEN CONCEPTSTUDIE IN TE DIENEN
WIJ ZOUDEN GRAAG
EEN CONCEPTSTUDIE
INDIENEN VOOR
DE WIJK...
VIAE-MAILWORDENDEAANWEZIGEBEWONERSBEVRAAGD
UITDEANTWOORDENVANDEBEWONERSBLIJKTDUIDELIJK
WAAR EEN CONCEPTSTUDIE DE BUURT MEE ZOU HELPEN
MAAR DE DEADLINE OM EEN
AANVRAAG IN TE DIENEN VOOR 2013 IS
REEDS VERSTREKEN ...
DAAROM BESLIST MEN OM IN 2014 IN
TE DIENEN OM ZO DE VRAAG
GOED TE KUNNEN VOORBEREIDEN.
... EN JE ZIET STILAAN DAT EEN VASTE GROEP ZICH
BEGINT TE VORMEN... DE CONCEPTSTUDIEGROEP

8. POSITIE PLANNER

9. EINDTOESTAND?/TIJD

10. LOKALE KENNIS

11. PARK GROOT SCHIJN

12. PARK GROOT SCHIJN
burgerbeweging
Je tekent wel een logisch plan, maar als je dan niet
procesmatig met al die partijen samenzit dan komt er ook
niets collectiefs in de geesten en de hoofden van die mensen.
(...) Dus het idee was eigenlijk ook om die partijen te gaan
informeren over wat de plannen waren van de stad en eigenlijk
ook collectiever bezwaarschriften te gaan indienen.
“
”

13. PARK GROOT SCHIJN
intermediair
We hebben altijd gezegd, we willen niet één van jullie zijn.
Maar we willen tussen alle betrokken partijen staan. Dat is
een groot verschil. We hebben ons ook niet opgesteld van wij
willen jullie helpen tegen de stad, bij wijze van spreken.
“
”

14. PARK GROOT SCHIJN
momentum
We hebben al heel wat beleidsmakers de revue zien
passeren, dat is altijd voor een stuk opnieuw beginnen.
Participatieprocessen duren vaak heel lang, en al die
intensiteit moet eigenlijk heel lang aanhouden. Dus je
probeert continu vanalles in een proces te stoppen om het
dynamisch te houden.
“
”

15. PARK GROOT SCHIJN
lokale kennis
Er zijn heel veel relaties en toestanden die er al gebeurd waren
tussen mensen - dus jee moet daar veel tijd in steken een dat
zijn dingen die zeker ambtelijk nooit gebeuren. Dat gebeurt in
een ambtelijke, formele of professionele processen niet.
“
”

16. HOE REAGEREN?

17. organisaTorisch
planning
insTruMenTariuM
inhouDelijk

18. “Participatie gaat verder dan professioneel aangepakte
procedures van communicatie en consultatie, maar moet
worden gezien in een bredere optiek van sociale kennis,
samenlevingsopbouw en coproductie”

19. DEN DAM

20. Phase 1
Ambition note
The city formally
communicates their
intention to redevelop
the slaugtherhouse
site, along with a
series of conceptual
ambitions.
Petition
Damcomité starts up a
petition, asking to be
closely involved in the
planning process from
the start.
Meeting
alderman
Following the
petition, a first
meeting was
organized between
Damcomité and the
Alderman.
Info evening
In the local community
centre the ambition
note was presented to
the inhabitants. Ndvr
introduced themselves
and organized a first
workshop.
Droom den
Dam
The city formally
communicates their
intention to redevelop
the slaugtherhouse
site, along with a
series of conceptual
ambitions.
Workshop
Based on the first
collected research
output, a workshop
was organized by the
students from
Kuleuven, involving
different experts and
local actors.
Exhibition
Based on the
research conducted
by the students, this
mobile exhbition
presented a series
of storylines about
the neighbourhood.
Booklet
The output of all the
research, interviews
and workshops was
collected into a
booklet.
Policy
agreement
A formal policy
agreement was
approved, delineating
the structure and
organization for the
further participation
trajectory.
Presentation
preliminary
project
definition
Inhabitants were
invited to give
reactions to the
preliminary project
definition.
Scenario
workshop
Ndvr organized a
workshop based on
a series of fictional
design proposals,
preparing the
neighbourhood for
the masterplanning
process.
Lambertina
feesten
At a local
neighbourhood
festival Damcomité
presented their
recommendations for
the first time, asking
for extra input.
Workshop
Ambitions
A workshop was
organized by the
Kuleuven students,
aiming to evaluate
and finetune the
recommendations.
Recommenda-
tion
Damcomité
communicated their
recommendation in the
media and to the city.
Design
briefing
A briefing was
organized where the
project definition
was presented to the
design teams along
with the
recommendation
and research output
and a guided tour on
site.
Participation
charter
A participation charter
was formally signed at
city hall, between the
municipal actors, the
private owners,
Damcomité and ndvr.
Workshop
proposals
A workshop was
organized allowing
inhabitants to evaluate
the different
masterplan design
proposals.
apr-may-jun jul-aug-sep oct-nov-dec jan-feb-mar apr-may-jun jul-aug-sep oct-nov-dec jan-feb-mar jul-aug-sepapr-may-jun
2014
project
definition
delayed
Phase 2
20152013
Phase 3 Phase 4
DEN DAM

21. DEBAT
BEMIDDELENKENNIS
ONTWERPDYNAMIEKEN
ONTWIKKELAAR / INVESTEERDER
STADSPLANNER
URBANIST
ARCHITECT

22. VAARDIGHEDEN

24. EXPLOREREN
een situatie vanuit waarneming ter plekke
en een diversiteit aan bronnen onafhankelijk
scannen op potenties
TRANSDICIPLINEREN
ongeacht de eigen achtergrond waarnemen
en handelen door disciplines heen / niet louter
eigen ambities projecteren op de plek
TRANSFORMEREN
niet per se streven naar de realisatie van een
concreet ruimtelijk ontwerp maar voorstellen
formuleren dwars door de schalen heen
INKADEREN
gebruik maken van problemen bij het
benoemen van de potenties of opdracht voor
ruimtelijke verandering
AGENDEREN
onafhankelijk en wars van actualiteit kennis
verspreiden op de daarvoor geëigende
plaatsen
PROPAGANDEREN
een plek op de agenda opeisen door een sterk
activistische wijze van werken
INITIËREN
onafhankelijk als cultureel-maatschappelijke
actor het veranderingsproces organisatorisch
en financieel op gang brengen
FINANCIEREN
geld verdienen is niet het hoofddoel maar dient
de verandering
INVOLVEREN
persoonlijke aanwezigheid en betrokkenheid
als essentiële investering zien en vanuit loyaliteit
aan de plek het veranderingsproces mee
vormgeven
MANIFESTEREN / CONTROLEREN
een sleutelrol in de organisatie spelen door zelf
eigenaar van het concept te blijven, naast het
aanboren en verbinden van nieuwe netwerken
DEMOCRATISEREN
meer zeggenschap, meer betrokkenheid van
de omgeving bij de verandering leiden tot meer
kwaliteit ter plekke
CONTINUEREN
zorgdragen voor continuïteit van het
veranderingsproces voorbij het tijdelijke
VAARDIGHEDEN
PRAKTIJKEN
THE MEDIUM IS THE MESSAGE!
I love Noord
Bolo Boost
Eenmaal en WOW hotel
STADSKLAS
PLEK MAKEN - PLEK ZIJN
Schieblock
Zoho
RESOURCE CITY
Binckhorst
HARD KIJKEN
Koningsweg
DE OPDRACHT VOOR DE
VERANDERING
Park Groot Schijn
Damwijk
THIS IS NOT A PROJECT!
Freehouse Afrikaanderwijk

25. VRP LAB PARTICIPEREN
ruilverkaveling jesseren
1: omgaan met veranderingen
(timing, doelstelling) / toelaten
van onbestuurbaarheid
methode: open
platform; gelijke
informatie
2: open staan voor nieuwe
actoren in de loop van het
proces
niet alle ‘belangrijke
actoren’ zijn gekend in het
begin
3: vertrouwen op elkaars
competenties,
verantwoordelijkheidszin,
engagement, …
4: zichzelf organiseren
methode: een
duidelijk kader
te weinig budget om dit in heel
vlaanderen toe te passen. Lukt dit
zonder budget?
NEEN: beter overlaten aan spotane
initiatieven in dat geval.
Ref. de Merode. Regisseursschap van
de overheid werd enkel aanvaard op het
moment dat er geld beschikbaar
gemaakt werd
JA: Gentse Kanaalzone. Overheid gaat
zoeken bij lokale bedrijven naar
middelen
JA: herverkaveling betekent een
meerwaarde voor heel wat actoren.
Deze willen hier gerust voor investeren
5: speelveld kunnen
afbakenen: gaat het over
het uitwerken van een
masterplan, of beperken
we ons tot een beheerplan
6: expliciteren van eigen
meerwaarde en afzetten
t.o.v. de meerwaarde van
de groep
11: omgaan met de lange
doorlooptijd van een
proces
telkens opnieuw
uitleggen van dezelfde
ambitie
voorstel:
bewonersgroepen Gentse
Kanaalzone bevragen
kunnen wachten
8: traceren en verbinden van
bestaande dynamieken /
afstemmen van acties door
actoren
9: transparant
communiceren als groep /
verantwoordelijkheid
opnemen als groep
10: formaliseren van
tussentijdse beslissingen
methode: charter
KADER:
- duidelijke urgentie (?): nood
aan schaalvergroting,
maatschappelijke kost van
landschapsbeheer, etc.
- committee als juridisch
instrument
- grondenbank als
onderhandelingsinstrument
- duidelijk mandaat van de
lokale politiek
- heldere doelstelling:
herverkavelen
- randvoorwaarde: inzicht in
bestaande behoeftes
definiëren van een
gemeenschappelijke
tijdshorizon
opzet: engagement is
afhankelijk van de eigen
tijdshorizon
connectie maken -
luisteren -contact maken
met andere expertises
12: een kansenverhaal
vertellen
13: inzichtelijk maken van
het proces zelf (bvb in een
tijdlijn) - terugblikken en
vooruitblikken
methode: ceremonies en
rituelen inzetten bij
mijlpalen
methode: op terrein gaan
om te zien en te ervaren
contacten tussen mensen
(met naam en gezicht)
stimuleren
iedereen gelijkwaardig
behandelen
14: elkaar in de kijker
durven zetten

26. VRP LAB PARTICIPEREN
8 maart 2016
• Burgerbegroting district Antwerpen: Hanne Bastiaensen
• Metropolitaan Kustlandschap 2100: Joachim Declerck (AWB)
• Ruilverkaveling Jesseren, Borgloon Kortessem &Tongeren: WimVandenrijt & Olga Jongeneelen
20 april 2016
• Burgerbeweging De Koep,Turnhout: JefVan Eyck (de Koep)
• Bewonersvereniging Spoor Oost, Antwerpen: Jo Haest,
• Leefstraten, Gent
11 mei 2016
• Stadsklas, Stroom Den Haag
november 2016
• Werelddag van de stedenbouw
agenda