2. QUE É UN CALIGRAMA?
O caligrama é un poema, frase ou palabra, cuxo propósito é formar unha figura sobre o que este poema, no
que o tipo de letra, caligrafía ou escrita é organizado e configurado de forma que crea unha especie de
imaxe visual (poesía visual). A imaxe creada polas palabras expresa visualmente o que a palabra ou as
palabras non din. Nun poema, que expresa o tema presentado polo texto do poema.
3. GRECIA E ROMA
Os primeiros caligramas coñecidos débense a poetas gregos do período helenístico (siglo IV- año 30 a.C.)
Esta modalidad poética ten unha raíz relixiosa, pois provén de ofrendas e exvotos sobre os que se
inscribían o nome do doante e a ocasión da doación en líneas –ou versos- que, por necesidade
adaptanse á forma do obxecto ofrecido. O poema-huevo de Simmias foi composto sobre ese obxecto. A
súa lectura debíase facer xirando a man.
A técnica foi imitada por poetas latinos. Os romanos chamaron a estas poesías- e a outras nas que de
algún xeito interviñan factores visuais- technopaegnia (nome proposto por Ausonio) o carmina figurata.
4. IDADE MEDIA
Os caligramas non foron descoñecidos durante a Idade Media. Moitos dos exemplos desta época que
conservamos non son caligramas propiamente ditos porque conteñen elementos pictóricos. É común nesta
época achar exemplos de caligramas en prosa. A Biblioteca Nacional de París garda un manuscrito grego
dos Hechos de los Apóstoles (s.X) que contén cerca de mil caligramas en prosa.
5. RENACEMENTO
O humanismo do século XVI, tras descubrir os caligramas clásicos, tratou de imitalos, tanto en grego e
latín como en lenguas vulgares, de modo que este xénero poético revitalizóuse.
Xulio César Scaligero (1484-1558) publica un texto en forma de ovo de ruiseñor – no que fai referencia a
Simmias- e outro en de ovo de cisne. O ovo, de orixe clásico, e por difundirse a través dun erudito tan
influente como Scaligero, reaparecerá a miudo despois.
Un dos autores que cultivará este xénero é François Rabelais (1494-1553). En 1572 aparece un libro que
recolle caligramas compostos por alumnos: unha frauta latina, un laberinto, un rombo, unhas ás gregas...
6. BARROCO
Se existiu algún caligrama en español, non se conserva. Non se exclue a posibilidade de que existiran, pero
deberon de ser casos aislados. O humanismo renacentista dos Séculos de Ouro non foi o suficientemente
forte para asimilar esta tradición clásica.
Sen embargo, conservanse moitos exemplos procedentes dos Países Baixos. En Alemania, os caligramas
tamén tiveron unha considerable importancia. Se coñecen moitos editados en follas soltas de
felicitación, pésame, etc. Nos que predominan as formas de copa e corazón. Os caligramas máis famosos
foron os dos poetas da "escola de Nürnberg" , quenes escribiron moitas poesías deste tipo co desexo de
seguir ata o derradeiro extremo o principio horaciano ut pictura poesis (como a pintura así é a
poesía) . Italia, Francia e Inglaterra tamén deron exemplos do cultivo desta modalidade poética.
7. S. XVIII
No s.XVIII, en Alemania se sigue prestando moita atención ao caligrama, incluso na vertente máis popular.
Se coñecen exemplos de poesías anónimas escritas para acontecementos cotidiás: bodas, felicitacións...
En Francia tamén foron correntes este tipo de composicións nas sátiras políticas.
8. S. XIX e XX
O caligrama segue o su recorrido histórico. Do século XIX é coñecido o caligrama que Lewis
Carrol incluiu no capítulo terceiro da súa Alicia no País das Marabillas (1865).
Hacia 1913, Wilhelm Apollinaris de Kostrowitsky, máis coñecido coma Guillaume Apollinaire
(1880-1918), volve a cultivar o technopaegnia. O poeta e crítico francés chamou idéogrammes
lyriques as súas primeiras produccións, que apareceron na revista Les Soirées de Paris (1914).
En 1918 publicouse o libro de Apollinaire titulado precisamente Calligrammes. Poémes da
Paix et de la Guerre (1913-1916). Este libro inicia a revitalización dos caligramas. Co fervor
vanguardista dos anos 20, estas composicions, consideradas unha novidade absoluta,
puxéronse de moda en todo o mundo occidental.
O caligrama moderno saiu do estricto mundo literario para invadir a publicidade, o cómic, as
cubertas dos libros, etc.
