2. O caligrama é un poema, frase ou palabra na que o propósito é formar unha figura
sobre o que trata na cal a tipografía, a caligrafía ou texto manuscrito arránxase e
forma unha imaxe visual.
Caligrama de Guillaume Apollinaire,
un famoso creador de caligramas.
3. Na modernidade deuse coas Vangardas de principios do século XX e máis
concretamente co cubismo literario e os posteriores Creacionismo e Ultraísmo; o
poeta cubista francés Guillaume Apollinaire foi un famoso creador de caligramas. O
poeta creacionista chileno Vicente Huidobro xa incluíra o seu primeiro
caligrama, "Triángulo armónico", no seu libro Cancións na Noite (1913). Con
Apollinaire, os caligramas poñense de moda nas primeiras décadas do século XX.
Debemos ao poeta vangardista Guillaume Apollinaire a moda da creación deste tipo
de poemas visuais no século XX. A influencia de Apollinaire na poesía posterior a
1918 supuxo a creación de numerosos exemplos de poemas visuais en diversas
linguas e culturas.
4. Aínda que este tipo de expresión poética adxudícase a Guillaume Apollinaire (1880-
1918) cando se publica o libro “Caligramas” en 1918, Juan José Tablada (1871-1945)
tamén se revelou das formas de expresión poéticas tradicionais como o demostra
no seu libro “Li-Po e outros poemas” (1920), sendo que os "madrigales ideográficos"
segundo Octavio Paz, foran elaborados polo poeta en 1911. Con todo, fálase de que
Appollinaire escribiu devanditos poemas entre 1913 e 1916.
O primeiro caligrama que se coñece de Appollinaire compúxoo aos catorce anos. Esta
forma foi estudada por el na Biblioteca Nacional a través dos textos “Mezcolanzas de
Tabourot des Accords” que era unha colección de acrósticos, equívocos, adiviñas e
que o autor describe aí mesmo como "versos para cosquillearse e facerse rir un
mesmo e deseguido aos demais".
5. Este libro tivo dúas edicións unha en 1582 e a outra en 1662. A outra obra tamén
estudada foi “Touches” de 1585. Entre os peches no cuartel e no hospital
Appollinaire dedicouse ao debuxo e a pintura e aí é onde xorden os caligramas (cun
retrato de Picasso). Nesta forma as palabras aspiran a unha forma plástica para
completar a idea poética no poema.
A literatura hispánica conta con interesantes autores de caligramas; entre outros, os
españois Guillermo de Torre, Juan Larrea e Gerardo Diego; os peruanos Carlos
Oquendo de Amat, Jorge Eduardo Eielson e Arturo Corcuera; o mexicano Juan José
Tablada; o cubano Guillermo Cabrera Infante; o arxentino Oliverio Girondo ou o
uruguaio Francisco Acuña de Figueroa. En lingua catalá, destacan Joan Salvat-
Papasseit e Joan Brossa. Máis recentemente Gustavo Veiga creou unha variedade de
tipo plástico á que el mesmo denominou caligrama pictográfico.
7. Cabe lembrar non obstante que as orixes do caligrama remóntanse á antigüidade, e
consérvanse en forma escrita desde o período helenístico grego.
Os primeiros caligramas coñecidos débense a poetas gregos do período helenístico
(século IV- ano 30 a.C.) Esta modalidade poética ten unha raíz relixiosa, pois
procede de ofrendas e exvotos sobre os que se inscribían o nome do doante e a
ocasión da doazón en liñas -ou versos- que, por necesidade adaptábanse á forma
do obxecto ofrecido. O poema-ovo de Simmias foi composto sobre este obxecto. A
súa lectura debía facerse virando a man.
Simmias de Rodas
III siglo aC
8. A técnica foi imitada por poetas latinos. Os romanos chamaron a estas poesías- e a
outras nas que dalgún modo interviñan factores visuais- technopaegnia (nome
proposto por Ausonio) ou carmina figurata.
Os caligramas non foron descoñecidos durante a Idade Media. Moitos dos exemplos
desta época que se conservan non son caligramas propiamente devanditos porque
conteñen elementos pictóricos. É común nesta época achar exemplos de caligramas en
prosa. A Biblioteca Nacional de París garda un manuscrito grego dos Feitos dos
Apóstolos (s.X) que contén preto de mil caligramas en prosa.
9. O humanismo do século XVI, tras descubrir os caligramas clásicos, tratou de imitalos,
tanto en grego e latín como en linguas vulgares, de modo que este xénero poético
revitalizouse.
Xullo César Scaligero (1484-1558) publica un texto en forma de ovo de ruiseñor -no
que fai referencia a Simmias- e outro en forma de ovo de cisne. O ovo, de orixe
clásica, e por difundirse a través dun erudito tan influente como Scaligero,
reaparecerá a miúdo despois.
Un dos autores que cultivará este xénero é François Rabelais (1494?-1553). En 1572
aparece un curioso libro que recolle numerosos caligramas compostos por alumnos:
unha frauta latina, un labirinto, un rombo, unhas ás gregas...
10. Se existiu algún caligrama en español, non se conserva. Non se exclúe a posibilidade
de que existisen, pero deberon de ser casos illados. O humanismo renacentista dos
Séculos de Ouro non foi o suficientemente forte para asimilar esta tradición clásica.
Con todo, consérvanse moitos exemplos procedentes dos Países Baixos. En
Alemaña, os caligramas tamén tiveron unha considerable importancia. Coñécense
moitos editados en follas soltas de felicitación, pésame, etc. nos que predominan as
formas de copa e corazón. Os caligramas máis famosos foron os dos poetas da "escola
de Nürnberg" , quen escribiron moitas poesías deste tipo co desexo de seguir até o
último extremo o principio horaciano ut pictura poesis (como a pintura así é a poesía).
Italia, Francia e Inglaterra tamén deron exemplos do cultivo desta modalidade
poética.
11. No século XVIII, en Alemania séguese prestando moita atención ao caligrama, mesmo na
vertente máis popular. Coñécense exemplos de poesías anónimas escritas para
acontecementos cotiáns: vodas, felicitacións...
En Francia tamén foron correntes este tipo de composicións nas sátiras políticas.
12. Imaxes sacadas de google imaxes.
Información de wikipedia, profesor en línea e materiais de lengua.
