Kolejnym etapem na drodze do zoperacjonalizowania danej wielkości jest powiązanie wy¬różnionego przez badacza zbioru wielkości, dookreślającego znaczenie badanego pojęcia, z odpowiednimi, to jest pozostającymi w re¬lacji istotnościowego następstwa, danymi obserwowalnymi. Zabieg ten w literaturze przedmiotu określa się jako dobieranie wskaźników danej wielkości (obszerne infor- macje na temat wskaźników Czytelnik znaj¬dzie np. u Nowaka, 1985; czy Brzezińskie¬go, 1997). Przez zmienną (wskaźnik) będziemy tu rozumieć każdy czynnik obserwowalny, o którym badacz sądzi, że jest on powiązany z wielkością teoretyczną. Podejmując decyzję o włączeniu danej zmiennej do analizowane¬go przezeń zbioru zmiennych, badacz kieru¬je się ustalonymi przez siebie zasadami ope- racjonalizacji. Zasady operacjonalizacji od¬zwierciedlają jego sądy dotyczące sposobów przejawiania się wielkości teoretycznych na poziomie danych obserwacyjnych. Można posługiwać się nie jedną, a wieloma zmiennymi - tym samym ujmować zjawiska wielowymiarowo. To z kolei rodzi nowe pyta¬nia: czy analizować poszczególne zmienne nie¬zależnie, czy też należy tworzyć na ich podsta¬wie zagregowaną miarę - tu: indeks? Analizując szczegółowo rzeczywistą prak¬tykę badawczą, możemy się przekonać, że ba¬dacze zazwyczaj stosują drugie rozwiązanie. Taką zagregowaną miarą jest na przykład globalny wskaźnik i jego miara liczbowa

1. OKRES PRENATALNY – OKRES KRYTYCZNY DLA PRZYSZŁEGO ŻYCIA

2. Spis treści:
1. Okres prenatalny
2. Wady wrodzone
3. Rodzaje teratogenów
4. Styl życia matki
5. Stan emocjonalny kobiety w ciąży

3. Okres prenatalny to czas rozwoju dziecka w łonie matki od poczęcia do narodzin. Od momentu
zapłodnienia następuje bardzo dynamiczny proces podziału komórek, kształtują się poszczególne organy i
całe układy narządów, układ nerwowy, a także struktura osobowości i podstawy świadomości.
Jednocześnie okres prenatalny jest bardzo wrażliwy na negatywne oddziaływania różnych szkodliwych
czynników – tzw. teratogenów. Dlatego też jest to kluczowy etap rozwoju dziecka i decydujący o jego
funkcjonowaniu po urodzeniu.

4. TERATOGENY – to zewnętrzne czynniki środowiskowe tj.: chemikalia, promieniowanie, środki
farmaceutyczne i wirusy, powodujące różne wady wrodzone: deformacje fizyczne, silnie ograniczony
wzrost, ślepotę, uszkodzenie mózgu, a nawet śmierć.
 Negatywny wpływ teratogenów na zachowanie dziecka i jego rozwój psychologiczny często jest
odroczony w czasie.
 Efekty teratogenne są różne dla różnych genotypów;
 Różne teratogenny mogą wywoływać taki sam defekt;
 Pojedynczy teratogen może wywoływać różne zmiany;
 Czas wystawienia na działanie teratogenu i większa dawka zwiększa prawdopodobieństwo poważnego
uszkodzenia.

5. Wada wrodzona – defekt obecny od narodzin (choć nie od razu zauważalny). Może wynikać z wpływów
genetycznych, prenatalnych lub komplikacji przy porodzie. Najsilniejszy wpływ i zagrożenie dla rozwoju
danej części ciała lub układu narządów teratogenny powodują w czasie, gdy dana struktura się kształtuje i
najszybciej rośnie - okres wrażliwy. Dla dziecka jest to stadium zarodka czyli od 3 do 8 tygodnia życia
prenatalnego.
Drugi miesiąc – krytyczna faza ciąży.
Możliwe wady:
Wiek: od 3 do 8 tygodnia – fizyczne wady głowy i ośrodkowego układu nerwowego;
od połowy 3-go do połowy 6-go tygodnia – serce; 4-5 tydzień – ręce, nogi, oczy;
6 tydzień – zęby; 7 – 9 tydz. – podniebienie; 4-9 tydz. – uszy.
Niektóre układy narządów np.: oczy, genitalia, układ nerwowy, mogą zostać uszkodzone w czasie trwania
całej ciąży.

6. RODZAJE TERATOGENÓW:
1. Środowiskowe - ciężarna może nawet nie zdawać sobie sprawy z ich występowania i nie ma wpływu na kontakt z
nimi. Należą do nich:
 pestycydy, metale ciężkie, chemikalia i zanieczyszczenia wytwarzane przez przemysł;
 barwniki, dodatki do żywności, sztuczne słodziki (w jedzeniu, napojach), środki chemiczne w produktach
kosmetycznych;
 substancje szkodliwe wdychane z powietrzem i występujące w wodzie.
2. Promieniowanie – wysoki poziom promieniowania jonizującego np.: prześwietlenia rentgenowskie – nie
ma dokładnych badań, ale wiemy, że duże dawki są bardzo szkodliwe, powodują rozległe wady, a nawet
śmierć dziecka.
Również ojciec wystawiony na działanie promieniowania oraz innych środków toksycznych (gazy,
alkohol, narkotyki) może doprowadzić do pogorszenia jakości nasienia, mutacji i uszkodzić swoje
chromosomy. Tym samym ma wpływ na wystąpienie wad genetycznych swojego dziecka lub poronienie.

7. 3. Choroby, które przechodzi ciężarna – wirusy, bakterie czy pasożyty przenikając barierę łożyska mogą
uszkodzić rozwijający się zarodek czy płód, ponieważ jego układ odpornościowy jest jeszcze niedojrzały i nie
wytwarza wystarczająco dużo przeciwciał. Do chorób matki zagrażających dziecku w okresie prenatalnym
należą:
o różyczka, toksoplazmoza, ospa wietrzna, cukrzyca, grypa, bakteryjne zapalenie dróg moczowych.
Większość tych dosyć powszechnych i często występujących chorób nie wpływa znacząco na stan zdrowia
matki, ale są bardzo niebezpieczne dla dziecka.
o Choroby przenoszone drogą płciową: syfilis, opryszczka narządów płciowych, nabyty niedobór odporności
AIDS.
4. Środki farmaceutyczne – nawet słabe leki, które przyjmuje kobieta w ciąży mogą okazać się bardzo groźne
dla rozwijającego się organizmu.
 Leki przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe, cytostatyczne (terapia chorób nowotworowych), przeciwcukrzycowe:
atenol, antydepresanty (zawierające lit), aspiryna, ibuprofen, antybiotyki: tetracykliny, środki hormonalne
(antykoncepcyjne czy zapobiegające poronieniom: DES).
Niektóre leki są łatwo dostępne dlatego ważne jest aby przed przyjmowaniem jakichkolwiek leków
skonsultować się z lekarzem.

8. 5. Alkohol wpływa pośrednio i bezpośrednio na rozwój płodu upośledzając działanie łożyska.
Powoduje:
 FAS – alkoholowy zespół płodowy – zespół wad wrodzonych: mikrocefalia (mała głowa), deformacje
serca, kończyn, stawów, większa drażliwość, nadaktywność, drgawki. Dzieci z FAS są mniejsze,
wykazują wolniejszy rozwój fizyczny, problemy z adaptacją.
 FAE – alkoholowy efekt płodowy – zbiór łagodnych wad wrodzonych u dzieci, których matki piją
rzadko lub umiarkowanie. Objawy to opóźniony rozwój fizyczny, problemy z motoryką i skupieniem
uwagi, obniżona sprawność intelektualna. Badania za pomocą rezonansu magnetycznego wykazały
anomalie strukturalne w mózgach dzieci z FAZ i FAE.
 Negatywne skutki picia alkoholu przez matkę dotyczą również psychiki dziecka –
prawdopodobieństwo depresji już w wieku 6 lat.
 Nie ma określonej ilości bezpiecznej spożycia alkoholu ani okresu wrażliwego dla złego wpływu
alkoholu na rozwijający się płód. Picie może być równie szkodliwe przez cały okres ciąży.

9. 5. Palenie papierosów
 zwiększa ryzyko poronienia i śmierci niedługo po porodzie, opóźnia wzrost płodowy;
 przyczynia się do występowania ciąży pozamacicznej;
 powoduje u noworodków nadciśnienie, nienormalne funkcjonowanie płuc, szybsze i bardziej zróżnicowane
bicie serca, rozszczep wargi, rozszczep podniebienia;
 nikotyna i tlenek węgla szybko przenika do krwiobiegu matki i dziecka, a upośledzając łożysko zmniejsza
przekazywanie tlenu i substancji odżywczych.
 Badania wykazały, że nikotyna działa jak stymulator dla innych szkodliwych substancji (leki, narkotyki) i
potęguje teratogenne działanie innych środków;
 Zaburzenia zachowania: ADHD.
 UWAGA! Poziom nikotyny u płodu może być nawet o 15% wyższy niż u palącej matki;
5. Narkotyki zdają się nie wywoływać poważnych deformacji fizycznych, ale powodują szereg zaburzeń
poznawczych i behawioralnych (budowa mózgu, obniżone IQ, reakcje emocjonalne zwłaszcza u chłopców);
 Brak zainteresowania otoczeniem przez 1-2 tydzień życia, drgawki, zaburzenia snu co przekłada się na
opóźnienia w rozwoju poznawczym w wieku szkolnym;
 Objawy nerwicy i depresji;
 60-80% dzieci rodzi się z uzależnieniem od narkotyków, które zażywała jego matka i doświadcza objawów
odstawiennych;
 wysoka drażliwość, słabe ssanie, przenikliwy płacz.

10. STYL ŻYCIA MATKI
Chociaż nie na wszystkie jednak na wiele teratogennych czynników przyszła mama ma duży wpływ i powinna zrobić wszystko co może aby je
wyeliminować lub ograniczyć. To czego należy bezwzględnie unikać to alkohol, papierosy, narkotyki.
Równie ważny jest styl życia przyszłej mamy: jej wiek, ruch, higiena osobista, odżywianie, wiedza, środowisko w którym żyje, zdrowie emocjonalne.
o Umiarkowany wysiłek fizyczny(np.: spacery na świeżym powietrzu) jest potrzebny, ale należy pamiętać, że zbyt ciężka praca czy ćwiczenia
mogą spowodować poronienie zwłaszcza w 1 trymestrze.
o Wiek kobiety wiąże się z ryzykiem śmierci dla niej jak i dla płodu czy noworodka. Zbyt młody wiek: 16 lat i mniej – większe ryzyko
przedwczesnego porodu, komplikacji przy porodzie i niskiej wagi niemowląt. Z reguły większość tych zagrożeń niweluje fachowa opieka
prenatalna i w czasie porodu.
o Wiek powyżej 35 roku życia też zwiększa prawdopodobieństwo poronienia, komplikacji w czasie ciąży i porodu nawet przy dobrej opiece
medycznej. (występowanie aberracji chromosomowych).
o Zalecany jest wczesny kontakt z lekarzem, który zleci badania, suplementy czy szczepienia. Po wywiadzie mogą okazać się potrzebne bardziej
szczegółowe badania czy testy np.: genetyczne. Systematyczne konsultacje z lekarzem są bardzo ważne. To on odpowie na wszystkie pytania i
obawy ciężarnej, udzieli porad dotyczących zdrowego trybu życia i żywienia. Lekarz będzie monitorował przebieg ciąży i dostosuje działania do
indywidualnych potrzeb matki i dziecka.
Tak więc najważniejszym środkiem zapobiegającym powstawaniu wad wrodzonych jest regularna opieka prenatalna i świadomość rodziców.
o Zdrowa i dobrze zbilansowana dieta zapewnia prawidłowy rozwój prenatalny, ale zaleca się suplementację kwasu foliowego co pomaga
zapobiegać rozszczepowi kręgosłupa i zespołowi Downa. Magnez i cynk poprawia funkcjonowanie łożyska.
o Natomiast niedożywienie opóźnia rozwój prenatalny i powoduje mały wzrost i niedowagę noworodków. Efekty niedożywienia zależą od
momentu, w którym do niego dochodzi. W 1-wszym trymestrze mogą wystąpić zaburzenia formowania się rdzenia kręgowego i poronienia. W
3-cim trymestrze: niska waga urodzeniowa, mała głowa, dziecko może nie przeżyć roku. Badania pokazują, że mózg niedożywionych dzieci jest
lżejszy i ma mniejszą liczbę komórek mózgowych.

11. STAN EMOCJONALNY CIĘŻARNEJ
Emocje to bardzo ważny i wrażliwy czynnik wpływający bezpośrednio na matkę i dziecko, które wyczuwa
różnice w głosie matki, w dźwiękach wydawanych przez serce i krwiobieg.
Emocje jakich doświadcza kobieta w ciąży i reakcje organizmu (układ hormonalny) mocno wpływają na jej
decyzje i zachowania (odżywianie, alkohol, palenie, narkotyki), a te automatycznie na rozwój płodu.
 Stres powoduje wydzielanie potężnych dawek kortyzolu czy adrenaliny (hormon aktywujący), które kierują
przepływem krwi do dużych mięśni i ograniczają dopływ tlenu i substancji odżywczych do płodu, a w
konsekwencji - ograniczony wzrost prenatalny, niską wagę urodzeniową, przedwczesny poród i inne
komplikacje porodowe oraz trudne zachowania niemowląt.
 Negatywny wpływ na matkę i dziecko ma długotrwały i silny stres. Osłabiony układ odpornościowy matki
czyni ją bardziej podatną na choroby zakaźne. A zdrowie matki to zdrowie dziecka.
W zapobieganiu złym skutkom trudnych emocji fundamentalne znaczenie ma środowisko w jakim żyje
kobieta, wsparcie ojca dziecka bądź innych osób, poczucie bezpieczeństwa, jej dojrzałość.
Dobrym wyjściem jest szukanie wsparcia na zewnątrz - fachowa pomoc dotycząca redukcji stresu i radzenia
sobie ze stresem.

12. Organizm kobiet ma mechanizmy przystosowujące ją do tego wysiłku i ochraniające dziecko. W
większości przypadków, mimo braku idealnych warunków, ciąża przebiega prawidłowo – 95% dzieci
rodzi się zupełnie zdrowych. Wiele ma tylko nieznaczne, krótkotrwałe lub odwracalne problemy. Czuła
opieka i bliski kontakt z mamą i tatą są niezastąpionym środkiem prawidłowego rozwoju każdego
dziecka. Świadome macierzyństwo i nastawienie psychiczne kobiety oraz radość jaką dają dzieci
sprawiają, że ciąża może być pięknym czasem.

13. Dziękujemy za uwagę.