3. कोरोनाभाइरसका क
ु रा
1. िास्क लगाउँदा शरीरिा अक्सिजनको िात्रा घट्छ।
2. रुसी राष्ट्र पमि पुमटनले लकिाउन लागु गनच मर्मियाखानाका मसिंहहरू सिकिा छोिे।
3. क
े न्यािा कोरोना भगाउन मिमियन पास्टरले मिटोल मपलाइमदए।
4. नेपाल आएर फमक
च एकी मिस वर्ल्चकी अध्यक्षलाई कोरोनाभाइरस सङ्क् ििण भयो।
5. िेक्सिकोिा जुम्ल्याहा जक्सिएपमछ नाि कोरोना र भाइरस राक्सखयो।
6. नेपालकी राष्ट्र पमिले मिलहरी बेर्ेर कोरोना कोषिा रकि जम्मा गररन्।
7. र्ीनसँग कोरोनाभाइरस बनाउन मिलेर काि गने वैज्ञामनक अिेररकािा पिाउ परे।
8. प्रि, िन्त्री र सािंसदको िलब नकामटने, प्रहरीको िात्र िलब कामटने भयो।
4. िी सबै मिथ्या सूर्ना हुन्
यी सबै सूर्ना नेपाल फ्याक्ट र्ेकले िथ्यजाँर् गरेर मिथ्या वा अपुष्ट् भएको बिाएको छ।
उसले िार्च १ यिा ८६ वटा यस्ता सूर्नाहरू मिथ्या भएको पत्ता लगाएको छ।
नेपालक
ै साउथ एमशया र्ेकले ३० वटा िथ्याजाँर् गरेको छ।
सय ँ हजार ँ यस्ता मिथ्या सूर्नाहरू फ
ै मलरहेका छन्।
अन्तराचमष्ट्र य रूपिा AFP Factcheck ले कोरोनाभाइरससम्बन्धी िात्रै ६१९ वटा यस्ता मिथ्या
सूर्नाको बारेिा लेखेको छ।
अमहले सिंसारिा मिथ्या सूर्ना यमि धेरै फ
ै मलएको छ मक त्यस्ता सूर्नाहरूको बारेिा लेख्ने
factchecking सिंस्थाहरू हजार ँ भइसक
े का छन्।
5. यो मभमियो
हेनुचभयो?
पमहलो पटक मवस्तृि
खुलासा, जान्नुहोस् अदृश्य
खेल, क
े हो वास्तमवकिा ?
Nabin Joshi
(Psychologist)
Trending 221K views
7. मिथ्या सूर्ना क
े हो?
मिथ्या सिार्ार (अङ्क् रेजीिा fake news वा disinformation वा
misinformation) भनेको िूलिः
झुटो वा गलत वा भ्रिपूर्य वा अनर्यरूपिा
घटना, अमिव्यक्ति, तथ्याङ्क र तर्
य प्रयोग गरेर वा व्याख्या गरेर
सिाचार, सूचना वा जानर्ारीका रूपिा प्रस्तुि आिसञ्चारका
िाध्यि वा सोसल मिमिया वा इन्टरनेटका सािरी हुन्।
यस्ता सािरीको िूल उद्देश्य जनित प्रिामित गनुच हुन्छ ।
8. मिथ्या सूर्नाका प्रकारहरू
Misinformation / Disinformation
१. हामन गने उद्देश्य नभएका िर पाठकलाई िूखच बनाउन व्यङ्क
् यात्मक
२. शीषचक वा िक्सिरसँग िूल लेखन िेल नखाने भ्रिपूणच सम्बन्धका आधार
३. क
ु नै सूर्नाको अनथच प्रयोग गरी मवषय वा व्यक्सिबारे भ्रि मसजचना गने
४. सही सूर्ना वा घटना वा अमभव्यक्सिलाई गलि सन्दभचिा प्रयोग
५. क
ु नै आमधकाररक स्रोि वा व्यक्सिका नािका झुटो अमभव्यक्सि प्रयोग
६. क
ु नै िथ्य वा िथ्याङ्क वा घटना वा िक
च वा िक्सिरलाई िोििरोि गररएका
७. हुँदै नभएका घटना वा िथ्य वा अमभव्यक्सि वा स्रोि प्रयोग गररएका
(फस्टच िर ाफ्ट न्यूज)
9. सूर्ना मिथ्या नहुन…
त्यसिा प्रयोग गररएका
िथ्य,
िथ्याङ्क,
घटना,
घटनािि,
स्रोि,
व्यक्सि,
अमभव्यक्सि,
िक्सिर,
सिय र
सन्दभच
सबै
सही,
पूणच र
िक
च सङ्गि हुनु जरुरी हुन्छ ।
यीिध्ये र्
ु नै एर्िा प्रश्न गनच समकने अवस्थािा
त्यो सािरी मिथ्या सूर्ना हुने सम्भावना रहन्छ
।
18. इन्टरनेटले याएको हो ि?
िहाभारि: “अश्वस्थािा हिोहि”
सन् २००० को ऋमिक रोशन काण्ड
इन्टरनेटको मवकासपमछ धेरै भएको हो।
सन् २०१६ िा िोनर्ल् टरम्पको मवजय
19. ऋमिक रोशन काण्ड
स्टार मटभीको अन्तवाचिाचिा ‘ि नेपाल र नेपाललाई घृणा गछुच ’ भनेको भमनएको िर
अमियो वा मभमियो प्रिाण छै न।
देशभर दङ्गा – कम्तीिा ५ जनाको िृत्यु।
ित्कालीन नेपाल कम्युमनस्ट पाटी िालेका ित्कालीन िहासमर्व बािदेव ग ििले
बीबीसी नेपाली सेवासँगको अन्तवाचिाचिा भनेको भनाइ:
His remarks were heard on TV channels, it was in the papers. Just
because Hrithik Roshan has denied ever making such comments today
and so on, can we say that is true? Can you give proof of that? He
definitely said it… He has definitely insulted Nepalis and Nepal. The
Nepali people poured their sentiments against that insult and that
should have been allowed. But the government - which is used to
wagging its tail in front of Indian rulers - this time too crushed the
protests, shot them...
20. कसले फ
ै लाउँछ मिथ्या सूर्ना?
जसले पमन फ
ै लाउन सक्छ
तर
सिाजिा अमपमनयन मलिर िामनएका मशक्षक,
पत्रकार, मर्मकत्सक, नेिा वा प्रमिमिि
व्यक्सिहरूले फ
ै लाउँदा त्यसलाई धेरैले मवश्वास
गछच न्।
21. मिथ्या सूर्नाका िीन प्रकार
गलि हुन्छ िर
फ
ै लाउनेले त्यसलाई
सही भन्ठानेर
फ
ै लाइरहेको
फ
ै लाउनेलाई गलि हो
भनेर थाहा हुन्छ िर पमन
जानाजानी, मनयिवश
अरुलाई भ्रमिि पानच
फ
ै लाइन्छ
मबगाररएको सूर्ना
(सत्य/अधचसत्य
हुनसक्छ) िर व्यक्सि,
सिंगठन वा देशप्रमि
हानी फ
ै लाउने
उद्देश्यले फ
ै लाइन्छ।
24. मकन फ
ै मलन्छ?
शीषचकक
ै आधारिा किेन्ट, लाइक र सेयर गदाच
सूर्नाको मवश्वसनीयिा परख नगदाच
‘होइन भने ि क
े भयो र, हो रहेछ भने ि बच्छन्’ नी भन्ने सोर्ले गदाच
मिथ्या हो भनेर थाहा पाएका व्यक्सिहरूले रोक्ने प्रयास नगदाच
25. कसरी मर्न्ने मिथ्या सिार्ार?
सािरी प्रकाशकको
मवश्वसनीयिा
साइटको नाि र ठे गाना
शीषचक र सािरी
लेखक वा पत्रकारको नाि
िथ्य र अमभव्यक्सिका स्रोि
प्रकाशकको सङ्क् ख्या
प्रकामशि मिमि
पक्ष/मवपक्ष वा आरह िथा
पूवाचरह
आलोर्नात्मक दृमष्ट्
सिार्ारका आधारभूि ित्व
भाषा र व्याकरण
सिार्ारलाई मदइएको स्थान
26. क
ु नै सािरीले िपाई
ँ को क
ु नै भावनालाई
(जस्तो खुशी, दुख, दया वा ररस) लाई धेरै
असर गछच भने िी मिथ्या हुने सम्भावना धेरै
हुन्छ।
त्यसै कारण नै मिथ्या सूर्नाहरू र्ाँिै धेरै फ
ै मलन्छन्।
31. त्यसो भए क
े गने ि?
सिय छ भने सािरी सही छन् मक छै नन्
भनेर परीक्षण गनुचहोस् । अन्य पत्रपमत्रकािा
छ मक छै न हेनुचहोस्। सम्बक्सन्धि
व्यक्सिहरूसँग सोध्नुहोस्।
34. त्यसो भए क
े गने ि?
क
ु नै पमन सािरी आफ्नो सोसल मिमियािा
सेयर गनच वा त्यसका सूर्नाका आधारिा
आफ्नो मवर्ार राख्न हिार नगनुचहोस्।
35. त्यसो भए क
े गने ि?
सोसल मिमियािा सेयर गररएका मवर्ार वा
सािरी को र कमि जनािा पुग्छ भन्ने क
ु राको
अनुिान गनच कमठन हुन्छ । यसथच अनावश्यक
क
ु रा वा गलि सूर्ना रिाइलो वा अन्य क
ु नै
कारणले पमन लेख्ने वा सेयर गने नगनुचहोस् ।
36. त्यसो भए क
े गने ि?
मिथ्या सूर्ना हो भन्ने थाहा पाउनेमबमत्तक
ै
आफ्नो सोसल मिमियािा त्यो मिथ्या सिार्ार
हो भनेर जानकारी गराउनुहोस्। िर यसरी
जानकारी गराउँदा त्यो सिार्ारको मलङ्क भने
नराख्नुहोस्।
37. त्यसो भए क
े गने ि?
क
ु नै पमन सािरी सोसल मिमियािा सेयर गदाच
वा लेख्दा त्यो सािरी सही र िथ्यपरक छ भन्ने
पूणच मवश्वस्त भएपमछ िात्रै राख्नुहोस्।
अमलकमि पमन शङ्का छ भने क
ु नै पमन
अवस्थािा (यो क
े हो भनेर सोध्नसिेि) त्यो
सािरी सेयर नगनुचहोस्।
38. त्यसो भए क
े गने ि?
क
ु नै पमन सािरी सेयर गरेपमछ त्यसिा आएका
प्रमिमिया हेनुचहोस् र कसैको भनाइले शङ्का
उत्पन्न गरेिा िुरुन्तै सच्याउनुहोस् । अरु
कसैले सेयर गरेको सािरी मिथ्या भएको थाहा
भए किेन्टिाफ
च ि जानकारी गराउनुहोस् ।
