Katleen Gabriels (VUB) Vlaams Mediawijs Congres

1. Mediaonwijsheid
Misleiding, manipulatie, mythes online
Dr. Katleen Gabriels
Vlaams Mediawijs Congres 2016
Gent
15 november 2016
katleen.gabriels@vub.ac.be

2. “We are creating a world where anyone, anywhere may express his or her beliefs, no
matter how singular, without fear of being coerced into silence or conformity”
(1996)
https://www.eff.org/cyberspace-independence

3. ‛“the construction of collective intellect or imagination. Internetworked data would then
provide the technical infrastructure for the collective brain or hypercortex of living
communities” (Lévy, 1994/1997, p. 9)
‛“We pass from the Cartesian cogito to cogitamus” (Lévy, 1994/1997, p. 17)
Lévy, P. (1994/1997 [1994: L’Intelligence collective. Pour une anthropologie du cyberespace]). Collective
intelligence: Mankind’s emerging world in cyberspace. Cambridge: Perseus books.

4. ‛“We’ve created more human-made information in the last five years than in all of
human history before them” (Levitin, 2016, pp. x-xi)
Levitin, D. (2016). A field guide to lies and statistics. A neuroscientist on how to make sense of a complex world.
London: Viking.

5. ARPANet (Advanced Research Projects Agency Network, jaren 1960)
World Wide Web (jaren 1990)
‛Web 1.0 (jaren 1990)
‛Web 2.0 (eind jaren 1990, begin jaren 2000) – ‘produsage’
Mobiel internet (jaren 2000)
‛‘Onlife’
‛Uitloggen is een illusie
Web 3.0 (jaren 2010)
‛Internet of Things (IoT)

6. INTERNET
Formeel
Commercieel
Openbaar
Privé
Mobiel
Informeel
Politiek
…

7. ‛i. valse informatie
‛ii. emotionalisering: het bespelen van het hart
‛iii. niet neutraal: beïnvloeding, misleiding, manipulatie
‛iv. feilbaarheid
‛v. mythe van het multitasken
‛vi. wapen je!
‛vii. tot slot

8. i. i. valse informatie

9. Wat is de mens?
Sociaal dier
Verhalen vertellen
Rationeel-irrationeel
Emotioneel
Goedgelovig (bijgeloof)
Roddel
(Valse/onbetrouwbare)
informatie verspreiden
…
‘man the food-gatherer reappears incongruously as information-gatherer’
(Marshall McLuhan, 1966)

10. ‛Vorm van hedendaagse folklore, in lijn met mondelinge overlevering
‛Zou niet blijven bestaan als mensen niet de (sociale) behoefte voelden om verhalen
(informatie) te delen en op die manier met anderen in contact te staan

13. http://www.volkskrant.nl/tech/techblog-facebook-gaat-er-met-jouw-geheimen-vandoor-niet~a4388372

16. http://cogink.com/cleese/

17. http://www.snopes.com/politics/soapbox/revocation.asp

20. ‛ii. emotionalisering: het bespelen van het hart

22. ‛- Democratisering van emoties: onmiddellijkheid
‛- De hegemonie van het gevoel
‛- Clickbait

23. ‛
http://www.politifact.com/

25. http://www.huffingtonpost.co.uk/entry/daily-mail-correction-were-from-europe-eu-
referendum_uk_5763cfe6e4b01fb6586374d8

26. ‛iii. niet neutraal: beïnvloeding, misleiding,
manipulatie

27. ‘Verborgen moraliteit’

30. Technische vooringenomenheid
Maatschappelijke vooringenomenheid
Vooringenomenheid o.b.v. populariteit
Vooringenomenheid o.b.v. ‘ouderdom’
SEO
Sponsoring
...

31. ‛‘Search engine manipulation effect’
Epstein, R., & Robertson, R. E. (2015). The search engine manipulation effect (SEME) and its possible impact
on the outcomes of elections. PNAS 112 (33), pp. E4512-E4521.

32. ‛‘Mens is redelijk wezen’
‛‘Mens is autonoom wezen’

34. - Facebook als belangrijke nieuwsbron voor burgers
- Echokamer; Filterbubbel
- Self-confirmation bias: ego defense <> je intellectueel uitdagen

36. ‛iv. feilbaarheid

37. Argumentum ad verecundiam

38. Argumentum ad populum

39. ‛v. mythe van het multitasken

40. 1. ‘Attention residue’
‛Leroy, S. (2009). Why is it so hard to do my work? The challenge of attention residue when switching between
work tasks. Organizational behavior and human decision processes 109 (2), pp. 168-181.

41. ‛vi. wapen je!

42. 1. CARS criteria (Robert Harris):
I. - Credibility
II. - Accuracy
III. - Reasonableness
IV. - Support
Meer info over CARS Checklist:
http://www.mhhe.com/socscience/english/allwrite3/seyler/ssite/seyler/se03/cars.mhtml
Onderzoek Myriam J. Metzger, o.a. Metzger, M. J. (2007). Making sense of
credibility on the web: Models for evaluating online information and
recommendations for future research. Journal of the American Society for
information science and technology 58 (13), pp. 2078-2091.

43. I. Credibility: Informatie
‛Hoe geloofwaardig is de informatie?
‛Hoe geloofwaardig zijn: argumentatie(opbouw), stellingen, bewijsmateriaal, toon, ...?
‛Is de taal verzorgd? Spelfouten?
‛Hoe uitgebreid?
‛‘Truth’

44. I. Credibility: Auteur
‛Wie is de auteur?
‛Is er meer (achtergrond)informatie over hem/haar voorhanden? Heeft hij/zij gezag? Is
hij/zij een deskundige? Heeft hij/zij al vaker gepubliceerd?
‛Vind ik elders op het internet informatie over hem/haar?

45. I. Credibility: Site
‛Op wat voor site staat de informatie? Is de URL geloofwaardig?
‛Valkuil! Bv. MartinLutherKing.org
‛Wat is het doel van de site? Informatief, satire, commercieel, propaganda, nieuws,
persoonlijke blog/pagina, politiek, ...
‛Welke informatie staat er onder ‘about us’ / ‘over ons’ / ‘over deze site’ / ...? Wie
beheert de site? Wat is het doel van deze organisatie?
‛

46. I. Credibility: Beeldvorming
‛Hoe ziet de lay-out eruit? Is die verzorgd?
‛Hoe is de informatie gestructureerd? (ontwerp)
‛Staat de informatie tussen reclame? Is die reclame duidelijk afgescheiden?
‛Foto’s?
‛Sponsor?
‛Valkuil! Seeing is believing: Als je een fout bericht wilt verspreiden, zorg er dan voor
dat er een foto of een filmpje bij staat

48. II. Accuracy
‛Hoe accuraat en volledig is de informatie?
‛Hoe neutraal/genuanceerd is het taalgebruik? Of net opzwepend?
‛Zijn de beweringen eenzijdig? Worden tegengestelde visies ook besproken?
Controleer op feitelijkheid, nauwkeurigheid, volledigheid, ...
‛Staat er een datum van publicatie bij? Hoe actueel (up-to-date) is de informatie? Is de
informatie vandaag nog steeds correct? Recente datum = site wordt onderhouden
‛Vind je elders op het net soortgelijke informatie op betrouwbare websites?
(dubbelchecken, tijd nemen voor analyse) Kan je de beweringen controleren
(kwaliteitscontrole)?

49. III. Reasonableness
‛Redelijke informatie is: eerlijk, objectief, gebalanceerd – ook qua toon
‛Toon: geen scheldtirades, beledigingen, vooroordelen, overdreven beweringen,
opzwepend taalgebruik, ...

50. IV. Support
‛Credibility = geloofwaardigheid; Support = betrouwbaarheid
‛Wordt contactinformatie vermeld?
‛Werden er referenties (bibliografie) opgenomen?
‛Is er bijkomende informatie toegevoegd? Waar haalt de auteur zijn/haar informatie en
statements? Zijn deze bronnen geloofwaardig?
‛Kan ik de beweringen staven met bijgevoegde bronverwijzingen? Hoe geloofwaardig en
betrouwbaar zijn die bronnen?
‛Hoe weet de auteur wat hij/zij allemaal beweert? Wat voor expert is hij/zij?

51. ‛vii. tot slot

52. ‛Belang van onderwijs: aanleren van capaciteiten en skills
Alarmsignalen herkennen
Inzage in vuistregels
Belang van kritisch denken en kennis van drogredenen
Erken je valkuilen
Besef dat je on- en offline gestuurd, beïnvloed, misleid, ... wordt
Besef dat iedereen feilbaar is
Besef dat je ongeïnformeerd bent over informatie – informeer je
Belang van gezonde argwaan en achterdocht
Laat je niet meeslepen of verblinden – voorbij de waan van de dag
Lees en wees kritisch - altijd
‛Nood aan regulering, waakhonden, controleorganen