Gie Deboutte (UCLL) Vlaams Mediawijs Congres 2016

1. Feiten en mythes over
cyberpesten
Gie Deboutte – Leefsleutels vzw / UCLL /
Vlaams Netwerk Kies Kleur tegen Pesten

2. Part 1

3. Cyberpesten – een voorbeeld

4. Cyberpesten en pesten: 1 geheel
Waarom wordt dit meisje (opnieuw) aangepakt?
Wat is de bedoeling van de pesters/cyberpesters?
Waarom is dit filmpje gemaakt?
Wat leert ons dit over de raakpunten en de
verschillen tussen traditioneel pesten en
cyberpesten?

5. Cyberpesten = pesten
 Intimideren
 Nadeel berokkenen
 Angst induceren
 Uitsluiten
 Materieel benadelen
 Kleineren
 Te kijk zetten
 …
Pijn doen/kwetsen

6. Mee te nemen
Cyberpesten hangt vaak samen met (is
verlengstuk van) traditioneel pesten  maakt het
zwaarder voor slachtoffers
Cyberpesten zorgt er voor dat
 De macht/het succesgevoel bij de pester vergroot
 De onmacht van het slachtoffer wordt uitvergroot – meer
controleverlies

7. Part 2

8. Mythe 1: Sticks and stones will
break my bones, but words will
never hurt me…
 Ook woorden kwetsen
 Het gaat om meer dan woorden: intimidatie, angst,
afwijzing, onveiligheid
 Subtiel pestgedrag kwetst
minstens even diep (maar
niet iedereen laat zich er
even hard door raken)
Erbij horen
Van betekenis zijn
Vriendschap krijgen/geven

9. Mythe 2: Cyberpesten overtroeft
het traditionele pesten

10. Klassiek pesten
(HBSC-studie, 2016)
Prevalentie (10- t.e.m. 18-jarigen)
19,3% - laatste 2 maanden gepest
18,5 % - … iemand gepest
5,4 % - … minstens wekelijks slachtoffer
3,0 % - … meermaals per week slachtoffer

11. Erreygers & Vandebosch, 2016
KLASSIEK
PESTEN
CYBERPESTEN
afgelopen half
jaar minstens één
keer gepest (SL) 17,3 % 10,2%
afgelopen half
jaar minstens één
keer iemand
gepest (PK)
8 % 7,1 %

12. Samenhang
Overlap tussen het reële en het internet-vrienden-
netwerken:
 ja, maar niet volledig
Wie minder reële vrienden telt, heeft vaker meer
‘vrienden’ op het internet (en omgekeerd)
2/3de van de cyberpestslachtoffers wordt ook op
traditionele wijze gepest

13. Mythe 3: Eens cyberpestkop, altijd
cyberpestkop/ eens
cyberpestslachtoffer, altijd
cyberpestslachtoffer

14. Rollen (Salmivalli, 1996)
PESTKOP
Neemt initiatief om
anderen te pesten
ASSISTENT
Pest actief mee
– voert uit
VERSTERKER
Moedigt de pester(s)
aan
VERDEDIGER
Neemt het op voor
het slachtoffer
SLACHTOFFER
Mikpunt van de pesterijen
INSTEMMENDE
TOESCHOUWER
Doet niets – weet wel
dat er gepest wordt

15. Vaste rollen én wisselende posities
Slachtofferschap lokt nieuw slachtofferschap uit
Cyberpesten verziekt de groepsdynamiek
Bij cyberpesten wisselen de rollen sterker dan bij
traditioneel pesten
De gevarieerde groep van buitenstaanders wisselt
makkelijker van rol
Strategische pesters klampen zich eerder vast aan
hun pestende rol

16. ‘Profiel’ cyberpestkoppen
Intensiever internetgebruik - risicovol
Minder betrokken ouders ((ook) m.b.t.
internetgebruik)
Vaker slachtoffer en omstander van
cyberpesten - minder steun van vrienden

17. ‘Profiel’ cyberpestkoppen
Sociaal intelligent maar minder
empathisch en berouwvol - bruter –
‘blaming the victime’.
Vaker dader van klassiek pesten
Pesten (toch) eerder anoniem (7/10)
Minder schoolbetrokken

18. Wat cyberpesters onderscheidt?
DICA-onderzoek (2012) - S. Pabian & H. Vandebosch
0 25 50 75 100
Populariteit
Risicoperceptie
Sociale legitimatie
Zelfeffectiviteit
Frustratie-agressie
Groepscohesie
Niet-CPkpn
CPKpn

19. Mythe 4: ”TV-kijkende peuter heeft
grotere kans om gepest te worden”

20. Eenvoud troef 
 Onderzoek beperkt zich in veel gevallen
tot het vinden van verbanden
≠ verklaringen
= samenhang
En gaat niet om causaliteit
Veel voorbarige en simpele conclusies gaan
voorbij aan (gedeelde) dieperliggende
oorzaak/oorzaken

21. Hypothese 1
‘Kinderen die veel voor de beeldbuis zitten
en weinig speluitdaging hebben/niet naar
buiten kunnen, bewegen minder, snoepen
meer en lopen dus een groter risico op
zwaarlijvigheid. Dat laatste lokt pestgedrag
uit.’

22. Hypothese 2
‘Sommige kinderen hebben het lastig met samenspel en
ervaren buitenspel als stresserend (want teveel
prikkels/te weinig controle op de omgeving).
Een aantal van deze kinderen grijpt routineus terug naar
tv-kijken en mediagebruik om zich te vermaken.
 Aldus komt hun (beperkter) vermogen tot het
ontwikkelen van sociale vaardigheden nog meer onder
druk te staan. Zowel hun initiële kenmerken als hun
vrijetijdsgedrag vergroot het risico om gepest te worden.’

23. Hypothese 3
 ‘Kinderen die veel TV kijken of erg veel bezig zijn met
nieuwe media, krijgen hiervoor de ruimte van hun
ouders. Dat kan op zich een teken zijn van een minder
betrokken opvoedingsstijl.
 Gebrek aan regelduidelijkheid in combinatie met een
gebrek aan ouderlijke betrokkenheid tast het
(zelf)vertrouwen en de ontwikkelingskansen van
kinderen aan. Kinderen die midden een dergelijke
context opgroeien lopen een groter risico om gepest te
worden/te pesten, ook op het internet.’

24. Mythe 5: Cyberpesten stoppen =
inzetten op ICT-vaardigheden
Cyberpesten is een technologie-gerelateerde
vorm van pesten
 ICT- en mediawijs-vaardigheden
(‘knopjeskunde’) doen het risico op cyberpesten
dalen (blokkeren, privacy-settings,
probleemoplossend handelen, anoniem verweer,
probleemmelding bij providers/platformbeheerders,
…)

25. Mythe 5: Cyberpesten stoppen >
inzetten op ICT-vaardigheden
De daling wordt eveneens mogelijk gemaakt door o.a.
 Positieve groepsdynamiek
 Netwerk van nabije, echte vrienden (veiligheid, vertrouwen,
verbondenheid) – steun van ouders en leraren
 Samen ontworpen code voor correcte internetcommunicatie
 Kennis over de wetgeving
 Positief voorbeeldgedrag/steun van populaire leeftijdsgenoten
 Open klassfeer waarin vragen, ervaringen, etc. op een veilige
manier kunnen worden besproken
 …

26. Afname pesten in Finland
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
Slachtofferschap Pestend gedrag
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015

27. Daling pesten = algemeen
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Verbaal pesten
Uitsluiten
Fysiek pesten
Sociaal pesten
Materieel pesten
Bedreigen
Racisme
Seksisme
Cyberpesten
Daling pesterijen
Daling pesterijen

28. Zo werkt KiVa
School-
team zet in
op KiVa
Visie, lessen,
games,
speelplaats,
interventies,
Ouderinfo en –
contacten
Meer
(in)voeling met
SL +
Andere kijk op
houding peers
en
leerkracht(en)
Wijziging
houding
bijstanders
+ gedeelde
kijk op
houding
leerkracht(en)
Afname
pesterijen
Afname
pesterijen
Afname
slachtoffers-
schap
Leerling-
niveau
Klas-
niveau

29. Wat bewerkt KiVa?
- Minder pestgedrag, minder slachtoffers
- Meer vertrouwen in leerkrachten en
klasgenoten
- Hoger schools welbevinden
- Meer leermotivatie en betere resultaten
- Kinderen die hun verantwoordelijkheid
durven opnemen

30. Mythe 6 & 7
‘Pesten hoort bij het opgroeien. We hoeven
er niets aan te doen. Wie gepest kan er
sterker door worden.’
‘Dat hij/zij gepest wordt, verbaast me niet.
Geef toe, hij/zij vraagt er toch om. Als X wat
weerbaar zou zijn, zou er van pesten geen
sprake zijn.’

31. Mythe 6 en 7
Beide uitspraken duiken eerder op in de
lerarenkamer van scholen die geconfronteerd
worden met hogere pestcijfers, hogere scores
voor angst en depressie (bij leerlingen)
Let op:
= Correlatief verband
≠ Causaal verband

32. Mythe 8: Vlaamse scholen zijn
goed bezig als het aankomt op
(cyber)pestpreventie
 Awareness is toegenomen maar niemand kan met
zekerheid zeggen of deze bewering klopt
Scholen zijn vragende partij voor extra
ondersteuning
 Vorming i.f.v. kennis over en aanpak van
 Bruikbare en effectieve instrumenten /tools (wat
werkt?)

33. 0
2
4
6
8
10
12
14
11-jarigen 13-jarigen 15-jarigen
Vlaanderen
Engeland
Ierland
Frankrijk
Nederland
Duitsland
Denem.
Zweden
Noorweg
Finland
Fr- België
HBSC studie, 2016 – Pestend gedrag

34. 0
5
10
15
20
25
11-jarigen 13-jarigen 15-jarigen
Vlaanderen
Engeland
Ierland
Frankrijk
Nederland
Duitsland
Denem.
Zweden
Noorweg
Finland
Fr- België
HBSC studie, 2016 – Slachtofferschap

35. Vandebosch, Poels & Deboutte, 2011

36. Part 3: good to know

37. De wenselijkheid van een expliciet
verwachtingskader
Elke leerling heeft recht op dezelfde leer- en
ontwikkeling bevorderende schoolcondities
Een expliciet verwachtingskader (cf. eindtermen,
normen voor brandveiligheid, …) plaatst elke
school voor haar noodzakelijke
verantwoordelijkheid en oriënteert de aanpak (op
basis van objectieve indicatoren) (WAT heb je als
school minimaal te realiseren?)

38. Toolkit cyberpesten komt er aan

39. Beleids- en praktijkgericht
instrument
 Speelse manier om de schooleigen aanpak
 Tegen het licht te houden
 Te optimaliseren
 Impliciet leerproces
 Onderbouwd instrument (Intervention Mapping Protocol)
 Welke indicatoren/factoren doen er toe?
 Wat werkt en kan gehanteerd/gerealiseerd worden?
 Methodiek werkt communicatie en reflectie in de hand:
gedeelde taal – gedeelde visie

40. Uitgangspunten
 Whole School Approach – School-brede aanpak
 Alle actoren
 School-, team-, klas- en individueel niveau
 Preventie – Detectie – Incidentaanpak – Nazorg
 Uitgebreide literatuurstudie i.f.v. wat werkt
 inventaris van relevante factoren (school – team – klas –
leerkracht – ouders)
 Speels – informatief - uitdagend - vorm & inhoud
integreren

41. Nog vragen?

42. Gie.deboutte@ucll.be
Gie.deboutte@leefsleutels.be