Kunnen we de media vertrouwen? Kunnen we alles zo maar gelover wat gezegd wordt op TV of geschreven staat in de krant? Een kritische blik op media. Van solidariteit word je beter!

1. Media:
liefde en/of haat

2. “If you don’t read the newspaper, you’re
uninformed. If you do read the newspaper, you’re
misinformed.”
The man who reads nothing at all is better educated
than the man who reads nothing but newspapers.
Mark Twain,
Schrijver van ‘Tom Sawyer’ en ‘Huckleberry Finn
Thomas Jefferson, 1743-1826
Derde president VS, ontwerper onafhankelijkheidsverklaring

3. De Vierde Macht
Eerste macht:
wetgevende macht (parlement)
Tweede macht:
Uitvoerende macht (regering)
Derde macht:
Rechterlijke macht
Vierde macht:
Media

4. Rol van Media
Informeren
Media onderzoekt hoe de overheid werkt en of deze de rechten
van burgers naleeft en informatie informeert de burger hierover.
In die rol kan de pers misstanden te berde brengen
Controleren
Media moet optreden als waakhond (toezichthouder), die het
reilen en zeilen van de overheid en het bedrijfsleven in de gaten
houdt. In deze rol eist het openbaarheid van gegevens op, of
weet via informanten en klokkenluiders geheime informatie tot
zich te krijgen

5. Rol van Media
Opinie
Door de informerende functie op grote schaal, kan de pers een
stempel drukken op het nieuws. Door specifieke aandacht voor
een thema heeft het invloed op de publieke opinie
Spreekbuis
Door het direct contact met de burger kan de pers een
spreekbuis vormen voor wat er leeft in de bevolking en welke
misstanden er bestaan in de maatschappij. In sommige gevallen
kan de pers zoveel aandacht geven aan een onderwerp dat het
de publieke opinie beïnvloed of het onderwerp op de politieke
agenda weet te zetten.

6. Nieuws (ver)vormt ons wereldbeeld
Nieuws gaat altijd over uitzonderingen. En die worden
daardoor groter, belangrijker en problematischer … ze
worden dé regel.
 Alle bankiers zijn hebzuchtige graaiers
 Alle werklozen zijn profiteurs
 Alle vreemdelingen zijn criminelen
Nieuws is conservatief. Het bestaat bijna altijd uit wat fout
gaat en zegt zo eigenlijk dat de wereld er vandaag slechter
aan toe is dan gisteren.

7. Nieuws is extreem repetitief en dus eigenlijk helemaal niet
nieuw:
 De meeste nieuwsmedia praten elkaar voortdurend na
 Er is veel agendajournalistiek: kwartaalcijfers van bedrijven,
terrassen die vollopen bij mooi weer, files bij eerste sneeuwval,
de traditionele vragen bij treinstakingen…
 Door de extreme bondigheid (items van 30 seconden,
nieuwsberichten van 200 woorden, …).
Nieuws gaat over ‘de norm’. Alles wat hiervan afwijkt, zal
moeilijk in het nieuws geraken.
Geen debat of nuance, wel (voor)oordelen of clichés

10. Persvrijheid
In België is de pers vrij en kan er niet
gecensureerd worden. De staat kan zich
niet mengen in de media. Media is
politiek onafhankelijk
Maar: veroordeling MO-magazine voor
spotprent George Forrester
België staat op 23e plaats Press
Freedom Index 2014, nipt geklopt door
Namibië. Amerika pas op de 46e plaats,
na Roemenië en El Salvador

11. NEWS…
THOU SHALT NOT PASS!!

12. Gatekeeping
 Welke factoren oefenen invloed uit op de selectie van de journalist?
 Niet alleen journalist, maar ook (eind)redacteur, nieuwsagentschap
 Persoonlijke filters: vooroordelen, gemoedstoestand, …
 Universele Filters:
frequentie, drempelwaarde, ondubbelzinnigheid,
betekenis, harmonie, uitzonderlijkheid, continuïteit, compositie
 Culturele Filters (Westerse Wereld):
elitelanden, elitepersonen, personificatie, negativiteit

16. Een nieuw klimaat
 Vroeger waren media vaak in handen van partijen/organisaties
“Het Volk. Antisocialistisch dagblad”
 Nu zijn media in de greep van commercialisering
 Succes van journalistiek gemeten in kijkcijfers, lezersaantallen,
advertentie inkomsten, winst en niet meer in kwaliteit

17. Commercialisering
Verschuiving van lezer als klant, naar lezer als product. De adverteerder
is nu de klant.
 “Journalisten schrijven op de achterkant van reclames”
 Groeiend aantal blz. weekendbijlagen -> meer ruimte voor
reclame
Succes
 ≠ (meer) de maatschappelijke relevantie
 = bereikt een medium een voor adverteerders interessante
doelgroep
Gevolg: kranten, … lijken steeds meer op de belevingswereld van hun
publiek. Een geruststellende spiegel voor de consument, eerder dan een
kritische spiegel van de macht. “Wat denkt de man in de straat ervan?”

18. Commercialisering
Advertentieopbrengsten dalen:
 Actualiteiten zijn overal, altijd en bijna voor niks te
verkrijgen (blogs, twitter, metro, …)
 Deze explosie van concurrentie leidt tot een ‘gevecht om
adverteerders’
Als deel van onze neoliberale tijdsgeest:
 Vanaf jaren ‘80: neoliberale maatregelen in media
(privatisering, liberalisering, vermarkten)
 Steeds grotere impact commerciële doelstellingen en
economische wetmatigheden

19. Commercialisering
Korte termijn rendement door:
 Oplage verhogen door abonnement-stunts:
 nu met gratis tablet, fiets, …
 verzamel de DVD-reeks, boeken, …
 Werkingskosten (en dus werkingsmiddelen) te reduceren: zo
goedkoop mogelijke berichtgeving
 Samenwerkingsverbanden over groepen en media heen:
 Mediahuis (Corelio en Concentra)
 De Morgen / Het laatste Nieuws online samenwerking
met Medialaan (vroegere VMMa)

21. Journalistiek onder druk
Moordende concurrentie leidt tot concentraties
Concentraties: een beperkt aantal spelers domineren de markt
Synergiën: mediagroepen houden zich bezig met heel wat
uiteenlopende activiteiten (krant, internet, radio en TV..)
Verklaringen?
 Rationalisatie: minder middelen nodig (bv. sportjournalisten
leveren bijdrage voor HLN en De Morgen)
 Schaalvoordelen (bijv. qua drukwerk)
 Marktdifferentiatie: inspelen op verschillende doelgroepen
binnen dezelfde groep (Bijv. zowel “kwaliteitskrant” als populaire
krant)

22. Van 3 naar 2
De Persgroep:
 Het Laatste Nieuws
 De Morgen
 De Nieuwe Gazet
 De Tijd
Corelio:
 De Standaard
 Het Nieuwsblad
 De Gentenaar
 Het Volk (verdwenen in 2008)
Concentra:
 Het Belang van Limburg
 Gazet van Antwerpen
 Metro

24. Journalistiek onder druk
Teloorgang kwaliteitsjournalistiek
 Journalistieke regels sneuvelen, sensatie primeert
 Primeurdwang (cf. ramp pukkelpop, busramp Sierre)
 Kennis: vroeger vakspecialisten, nu allround journalisten
 Weinig ruimte voor onderzoeksjournalistiek
 Rol fotografen uitgehold
 Minder correspondenten in het buitenland
Belang van werken in geest van objectiviteit :
eerlijkheid + deskundigheid + afstandelijkheid

26. Journalistiek onder druk
“Nieuwsmedia worden handelaren in aandacht”
 Papegaaiencircuit:
 Op vlak van inhoud: angst om iets te missen,
dus iedereen brengt hetzelfde
 Op vlak van invalshoek en standpunt: nuanceren,
controleren, context geven is te duur

27. Toenemende impact
PR- en persbureaus
Steeds meer nieuwsberichten rechtstreeks geleverd door
 PR – bureaus:
 Embedded journalism
 Kant en klare persberichten
 Persbureaus
 Internationaal: Reuters en Associated Press
 België: Belga
 Meer bandwerk, minder netwerken, minder
checken, nieuwsbeïnvloeding…

30. De Golfoorlog-Case
Saddam Hoessein valt Koeweit (1990), George Bush sr. wil
oorlog, maar bevolking is tegen. Plots getuigt ‘Nayirah’ voor
een commissie en de publieke opinie kantelt!
Maar….
‘Nayirah’ is dochter van ambassadeur van Koeweit in VS
Ze had Koeweit al verlaten voor Iraakse inval
PR-bureau Hill & Knowlton werd ingehuurd

31. Only in America?
 Waterzuiveringsstation Brussel-Noord (Aquiris)
 Koning (toen nog Prins) Willem-Alexander (Villa in
Mozambique)

32. Verantwoordelijkheid
Media hebben de taak om mensen te informeren.
Informatie is de hoeksteen van democratie.
Als je de mensen niet goed informeert (desinformeert)
kunnen mensen niet optimaal deelnemen aan het
democratisch proces.
Nieuws ‘maken’ = maatschappelijke verantwoordelijkheid
“Zonder nieuws geen blik op de wereld en dus geen
politiek, geen bestuur, geen publiek debat, geen
democratie, geen vrijheid, kortom, geen samenleving.”

33. De alternatieven
Wat nu?

34. Alternatieven en nieuwe media
 Digitale (media)revolutie vanaf jaren ’90
 Opkomst internet, sociale netwerksites (Facebook,
Twitter, …)
 Medaille met 2 kanten
 Veel “bagger”, nieuwe vormen van manipulatie
 Maar ook aantal interessante evoluties
 Wie de weg kent, kan over massa’s info beschikken
 Wikileaks
 Burgerjournalistiek: opnieuw met voor- en nadelen

35.  Nieuwe kans voor vakbonden en sociale organisaties!
 Het klavertje vijf in Vlaanderen:
 Internationaal:
 De Correspondent
 The Huffington Post
Alternatieven en nieuwe media

37. Wees kritisch
 Is het bericht authentiek?
 Wie is de auteur?
 Met welk gezag/autoriteit spreekt de auteur?
 Klopt het bericht?
 Waarom werd het bericht gemaakt? Motieven?
 Welke belangen dient de auteur?
 Vanuit welk perspectief kijkt de auteur?
 Welke selectie van feiten heeft de auteur gemaakt?
 Welke zaken worden verzwegen/niet vermeld?
 Wat zeggen andere (niet-commerciële) bronnen?

39. Fact checking