1. UNIVERZITET U SARAJEVU
FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE
SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA:
Materijali i robe u transportu
Tema
rada:
Razred IX: Ostale opasne materije
Sarajevo, maj 2018.
Predmetni
nastavnik:
V.prof.dr. Sabira Salihović
Asistent:
Student:
Antonio Kukolj - 7739
Armina Fehrić - 7808
Josip Perić - 7583
Emir Durić - 7773
Usmjerenje: Cestovni saobraćaj
Godina studija: Druga (II)
Rezultat rada:
2. 1
Sadržaj
1. Uvod....................................................................................................................................2
2. Ostale opasne materije i predmeti.......................................................................................3
2.1. Osobine opasnih materija klase IX ..............................................................................4
2.1.1. Azbest ...................................................................................................................4
2.1.2. Magnetizirani materijali .......................................................................................6
2.1.3. Ugljikov dioksid ...................................................................................................6
2.1.4. Suhi led.................................................................................................................6
2.1.5. Genetski promjenjivi mikroorganizmi .................................................................7
2.1.6. Polihlorni bifenili..................................................................................................8
2.1.7. Litijumske baterije................................................................................................9
3. Ambalaža opasnih materija klase IX................................................................................11
4. Prijevoz opasnih materija u cestovnom sabraćaju............................................................11
5. Zaključak ..........................................................................................................................13
6. Literatura ..........................................................................................................................14
4. 3
2. Ostale opasne materije i predmeti
Pod pojmom razreda IX podrazumijevaju se materije i predmeti koji, u uslovima prijevoza,
predstavljaju opasnosti drugačije od onih definisanih u drugim razredima. To su materije i
predmeti označeni ivičnim brojevima 901 RID-a i 2901 ADR-a.
Podjela opasnih tvari klase 9 prema opasnosti je:
opasne,
malo opasne.
Tu su svrstani:
magnetizirani materijali,
azbest,
ugljikov dioksid, suhi led,
cink ditionat,
oprema za prijevozna sredstva (zračni jastuci i zatezivači pojasa),
tvari koje mogu onečistiti okolicu,
genetski promjenjivi mikroorganizmi.
Slika 1. Listica opasnih materija i predmeta klase IX
Tu spadaju: tvari koje udisanjem fine prašine mogu ugroziti zdravlje (azbest i smjese koje
sadrže azbest), tvari i uređaji koji u slučaju požara mogu stvarati dioksine (poliklorirani
bifenili i terfenili, polihalogenirani bifenili i terfenili te smjese koje sadrže te tvari), tvari koje
oslobađaju zapaljive pare, litijeve baterije, sigurnosna oprema u vozilima, tvari opasne za
okoliš (tekuće ili krute tvari koje zagađuju vodeni okoliš i otopine ili smjese tih tvari),
zagađivači vodenog okoliša, genetski modificirani mikroorganizmi i organizmi
(mikroorganizmi u kojima je genetski materijal namjerno izmijenjen tehničkim načinom ili
5. 4
načinom koji se u prirodi ne može dogoditi) i tvari koje se prevoze na povišenoj temperaturi
(prevoze se ili se predaju u prijevoz u tekućem stanju na 100°C ili iznad).
Opasnim se smatraju sljedeće reakcije:
1. gorenje i/ili značajno oslobađanje toplote,
2. ispuštanje zapaljivog ili otrovnog gasa,
3. nastajanje tečnih nagrizajućih materija,
4. nastajanje nestabilnih materija.
Pored navedene podjele materije i predmeti razreda IX dijele se na:
A. materije koje, ako se udišu u obliku praha mogu da prouzrokuju opasnost po zdravlje
B. materije i uređaji koji u slučaju požara proizvode dioksine
C. supstance koje razvijaju zapaljive pare
D. litijum baterije
E. life – saving aparati
F. opasne supstance iz okoline
G. supstance koje razvijaju temperaturu
H. ostale materije i predmeti koje predstavljaju opasnost za vrijeme prijevoza ali se ne
mogu svrstati u druge razrede
I. prazna ambalaža
2.1.Osobine opasnih materija klase IX
2.1.1. Azbest
Azbest je prirodni, vlaknasti mineral. Nalazi se u prirodi, ima malenu toplinsku i električnu
vodljivost, otporan je na visoke temperature. Rabi se u proizvodnji toplinske i električne
izolacije i za izradu zaštitne vatrogasne odjeće i obuće. Dugo je bio na glasu kao "čudo od
vlakna" zbog svoje čvrstoće, otpornosti na toplinu i kiselinu, te izolacijskih svojstava. Zbog
opasnosti po zdravlje (kancerogen je), azbest je sada zabranjen u brojnim državama, a među
njima je i Hrvatska.
Postoji nekoliko vrsta azbesta :
aktinolit
amozit ( smeđi azbest )
antofilit
krizotil (bijeli azbest)
krokidolit (plavi azbest)
tremolit
6. 5
Definitivno je sigurno da ti minerali i njihovi proizvodi nisu jednako opasni. Najopasniji je
krocidolit ili “plavi azbest”, koji se kod nas prestao koristiti krajem osamdesetih godina
prošlog stoljeća.
Plavi azbest i smeđi azbest su dva najopasnija oblika azbesta. Udisanje njihovih vlakana
predstavlja najveći rizik za zdravlje. Azbest nije štetan sve dok ga se ne dira. Opasan je ako se
reže, buđi ili na bilo koji način oštećuje.
Slika 2. Azbest
Gdje se može naći azbest?
Veliki broj azbestnih materijala je još uvijek prisutan u zajednici, radnim prostorima,
uključujući i domaćinstva. U prošlosti, industrija za proizvodnju azbestnog cementa bila
je glavni potrošač azbestnih vlakana u proizvodnji proizvoda kao što su:
• azbestni cementni krovovi;
• spoljni zidovi azbestnih ploča, uključujući obloge sa ciglama;
• unutrašnji zidovi azbestnih plafona i gipskartona;
• dodatne proizvode kao što su kamini, odlivne cijevi, oluci, vodovodne i kanalizacione
cijevi.
-Drugi uobičajeni materijali koji možda sadrže azbest uključuju:
• tekstil
• azbestno konoplje, konopac , deke otporne na vatru i azbestna oblogа za kablove;
• podovi, vinil podne ploćice i ploče;
• izolacioni materijali u prahu koji se koristi kod otpornosti od požara, toplotna zaš tita,
izolacije i zvučne izolacije;
• izolacije i drugi labavo vezani izolacioni materijali koje se koriste u š irokom
spektru električnih, termičkih i zvučnih dodataka;
• gume, plastične mase i proizvodi za farbanje (naročito industrijske epoksidne boje);
• sredstva za punjenje, dihtunzi, lijepak i filtri;
• kočnice i mehanizme za uključivanje ostalih proizvodi trenja.
Transport azbesta i materijala koji sazdrže azbestna vlakna
Azbestni otpad se pakuje prije transporta tako da se spriječi raznošenje azbestnih
vlakana i prašine u životnu sredinu. Azbestni otpad se prije odlaganja tretira postupcima
površinskog očvršćivanja ili solidifikacije ili uništavanjem azbestnih vlakana, tako da se
spriječi raznošenje azbestnih vlakana i prašine u životnu sredinu. Transport azbestnog otpada
do mjesta odlaganja vrši se bez pretovara. Kontejneri ili ambalaža za pakovanje
7. 6
azbestnog otpada moraju biti vidljivo označeni, u skladu sa propisima kojima se
uređuje prevoz opasnih materija. Slabo vezani azbestni otpad pakuje se u odgovarajuću
nepropusnu ambalažu. Skladištenje azbestnog otpada sprovodi se na način da se spriječi
raznošenje azbestnih vlakana i prašine u životnu sredinu. Azbestni otpad se prije
odlaganja pakuje i prekriva na način da se izbjegne raznoš enje azbestnih vlakana i
praš ine u vazduh ili izlivanja tečnosti koje sadrže azbestna vlakna. Konačno odlaganje
otpada koji sadrži azbest vrši se pod kontrolisanim uslovima (podzemno skladištenje u
rudnicima, na deponiju i drugo), u skladu sa posebnim propisom.
2.1.2. Magnetizirani materijali
Magnet je svako tijelo koje stvara magnetsko poljeu sebi i oko sebe, te ima svojstvo da može
djelovati privlačnom silom na feromagnetske materijale. Trajni ili permanentni magnet to
svojstvo ne mijenja tijekom vremena, osim ako se vanjskim djelovanjem ne demagnetizira.
Privremeni ili promjenljivi magnet to svojstvo ima dok je izložen utjecaju magnetskog polja
što ga stvara neki drugi magnet u okolini.
2.1.3. Ugljikov dioksid
Ugljikov (IV) oksid (ugljikov dioksid, CO2) je kemijski spoj sastavljen od
dva atoma kisika kovalentno vezan (vezani elektronima iz zadnje ljuske) za jedan
atom ugljika. Ugljikov dioksid je plin koji se pod standardnim tlakom i temperaturom nalazi
u Zemljinoj atmosferi, u koncentraciji od 0,039 %.
Slika 3. Ugljikov dioksid
2.1.4. Suhi led
Suhi led je ugljikov(IV) oksid (CO2) u krutom (čvrstom) stanju na temperaturi od -79°C i
obično se koristi u obliku peleta. Suhi led je bez okusa i neutralnog mirisa, a bakterijski je
statičan. Idealan je izvor hladnoće za potrebe skladištenja i hlađenja u toku transporta
namirnica koje se lako kvare i proizvoda koji se moraju zamrznuti. Pomoću suhog leda
sigurnog se mogu održati temperature između -25°C i +10°C (npr. sladoled je trajno zaleđen
na suhom ledu, hlađenje tijekom transporta, vina, grožđa, itd.).
8. 7
Pelete suhog leda na temperaturi od -80°C se pomoću mlaznog uređaja ubrzavaju do brzine
od cca. 300 m/s. Na taj način se sloj prljavštine u sekundi ohladi. Stvaranjem napuklina i
krtošću prljavština se odvaja pomoću komprimiranog zraka. Suhi led isparava i prljavština
ostaje na dnu.
Zahvaljujući svojstvu da direktno isparava u plinovit oblik ima široku primjenu
u prehrambenoj industriji, vinarstvu, hlađenju namirnica i u transportu. Primjenjuje se i kao
efikasno sredstvo za odmašćivanje (ulja, masti, supstanci na bazi voska, smole, ljepila) i
čišćenje (proizvodnih ostataka, organskih supstanci, grafita, itd.). Ima primjenu
u ugostiteljstvu i medicini.
Prednosti su mu: ekološki neškodljiv, nema troškova zbrinjavanja, nema površinski oštećenja
kod čišćenja, mali period stajanja postrojenja, nema oštećenja uslijed vlage, i tako dalje.
Slika 4. Suhi led u kocki i granulama
2.1.5. Genetski promjenjivi mikroorganizmi
Na mikroorganizme djelujemo:
zagrijavanjem
zračenjem
hlađenjem
nepovoljnim uslovima za njihovo razmnožavanje (mali sadržaj vode u prozvodu, suh
vazduh, niska temepratura u skladištima i transportnim sredstvima)
dodavanjem konzervansa koji ih uništavaju
9. 8
2.1.6. Polihlorni bifenili
Polihlorovani ugljovodonici su organska jedinjenja koja u svom molekulu sadrže
supstituisane hlorove atome. Veliku industrijsku važnost su dobili sa početkom
proizvodnje plastičnih materijala, sintetičkih rastvarača, pesticida, sintetičkih
transformatorskih ulja, insekticida i dr.
Karakteristike
Fizičke osobine polihlorovanih bifenila zavise od stepena hlorovanosti, odnosno od
sastava smjese tako da se mogu nalaziti u stanju od bezbojne uljane tečnosti, preko viskoznije
tamnije tečnosti do žute i crne smole. Na temperaturama ispod 15°C i atmosferskom pritisku
nalaze se u čvrstom stanju u obliku bijelog praha. Pare su im nevidljive i imaju neobično jak
miris. Tačka paljenja im je u opsegu od 140° do 200°C, mada se uzima da su
termički stabilni do temperature od 170°C. Sagorijevanjem na temperaturama do 300°C
u prisustvu O2 daju polihlorovane dibenzofurane koji se razlažu iznad 330°C. Za
potpuno sagorijevanje do jednostavnih, bezopasnih molekula potrebna je temperatura
iznad 1100°C. Vrlo se malo rastvaraju u vodi,ali se dobro rastvaraju u mastima i većini
neorganskih rastvarača.
Primjena
Smjesa PCB ima dobre osobine u pogledu provođenja toplote, ali najveću primjenu
našla je osobina male električne provodnosti, što ovu smjesu čini izuzetno dobrim
dielektričnim fluidom.
Uticaj na čovjeka
Na kancerogeno dejstvo PCB nema uticaja struktura ovih molekula, nego se
pretpostavlja da do nenormalnog ponašanja organizma dolazi zbog uticaja PCB-a na
citohrom P-450 koji se uglavnom nalazi u jetri i čija je uloga da konvertuje opasna
jedinjenja u oblik koji se lako eliminiše iz organizma. Vrlo rijetko dolazi do fatalnog
akutnog trovanja PCB, ali izlaganje organizma njihovom dejstvu može dovesti do
oštećenja kože, gubitka težine, smanjenje koštane srži, poremećaja funkcija reproduktivnog
sistema, bolova u stomaku...
10. 9
2.1.7. Litijumske baterije
Litijum je najlakši metal, ima odličan elektrohemijski potencijal i omogućava najveći
kapacitet po težini. Punjive baterije koje koriste litijumsku anodu omogućuvaju veliki radni
napon i odličan kapacitet koji nadmašuje sve ostale baterije.
Kapacitet Li-ion baterija je duplo veći u odnosu na NiCd baterije. Ove vrste baterija nemaju
izražen memorijski efekat i vlastito pražnjenje je duplo manje od NiCd baterija. Visoki napon
Li-ion ćelije omogućava da mnogi mobilni telefoni danas koriste samo jednu ćeliju. Za rad
ovih baterija je potrebna elektronika koja štiti svaku ćeliju od prevelikog ili preniskog napona
i prevelike struje pražnjenja ili punjenja i previsoke temperature. Skladištenje je preporučeno
na temperaturama od 15°C. Proizvođači stalno poboljšavaju Li-ion baterije i svakih 6 mjeseci
se pojavi nova vrsta. Kako Li-ion baterije imaju veliki kapacitet, potrebno je preduzeti
zaštitne mjere kod korištenja i testiranja. Ne smiju se prepunjavati, trgati, bacati, uništavati,
izlagati visokoj temperaturi ili rastavljati. Preporučuje se da se baterije koriste sa zaštitnom
elektronikom.
-Prednosti
Veliki kapacitet - mogućnost za daljim povećavanjem
Nisko vlastito pražnjenje - duplo manje nego kod NiCd baterija
Nema izražen memorijski efekat
-Ograničenja
Zahtijevaju elektroniku koja štiti od visokog napona, struje, temperature
Treba izbjegavati dugo skladištenje
Ograničena struja pražnjenja
Problematičan transport zbog potencijalne opasnosti od eksplozije
Skupe su za proizvodnju - oko 40% skuplja od NiCd baterija
Nisu do kraja razvijene i još uvijek se radi na njihovom usavršavanju
Termin "litijumska baterija" ili "litijumska ćelija" se odnosi na grupu baterija sa različitim
hemikalijama, koje se sastoje od raznih katoda i elektrolita. Razlikuju se:
1. Litijum-jonske baterije (uključujući i litijum polimer baterije)
2. Punjive baterije koje se obično nalaze u potrošačkoj elektronici, kao što su:
o Laptop,
o Mobilni telefon,
o MP3 plejer,
o Prenosivi DVD plejer,
o GPS/navigacioni sistem,
o Kamera,
11. 10
o Kamkoder,
o Lampa za ronjenje itd.
3. Metalne litijumske baterije (uključujući litijum legure). Za jednokratnu
upotrebu/nepunjive baterije koje imaju litijum metal ili jedinjenja litijuma kao što su
anode i uglavnom se koriste u malim, prenosnim elektronskim uređajima, kao što su:
o Sat,
o Termometar,
o Digitron,
o Ključ za daljinsko zaključavanje vozila,
o Back-up baterije u kompjuterima i komunikacionim uređajima, itd.
Litijumske baterije se smatraju opasnim zbog činjenice da se mogu zagrijati i zapaliti pod
određenim uslovima. Baterije u sebi sadrže različite hemikalije od kojih neke mogu biti
agresivne ili opasne po zdravlje. U slučaju da baterija procuri, treba poduzeti mjere da tečnost
iz baterije ne dođe u kontakt sa kožom ili sa očima. U suprotnom će se morati zatražiti
ljekarska pomoć.
Litijumske baterije mogu biti transportovane na dva načina:
Kao Klasa 9, pošiljke koje sadrže opasne materije
Kao "izuzetak"
Širok spektar elektronskih proizvoda koji rade pomoću litijumskih baterija su pogođeni novim
propisima, bez obzira na to da li su punjive (Lithium Ion) ili nepunjive (litijum metal). Propisi
važe u sljedećim slučajevima:
kada se litijumske baterije pakuju i isporučuju kao pojedinačne stavke.
Primjer: same baterije/eksterne baterije,
kada su litijumske baterije posebno pakovane, ali se isporučuju sa opremom u
istoj kutiji. Primjer: mobilni telefon sa zamjenjivom litijumskom baterijom,
kada se litijumske baterije nalaze ili su instalirane u opremu i zato se
isporučuju u istoj kutiji. Primjer: tablet računar sa ugrađenim litijumskim
baterijama koje se ne mogu ukloniti ili zamijeniti od strane korisnika.
12. 11
3. Ambalaža opasnih materija klase IX
Ambalaža za pakovanje materija i predmeta razreda 9 mora biti u skladu sa Općim uslovima
definiranim u Dodatku V Pravilnika RID i Dodatku A.5 Pravilnika ADR. Za željeznički
prijevoz materija razreda IX u vagon cisternama i kontejner cisternama meritorni su zatjevi
definisani u Dodatku XI i X RID-a, a za cestovni prijevoz materija razreda IX cisternama,
demontažnim cisternama ili kontejner cisternama moraju biti zadovoljeni zahtjevi Dodatka B.
Pravilnika ADR.
Za neke materije odgovarajućih brojeva nabrajanja, u okviru pojedinačnih uslova za
ambalažu,. definisani su specifični zahtjevi kao npr.: sudovi za prijevoz materija broja
nabrajanja B.3 – uređaji koji sadrže polihlorne bifenile, moraju da budu snabdijevani
inertnom materijom koja ima funkciju potencijalnog adsorbera polihlornog bifenila iz uređaja.
Označavanje robe u tovarnom listu mora da bude praćeno sa oznakom razreda, broja, grupe i
skraćenicom RID/ADR.
4. Prijevoz opasnih materija u cestovnom sabraćaju
Prijevoz opasni tvari zahtjeva veće mjere opreza nego što je to pri pakiranju i skladištenju. U
prijevozu postoje i dodatni rizici, kao što su djelovanje promjenjivih sila, promjene klime te
eventualne prometne nezgode koje mogu izazvati prave katastrofe uzrokovane djelovanjem
opasnih tvari. Stoga postoje mnogi međunarodni propisi o prijevozu opasnih tvari, kojima je
utvrđena klasifikacija, način označavanja i uvjeti kojih se mora pridržavati tijekom prijevoza.
Prijevoz opasnih tvari u cestovnom prometu, po vrstama, utvrđen je u Europskom sporazumu
o međunarodnom prijevozu opasnih tvari u cestovnom prometu. Poznat je pod imenom ADR
(Accord europeen relatif au transport international des marchandises dangereuses par route).
ADR klasifikacija identična je klasifikaciji u željezničkom prometu RID.
Slika 5. Udio prometnih grana u prijevozu opasnih tvari u 2001. godini
13. 12
Transport opasnih materija umnogome se razlikuje od transporta ostalih materijala i roba.
Naime,opasne materije se smiju prevoziti samo u posebno opremljenim i označenim
transportnim sredstvima, bilo da se transport obavlja željeznicom, drumom, zrakom ili
vodom. Identifikacija i razumijevanje djelovanja opasnih materija bazirani su na interakciji sa
okolinomu proizvodnji, transportu i upotrebi. Kako pojam opasne materije istovremeno
definiše i njihovo djelovanje, organizovane društvene aktivnosti, kroz donošenje čitavog niza
preporuka, propisa i drugih mjera, imaju za cilj minimaliziranje vjerovatnoće dešavanja
incidenta, te svoĎenje posljedica moguće nesreće u tolerantne granice. S obzirom na različite
uslove transporta, već spomenute odgovarajuće meĎunarodne organizacije(RID, ADR,
IATA, ADN I IMDG) su donijele posebne propise za svaku transportnu granu, u okviru kojih
su date identične oznake za obilježavanje opasnih roba. Tokom transporta mogu nastati
različite promjene na teretu, bilo zbog nepravilnog utovara, neprilagoĎene ambalaže,
manipulacije, transportnih nezgoda, promjene klime i dr. Zbog toga, teret na transportnom
sredstvu mora biti tako osiguran da se ne dopust nikakva eventualna opasnost koju on može
uzrokovati, a ako,unatoč svim preduzetim mjerama, doĎe do transportne nezgode, aktivnost
tereta mora biti minimizirana. Radi toga, navedeni meĎunarodni propisi, koji imaju snagu
nadnacionalnih propisa, daju načine i postupke označavanja robe, ambalaže i transportnih
sredstava u procesu prijevoza. Svaki transport mora biti popračen posebnim ispravama o
transportu i uputama o posebnim mjerama sigurnosti koje se regulisane zakonima na nivou
zemalja iz koje se transportuje, u koju se transportuje i kroz koje se tranzituju opasne materije.
