More Related Content
Similar to İŞLEM MALİYETLERİ İKTİSADI
Similar to İŞLEM MALİYETLERİ İKTİSADI (16)
More from COSKUN CAN AKTAN
More from COSKUN CAN AKTAN (20)
İŞLEM MALİYETLERİ İKTİSADI
- 1. İŞLEM MALİYETLERİ İKTİSADI PROF.DR.COŞKUN CAN AKTAN Bu sunum aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır. Coşkun Can Aktan, Mülkiyet Hakları İktisadı: Ankara: Divan Kitabevi, 2019. Sunumu Hazırlayan:Volkan İlgen
- 2. Neo-klasik iktisat teorisinde maliyet denildiğinde bundan firmaların kuruluş giderleri ve firmaların faaliyetlerine paralel olarak artan diğer maliyetler anlaşılırdı. Avusturya iktisadı “marjinal maliyet”; teorik refah iktisadı ise “dışsal maliyet”, “içsel maliyet” vs. kavramlarını geliştirerek maliyetler teorisine katkılar sunmuşlardır. I.GİRİŞ
- 3. İşlem maliyeti kavramı ise Nobel Ekonomi ödülü sahipleri Ronald Coase ve Oliver Eaton Williamson’un iktisat bilimine armağan ettiği bir kavramdır. Coase ve Williamson öncesinde işlem maliyetleri bir organizasyon maliyeti olarak dikkate alınmamış ve gözardı edilmiştir. Oysa, işlem maliyetleri; iktisadi anlamda etkinsizlik, verimsizlik, israf, savurganlık ve refah kaybıdır. Coase ve özellikle Williamson iktisat biliminin nihai gayelerinden birisi olarak kabul edilen etkinlik amacına yönelik olarak işlem maliyetlerinin önemi üzerinde durmuşlar ve işlem maliyetleri iktisadı adı verilen bir disiplinin doğuşuna öncülük etmişlerdir. Coase’un bu alana katkıları sınırlıdır ve asıl katkı Coase’dan ilham alarak bu disiplinin doğuşuna liderlik yapan Oliver Williamson’dur. Bu çalışmada Oliver Williamson’un işlem maliyetleri iktisadına katkıları incelenmektedir.
- 4. II. İŞLEM MALİYETLERİ İKTİSADININ DOĞUŞU "Ronald Coase, 1937 yılında yayınlanan klasik ‘firmanın doğası’ başlığını taşıyan makalesinde firma ve piyasa organizasyonu çalışmalarında işlem maliyetleri kavramını ilk gündeme getiren kişidir.” Oliver E. Williamson Yeni Kurumsal İktisat okulunun önemli isimlerinden biri olan Ronald Coase iki makalesi ile çeşitli disiplinlere ışık tutan görüşler ortaya koymuştur. Coase, 1937 yılında kaleme aldığı “The Nature of the Firm” ve 1960 yılında yayınladığı “The Problem of Social Cost” adını taşıyan makalelerinde geleneksel neo-klasik iktisada ciddi eleştiriler yönelterek iktisat biliminin ayrı bir yolda ilerlemesine imkan sağlamıştır.
- 5. Coase’un görüşleri çerçevesinde “Mülkiyet Hakları İktisadı” ve “İşlem Maliyetleri İktisadı” adı verilen iki kardeş disiplin doğmuş ve bu disiplinler hukuk ve iktisat yaklaşımı içinde önemli birer araştırma alanı haline gelmişlerdir.
- 6. İşlem maliyetleri iktisadının çıkış noktası Coase’un 1937 tarihli çalışmasıdır. Coase, “Firmanın Doğası”başlığını taşıyan makalesinde şu can alıcı sorusu ile iktisat biliminde pek çok yeni araştırmanın kapılarını aralamıştır: “Ekonomide her şey piyasa ve piyasanın görünmez eli olan fiyat mekanizması tarafından organize ediliyorsa, firmalara neden ihtiyaç vardır?”
- 7. Coase, piyasadaki üretimin tek belirleyicisinin fiyat mekanizması olmadığını, piyasadaki firmaların üretim çatısı altında kendilerine has belli karar ve politikaları olduğuna dikkat çekmiştir. Piyasanın temel varsayımını en düşük maliyetlerle en verimli sonuçlar alınmasına bağlayan Coase, piyasayı oluşturan mikro örgütlerin yani firmaların varoluş amacının “işlem maliyetlerini” asgariye indirmek olduğunu ifade etmiştir. Coase’a göre ekonomi kendiliğinden işler haldedir. Firmaların piyasada var olabilmesinin en önemli kriteri fiyat mekanizmasına uygun politika üretebilmesidir. Coase firmaların varoluş sebebini açıklarken işlem maliyeti kavramını fiyat mekanizmasının elde edilmesinde katlanılan her türlü maliyet olarak açıklamıştır. Coase’a göre firmaların misyonu fiyat mekanizması sürecinde katlanılacak her türlü maliyetin yani işlem maliyetlerinin en uygun seviyeye çekilmesini sağlamaktır.
- 8. . Coase sözleşmeleri piyasadaki aktörlerin “belli bir bedel karşılığında bazı işlemleri yapma ya da yapmama tahahhüdü vermesidir” şeklinde açıklamıştır. Coase firma içinde bir düzen olduğunu ve firmada çalışanların belli hiyerarşik kalıplar çerçevesinde iş yaptıklarını öne sürmektedir. Firmadaki işçilerin nerede çalışacağına, ne iş yapacağına fiyat mekanizması değil, firmanın sahibi yani yönetimi elinde bulunduran karar vermektedir.
- 9. Coase, “Firmanın Doğası”makalesindeki bu değerlendirmeleriyle piyasa ve firma kavramlarının birbirinden ayrı unsurlar olduğunu öne sürmüştür. Coase, firmaların piyasanın yapamadığını yapabilen ve işlem maliyetlerini en aza indirme misyonuyla donatılan bir organizasyon olduğuna vurgu yapmıştır.
- 10. Coase’un bu düşünceleri bir başka Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Oliver Williamson tarafından kapsamlı bir şekilde geliştirilmiştir. Kısmen eleştiri sunduğu nokta Coase’un değerlendirmelerinin genel ve teori olarak kaldığıdır. Coase’un görüşlerinde yer alan “sıfır işlem maliyeti ” ütopyası her zaman bir sorgu noktası olmaktadır.
- 11. Ancak genelde Williamson’ın ilham aldığı nokta Coase’un piyasa ve firma arasında yaptığı farklılıkların değerlendirilmesidir. Firma içinde oluşan güç dengeleri ve karar alma mekanizmalarının temelinde maliyetler olduğunu vurgulayan Williamson, İşlem Maliyetleri İktisadı’nın bir disiplin olarak ortaya çıkmasında çok önemli bir rolü üstlenmiştir.
- 12. “Firmanın Doğası adını taşıyan makalemde ifade etmiş olduğum işlem maliyetleri kavramı o haliyle kullanışsız ya da kullanımı sınırlı bir haldeydi. Ancak Oliver Williamson bu kavramı operasyonelize ederek işlem maliyetlerini bir teori haline getirmiştir.” Coase, 1991 yılındaki Nobel Ekonomi Ödülü konuşmasında Williamson’a yönelik övgü dolu şu sözleri ifade etmiştir:
- 13. IV. DEVLET MÜDAHALECİLİĞİ VE İŞLEM MALİYETLERİ Neoklasik iktisatçılar ya da teorik refah iktisatçılarına göre piyasa ekonomisi çeşitli sebeplerden dolayı başarısızlığa uğramaktadır. Piyasada etkin bir rekabet ortamının sağlanamaması dolayısıyla ortaya çıkan tekelleşme bir piyasa başarısızlığıdır. Kaynak dağılımında oluşan etkinsizlik piyasa aktörleri arasında bir adaletsizliği perçinlemektedir. Krizlerin yarattığı bunalım ve konjonktürel sorunlar yine piyasalarda başarısızlıklar ortaya çıkarmaktadır.
- 14. ✓Keynezyenler, piyasa başarısızlığına yönelik devlet müdahaleciliğini savunmaktadırlar. ✓Keynezyenlere göre gelir ve servetin dağılımı adil bir şekilde gerçekleşmeyebilir. ✓Keynezyenlere göre ekonomik istikrarsızlıklar piyasada “görünmez el” gibi bir varsayımla çözülemez. ✓Mutlaka bu çözümlemeleri ele alacak devlet gibi bir organizasyona ihtiyaç vardır. ✓Özetle, neoklasik ve Keynezyen iktisatçılar devlet müdahaleciliğini savunmaktadırlar.
- 15. Devletin piyasaya müdahalesi ve piyasa oyuncularından biri gibi davranışlarda bulunması bazı sonuçları kaçınılmaz şekilde ortaya çıkarmıştır. Hukuk ve İktisat dipilininin önemli okullarından biri olan Virginia Politik İktisat Okulu, neoklasik ve Keynesyen iktisatçıların görüşlerini eleştirmişler ve “devlet başarısızlığı” adı verilen bir teori geliştirmişlerdir. Virginia Politik İktisat Okulu’nun ana öğretisi olan kamu tercihi teorisine göre piyasanın başarısızlıkları kadar devlet müdahaleciliği de vahim başarısızlıklara sebep olabilmektedir.
- 16. Piyasalar üzerinde gerçekleşen bir devlet müdahaleciliği devlete bir işlem maliyeti yüklemektedir. Bu işlem maliyetleri şu şekilde gözlemlenir : Devletin bir politika üretmesi, regülasyonlarını uygulaması ve sürdürülebilir kılması en başta idari bir maliyet yükler. Bu idari maliyetler fiziki altyapı ve personel harcamalarına yönelik hususları içinde barındırır. Devletin ekonomide hem kuralları koyması hem de bir oyuncu olarak hareket etmesi piyasa için uyum maliyetleri ortaya çıkarır. Bu uyum maliyetleri firmalar için işlem maliyetleri ve enformasyon maliyetleri oluşturur. Firmalar ve piyasalar ekonomik faaliyetlerinin yanında kamusal regülasyonlara uyum için önemli bir zaman, personel ve maddi varlık ayırırlar. Bu uyuma harcadıkları maliyetlerden biri de bu sebeple fırsat maliyetleridir. Bu fırsat maliyetleri idari ve işlem maliyetlerinin toplamıdır. Politik yozlaşmanın önemli sonuçlarından biri olan rant kollama maliyeti ise devlet eliyle çeşitli ayrıcalıklara sahip olanların kaynak kullanımında yarattıkları olumsuzlukları işaret eder.
- 17. Kamu tercihi teorisyenlerine göre devlet mekanizmasını yönetenlerin fırsatçı davranmaları mümkündür. İktidarını elinde bulunduranlar kendilerinin ve çevrelerinin özel çıkarlarını maksimize etmek gayesiyle rant kollama maliyeti yaratabilirler. Aynı zamanda büyüyen devlet piyasalar üzerinde hukuki, idari ve ekonomik regülasyonlarla baskı yaratabileceğinden işlem maliyetlerinin inanılmaz seviyelere çıkmasına sebebiyet verebilir.
- 18. Williamson’ın işlem maliyetleri iktisadına önemli katkılarından biri olan “varlığın kullanım değeri” devlet müdahaleciliği açısından da önem arz eder. Devletin mal ve hizmet sunumu ile yatırım harcamalarının büyük çoğunluğunu sözleşmeler oluşturur. Bu sözleşmelerin hukuki kapsamı, edimlerin ve taahhütlerin belirliliği ve sözleşmelerin denetimi işlem maliyetleri iktisadının ilgisini çeker.
- 19. Vekalet teorisi gereğince kamusal malın etkinliği bile sorgulanırken kamusal işlemlerin yürütülmesinde yapılacak sözleşmelerin kimlerle, hangi edimlerle ve taahhütlerle ve sözleşmelerin denetlenmesi mevzuları tam bir belirsizliktir. Özellikle yatırımların konusu varlığın kullanım değerinin yüksek olduğu durumlara sebebiyet veriyorsa uzun dönemli kamusal yatırımlarda işlem maliyetlerinin yüksek olabileceği tahmin edilmektedir. Kamu tercihi teorisyenlerinin varsayımları dikkate alındığında kamusal bir mal ve hizmetin sağlanmasında iktidar ve bürokratlar özellikle rüşvet, nepotizm ve kronizm, hizmet kayırmacılığı, politik yandaşlık, lobicilik ve rant kollama faaliyetlerine çanak tutarsa bu işlem maliyetlerinin varlık kullanım değeri üzerinden büyük işlem maliyetleri yaratması kaçınılmazdır.
- 20. V. İŞLEM MALİYETLERİNİN ÖNEMİ VE İŞLEM MALİYETLERİNİN AZALTILMASININ SAĞLAYACAĞI YARARLAR İşlem maliyetleri iktisadı başta Coase ve Williamson’ın katkıları ile hukuk ve iktisat yaklaşımının önemli bir araştırma alanı haline gelmiştir. İşlem maliyetleri iktisadı, hukuki bir açıdan bakıldığında en başta mülkiyet hakları ile doğrudan ilişkilidir. Mülkiyet haklarının etkin bir şekilde korunduğu bir ekonomik düzende işlem maliyetleri de azalmış olur.
- 21. İşlem maliyetleri iktisadının önemini vurguladığı bir diğer konu sözleşmelerin analizidir. Ülkelerin özellikle ticaret hukuku, borçlar hukuku ve icra-iflas hukuku gibi doğrudan ticaretin düzenlenmesine yönelik kurallarının işlem maliyeti yaratmayacak şekilde oluşturulması büyük önem taşır. Piyasada güveni tesis edebilecek ve taraflar arasında haksız kazanç sağlama imkanını getirecek hukuk kuralları titizlikle seçilmelidir.
- 22. İşlem maliyetleri iktisadının öneminin anlaşılmasını sağlayan bir diğer konu yönetim bilimine yaptığı katkılardır. Neoklasiklerin görüşlerinin tersine hukuk ve iktisat teorisyenleri piyasadaki belirsizlik durumlarının, işlemlerin karmaşıklığının ve buna bağlı olarak gelişen uyuşmazlıkların yarattığı işlem maliyetlerinin nasıl giderileceğine dair çalışmalar yürütmektedirler. Ekonomide etkinliği sağlanmasının ana koşullarından biri firmaların yönetim yapılanmasıdır.
- 23. İşlem maliyetleri iktisadı, haksız rekabetin oluşmasında ve hakim durumdan fayda sağlama gibi durumlarda neden-sonuç ilişkisinin kurulmasına yardımcı olan ve piyasaya güvenin nasıl tesis edileceğini göstermede bir araçtır. Varlık kullanım değerinin yüksek olduğu bir durumda sözleşmede menfaat üstünlüğünü elde eden tarafın bir rant sağlaması kaçınılmazdır. Menfaati bir şekilde sekteye uğrayan taraf hakim tarafta olan firma ya da organizasyon yüzünden ekonomik gücünü kaybedebilir. Fırsatçı eylemlerin görüldüğü bu durumlarda bir teminat aracı olarak daha en başından işlem maliyetlerinin düşünülmesi firmalar arasında güvenin tesis edilmesine fayda sağlayacaktır.
- 24. İşlem maliyetleri iktisadında maliyetleri azaltmanın en önemli sonucu etkinliktir. Bu etkinliği sağlamaya giden yolda şu hususlar önem taşır: Piyasa ekonomisinde firma ve piyasa ayırımı değerlendirildiğinde firmalar işlem maliyetlerini gözönünde bulundurmalıdılar. Bir mal ve hizmetin üretilmesi ya da temin edilmesinde hammaddenin kalitesi ve fiyatı, tedarik edilmesi, personel giderleri, piyasada ürün ve hizmetin dağılımına mutlak suretle dikkat edilemelidir. Bunun neticesinde firma bir karar verir; ya kendi üretir ya da piyasadan alır. Outsourcing ya da fason üretim gibi uygulamalarla firmanın etkinliği arttırılabilir.
- 25. Firmalar piyasaya göre doğası gereği daha küçük, işveren-işçi kalıbından dolayı emir- komuta zincirine daha yatkın ve organizasyonel planlaması işbölümüne daha uygun organizasyonlardır. Bu sebeple işlem maliyetlerinin azaltılmasında firmalar fiyat mekanizmasının elde edilmesindeki bilgiye yönelik yatırımlarını artırmaktadır. Bilginin elde edilmesiyle işlem maliyetleri azalacağı gibi ürün ve hizmet üretiminde optimal kararlar alınacaktır.
- 26. Belki de işlem maliyetlerinin oldukça negatif olarak görüldüğü alan kamu kesimidir. Devletin büyümesi ve devlet bürokrasinin genişlemesi işlem maliyetlerinin artmasının en önemli sebebidir. Devlet yönetimlerinin sahip-vekil ilişkisinden doğan verimsizliği, iktidar, bürokrasi, baskı ve çıkar gruplarının devletin büyümesinden sağladığı rantlar kamu kesiminde hantal bir yapının oluşmasına neden olur. Bürokrasi ve kırtasiyecilik maliyetlerinden arındırılmış, görev ve sorumluluk alanları önceden çizilmiş bir sınırlı devlet modeli işlem maliyetlerini azaltmakta yarar sağlayabilir.