1. Бэлтгэсэн: Эрх зүйн магистрантын -1
Р.Батбилэг
ИХЗАСАГ ИХ
СУРГУУЛИЙН ЭРХ ЗҮЙН
МАГИСТРАНТЫН -1

2. 1616 ЛАВЛАХ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ
БАЙГУУЛАГА
МЭДЭЭЛЭЛ
ТЕХНОЛОГИЙН
БОДЛОГО, ҮНДСЭН
ЧИГЛЭЛ

3. “Бүхнийг мэдэгч-1616” лавлах нь
1999 онд үүсгэн байгуулагдсан хамгийн
анхны лавлах үйлчилгээ бөгөөд үйл
ажиллагаагаа явуулаад эдүгээ 13 жил
болж байна. Энэ 13 жилийн хугацаанд
харилцаа холбоо, мэдээллийн салбарт
тодорхой хувь нэмрээ оруулж,
мэдээллийн салбарт өөрийн байр суурийг
эзлэн байнгын үйлчлүүлэгч,
харилцагчидтай болсон байна.

4. Өнгөрсөн хугацаанд 24 цагийн
туршид хөдөө орон нутаг болон олон
улсаас давхардсан тоогоор 10 сая орчим
хэрэглэгчдэд үйлчлүүлсэн бөгөөд мөн
олон тооны байнгын үйлчлүүлэгчтэй
болсон байна. Бид хэрэглэгчдэдээ түргэн
шуурхай, үнэн зөв мэдээ мэдээлэл
хүргэхийг чухалчилдаг.

5. “Бүхнийг мэдэгч-1616” нь энэ салбартаа
анхдагч тэргүүлэгч байгаад зогсохгүй
араасаа 1617, 1950, 1939 гэх зэрэг ижил
төрлийн үйлчилгээтэй олон лавлахуудын
үндэс суурийг тавьж өгсөн нь бидний бас
нэг давуу тал юм.

6. Цаг үетэйгээ хөл нийлэн алхаж
мэдээлэл дээр суурилсан өөрийн
үйлчилгээ нэмэхээр зорилго болгон
ажилласаны үр дүнд 2012 оны 04-р сарын
01-ны өдрөөс эхлэн “Монголын такси
холбоо”, “Нийтийн тээврийн газар”-тай
хамтран такси дуудлага, хүргэлт
үйлчилгээ, дуудлагын жолооч, холбогч
чирэгчтэй такси зэрэг үйлчилгээг үйл
ажиллагаандаа амжилттай нэвтрүүлэн
ажиллаж эхэлснээр Монголын такси
дуудлагын төв боллоо.

7. Төв такси дуудлага болсноор
байгууллагын цар хүрээ эрс өсөн
нэмэгдэж нийгмийн аль ч салбарт, газар
нутгийн аль ч өнцөгт ямар ч хэлбэрээр
хүрэх боломжтой болсноор
үйлчлүүлэгчдийн тоо эрс өсөн нэмэгдлээ.
Мөн Монгол улсад хэрэгжиж эхлээд төдий
л удаагүй залуу үйлчилгээ болох VIP
такси дуудлагыг 1616 мэдээлэл,
дуудлагын төвөөр дамжуулан
үйлчлүүлэгчдэд чанартай хүргэж байна.

8. ТА МАНАЙХААС:
Монгол улсын хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа
төрийн ба төрийн бус байгууллагууд
Гадаад, дотоод, ОУ-ын байгууллагуудын төслүүд
АНН, албан байгууллага, пүүс, компаниудын хаяг
байршил, үйл ажиллагаа, байгууллагдсан он болон
бусад мэдээлэл
Нийслэлийн бүх хороод, засаг захиргааны нэгжүүд
Дээд, дунд сургууль, сургалтын төвүүд цэцэрлэг,
яслийн утас, байршил, элсэлтийн бүх төрлийн мэдээлэл
Амралт, рашаан сувилал, жуулчны баазууд, аялал
жуулчлалын мэдээлэл, маршрут, үнэ ханш

9. Улс орнуудын цагийн зөрүү, улсын код, телефон код
Дэлхийн улс орнуудын түүх соѐл, хүн ам, газар усны
мэдээлэл
Аймаг сумд, албан байгууллагын утас, хаяг код
Авто замын сүлжээ, хоорондын зай км
Бүх эмнэлгүүдийн хаяг, байршил, цагийн хуваарь,
үйлчилгээний үнэ
Хотын бүх хэвлэх үйлдвэрүүд
Зочид буудал, ресторан баар диско клуб, кафе зоогийн
газар, саун массажны үнэ ханш, утас, хаяг байршил,
багтаамж

10. Интернэт хаяг, буухиа шуудан, вэб сайт, тээвэр зууч
Банк санхүүгийн байгууллага, ХЗХ, ББСБ,
Оньсого онч мэргэн үгс, таавар, үлгэр онигоо, зүйр
цэцэн үгс
Ордны тохирол, хоолны жор
Өрнө дорнын зурхай монгол цаг
Зүүдний тайлал
Гоо сайхан, эрүүл мэнд, ахуйн зөвлөгөө
Монгол банкны ханш
Арилжааны банкуудын валютын ханшийн мэдээ
Түүхий эдийн ханш

11. • Шинээр ашиглалтанд орсон орон сууц бараа
материалын үнэ ханш
• Түүхэн болон нэрт хүмүүсийн намтар
• Ардын болон зохиолын дуу, рок поп, хип хоп дуу,
шүлэг, мэндчилгээний үгс
• Уул ус газрын нэр
• Хүний нэрийн тайлбар
• Үндэсний бөх
• Хөл бөмбөг, хөл бөмбөгийн тамирчдын тухай
мэдээлэл
• Үндэсний бөхийн мэдээлэл ү?е үеийн барилдаан
• Бүх төрлийн зар
• Ажлын жууч
• Шинэ номын танилцуулга худалдаа, үнэ ханш

12. • Орон нутаг болон дэлхийн цаг агаар
• Худалдаа, үзвэр үйлчилгээ, захуудын ажиллах
хуваарь
• Хот дотор, хот хоорондын нийтийн тээврийн
маршрут, үнэ тариф гэх мэт олон жил хуримтлуулсан
арвин их мэдээллийн сантай.
• Такси дуудлага
• Хүргэлт үйлчилгээ
• Дуудлагын жолоооч
• Холбогч чирэгчтэй такси
•

13. Мэдээллийн бааз
Data Access програмын
ажиллах горим

14. 2012 оны
Цахим технологийн хэрэглээ
Мэдээлэлийн баазын
хэрэглээ
IT технологийн
хэрэглээ
Интернет
үйлчилгээний хэрэглээ
Idel Утасны сүлжээний
хэрэглээ

15. Өгөгдлийн баазын тухай
Өгөгдлийн сан нь компьютер дээр тусгай
зориулалтын программд оруулсан өгөгдлийн
цуглуулга бөгөөд vvн рvv хандах, засварлах болон
нэмэхэд хялбар байдлаар хийгдсэн байдаг.
Мэдээллийн сан нь талбар (fields), бичилтvvд
(records) болон файлаас (files) бvрддэг. Талбар
гэдэг нь багана бvхий мэдээлэл бөгөөд бичилт нь нэг
мөрөнд байгаа нийт мэдээллийг хэлдэг.

16. • Нийт оруулсан мэдээллээ нэр өгч сануулан, файл
болгодог. Өөрөөр хэлбэл нэг мэдээллийн санг файл
гэнэ. Жишээлбэл: нэг байгууллага ажилчдынхаа
телефон утасны жагсаалтыг мэдээллийн санд
оруулсан бол ажилчдын нэр, хаяг, утасны дугаар нь
талбар болох бөгөөд эдгээр талбарын дор оруулсан
мэдээлэл нь бичилтvvд болдог. Ингээд мэдээллийг
сануулж нэр өгөхөд файл болж хадгалагдана.

17. • Талбар нь тоо, текстний аль алинаас нь бvрдэж
болно. Мөн сvvлийн vед ашиглагдаж байгаа
мэдээллийн сангийн программийн тусламжтайгаар
фото зургыг ч нэг талбар болгон оруулах боломжтой.
Талбарт мэдээллийг заавал оруулах
(required), оруулахгvй хоосон орхиж болохуйц
(optional) гэсэн 2 төрлөөр мэдээллийг бичиж оруулж
болно. Өгөгдлийн сан нь мэдээлэл хайх, статистик
мэдээ гаргаж авахад хялбар байдгаараа давуу
талтай.

18. Хувь хvн өөрийн гэсэн мэдээллийн сан нээж ашиглаж
болохоос гадна дотоод сvлжээнд байгууллагын
ажилчид дундаа ашиглах боломжтой. Мөн вэб
хуудсан дээр байрлуулсан мэдээллийн сан руу ямар
ч хvн хаанаас ч хандах боломжтой байдаг.
Өгөгдлийн баазын хэмжээ янз бүр байж болох бөгөөд
энгийн компьютерт багтах эсвэл бүр онлайнаар авах
боломжтой.

19. • Микрокомпьютерийн хэрэглээнд өөрийн өгөгдлийн
баазыг энгийн database management software-г
ашиглан боловсруулж байна.
Үүнд: Paradox, Dbase 5, FoxPro, MS
Access, DB2, SQL, Oracle, Sybase . Энэ нь
программыг оюутнууд судалгаа
боловсруулах, худалдааны хүмүүс хэрэглэгчийн
худалдан авалтыг бүртгэх, захиалга авах зэрэгт
зориулсан өгөгдлийн баазыг боловсруулахад
хэрэглэнэ.

20. Shared or Distributed Database
Shared: Нэг байрлалд байгаа нэг байгууллага эсвэл
компанийн хэрэглэгчид өгөгдлийн баазаа хуваан
ашиглахыг хэлнэ. Энэ нь өгөгдлийн бааздаа дотоод
сүлжээний тусламжтай хандах бөгөөд өгөгдлийн бааз
нь мини эсвэл mainframe компьютер дээр суурилдаг.
• Distributed: Өөр өөр байршилд (client server-ээр
холбогдсон) өөр өөр компьютерууд өгөгдлийн баазыг
хадгалах бөгөөд үүнийг distributed гэнэ.

21. Database Administrator- Өгөгдлийн баазын
администратор
Энэхүү өгөгдлийн баазыг байнга хянаж удирдах хүн
зайлшгүй байх хэрэгтэй болдог бөгөөд түүнийг
database administrator гэдэг. Түүний үүрэг нь:
Өгөгдлийн баазын дизайн, гүйцэтгэл, үйлдэл: DB-ын
дизайныг гаргахад DBA тусална. Мөн DB-д хэдий
хэмжээний дискний зай хэрэгтэйг тодорхойлох, файл
болон бичлэгүүд хэрхэн бичигдэх, устгагдах, хэрхэн
өөрчлөлт хийж болохыг тодорхойлно.

22. Coordination with users: DBA хэрэглэгчийн хандалтын
зэрэглэл, стандарт, зааврыг тодорхойлох, үйл
ажиллагааг хянах, хүсэлтэд зэрэглэл
тогтоох, хэрэглэгчийг докуминтацчилах, оролтын
процедурыг бий болгох зэрэг үүрэг гүйцэтгэнэ.
System security: DBA нь өгөгдлийн баазад хандах
эрхгүй хүн хандахаас сэргийлэх хяналтын системийг
суурилуулна.

23. Backup & recovery: Өгөгдлийн баазын эвдрэл эсвэл
устал нь бүхэл бүтэн байгууллагын үйл ажиллагаанд
нөлөөлнө. Иймд DBA нь тэр баазын нөөцийг байнга
бэлтгэж байх ѐстой. Мөн аливаа аюул тохиолдоход
өгөгдөл, үйлдлийг сэргээх төлөвлөгөөг боловсруулан
бэлтгэсэн байх.
Performance monitoring: DBA нь DB хэрэглэгчдэд зөв
хүрч ажиллаж байгаад системд хяналт тавих ѐстой.
Энэ талын ихэнхи гомдол нь DB-д олон хүн хандалт
хийснээр удаан байснаас үүддэг.

24. • ACCESS RECORD NAVIGATION & REPORT-ИЙН ТУХАЙ
• RECORD NAVIGATION - БИЧЛЭГ УДИРДАХ
FIND TEXT – дараагийн утгыг хайх
FIND RECORD – Find гэсэн цонх нээгдэж цонхны Find нүдэнд
утгыг оруулснаар тухайн утгыг мэдээллийн баазад байгаа
бичлэгүүд дундаас хайж олж очих.
Go to first record – Мэдээллийн бааз дахь хамгийн эхний бичлэгт
шилжих
Go to last record – Мэдээллийн бааз дахь хамгийн сүүлийн
бичлэгт шилжих
Go to next record – Дараагийн бичлэгт шилжих
Go to previos record - өмнөх бичлэгт шилжих

25. • RECORD OPERATION
Add new record - шинээр бичлэг нэмэх
Delete record – идэвхтэй бичлэгийг устгах
Print record - идэвхтэй бичлэгийг хэвлэх
Save record – бичлэгийг хадгалах
Undo record хийсэн үйлдлийг үгүйсгэх
• FORM OPERATION
Apply form filter – Appler Form хэлбэрээр шүүлт хийх
Close form – Form-ийг хаах
Edit form filter – Form filter дээр засвар хийх
Open form – Form – ийг нээх
Print form – Form – ийг хэвлэх
Print current form Form – одоогийн Form ийг хэвлэх

26. • APPLICATION
Quit application – „программаас гарах
Run application – программыг ажиллуулах
Run MS Excel – Microsoft Exsel - ийг ажиллуулах
Run MS Word – Microsoft Word – ийг ажиллуулах
Run MS notepad – Microsoft notepad – ийг ажиллуулах
GRAPH WIZARD хэлбэр
ACCESS программ дээр мэдээллийн баазад буюу TABLE – д
байгаа өгөгдлүүд дээр үндэслэн график байгуулж FORM
байгуулж болдог. Энд GRAPH WIZARD – ийг ашигладаг. Эхлээд
график байгуулах өгөгдлүүдээ оруулсан TABLE байгуулна.
Дараа нь тухайн TABLE – даа байгуулах өгөгдлүүдээ оруулна.

27. • REPORT – ИЙН ТУХАЙ
REPORT гэдэг нь тайлан гэсэн үг бөгөөд ACCESS – дээр Report
байгуулна гэдэг нь Table –д байгаа өгөгдлийн цаасан дээр
хэвлэж гаргах загварыг байгуулахыг нэрлэж байна. FORM
ашиглан бид TABLE –ийн мэдээллийг дэлгэцэнд харуулж
байсан бол REPORT ашиглан TABLE дахь мэдээллийг цаасан
дээр хэвлэж авах боломжтой
Шинээр REPORT байгуулахдаа DATABASE -ийн
REPORT хуудсыг нээж командыг өгнө. Ингэхэд
NEW нэртэй харилцах цонх нээгдэх ба шинээр байгууллах
REPORT - ийг хулганаар сонгож, мөн TABLE /QUERY хэсгээс
ямар мэдээллийн баазад байгаа бичлэгүүдийг үндэслэн
REPORT байгуулахыг сонгож ОК командыг өгнө.

28. • WIZARD AAP REPORT –ИЙГ БАЙГУУЛАХ
1. REPOT – ийн хэлбэрээр REPORD WIZARD – ийг сонгоно.
Мөн REPORT байгуулах мэдээллийн баазыг сонгож ОК
командыг өгнө.
2. Гарч ирэх цонхноос сонгосон TABLE/QUERY -д байгаа
талбаруудаас ямар талбарын мэдээллийг REPORT дээр
гэргахыг тодорхойлж NEXT командыг дарна.
TABLE/QUERY Нүдэнд таны сонгосон TABLE байрлах ба
AVIALABLE FIELDS нүдэнд тухайн Table – ийн талбарын
жагсаалт байрлах ба талбаруудаас хулганы тусламжтайгаар
сонгож сумтай товчнуудаар SELECTED FIELDS нүдэнд
шилжүүлж авчирна.

29. • 3. Ямар группын мэдээллээр груплэхийг сонгож NEXT командыг
сонгоно.
4. Дараагийн гарч ирэх цонхонд REPOPT дээр мэдээллийг
ямар талбараар эрэмблэхийг тодорхойлно. NEXT товчийг
дарна.
5. Дараагийн цонхонд REPORT-ийн гаднах хэлбэр ямар байх
вэ тайланг гаргах хуудасны хэлбэрийг сонгож NEXT командыг
сонгоно. REPORT –ийн LAYOUT -аас сонгоход цонхны хажууд
жишээ харагдах болно.
6. REPORT – ийн цаасны дэвсгэр, REPORT -ийн бичлэгүүдийн
үсгийн хэлбэр зэргийг сонгож NEXT командыг өгнө.
7. REPORT - ийн гарчиг ямар байхыг тодорхойлох ба REPORT -
ийн загварыг байгуулах уу эсвэл REPORT- ийг байгуулж
ажиллуулах уу гэдгийг сонгож FINISH командаар үйлдлийг
төгсгөнө.
FILE цэсээс SAVE командыг өгч тайлангийн файлийн нэрийг
тодорхойлж өгсөнөөр диск төхөөрөмж дээрх таны DATABASE
дотор REPORT хадгалагдана.

30. • WIZARD –ГҮЙГЭЭР REPORT-ИЙГ БАЙГУУЛАХ
•
REPORT –ийг WIZARD-гүйгээр байгуулна гэдэг нь REPORT –
ийн загварыг ACCESS программын хэрэгслүүдийн
тусламжтайгаар байгуулахыг хэлнэ. Үүний тулд эхлээд бид
тайланд гарах мэдээллийн баазыг сонгохын зэрэгцээ уг
тайлангийн хэлбэрийг NEW цонхноос сонгохдоо DESIGN
VIEW –ийг сонгож OK командыг өгч цааш үргэлжилнэ.
Ингэхэд REPORT -ийн хөл ба толгойн хэсэгт тайлангийн
хуудасны хөлийн ба толгойн хэсэгт гарах зүйлийг тодорхойлж
өгнө. Харин REPORT DESIGN-ний DETAIL хэсэгт
REPORT дээр гарах TAbLE -ийн талбаруудыг байрлуулна.

31. • REPORT -ийн HEADER болон FOOTER -ийг гаргахын тулд
VIEW цэсийн REPORT HEADER/FOOTER командыг сонгоно.
Харин хуудасны хөл ба толгойн хэсгийг гаргаж ирэхийн тулд
VIEW цэсийн PAGE HEADER/FOOTER командыг
идэвхжүүлнэ. Харин DETAIL хэсэгт гарах талбарын
жагсаалтыг цэсийн командыг өгөн гаргаж ирэх ба FORM -ийн
загварыг байгуулж байсантай адилаар тухайн тайланд гарах
талбаруудыг сонгон байрлуулна. REPORT –ийг ажиллуулахдаа
VIEW цэсээс PRINT PREVIEW ба хэвлэхдээ FILE цэсээс PRINT
командыг өгнө. REPORT DESIGNER –ийг хэрэгслийн
товчлуурын тусламжтайгаар FORM байгуулдгийн адил
байгуулна.

32. Техник технологийн
хэрэглээ

33. Motherboard дээрх компьютерийн элементүүд:
– Микропроцессор (CPU)
– BIOS
– Санах ой
– Expansion slot
Hardware буюу техник хангамжийн үндэс
Компьютерийн техник хангамж нь дараах 5 хэсэгт
хуваагддаг:
– Input (оролтын)
– Processing (боловсруулалт хийх)
– Storage (мэдээлэл хадгалах)
– Output (гаралтын)
– Communications (xолболтын)

34. Оролтын төхөөрөмжийн гол үүрэг нь өгөгдлийг
цуглуулж, компьютерт боловсруулах боломжтой
болгон хөрвүүлэх явдал юм.
– Гар
– Хулгана
– Микрофон
Боловсруулалт хийх төхөөрөмж нь компьютерийн
программ хангамжаас ирж буй командыг хүлээн
авч, гүйцэтгэх үүрэгтэй. Жишээ нь хүснэгтэн
мэдээлэл дээрх мөнгөний дүнг нэгтгэж гаргах гэх мэт.
– Central Processing Unit (CPU)
– Random Access Memory(RAM)

35. Мэдээлэл хадгалах төхөөрөмжийн үүрэг нь
өгөгдөл, программ хангамж зэрэг бүх төрлийн
мэдээллийг удаан болон түр хугацаагаар хадгалах
үүрэгтэй.
– Уян диск
– Хатуу диск
– Оптик диск
– Zip диск
– Tape төхөөрөмж
Гаралтын төхөөрөмжийн үүрэг нь компьютер дээр
боловсруулсан мэдээллийг хэрэглэгчдэд ямар нэгэн
байдлаар хүргэх явдал юм. Жишээ нь дэлгэц дээр
харах, цаасан дээр хэвлэх, дуу сонсох г.м
– Дэлгэц
– Принтер
– Чанга яригч

36. Холболтын төхөөрөмжийг нэг компьютерээс нөгөө рүү
холбогдон мэдээлэл солилцоход ашигладаг.
– Модем
– Кабель

37. Анхаарал хандуулсанд
баярлалаа