2. Mushkëritë (pulmones)
Mushkëritë janë organe themelore të aparatit
respirator. Njeriu ka mushkërinë e djathtë dhe të
majtë (pulmo dexter et pulmo sinister).
Mushkëritë janë të vendosura në spatium
pleuropulmonale
Mushkëritë lidhen me organet e mediastinumit
nëpërmjet rrënjës mushkërore (radix pulmonis)
Mushkëritë janë të lëvizshme në hapësirën
pleurale (cavitas pleuralis).
3. Sipërfaqja e mushkërive është e lëmuar
dhe e tejdukshme.
Ngjyra e mushkërive është e kuqërremtë e
çelur te fëmijët, kurse te të rriturit është e
përhimtë apo e murme në të zezë .
Mushkëritë janë të buta dhe elastike, kur
të shtrydhen, pëlcasin alveolat e tyre dhe
dëgjohet një kërcitje karakteristike.
6. Dimensionet
Lartësia e mushkërisë është rreth 25 cm. Në
bazën e saj diametri gjerësor është D-10 – 13
cm, M-7 – 9 cm dhe ai sagjital është 14 – 17 cm.
Pesha e tyre është 1100 – 1500 gram, mushkëria
e djathtë është më e rëndë për 100 – 170 gram.
Pesha specifike e mushkërive te të porsalindurit
është 1,068 për mushkërinë e cila nuk ka marrë
ajër, ndërsa 0,50 për mushkërinë e cila ka marrë
ajër.
Kjo e dhënë ka rëndësi mjekoligjore për të
treguar se fëmiu ka lindur i gjallë apo i vdekur.
7. Forma, faqet dhe buzët e mushkërive
Mushkëritë kanë formën e konit të prerë për së
gjati.
Faqet e mushkërisë: facies costalis (pars
vertebralis), facias mediastinalis, facies
diaphragmatica
Lart faqja brinjore dhe mediastinale bashkohon
duke formuar majen e mushkërisë (apex
pulmonis).
Buzët e mushkërisë: margo anterior, margo
posterior dhe margo inferior
Margo inferior e përkufizon bazen e mushkërisë
apo faqen diafragmatike (basis pulmonis s.
facies diaphragmatica).
9. Facies costalis
Në facies costalis shihen hullitë paralele, të
cilat iu përgjigjen brinjëve përkatëse.
Në këtë faqe, në të dy mushkritë, gjendet
fissura obliqua, e cila e ndanë këtë faqe në
lobus superior dhe lobus inferior.
Në mushkërinë e djathtë ekziston edhe
fissura horizontalis, e cila nga vrigulli i
sipërm e ndan lobus medius.
13. Facies mediastinalis
Facies medialis është e thelluar dhe në mesin e saj
gjendet dera e mushkërisë (hilum s. hilus
pulmonis).
Përpara dhe nën derën e mushkërisë, në të dy
mushkëritë gjendet shtypëla e zemrës (impressio
cardiaca).
Në mushkërinë e majtë, prapa hilumit, gjendet
sulcus aorticus, kurse në mushkërinë e djathtë
gjendet impressio esophagei et sulcus v. azygos.
15. Hilum pulmonis
Mbi hilum në mushkërinë e djathtë,
përpara gjendet sulcus v. cavae superior,
kurse prapa sulcus tr. brachiocephalicus,
Në mushkërinë e majtë mbi hilumin e saj
gejndet sulcus a. carotis communis
sinistrae et a. subcalviae sinistrae.
Dera mushkërore (hilum s. hilus pulmonis)
është vendi hyrës i mushkërisë, nëpër të
cilën kalon rrënja mushkërore (radix s.
pediculus pulmonis) me të gjitha
elementet e saj.
19. Radix pulmonis
Në mes të rrënjës mushkërore gjenden rrugët
ajrore (bronchi lobares),
Enët funksionale të gjakut janë:aa. pulmonales
dhe vv. Pulmonales, të cilat gjenden përpara
bronkeve.
Enët nutritive të gjakut janë: rr. bronchiales s.
aa. bronchiales, të cilat gjenden prapa rrënjës
mushkërore
Gërshetimi nervor (plexus pulmonalis) ndodhet
prapa bronkeve.
Nodi lymphatici tracheobronchiales superiores
(“gjëndërat limfatike hilare”).
20. Apex pulmonis
Maja e mushkërisë (apex pulmonis) është pjesa
e mushkërisë, e cila gjendet mbi rrafshin e
brinjës së dytë.
Apex pulmonis kalon nëpër apertura thoracis
superior në bazën e qafës.
Raporti skeletotopik: nga prapa i përgjigjet qafës
së brinjës së parë, kurse anash gjendet mbi te
3 – 5 cm., nga përpara ajo është mbi brinjën e
parë 3,5 – 5 cm, dhe mbi rrafshin e kularthit
1 – 3 cm.
Apex pulmonis mbulohet nga cupula pleurae
nëpërmjet të së cilës është në marrëdhënie me
a. carotis communis, v. jugularis interna, a.
subclavia dhe me plexus brachialis.
21. Buzët e mushkërisë
Mushkëritë kanë tri buzë: të përparmen, të pasmen dhe
të poshtmen
Margo anterior pulmonis është e hollë dhe e mprehur.
Margo anterior pulmo sin., në pjesën e poshtme e ka
icisura cardiaca e cila përfundon me lingula pulmonis.
Projektimi i uzës së përparme fillon nga art. sterno
-clavicularis - skaji sternal i C II, lëshohet përgjatë buzës
së ashtit parzmor deri te skaji sternal i brinjës IV.
Te mushkëria e djatht kjo buzë shkon jashtë deri te vendi
i ngjitjes të brinjës VI me sternumin.
Te mushkëria e majtë, ajo nga brinja e IV, largohet nga
buza anësore e ashtit parzmor dhe në 3 – 5 cm e pret
brinjë V të majtë, duke përfunduar në nyjëtimin
kostohondral të gjashtë.
22. Buzët e mushkërisë
Margo posterior është në fakt një sipërfaqe e
rrumbullakësuar
Projektimi i saj fillon nga qafa e brinjës së parë
dhe lëshohet përgjatë vijës paravertebrale deri
te Th X apo XI.
Buza e poshtme apo kufiri mushkëror (margo
inferior s. limes pulmonis) është e shprehur.
Projektimi i saj në mushkërinë e djathtë fillon në
skajin sternal të kërcit brinjor të gjashtë, ndërsa
në mushkërinë e majtë fillon nga skaji brinjor i
këtij kërci.
23. Projektimi i buzës së poshtme
Projektimi i buzës së poshtme gjatë eksperiumit
te mushkëria e gjathtë fillon nga skaji sternal i
brinjë VI, kurse e mushkëria e maj nga skaji
kostal i kësaj brinje
Ajo në vijën aksilare e pret brinjën e tetë,
Ajo në vijën skapulare e pret hapësirën
ndërbrinjore të nëntë (IX) ose të dhjetën (X),
përfundon në nivel të zgjatimit shpinor të
vertebrës Th XI.
Në inspirium projektimi i kësaj buze lëshohet për
3 – 4 cm mëposhtë.
24. Plasat ndërvrigullore të mushkërive
(fissurae interlobares)
Ekzistojnë tri plasa ndërvrigullore:
plasa e pjerrët (fissura obliqua) e cila ekziston në të dy mushkëritë
plasa horizontale (fissura horizontalis) e cila ekziston vetëm në
mushkërinë e djathtë. Këto plasa e ndajnë mushkërinë në lobe.
Plasa e pjerrët (fissura obliqua) fillon 6 – 7 cm nën majën e
mushkërisë të djathtë dhe zbret përpara, duke përfunduar
në bazën e mushkërisë prapa buzës së përparme të saj.
Në faqen e brendshme të mushkërisë, kjo plasë plasë e
ndërpret dera mushkërore.
26. Fissura obliqua
Projektimi fissura obliqua prapa fillon në nivel të
zgjatimit shpinor të VTh III dhe zbret përpara
duke e prerë brinjën e pestë në linea axillaris,
pastaj e përcjell brinjën e gjashtë dhe përfundon
në kërcin e saj në linea parasternalis.
Fissura obliqua në mushkërinë e majtë e ndanë
lobus superior nga lobus inferior.
Në mushkërinë e djathtë, pjesa e saj e pasme e
sipërme e ndanë lobus superior nga lobus
inferior, ndërsa pjesa e saj e përparme e
poshtme e ndanë lobus medius nga lobus
inferior.
27. Fissura horizontalis
Plasa horizontale (fissura horizontalis) ekziston
vetëm në mushkërinë e djathtë
Kjo plasë fillon nga plasa e pjerrët, prapa vijës
sqetullore, pastaj e përcjell brinjën e katërt dhe
përfundon në hapësirën e tretë ndërbrinjore afër
buzës të ashtit parzmor.
28. Lobi pulmonum
Mushkëritë nëpërmjet plasave ndahen në vriguj
(lobi pulmonum).
Mushkëria e djathtë ka: lobus superior, lobus
medius dhe lobus inferior,
Mushkëria e majtë ka dy vriguj: lobus superior
dhe lobus inferior.
Faqet e lobeve janë pjesë të faqeve të
mushkërisë, por lobet kanë së paku edhe nga
një faqe ndërvrigullore (facies interlobaris).
30. Bronchi lobares
Në vendin ku bashkohet faqja ndërvrigullore dhe
e brendshme et vrigullit, gjendet “ dera vrigullore
– hilus lobaris” nëpër të cilën kalon bronchus
lobaris dhe e nët përkatëse të gjakut.
Bronku vrigullor (bronchus lobaris) ndahet nga
bronku kryesor në derën mushkërore apo qysh
në rrënjën mushkërore.
Në mushkërinë e djathtë janë tre, ndërsa në
mushkërinë e majtë janë dy bronke vrigullore.
Bronket vrigullore nuk e kanë gjatësinë dhe
diametrin e njëjtë (0,5 – 1,5 X 3 – 6 mm),
kryesisht bronket e poshtme janë më të gjata .
31. Bronchi lobares
Bronchus principalis dexter
bronchus lobaris superior dexter,
bronchus lobaris medius dexter
bronchus lobaris inferior dexter.
Bronchus principalis sinister
bronchus lobaris superior sinister
bronchus lobaris inferior sinister.
32. Përmbajtja e mushkërive
Mushkëritë (pulmo dexter et sinister) ndahen në
vriguj mushkërorë (lobi pulmonum).
Lobus pulmonis përbëhet nga pjesë më të vogla
të sistemit bronkial, enorë dhe indit mushkëror ,
të cilat e ndërtojnë segmentin mushkëror
(segmentum bronchopulmonale).
Segmentet janë të përbëra nga një numër i
madh i vrigultheve mushkërorë sekundar dhe
primar (lobulus pulmonis secundarius et lobulus
pulmonis primarius).
34. Arbor bronchialis
Rrugët ajrore dhe enët e gjakut degëzohen duke
përcjellur ndarjen e mushkërisë në pjesë
përbërëse.
Rrugët ajrore ndahen 20 – 25 herë me bifurkacion
në degë më të vogla, të cilat e formojnë sistemin
gypor arbor bronchialis
Në skajin distal të tij gjenden alveolat mushkërore
(alveoli pulmonum) ku direkt kryhet këmbimi i
gazërave.
Bronchus principalis e ka pjesën e gjatë
jashtëmushkërore dhe pjesën e shkurtë -hilare e cila
ndahet në bronke vrigullorë.
Bronket vrigullorë përfundojnë duke u ndarë në
bronke segmentale (bronchi segmentales).
36. Segmenta bronchopulmonalia
Segmenti bronkopulmonal është pjesa më e vogël
anatomike dhe funksionale e vrigullit mushkëror, është
njësi bronkoarteriale e mushkërisë. dhe shtrihet përgjatë
bronkut segmental (bronchus segmentalis).
Segmenti bronkopulmonal ka formën e piramidës së
çrregullt në majën e të cilit gjendet dera segmentale
nëpër të cilën kalon bronku segmental dhe enët arteriale
përcjellëse. Enët venoze gjenden në periferi të
segmentit.
Bronket segmentale dhe Segmentet bronkopulmonale e
mbajnë emrin sipas drejtimit të shtrirjes. Përveç këtij
emërtimi ata janë të shenuar edhe me numra duke filluar
nga maja e deri te baza e mushkërisë.
37. Segmentet dhe bronket segmentale të
pulmo dexter
Pulmo dexter është e ndarë në dhjetë segmente por,
ndonjëherë mund të gjenden edhe një apo dy segmente
jo të përhershëm.
Lobus superior dexter ka këto segmente themelore:
segmentum apicale (S I, B I), segmentum posterius S II,
B II) dhe segmentum anterius S III, BIII).
Lobus medius ka dy segmente: segmentum laterale ( S
IV, B IV) dhe segmentum mediale ( S V, B V).
Lobus inferior dexter ndahet në pesë segmente:
segmentum apicale ( S VI, B VI), segmentum basale
mediale ( S VII, B VII), segmentum basale anterius ( S
VIII, B VIII), segmentum basale laterale S IX, B IX) dhe
segmentum basale posterius S X, B X).
40. Segmentet dhe bronket segmentale të
pulmo sinister
Pulmo sinister ndahet në tetë deri dhjetë
segmente bronkopulmonale.
Lobus superior sinister :
segmentum apicoposterius (S I+II, B I+II)
segmentum anterius ( S III, B III)
segmentum lingulare superius ( S IV, B IV)
segmentum lingulare inferius (S V, B V).
Lobus inferior sinister:
Segmendtum superius (S VI)
Segmentum basale mediale / laterale (S VII, S IX),
Segmentum basale aterius/ posterius (S VIII, S X)
44. Ndarja e bronkut segmental
Bronku segmental (bronchus segmentalis),
ndahet në mënyrë dihotome 20-25 herë.
Dhjetë gjenerat e para janë bronke sekondare
apo degët segmentale bronkiale (rr. bronchiales
segmentorum), ndërsa 10-15 ndarje tjera japin
bronkiolet (bronchioli), degët e ndarjes së fundit
të tyre janë bronkiole përfundimtare (bronchioli
terminales).
Këto ndarje formojnë trungun bronkial (arbor
bronchialis).
47. Bronchiolus terminalis/ respiratorius
Bronchiolus terminalis (0,3-0,5 mm) futet në
lobulus pulmonis secondarius) nëpër majën e tij,
ndahet shumë herë duke dhënë rreth 50
bronkiole respiratore (bronchioli respiratorii).
Bronchiolus respiratorius futet në lobulus
pulmonis primarius, këtu përfundon me 2-10
kanale hojëzore (ductus alveolares) te cilat i
ndërtojnë 5 – 6 qeska alveolare (saculi
alveolares) ato pastaj i formojnë hojëzat
mushkërore jo të barabarta (alveoli pulmonis).
Kështu lind trungu alveolar (arbor alveolaris) apo
acinusi mushkëror (acinus pulmonaris s.
pulmonalis).
49. Ndërtimi i mushkërisë
Rrugët ajrore në mushkëri në pikëparje të
ndërtimit janë të ngjajshme me trakenë, bronket
kryesore dhe bronket vrigullore.
Shtresa e mesme e murit të bronkeve
segmentale (bronchi segmentales) përbëhet nga
fijet muskulare të lëmuara, pjesët e harqeve dhe
pllakat kërcore të shpërndara, fijet lidhore të
gërshetuara dhe fijet elastike (tunica
musculocartilaginea).
Bronkiolet me diametër nën 1 mm nuk
përmbajnë elemente kërcore, fijet muskulare
janë të pjerrëta, kështu edhe gjatë kontakcionit
maksimal nuk vjen deri te mbyllja e plotë e tyre.
51. Alveoli pulmonum
Alveoli pulmonum kanë mur epitelial të
hollë, i quajtur “bariera respiratore”, nëpër
të cilën bëhet këmbimi i gazërave
ndërmjet alveolës dhe gjakut qarkullues.
Barierën respiratore, nga njëra anë, e
bënë epiteli alveolar luspor dhe
membrana bazale e tij e pasur me fije
elastike dhe retikuline. Nga ana tjetër në
te mbështetet membrana bazale dhe
endoteli i kapilarëve të arteries
mushkërore.
53. Enët e gjakut të mushkërive
Enët e gjakut të mushkërive janë dy lloje.
Ato janë degët e mëdha të qarkullimit të
vogël (circulus sanguinis minor) dhe degët
e vogëla të qarkullimit të madh (circulus
sanguinis major).
Të parat janë enë gjaku funksionale,
ndërsa të dytat janë enë gjaku nutritive të
mushkërive.
55. Enët funksionale/nutritive të gjakut
Enët funksionale të gjakut në mushkëri janë:
truncus pulmonalis ( a. pulmonalis dextra et
sinistra) dhe v.v. pulmonales. (circulus sanguinis
minor s. vasa publica pulmonum).
Degët bronkiale të aortës torakale (rr.
bronchiales aortae thoracicae s. aa. bronchiales )
dhe venat bronkiale (vv. bronchiales) janë enë
nutritive të mushkërive.
56. Enët limfatike të mushkërive
Enët limfatike të mushkërive ndahen në
sipërfaqësore dhe të thella.
Këto enë konvergjojnë kah dera
mushkërore (hilus pulmonis) dhe
komunikojnë gjerësisht ndërmjet veti
58. Nervëzimi i mushkërive
Mushkëritë i nervëzon plexus pulmonalis i cili
formohet nga degët e nervit vagus (n. vagus)
dhe nga degët e trungut simpatetik torakal
(truncus sympatheticus pars thoracica).
Në rrënjën mushkërore bashkohen degët e
nervit endacak dhe degët simpatetike dhe
formojnë gërshetimin nervor mushkëror (plexus
pulmonalis).
59. Pleura
Pleura është cipë seroze e cila gjendet në të dy
hapësirat pleuropulmonale të zgavrës së
kraharorit.
Pleura (pleura) ka fletën e jashtme dhe të
brendshme (pleura parietalis et visceralis).
Pleura parietalis i mbështjell muret e pjesës
anësore të zgavrës së kraharorit, ndërsa fleta e
brendshme apo mushkërore
Pleura visceralis s. pulmonalis është e
mbështetur direkt në indin e mushkërisë.
65. Cavitas pleuralis
Hapësira ndërmjet këtyre dy fletëve të
pleurës është një hapësirë kapilare dhe
quhet hapësira pleurale (cavitas pleuralis).
Kjo hapësirë është pa ajër, në të cilën
presioni është më i vogël se ai atmosferik
(- 0,5 kPa apo – 4 mmHg).
66. Pleura parietalis
Pleura murore sipas murit të cilit i
përgjigjet, ndahet në pleurën brinjore
(pleura costalis), diafragmatike (pleura
diaphragmatica) dhe mediastinale (pleura
mediastinalis) si dhe kupolën e plurës
(cupola pleurae) e cila i përgjigjet majës
së mushkërisë.
68. Përforcimet e cupula
pleurae
Kupola e pleurës është e mbuluar me
cipën lidhore (membrana suprapleuralis) e
cila me tufat e veta lidh kupolën e pleurës
me skeletin përreth.
Lidhëset janë: lig. costopleurale, lig.
vertebropleurale dhe lig.
costovertebropleurale s. m.scalenus
minimus.
