Komponen pasif dan pengiraan merangkumi asas pengiraan untuk perintang,pemuat dan peraruh.

1. 1
1.0 PENGENALAN
Perintang ditakrifkan sebagai sesuatu komponen atau bahan yang boleh menghalang atau
menghadkan aliran arus dalam litar. Ia juga menghasilkan susutan voltan dan melesapkan
tenaga elektrik.
Rintangan diukur dalam unit Ohm ()
Simbol bagi rintangan ialah R
Terdapat 2 jenis perintang iaitu perintang tetap dan perintang boleh laras.
Rajah 1.1 Perintang
Rajah 1.2 Perintang Tetap
BAB 1
PERINTANG

2. 2
Rajah 1.3 Perintang Boleh Ubah
Jadual 1.1 Nombor piawai bagi unit
Nilai perintang didapati dengan membaca jaluran kod warna pada perintang. Rajah di bawah
menunjukkan jadual kod warna perintang. Kebanyakkan perintang mempunyai empat jalur
seperti Rajah1.5 dibawah.Tiga jalur yang pertama memberikan bacaan nilai nama perintang,
manakala jalur yang keempat menunjukkan nilai had terima. Nilai bagi jalur warna tersebut
ditunjukkan seperti di jadual 1.3
Rajah 1.5 Jalur Warna Perintang
UNIT SIMBOL UNIT NOMBOR PIAWAI
Giga G 1x 109
Mega M 1x 106
Kilo K 1x103
mili M 1x10-3
Mikro µ 1x10-6
Nano N 1x10-9
piko p 1x10-12
Jalur 1 Jalur 2 Jalur 3
pendara
b
Jalur 4

3. 3
Jadual 1.3 Nilai bagi jalur warna perintang
Warna Jalur 1 Jalur 2 Jalur 3
Pendarab
Jalur 4
Had Terima
Hitam 0 0 1 -
Coklat 1 1 10 -
Merah 2 2 100 -
Jingga 3 3 1000 -
Kuning 4 4 10000 -
Hijau 5 5 100000 -
Biru 6 6 1000000 -
Ungu 7 7 10000000 -
Kelabu 8 8 100000000 -
Putih 9 9 1000000000 -
Emas 0.1  5%
Perak 0.01  10%
Tiada  20%

4. 4
1.1 PENGIRAAN NILAI PERINTANG MENGGUNAKAN KOD WARNA
CONTOH
Kirakan nilai perintang dibawah.
Langkah penyelesaian
Langkah 1:
Jalur 1 Jalur 2 Jalur 3 Jalur 4
Coklat Hitam Oren Emas
1 0 1000=103
5%
Maka nilai perintang ialah:
= 10 000Ω  5% @ 10KΩ  5%
Langkah 2 : Had terima = 10 000Ω x 5% = 500Ω
Langkah 3: Had bawah= 10000Ω -500Ω = 9500Ω
Langkah 4: Had atas= 10000Ω + 500Ω=10500Ω
Langkah 5: Nilai perintang= 9500Ω hingga 10500Ω @9.5KΩ hingga 10.5KΩ
Coklat Hitam Oren Emas

5. 5
1.2 PENGIRAAN RINTANGAN MENGGUNAKAN MULTIMETER
Meter pelbagai merupakan meter yang boleh digunakan untuk mengukur rintangan.
Meter pelbagai terdiri daripada meter pelbagai analog dan meter pelbagai digital
Rajah 1.6 Meter pelbagai analog
Bacaan skala
Penunjuk nilai
rintangan dan
voltan
Prob terminal
positif(hitam) dan
terminal
negatif(merah)
Jarum penunjuk
Penunjuk bacaan
pada skala
Pelaras jarum
Melaraskan
jarum kepada
bacaan sifar
Julat
Pemilihan
voltan,arus dan
rintangan

6. 6
Langkah-langkah penggunaan meter pelbagai analog
1. Pilih julat yang sesuai
2. Pintaskan prob
3. Laraskan meter pelbagai sehingga jarum menunjukkan ke sifar(0)

7. 7
4. Mula menyukat perintang
1.3 PENGIRAAN NILAI PERINTANG DALAM LITAR SIRI
• Jumlah rintangan adalah hasil tambah bagi semua perintang yang terdapat di
dalam litar tersebut
• Formula
Rajah 1.7 Sambungan litar siri
Untuk mendapat jumlah keseluruhan nilai perintang dalam litar siri di atas kita boleh
menggunakan formula yang diberi iaitu:-
Jumlah rintangan,RJ = R1+R2+R3
10Ω+10Ω+10Ω= 30Ω
RJ
= R1
+ R2
+ R3
+ .....

8. 8
Menggunakan multimeter :
• Setkan julat pada nilai Ohm
• Sentuhkan prob multimeter pada setiap kaki perintang
• Baca nilai yang dipaparkan pada bacaan skala
Rajah 1.8 Mengukur jumlah rintangan litar siri
Baca nilai yang
dipaparkan
pada
multimeter
Sentuhkan
prob seperti
dibawah
A
B

9. 9
1.4 PENGIRAAN NILAI PERINTANG DALAM LITAR SELARI
Rajah 1.9 Sambungan litar selari
• jumlah rintangan boleh diselesaikan menggunakan formula berikut :
Diberi ;R1 = 10 , R2=10 
1/RJ
= 1/R1
+ 1/R2
= 1/5k + 1/10k
= 3/10 k
RJ
= 10 k/3
= 3.333 k
1/RJ
= 1/R1
+ 1/R2
+ 1/R3
.......

10. 10
Diberi ;R1 = 5K , R2=10K  , R3=15K
1/RJ
= 1/R1
+ 1/R2
+ 1/R3
= 1/5k + 1/10k + 1/15k
= 11/30k
RJ
= 30k/11
= 2.727 k
Menggunakan multimeter :
• Setkan julat pada nilai Ohm
• Sentuhkan prob multimeter pada setiap kaki perintang
• Baca nilai yang dipaparkan pada bacaan skala

11. 11
Rajah 1.10 Mengukur jumlah rintangan litar selari
Baca nilai
yang
dipaparkan
pada
multimeter
Sentuhkan
prob seperti
dibawah
B
A

12. 12
1.5 PENGIRAAN NILAI PERINTANG DALAM LITAR SIRI SELARI
Rajah 1.11 Sambungan litar siri selari
Kirakan nilai rintangan bagi litar siri selari berikut:-
Diberi R1=10Ω, R2=15Ω dan R3=10Ω
Langkah 1: Kirakan R1 dan R2 dengan menggunakan formula sesiri namakan sebagai RA
Langkah 2: tambahkan R1+R2
Langkah 3: Selesaikan RJ1 dan R3 dengan menggunakan formula selari untuk mendapatkan
RJ
1/RJ = 1/RJ1+1/R3
= 1/25+1/10
= 7/50
= 50/7
RJ = 7.143Ω
RJ1= R1+R2
=10Ω+15Ω
=25Ω

13. 13
Menggunakan multimeter :
• Setkan julat pada nilai Ohm
• Sentuhkan prob multimeter pada setiap kaki perintang
• Baca nilai yang dipaparkan pada bacaan skala
Rajah 1.12 Mengukur jumlah rintangan litar siri selari
Baca nilai
yang
dipaparkan
pada
multimeter
Sentuhkan
prob seperti
dibawah
A B

14. 14
Jawab semua soalan yang diberi
1. Nyatakan maksud perintang?
2. Terangkan apakah yang dimaksudkan dengan rintangan.
3. Namakan unit bagi perintang.
4. Tukarkan nilai perintang yang diberi kepada Ohm(Ω)
a. 6.8 Mega Ohm
b. 6.8 Kilo Ohm
c. 6.8 Giga Ohm
5. Berapakah nilai perintang yang mempunyai kod warna Merah,Merah,Merah Emas
LATIHAN

15. 15
2.0 PENGENALAN
Pemuat ialah suatu alat penyimpanan tenaga elektrik yang boleh mengecas dan menyahcas.
Seperti perintang,pemuat juga salah satu daripada komponen elektronik penting yang terdiri
daripada dua pengalir yang diasingkan oleh satu penebat yang dinamakan dielektrik. Rajah
2.1 menunjukkan kedudukan kaki positif dan negatif pada pemuat.
Rajah 2.1 Pemuat
Kemuatan ialah sifat menentang sebarang perubahan bezaupaya (voltan) dalam
litar.Kekuatan penentangan terhadap perubahan bezaupaya tersebut dapat menentukan
kemampuan komponen pemuat menyimpan cas dan tenaga elektrik.
Unit yang biasa digunakan ialah mikrofarad (µF) , Unit bagi kemuatan ialah Farad (F)
Kemuatan 1 Farad bermakna suatu pemuat boleh menyimpan 1 Coulomb cas elektrik
apabila pemuat itu dibekalkan voltan 1 volt.
BAB 2
PEMUAT
Kaki -ve
Kaki +ve

16. 16
C=Q/V
dimana C= Kemuatan (Farad,F)
Q= Cas elektrik (Coulomb,C)
V=Voltan (Volt,V)
Simbol bagi pemuat ialah:
Rajah 2.2 Pemuat tetap Rajah 2.3 Pemuat boleh laras
Persamaan unit kemuatan.
1 F = 1 000 00 atau 1 x 106
µF.
1 F = 1 000 000 000 000 atau 1 x 1012
pF.
1 µF = 0.000 001 atau 1 x 10-6
F.
1 µF = 1 000 000 atau 1 x 10 6
pF.
1 pF = 0.000 000 000 001 atau 1 x 10 -12
F.
1 pF = 0.000 001 atau 1 x 10 -6
µF.
1 nF = 0.000 000 001 atau 1 x 10 -9
F
Menukar unit kemuatan
Contoh 1
MikroFarad kepada pikoFarad
2uF= 2000000 pF (ubah titik perpuluhan 6 tempat ke kanan)
Contoh 2
pikoFarad kepada mikroFarad
250pF= 0.00025uF (ubah titik perpuluhan 6 tempat ke kiri)

17. 17
Pemuat tetap ialah pemuat yang mempunyai nilai kemuatan yang tetap. Pemuat tetap
terbahagi kepada dua jenis iaitu berkutub dan tidak berkutub.
Pemuat berkutub hanya sesuai untuk litar arus terus. Kekutuban pemuat perlu disambung
dengan betul bagi mengelakkan pemuat daripada rosak atau meletup.
Jenis-jenis bagi pemuat tetap ialah pemuat kertas, pemuat mika, pemuat seramik dan pemuat
elektrolitik.
Pemuat boleh ubah ialah pemuat yang mempunyai nilai kemuatan yang boleh diubah
mengikut keperluan litar. Kemuatan bagi sesebuah pemuat boleh ubah boleh diubah sama
ada dengan melaraskan luas permukaan plat yang berkesan atau jarak antara plat.
Contoh pemuat boleh ubah ialah jenis dwigang dan jenis perapi atau praset
2.1 PENGIRAAN NILAI PEMUAT MENGGUNAKAN KOD BERCETAK
i.
Nilai pemuat = 100 00 µF
Voltan kerja maksimum = 16 v
Suhu maksimum = + 85° C
Nilai Kemuatan ialah 100 00 µF 16V

18. 18
ii.
iii.
iv.
Nilai pemuat = 0.22 pf
Had terima J= 5%
Voltan kerja = 400 V
Nilai Kemuatan ialah 0.22 pF ±5%
400V
Nombor pertama =1
Nombor kedua = 0
Pendarab = x 104
= 10000
Had terima K = ±10%
Voltan kerja maksimum = 150 V
Nilai kemuatan ialah 100 000 pF ±10%
150 V
Nombor pertama = 1
Nombor kedua = 0
Pendarab =x 101
Nilai pemuat ialah 100 pF
Nilai kemuatan ialah 100 000 pF ±10%
150 V

19. 19
2.2 PENGIRAAN NILAI PEMUAT MENGGUNAKAN KOD WARNA
KOD
WARNA
JALUR
A
NILAI
JALUR
B
NILAI
JALUR C
PENDARABAN
JALUR D
TOLERAN
HAD
TERIMA
JALUR
E
KADAR
VOLTAN
Hitam 0 0 1pF 20% -
Coklat 1 1 10pF 1% -
Merah 2 2 100pF 2% 250
Oren/Jingga 3 3 1000pF - -
Kuning 4 4 10000pF - 400
Hijau 5 5 - 5% -
Biru 6 6 - - 630
Unggu 7 7 - - -
Kelabu 8 8 0.01pF - -
Putih 9 9 0.1pF 10% -
• Dalam sistem kod warna, terdapat 5 jalur atau titik yang menunjukkan angka
pertama, angka kedua, pendarab ( sentiasa dalam unit pF), tolarensi dan kadar
voltan.
• Jika terdapat jalur atau titik yang ke 6, ia menunjukkan ciri-ciri suhu.

20. 20
CONTOH 1
Kirakan nilai kemuatan berikut berdasarkan kod warna yang diberi.
• Nilai kemuatan ialah:
Warna pertama ,merah = 2
Warna kedua , Oren = 3
Warna ketiga, Kuning = x 10
4
Warna keempat, Kelabu = ± 8%
Warna kelima, Hijau = + 600V
Oleh itu nilai kemuatan ialah 23 x 10
4
pF ± 8% +600V
CONTOH 2
Kirakan nilai kemuatan berikut berdasarkan kod warna yang diberi.

21. 21
Nilai kemuatan ialah:
Warna pertama ,hijau = 5
Warna kedua , ungu = 7
Warna ketiga, Coklat = x 10
1
Warna keempat, Putih = -
Warna kelima, Oren = +400V
Oleh itu nilai kemuatan ialah 57 x 10
1
pF +400V
2.3 PENGIRAAN NILAI PEMUAT DALAM LITAR SIRI
Rajah 2.4 Litar siri
Rumus bagi litar siri ialah:-
1/CT=1/C1+1/C2+1/C3+…..
CONTOH

22. 22
Beberapa komponen pemuat disambungkan seperti dalam rajah 4.4.1a berikut, kirakan
jumlah kemuatan litar tersebut:-
1/CT=1/C1+1/C2+1/C3
=1/5µF+1/6µF+1/7µF
=0.509 µF
CT =1/0.509µF
=1.963µF
2.4 PENGIRAAN NILAI PEMUAT DALAM LITAR SELARI
Rajah 2.5 Litar selari
Formula litar selari ialah:-
CT=C1+C2+C3
CONTOH
Beberapa komponen pemuat disambungkan seperti dalam rajah 4.4.2a berikut, kirakan
jumlah kemuatan litar tersebut.
CT = C1+C2+C3
= 5µF+6µF+7µF
= 18µF

23. 23
Jawab semua soalan yang diberi
1. Nyatakan maksud pemuat?
2. Lukiskan simbol pemuat tetap dan pemuat boleh laras
3. Nyatakan 5 jenis bagi pemuat tetap.
4. Nyatakan 2 jenis pemuat boleh laras.
5. Kirakan nilai kemuatan bagi warna berikut
i. Biru,Biru, Merah, Coklat, Unggu
ii. Oren,Oren,Merah,Kuning,Hijau
LATIHAN

24. 24
3.0 PENGENALAN
Pearuh ialah komponen yang mempunyai sifat menentang sebarang perubahan pengaliran
arus. Pearuh menghasilkan kearuhan. Kearuhan adalah arus yang dialirkan melalui satu
pengalir, satu medan magnet kecil terbina mengelilingi pengalir itu. Sekiranya pengalir ini
berbentuk gelung, medan magnet akan membantu satu sama lain, menjadikannya lebih kuat.
Untuk menguatkan lagi medan magnet, satu teras boleh ditambah. Prinsip gegelung
pengalir dikenali sebagai kearuhan. Pearuh dibuat daripada gegelung dawai dengan satu
bahan teras seperti udara, besi dan bahan ferit. Setiap bahan tersebut mempunyai ciri-ciri
tertentu untuk mendapatkan nilai kearuhan. Unit ukuran kearuhan ialah Henry (H). Peraruh
diwakili oleh L.
Rajah 3.1 Peraruh
Unit ukuran kearuhan ialah Henry (H).
Peraruh diwakili oleh L.
Pearuh yang mempunyai nilai kearuhan 1 Henry (H) bermaksud pearuh tersebut
mempunyai perubahan arus sebanyak 1 Ampere(A) dalam masa 1 saat dan menjanakan dge
sebanyak 1 volt (V).
BAB 3
PERARUH

25. 25
Simbol peraruh adalah seperti berikut
Rajah 3.2 Peraruh tetap Rajah 3.3 Peraruh boleh laras
Pearuh boleh dibahagikan kepada dua kumpulan iaitu pearuh tetap dan pearuh bolehubah.
i. Pearuh Tetap
Pearuh tetap digunakan bagi litar yang memerlukan nilai kearuhan yang tidak
berubah. Empat jenis pearuh tetap ialah teras udara, teras besi, teras besi
serbuk dan teras ferit.
ii. Pearuh Bolehubah
Kearuhan bagi pearuh bolehubah akan bertambah apabila teras digerakkan ke
dalam belitan dan akan berkurangan apabila digerakkan keluar belitan. Teras
yang biasa digunakan ialah teras ferit dan teras besi serbuk. Terdapat
beberapa bentuk pearuh boleh ubah iaitu di antaranya ialah pearuh yang
menggunakan skru logam (tembaga) bagi melaraskan kedudukan teras itu
sendiri mempunyai bebenang untuk pelarasan teras. Bagi pearuh boleh ubah
berperisai, ia dipasangkan pada papan litar bercetak. Kelebihannya ialah
perisai logam dapat mengelakkan komponen berhampiran daripada gangguan
yang dihasilkan oleh pearuh.

26. 26
3.1 PENGIRAAN NILAI KEARUHAN DALAM LITAR SIRI
Rajah 3.4 Litar siri
Formula litar siri ialah:-
LT= L1+L2+L3+………
CONTOH
Kirakan jumlah kearuahan berdasarkah rajah 4.3.1a
Diberi L1=
2H , L2
=4H
LT
= L1
+ L2
LT
= 2H + 4H
= 6H

27. 27
3.2 PENGIRAAN NILAI KEARUHAN DALAM LITAR SELARI
Rajah 3.5 Litar selari
Formula litar selari ialah:-
1/LT= 1/L1+1/L2+………
CONTOH
Kirakan jumlah kearuhan berdasarkah rajah
1/LT =1/L1+1/L2
=1/2+1/4
LT = 0.75

28. 28
Jawab semua soalan yang diberi
1. Berikan takrif bagi pearuh.
2. Lukiskan simbol pearuh tetap dan pearuh boleh ubah.
3. Berikan 3 jenis pearuh tetap dan jelaskan kegunaannya.
LATIHAN

29. 29
RUJUKAN
1. Mohd Isa Idris, Sabariah Haji Bohanudin, Norjah Janudin, Norani Hamzah & Salwani
Mohd Daud. (2011).
Pengajian Kejuruteraan Elektrik dan Elektronik (Edisi Kedua). Kuala Lumpur : Dewan
Bahasa dan Pustaka
2. Paynter R.T. (2008). Electronics Technology Fundamentals (2nd Edition). New Jersey :
Prentice Hall.