kjn

1. ԽԱՉԱԿՐԱՑ
ԱՐՇԱՎԱՆՔՆԵՐ

2. 1095թ նոյեմբերի 27-ին Ֆրանսիայի
Կլերմոն քաղաքում, դիմելով
բացօթյա լսարանում հավաքված
բազմահազար ունկնդիրներին,
Հռոմի պապ Ուրբանոս II-ը կոչ
արեց օգնության գնալ
մահմեդականների լծի տակ հեծող
արևելյան քրիստոնյաներին,
դրանով փաստորեն
սկզբնավորելով մի զանգվածային
շարժում, որը հետագայում հայտնի
պիտի դառնա խաչակրություն
անունով:

4. Խ³ã³ÏñáõÃÛ³Ý Ý³ËûñÛ³ÏÇÝ ²ñ»õÙáõïùáõÙ ·áÛ³ó»É ¿ñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý
ϳñáï ³ëå»ïÝ»ñÇ áõ ÑáÕ³½áõñÏ ·ÛáõÕ³óÇÝ»ñÇ áñáß³ÏÇ ³í»ÉóáõÏ, áñÝ
áõÝ³Ï ¿ñ Éù»Éáõ ѳÛñ»ÝÇ μݳϳí³Ûñ»ñÁ »õ μ³Ëï áñáÝ»Éáõ Ñ»é³íáñ
»½»ñùÝ»ñáõÙ:
γñáÉÇÝ·Û³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý ù³Ûù³ÛÙ³Ý Ñ»ï»õ³Ýùáí ÁÝÏ»É ¿ñ å»ï³Ï³Ý
ѳëï³ïáõ-ÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ: ¸ñáõÃÛ³Ý ï»ñÝ ¿ÇÝ
¹³ñÓ»É Ëáßáñ ³í³ï³ï»ñ»ñÝ áõ é³½Ù³ï»Ýã ³ëå»ïÝ»ñÁ, áñáÝù ß³ñáõݳÏ
½μ³Õí³Í ¿ÇÝ ÙÇÙÛ³Ýó ¹»Ù ÙÕíáÕ ³ñÛáõݳÉÇ ÏéÇíÝ»ñáí »õ ѳϳé³Ïáñ¹
³í³ï³ï»ñ»ñÇÝ, ºÏ»Õ»óáõÝ, í³Ý³Ï³Ý ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ å³ïϳÝáÕ
ϳÉí³ÍùÝ»ñÇ Ñ³÷ßï³ÏÙ³Ùμ áõ ·ÛáõÕ»ñÇ ÏáÕáåáõïáí: ԱÝѳݷëï³óÝáÕ
¿ñ ³ëå»ï³Ï³Ý ¹³ëÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍáõÙÁ՝ áñå»ë Ñ»ï»õ³Ýù, ³Ûëå»ë
Ïáãí³Í, Ù³Ûáñ³ïÇ Ï³Ù ³Ý¹ñ³ÝÇÏáõÃÛ³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ÏÇñ³éÙ³Ý, áñÇ
ѳٳӳÛÝ՝ ³í³ï³ïÇñáç áÕç ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ųé³Ý·³μ³ñ ³ÝóÝáõÙ ¿ñ
³í³· áñ¹áõÝ, ÇëÏ Ïñïë»ñÝ»ñÁ, ½ñÏí»Éáí ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáõ
Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÇó, ëïÇåí³Í ¿ÇÝ ÉÇÝáõ٠ѳٳÉñ»É
Ñá·»õáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ï³Ù ³ëå»ïáõÃÛ³Ý ß³ñù»ñÁ:

5. ê»÷³Ï³Ý³½áõñÏ ³ëå»ïÝ»ñÇ
ÏáÕùÇÝ, ÑáÕ³ÛÇÝ
ϳÉí³ÍùÝ»ñÇ Ëáßáñ³óÙ³Ý »õ
í»ñÁ Ýßí³Í ³í»ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
Ñ»ï»õ³Ýùáí, ³í»É³ó»É ¿ñ ݳ»õ
ÑáÕ³½áõñÏ ·ÛáõÕ³óÇÝ»ñÇ
ÃÇíÁ: Üñ³Ýó ¹ñáõÃÛáõÝÝ
³í»ÉÇ ¿ñ ͳÝñ³ó»É XI ¹³ñÇ
í»ñçÇÝ ï³ëݳÙÛ³ÏáõÙ
²ñ»õÙïÛ³Ý ºíñáå³ÛÇÝ μ³ÅÇÝ
ѳë³Í »ñ³ßïÇ áõ ëáíÇ
ï³ñÇÝ»ñÇ å³ï׳éáí:

6. ø³ÝÇ áñ, ˳ã³ÏñáõÃÛáõÝÁ ëñμ³½³Ý å³ï»ñ³½Ù
¿ñ համարվում, »õ Ñ»ï»õ³μ³ñ Ýñ³Ý
Ù³ëݳÏó»Éáõ ѳݷ³Ù³ÝùÁ ѳíÇï»Ý³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ
³ñųݳݳÉáõ ÙÇçáó, áõëïÇ
½ÇÝíáñ³·ñÛ³ÉÝ»ñÇ ß³Ñ³·ñ·éáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
ß³ñùáõÙ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ï»Õ ¿ Ó»éù μ»ñáõÙ
Ù»Õù»ñÇ ÃáÕáõÃÛ³Ý ³ÏÝϳÉÇùÁ, որը
ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý Ù³ñ¹áõ ÏÛ³ÝùÇ ·»ñ³·áõÛÝ
ËݹÇñÝ ¿ñ, ù³ÝÇ áñ áñù³Ý ¿É ݳ μ³ñ»å³ßï
ÉÇÝ»ñ, áñù³Ý ¿É ûÅïí³Í ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý μáÉáñ
³é³ùÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿, ³é³Ýó
³å³ß˳ñáõÃÛ³Ý áõ Ù»Õù»ñÇ ÃáÕáõÃÛ³Ý ã¿ñ
ϳñáÕ Å³é³Ý·»É »ñÏݳÛÇÝ ³ñù³ÛáõÃÛáõÝÁ:

7. Մասնակիցների շահագրգռության հարցում
Ù³ï»ñdzÉÇëïÝ»ñÁ ß»ßïÁ ¹ÝáõÙ »Ý ÝÛáõóϳÝ, ÇëÏ
ǹ»³ÉÇëïÝ»ñÁ՝ Ñá·»õáñ »õ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ·áñÍáÝÝ»ñÇ
íñ³: ²Ûëå»ë ûñÇݳÏ, »Ã» Ø. ¼³μáñáíÇ Ï³ñÍÇùáí՝
˳ã³ÏñáõÃÛ³Ý ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ¿ÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý »õ
ëáódzÉ-ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍáÝÝ»ñ»ñ, ³å³ æ. è³ÛÉÇ-êÙÇÃÇ
ѳÙá½Ù³Ùμ՝ Ýñ³ ·É˳íáñ ÙáïÇí³óÇ³Ý ³ÝÏ»ÕÍ
ǹ»³ÉǽÙÝ ¿ñ, ϳ٠Áëï Ä. èÇß³ñÇ՝ ÑÇÙݳϳÝ
ß³ñÅÇã áõÅÁ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ѳí³ïÝ ¿ñ: ÆѳñÏ», ³Ûë
μ³Å³ÝáõÙÁ μ³ó³ñÓ³Ï ã¿, »õ ï³ñμ»ñ ï»ë³Ï»ïÝ»ñÇ
ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñÁ ÷á˳¹³ñÓ³μ³ñ Ù³ë³Ùμ ÁݹáõÝáõÙ
»Ý ݳ»õ ÙÇÙÛ³Ýó ÷³ëï³ñÏÝ»ñÇ
×ßÙ³ñï³óÇáõÃÛáõÝÁ:

8. Առաջին խաչակրաց
արշավանք (1096-1099 թթ.),
Գլխավորում էին
ֆրանսիական ու
նորմանական խոշոր
բարոնները: Արշավանքի
արդյունքում Արևելքում
ստեղծվեցին չորս
լատինական պետություններ՝
Երուսաղեմի
թագավորությունը, Անտիոքի
իշխանապետությունը,
Եդեսիայի և Տրիպոլիի
կոմսությունները:
Գոդֆրեյ

9. Ձեռնարկված է եղել Մոսուլի
աթաբեկ Զանգիի կողմից
Եդեսիայի գրավման (1144թ.)
վրեժը լուծելու նպատակով:
Լիակատար ձախողությամբ
ավարտված այս արշավանքի
առաջնորդներն էին
գերմանական կայսր
Կոնրադ III-ը և Ֆրանսիայի
թագավոր Լյուսովիկոս VII-ը:

10. Երրորդ խաչակրաց
արշավանքը (1189-
1192թթ.),Նպատակն էր
վերանվաճել Սալահ Ադ-
Դինի 1187 թվականին
գրավված Երուսաղեմ
քաղաքը: Այդ
արշավանքը, որի
հրամանատարներն էին
Ֆրիդրիխ Շիկամորուս
կայսրը, Անգլիայի
թագավոր Ռիչարդ
Առյոծասիրտը և
Ֆրանսիայի թագավոր
Ֆիլիպ-Օգյուստը. թեև
չհասավ իր բուն
նպատակին, բայց նրա
շնորհիվ վերականգնվեց
Երուսաղեմի
թագավորությունը՝ Ակրա
կենտրոնով, ինչպես նաև
հիմնադրվեց Կիպրոսի
լատինական
թագավորությունը:

11. ՉՈՐՐՈՐԴ ԽԱՉԱԿՐԱՑ ԱՐՇԱՎԱՆՔ
(1202-1204ԹԹ.)
Ի տարբերություն նախորդ երկուսի, առաջնորդում
էին ոչ թե եվրոպական մեծ երկրների
թագավորները, այլ մի քանի խոշոր բարոններ: Այդ
արշավանքը Մահմեդական Արևելք ուղղվելու
փոխարեն, շրջվեց դեպի Բյուզանդիա և ավարտվեց
նրա մայրաքաղաքի գրավմամբ և
Կոստանդնուպոլսի լատինական կայսրության
հիմնադրմամբ:
Հատված Հռոմի Պապի ուղերձից.
Անհավատների ձեռքից Սուրբ Հողն ազատագրելու ցանկությամբ
բոցավառված...մենք սահմանափակում ենք..., որ այս հունիսից
հաշված մեկ տարվա ընթացքում...բոլոր նրանք, ովքեր
կձեռնարկեն նավարկել ծովից այն կողմ, հավաքվեն Սիցիլիայի
թագավորությունում...այդ ժամանակ մենք էլ...նախատեսում ենք
ժամանել այնտեղ անձամբ, որպեսզի քրիստոնյա զորքը մեր
խորհրդով և օգնությամբ տեղավորվի և արշավի...

12.  Հինգերորդ խաչակրաց արշավանք (1217-1221թթ.).
Երուսաղեմի թագավոր Հովհաննես Բրիենացու,
Ավստրալիայի դուքս Լեոպոլդ VI-ի և պապական
նվիրակ Պելագիոսի առաջնորդությամբ
իրականացված այս արշավանքի արդյունքում
գրավվեց Եգիպտոսի Դամիատ նավահանգիստը, որը
սակայն գրեթե անմիջապես կրկին ընկավ Այուբյան
սութանների ձեռքը:
 Վեցերորդ խաչակրաց արշավանք (1228-1229թթ.),
որը միայնակ գլխավորում էր Ֆրիդրիխ II
գերմանական կայսրը: Վերջինիս հաջողվեց զուտ
դիվանագիտական միջոցներով Եգիպտոսի
Այուբյաններից կորզել Երուսաղեմ քաղաքը, որն այս
անգամ խաչակիրների ձեռքում մնաց 15 տարի (1229-
1244թթ.):

13.  Յոթերորդ խաչակրաց արշավանք (1248-
1254թթ.), որի ընթացքում այն առաջնորդող
ֆրանսիայի Լյուդովիկոս IX թագավոր,
հինգերորդ արշավանքի օրինակով, գրավեց
Դամիատ քաղաքը, բայց շուտով ջախջախիչ
պարտություն կրելով, կրկին կորցրեց այն:
 Ութերորդ խաչակրաց արշավանք (1270թ.),
որը նույնպես իրականացվեց Լյուդովիկոս
IX-ի հրամանատրությամբ, սակայն Արևելք
ճանապարհվելու փոխարեն ուղղվելով
դեպի Թունիս, ձախողության մատնվեց, և
թագավորն ինքն էլ այնտեղ կնքեց իր
մահկանացուն, հետագայում դասվելով
սրբերի շարքը:

14. Խաչակրաց արշավանքների
արդյունքները
 Խաչակրաց արշավանքների շնորհիվ քրիստոնյա
Եվրոպան միավորվեց և կարողացավ որոշ չափով
դիմագրավել մուսուլմաններին։ Եթե չլինեին
խաչակիրները, գուցեև Եվրոպայի շատ հատվածներ,
ինչպես օրինակ Պիրենինյան, Բալկանյան
թերակղզիներն ու Իտալիան կլինեին իսլամացված։
 Մութ դարաշրջանից հետո՝ 700–1000 թթ., Արևմտյան
Եվրոպան 11-րդ դարի ընթացքում սկսեց ընդարձակել
քաղաքակրթության սահմանները։ Մինչ Առաջին
խաչակրաց արշավանքը, Վենետիկն ու Բյուզանդական
կայսրությունը մաքրել էին Ադրիատիկ ծովը մուսուլման
ծովահեններից։ Վիկինգները՝ քաղաք-պետություններ
Պիզայի և Ջենովայի օգնությամբ հետ էին գրավել
Սիցիլիան մուսուլմաններից 1061–1091 թթ.։

15. Խաչակրաց արշավանքների
արդյունքները
 Խաչակիրների շնորհիվ 11-րդ դարից սկսած Արևմտյան
Եվրոպայի հիմնական առևտրական ուղին էր Սև ծով-
Միջերկրական ծով-Կարմիր ծով ծովային ուղին, որն այդ
կարգավիճակում մնաց մինչև օսմանյան թուրքերի ի
հայտ գալը 15-րդ դարի վերջերում։ Եվ իզուր չէ, որ
Վերածննդի դարաշրջանը սկսվեց այն ժամանակվա
խոշորագույն ծովային տերություններում՝ Վենետիկ,
Պիզա և Ջենովա, որոնք կարողացան առևտրի միջոցով
բերել հռոմեական և հին հունական մոռացված
գիտելիքները։ Միայն 14-րդ դարում` Մոնղոլական
կայսրության անկման, մամլուքների նվաճումների
հետևանքով սկսեց անկում ապրել Եվրոպայի առևտուրը,
որը վերջնականպես կործանվեց Օսմանյան կայսրության
կողմից` մինչև Ամերիկայի հայտնագործումը 1492 թ.։

16. Օգտ. աղբյուրներ՝
•http://hy.wikipedia.org/
•http://www.encyclopedia.am/
•Լևոն Տեր-Պետրոսյան «Խաչակիրները և
հայերը»
•Համաշխարհային Պատմության
հումանիտար հոսքի
11–րդ դասրանի դասագիրք
Ռաֆայել Վարդանյան
«Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիր
Ավագ դպրոց-վարժարան