Amaia Anterok Hizkuntza Ekologia azaltzeko erabilitako aurkezpena.

1. HERRI ETA HIZKUNTZEN EKOLOGIA,
EUSKARATIK
Amaia Antero 2008ko azaroa
1

2. Sarrera
Sarrera
Hizkuntza jarrerak
Hizkuntzen Teoria Soziala
Hizkuntza Ekologia
Helburu Nagusia
Helburu Nagusia
Euskara
Egoera minorizatuan dagoen hizkuntza batekiko jarreretan
zergatik eta nola eragin aztertzea
2

3. Zergatik eragin jarreretan?
Zergatik eragin jarreretan?
• Hizkuntza asimilatzaileak jakitea beharrezkotzat jotzen delako oro
har, baina ez ordea, euskara bezalako hizkuntza gutxituak.
• Hizkuntza-ohiturak erraz aldatzen direlako erdal hiztunen bat
tartean sartzen denean.
• Gutxiagotasun konplexutik geure hizkuntza gutxietsi egiten
dugulako hainbat egoera eta funtziotarako.
3

4. Zergatik eragin jarreretan?
Zergatik eragin jarreretan?
• Bere hizkuntzarekiko aurreiritzi negatiboak
dituzten hiztunak daudelako.
• Hizkuntza ikasi edota erabiltzeko interes
handirik ez duen haur eta gaztetxo asko
dagoelako.
• Hizkuntza hori gizarteko hainbat esparrutan
erabiltzeko arazoak daudelako.
• Hizkuntza horren aurkako diskurtso
asimilatzaileak daudelako.
4

5. Zertarako balio du jarrerak lantzeak?
Zertarako balio du jarrerak lantzeak?
• Hizkuntzen ikasketa prozesua eraginkortzeko.
• Egoera soziolinguistiko desberdinak ulertzen
laguntzeko.
• Bizikidetzan aurrera egiteko.
5

6. Sarrera
Sarrera
Hizkuntza jarrerak
Hizkuntzen Teoria Soziala
Helburu Espezifikoak
Helburu Espezifikoak
Hizkuntza Ekologia
Euskara
• Hizkuntza aniztasunak gizakion eta bizitzaren
garapenerako duen garrantziaz jabetzea
• Egoera soziolinguistikoen historia
ulertzea
• Hizkuntza aukeratzeko eskubidea
guztiona dela ulertzea
6

7. Jarrerak
Zer da jarrera?
Zer da jarrera?
Uste, sinismen eta portaeren tartean kokatzen den joera
ebaluatzailea da
testuinguru sozial batean eraikitzen ditugu
jarrerak eta testuinguru honek berebiziko
eragina du eraikitze prozesu honetan

8. Hizkuntza Jarrerak
Zer da hizkuntza jarrera?
Zer da hizkuntza jarrera?
Hizkuntzari zein hizkuntzaren erabilera
sozialari buruzko jarreraren adierazpena
(Moreno Fernández)
Testuinguru eragileak:
Familia Eskola Adina

9. Hizkuntza Jarrerak
Hizkuntza Gutxituak
Hizkuntza Gutxituak
Hizkuntza hauen erabilera-eremuak
mugatuta daude
Honek hiztunen aurreiritzi
eta jarreretan negatiboki
eragiten du

10. Hizkuntza Jarrerak
Helburua
Helburua
Hizkuntza jarrerak positibizatzea
Abiapuntua
Abiapuntua
Egoera honetara ekarri gaituzten
gertaera historikoak ekartzea:
Geure ikasleek ezagutu egin behar
dute zein den euskararen egoera
soziala eta ulertu egin behar dute
hau zergatik gertatzen den

11. Hizkuntza Jarrerak
Zer lortu behar dugu?
Zer lortu behar dugu?
• Hizkuntzekiko balorazioa berdintasuna eta
interdependentziaren paradigmetatik egitea
• Ikasleek euskararen ikasketa prozesuaren aurrean
jarrera positiboa izatea
• Ikasleek positiboki baloratzea euskararen erabilera
gizarteko esparru desberdinetan

12. Hizkuntza Jarrerak
Zer lortu behar dugu?
Zer lortu behar dugu?
Ikasleek euskaraz transmititzen den kultura
baloratzea (pentsamendua, artea, literatura,
zientzia,…)
Ikasleak euren euskalduntasunaz harro sentitzea
Ikasleek jarreretatik portaeretarako urratsa
ematea: euskara erabiltzea bai ikastolan eta baita
eremu informaletan ere

13. “Guk ez dugu eskatzen baztertzeko,
eta are gutxiago mozteko, beste lorerik,
gurea bizirik uzteko baizik.
Ondasun kolektibo diren animalia eta landareek ere,
beren balioa babestua eta bultzatua duten zibilizazio
honetan gehiegi eskatzea ote da hori?
Ba, horixe da eskatzen duguna”
J.M.Barandiaran
13

14. Nola ikasten dugu hizkuntza?
Sarrera Ibilbide osoak
Hizkuntza jarrerak Ibilbide osoak
Hizkuntzen Teoria Soziala
Hizkuntza Ekologia
Euskara AB eta BA ibilbideak
Motibazio Ezagutza Erabilera
Kulturala Kulturala Kulturala
B ibilbidea
A ibilbidea
Berezko Berezko Berezko
Motibazioa Ezagutza Erabilera
14

15. Zergatik daude hizkuntzak gatazkan?
Sarrera
Jarrerak
Hizkuntza jarrerak Jarrerak
Hizkuntzen Teoria Soziala
Hizkuntza Ekologia
Euskara
Egozentrismo linguistikoa Ekologismo linguistikoa
Gizateria hizkuntza komunitate Munduko hizkuntza naturalen
desberdinez osatua egotea arazo bat da aniztasuna bermatu nahi du.
berez.
Bigarren hizkuntza bat finkatzea
Irtenbidea: guztientzako komuna eta beharrezkotzat jotzen du elkarren arteko
bakarra izango den hizkuntza/kultura bat komunikazio-tresna moduan, baina
bultzatzea. esparruak ondo mugatuta.
15

16. Hiztuna Hizkuntzarentzat
Hiztuna Hizkuntzarentzat
Euskaldun osoa izatea
Konpetentzia
Kontzientzia Koherentzia
16

17. Nola galtzen da hizkuntza bat?
Sarrera 0
Hizkuntza jarrerak
1 + Autokonfiantza
Hizkuntzen Teoria Soziala
2
NORMALKUNTZA
Hizkuntza Ekologia + Elebakartasun
Euskara territoriala
3 + Funtzioak
berreskuratu
4 + Babes legala
HAUSTURA TENTSIOA
5 + Hizkuntza komunitatearen
- Diskriminazioa legala konpaktazioa
-Hizkuntza komunitatea
desegituratu
GALERA
- Gutxitagotasun konplexua
- Alde bakarreko elebitasun
soziala
- Funtzio-defizita
17

18. Nola berreskuratzen da?
Sarrera Haustura Tentsioa
Haustura Tentsioa
Hizkuntza jarrerak
Hizkuntzen Teoria Soziala
Hizkuntza Ekologia
Euskara
ESPAZIO
SINBOLIKOAREN
NUKLEARIZAZIOA
AB
BA
18

19. Hizkuntza Ekologia
Sarrera Aniztasun biologikoa
Hizkuntzen Teoria Soziala Aniztasun biologikoa
Hizkuntza Ekologia
Euskara
Zertarako da beharrezkoa?
• Epe luzean bizirik irauteko.
• Egoera ezberdinei aurre egiteko.
Uniformitateak egokitzeko gaitasun eza, zurruntasuna eta izaki
zein sistemen galera.
20

20. Hizkuntza Ekologia
Sarrera Aniztasuna biologikoa
Hizkuntzen Teoria Soziala Aniztasun biologikoa
Hizkuntza Ekologia
Euskara
Ekosistema sendoenak
dira ekosistema anitzenak.
Gizakiok mila urtetan iraun dugu bizirik
ingurune (fisiko eta kultural) ezberdinetara
egokitzeko izan dugun gaitasunari
esker.
Hizkuntza eta kultura aniztasunak
gizakiok ingurune eta egoera
ezberdinetara egokitzeko dugun gaitasuna
biderkatu egiten du.
21

21. Hizkuntza Ekologia
Sarrera
Aniztasun biokulturala
Hizkuntzen Teoria Soziala
Aniztasun biokulturala
Hizkuntza Ekologia
Euskara
Aniztasun biologikoa eta aniztasun linguistiko-kulturala bizi
aniztasunaren atalak dira, osotasun baten parte.
Biak daude krisian eta bat egiten dute krisiaren jatorri edo
eragileetan: faktore ekonomikoak, politikoak eta sozialak.
Biologikoki zein etnolinguistikoki aberatsak diren inguruneen
banaketa geografikoa aztertuz gero, garbi ikusten da
aniztasun etnolinguistikoaren eta aniztasun
biologikoaren arteko korrelazioa.
22

22. Hizkuntza Ekologia
Kultura eta Hizkuntza aniztasuna
Kultura eta Hizkuntza aniztasuna
• Aniztasuna ez da naturaren ezaugarria soilik. Homo Habilisaren garaitik
gizakia etengabe egokitu da garai eta leku ezberdinetara (berezko ezagutzan,
gizarte antolaketan, sinesmen, balore eta jokamoldeetan, komunikazio era
ezberdinetan oinarrituz, …).
• Kultura eta hizkuntza izan dira historian zehar giza komunitateen
identitatearen oinarria: hizkuntza jakin bateko hiztun gisa pentsatzen dugu.
Begibistakoak iruditzen zaizkigun erlijio, ohitura, balore eta munduaren
ikuspegiarekin bat egiten dugu.
• Giza komunitateek ezberdintasun hauetan oinarritzen dituzte euren
arteko harremanak. Gu/Besteak.
23

23. Hizkuntza Ekologia
Kultura eta Hizkuntza aniztasuna
Kultura eta Hizkuntza aniztasuna
Sarrera
Hizkuntzen Teoria Soziala
Hizkuntza Ekologia  Munduko biztanleen %96ak hizkuntzen
Euskara
10.000 hiztun baino %4 hitz egiten dugu
gutxiago dituzten
hizkuntzak: 3406  Munduko biztanleen % 4ak hizkuntzen
%96 hitz egiten du.
Hizkuntzen banaketa hiztun
kopuruaren arabera
1710
1436
1143
660
553
234
1 101 1001 10001 100001 >10000000
100 1.000 10.000 100.000 1.000.000
Iturria: Sharing a world of difference, UNESCO- Terralingua - WWF, 2003
24

24. Hizkuntza Ekologia
Hizkuntzak: ondare kulturalaren memoria
Hizkuntzak: ondare kulturalaren memoria
Hizkuntzek gizakiak sortutako pentsamendu eta ideien
unibertsoa gordetzen dute.
Hizkuntza bakoitza giza esperientziaren adierazpen bat
da; hiztun komunitateak bere ingurunearekiko eraiki duen
harremana, formulatu duen pentsamendua, sistema
filosofikoa eta ulermena.
Hizkuntza bakoitza hiztun komunitatearen ondare
kulturalaren memoria da, eta galduz gero giza pentsaera
ezagutzeko eta ulertzeko, eta munduaren ikuspegia ulertzeko
elementu ordezkaezin bat galtzen da.
25

25. Hizkuntza Ekologia
Hizkuntzak: kultur ondarearen memoria
Hizkuntzak: kultur ondarearen memoria
Kulturen eta hizkuntzen ideia aniztasuna ekosistemen aniztasuna
bezain beharrezkoa da gizateriaren zein planetaren biziraupenerako:
aniztasunak biziraupenerako arazoen aurrean irtenbide aukera
handiagoa ematen digu.
Gizateriaren ezagutzaren “datu-
basea” handia izatea beharrezkoa
da planteamenturen batek huts
egiten duenean beste nonbaitetik
oinarrizko ikuspegi baliagarri bat
jasotzeko. Eta “datu-baserako”
oinarrizko sarbideak hizkuntzak
dira.
26

26. Hizkuntza Ekologia
Sarrera Aniztasun biokulturala
Hizkuntzen Teoria Soziala Aniztasun biokulturala
Hizkuntza Ekologia
Euskara
HELBURU BATERATUA
Hizkuntz aniztasunaren bidez, ingurune
biologiko anitz eta berezienak mantentzea eta
modu jasangarrian ustiatzea lortu da
Mende honetan zehar hizkuntzen erdia baino gehiago galtzen badugu Lurrean
bizia mantentzeko aukerak gutxituko ditugu.
Kulturak eta hizkuntzak bultzatu eta zaintzea eta ekosistemak zaindu
eta babestea helburu bera eta bakarra dira.
27