1. HIZKUNTZA GUTXITUAK
1

2. 2

3. Hizkuntzak nahitaezko bitartekoak dira kultur
adierazpenerako eta ondare kultural ikusiezina
transmititzeko, eta beharrezkoak dira gizakien eta
gizarte-taldeen identitaterako zein
aurrerabiderako.
"Hizkuntza batek herri
baten oroimena,
sentimenduak eta historia
gordetzen ditu bere baitan"
3

4. 4

5.  Herri edo estatu baten mugen barnean, biztanle
gutxik erabiltzen duen hizkuntza. Hiztun gutxi duen
hizkuntza ( 50 milioitik behera)
 Botere politikoek errekonozitu gabeko hizkuntza
izanik, hiztunek etxerako edo lagunarterako soilik
gordetzen duten hizkuntza, erabilera-eremu jasoetan
estatuko hizkuntza nagusia erabiltzera behartuta
daudelarik.
5

6. 6

7. Hizkuntza bizien kopurua 5.000 eta 6.000
bitartekoa da, baina horietako asko hil egingo dira
hurrengo urteetan
1970etik 1985era bitartean, hizkuntza kopurua
4.500etik 2.700era jaitsi zen, beraz, 1.800
hizkuntza desagertu ziren 15 urtetan.
Gaur egun, gutxi gorabehera 2.000 dira
transmititzen ez diren hizkuntzak, eta joerak bere
horretan jarraitzen badu, XXI. mendean
gizateriaren hizkuntza ondarearen %90
desagertuko da.
7

8. 8

9.  Munduan hitz egiten diren hizkuntzetatik erdia inguru
desagertu egin daiteke mendea bukatu baino lehen. Honez
gain, 1950. urtetik, 241 hizkuntza desagertu dira munduan.
Besteak beste:
 Australian sei hizkuntza desagertu dira, Brasilen 12,
Txinan 9, Indonesian 10, Papua Ginea Berrian 10, Errusiar
Federazioan 19 eta Amerikako Estatu Batuetan 53.
 Nabarmendu beharra dago, Hego Amerikan gertatzen ari
den hizkuntzen heriotza. 1950. urtetik 35 hizkuntza desa-
gertu dira: Argentinan 4, Bolibian 4, Brasilen 12, Txilen 1,
Kolonbian 4, Ekuadorren 1, Hondurasen 1, Nikaraguan 3,
eta Perun 5.
9

10. 10

11. Unescoren arabera, arriskuan daude hizkuntzen %24,3
Hizkuntzak sei biziberritze/arrisku mailatan sailkatuta agertzen dira:
- Salbu dauden hizkuntzak: desagertzeko arriskurik ez duten hizkuntzak dira.
- Salbu ez dauden hizkuntzak: umeek hitz egiten duten hizkuntzak dira, baina esparru
zehatz batzuetan bakarrik (etxean, adibidez). 607 hizkuntza %24,3. Unescoren
arabera, talde honetan dago euskara
- Arriskuan dauden hizkuntzak: umeek ez dute hizkuntza ikasten etxean. Orotara,
632 (%25,3). Aragoiera, asturiera-leoniera eta gaskoia. Zerbait egiten ez bada laster
desagertu daitezke.
- Guztiz arriskuan dauden hizkuntzak: aiton-amonen belaunaldiak hitz egiten du
bakarrik, eta gurasoen belaunaldiak ulertu egiten du, baina beraien artean ez dute
hizkuntza erabiltzen eta ez die euren seme-alabei transmititzen: 502 hizkuntza, (%20,1)
- Desagertzeko zorian dauden hizkuntzak: aiton-amonak eta belaunaldi
zaharrenak dira hizkuntza dakiten gazteenak, eta, gainera, oso gutxitan erabiltzen
dute: 538 hizkuntza denetara (%21,5)
- Desagertutako hizkuntzak: hiztunak desagertu egin dira: guztira 219 hizkuntza
(%8,8).
11

12.  Hau egia bada ere,
hizkuntzen
desagerpenaren
arrazoiak erantzukizun
indibidualetan baino,
nazio/ estatu nagusiek
herri eta giza talde
txikiagoengan ezartzen
duten kolonialismoan
daude.
12

13. “Agian merezi du honako gai honetaz pentsatzea:
zer gertatu ote zaio aitona bati, kalte egingo diola
uste duelako bere hizkuntza bilobari transmititu nahi
ez izateko ?(eta hori milioika lagunengan eragina
duen arazoa da) edo bestela, zenbateraino
umiliatu duten pertsona bat bere hizkuntzak
ezertarako balio ez duela pentsatzera iristeko?
(ezta bere umeei hitz egiteko ere, bere gurasoek
berari hitz egin zioten bezala)”
Beharrezkoa da munduan hizkuntza politika egokiak
gauzatzea, horrela, pertsonen arteko bizikidetasun
egokirako oinarriak ezarriko baitira ( Pinker, 1994).
13

14.  1. arrazoi politikoak
 2. genozidioak
 3. deportazioak
 4. hiztunen jarrera
(prestigioa)
14

15.  1. Arrazoi politikoak: Legeak egin izan dira lurralde jakin batean
dauden hizkuntza ugarietatik bakarra hautatzeko, beste guztien
gainetik.
 2. Genozidioak: Arrazoi politiko, etniko edo erlijiosoengatik, giza
talde jakin bat sistematikoki suntsitzen denean, hiztunekin batera
hizkuntza desagertzen da.
 3. Deportazioak:Arrazoi politikoak direla medio, giza talde bat
erbesteratzen denean, horren hizkuntza propioa ere galzorian
jartzen da. Izan ere, erbesteratuak izan diren lurraldeko
hizkuntza ikastera eta erabiltzera behartuta egongo dira.
15

16. 16

17. 17
David Grosclaude kontseilaria,
gose greban okzitanierari
egindako erasoak salatzeko

18. Bambara alfabetoa
Baxkir alfabetoa

19.  4. Hiztunen jarrera (prestigioa,hizkuntzaren
ospea): Euren hizkuntzari baliorik ematen ez dieten
hiztunek ez dute erabiltzen, ez eta euren seme-alabei
irakasten; jokabide horrekin hizkuntzaren transmisioa
galtzen da. Euskararen kasuan gure aitona-amonen
garaian, asko ziren euskaraz hitz egiteaz lotsatzen
zirenak; baserritarrak ziren, eta baserritar izatea
kaletarra baino gutxiago izatea zen haientzat,kultura
gutxiko pertsona izatearen pareko, alegia.
19

20.  Euskal Herrian, 100 hizkuntza baino gehiago
hitz egiten dira, horietako hainbat hizkuntza
gutxituak direlarik.
 Gure institutuan, hain zuzen, hizkuntza gutxitu
batzuk aurkitu ditugu, beraz, goazen bada,
horiek aztertzera !
1. Tamazight
2. Banbara
3. Yoroba
4. Baxkir
5. Quechua
20

21. 21

22. 22

23. 23

24.  NON: Maroko eta Aljeria batez
ere.
 HIZTUNAK: 42 milioi
 HIZKUNTZA-FAMILIA:
Afroasiarra
 BESTERIK:
 Bereber hitza da arabieraren
hiztunek erabilitako izena
hizkuntza gutxiesteko,”ber ber
egiten dutenak”, hau da, “hitz
egiten ez dakitenak”.
 Gaur egun, guztiz gaindituta
dagoen hipotesiak zioen euskara
amazigeratik zetorrela
24

25.  KAIXO: AZUL / SALAM
 AGUR: BASLAMA
 MESEDEZ: AFAK
 ESKERRIK ASKO: CHOKRAN
 BAI / EZ: AH / LA
 ZER MODUZ? : MACHTGA
 ONDO: MZYAN
 NI SAMIR NAIZ: NIK SAMIR
 ZEIN DA ZURE IZENA?: MISMANCH
 NIRE IZENA SAMIR DA: ISMINO SAMIR
 ZENBAT URTE DITUZU? MCHTA ISGASN
AYGHIRCH
 NONGOA ZARA ? MANIDA TSKNT
 NI MAROKOKOA NAIZ NIK AMGHRABI
 NI LASARTEN BIZI NAIZ NIK LASARTE
AGSKNKH
 BADAKIZU EUSKARAZ? TSNK EUSKARA
 BAI,PIXKA BAT AH CHWI
25
SAMIR bideoa

26. Amazigh hizkuntzaren lehenetako gramatika egilea
Pedro Hilarion Sarrionandia frantziskotar Bizkaitarra
izan zen, oraindik ere oinarrizko liburutzat hartzen
dena. Afrikako misioetan ibili zen Errifen. Gramatika
1905eam argitaratu zen.
Pedro H. Sarrionandiak mintzaira hura ikastea erabaki
zuenean hizkuntza hartan ez zegoen ez letra ez
libururik. Hartara, aurretik frantsesa eta arabiera ere
ikasi behar izan zituen.
26

27.  NON: Mali, Burkina Faso, Boli
Kosta,Gambia, Senegal, Ginea
 HIZTUNAK: 4,5 milioi
 HIZKUNTZA-FAMILIA:
Niger-Kongo Mande hizkuntzak
 BESTERIK:
 Hizkuntza honen zabaltasunaren
ondorioz, Afrikako
mendebaldeko merkataritzarako
beharrezko hizkuntza bihurtu
da.
 Doinuak garrantzi itzela du,
doinuaren aldaketak esaldi
osoaren esanahia aldatzen baitu.
 Orain badaude interneten eta
teknologia berrietan hizkuntza
hau sartzeko ahaleginak.
 Malin %80k hitz egiten du
banbaraz eta %30ek bakarrik
daki frantsesa, hala ere,
frantsesa da hezkuntzan
erabiltzen den hizkuntza
bakarra.
27

28.  KAIXO ANITXE
 AGUR KANBE
 MESEDEZ AKETU
 ESKERRIK ASKO ANITXE
 BAI / EZ AHO / AHI
 ZER MODUZ? SOMOGOU BEDI?
 ONDO TOROSTE
 NI KOULE NAIZ NE E KOULÉ DEEH
 ZEIN DA ZURE IZENA? E TOGO?
 NIRE IZENA KOULE DA NE TOGO KOULÉ
 ZENBAT URTE DITUZU? SAN YOLI BE
BOLO?
 NONGOA ZARA ? E YE YORO YUME
CAE?
 NI MALIKOA NAIZ NE E MALIEN DE E
 NON BIZI ZARA ? E BE VIE MI?
 NI LASARTEN BIZI NAIZ NE BE VIE
LASARTE
 BADAKIZU EUSKARAZ? E BE EUSKARA
ME? 28
KOULE bideoa

29.  NON: Errusia, Kazakhstan
 HIZTUNAK: 1,45 milioi
 HIZKUNTZA-FAMILIA:
Altaitar hizkuntzak (turkiar
hizkuntzak)
BESTERIK:
 Baxkortostanen hizkuntza
ofiziala da. Baxkortostan
Errusiako errepublika bat
da,Uralen eta Volga ibaiaren
artean hedatzen da eta
hiriburua UFA da. Jatorriz,
turkiar herria zen.
29

30.  KAIXO SALAM
 AGUR JAU / BULL
 MESEDEZ ZIL GAR
 ESKERRIK ASKO RAGMET
 BAI / EZ DAR / YUK
 ZER MODUZ? JAL NISEK
 ONDO JAIBET
 NI AYRAT NAIZ MIN AYRAT
 ZEIN DA ZURE IZENA? ISEMEM QUEN?
 ZENBAT URTE DITUZU? NISEI IES
HINA?
 NIK 15 URTE DITUT MINEM 15 IES
 NONGOA ZARA ? JIM CAIZAM?
 NI ERRUSIAKOA NAIZ MIN RESEY BILA
 BADAKIZU EUSKARAZ? BELENGA
BASKISKI JIM?
 BAI,PIXKA BAT AIE IS TUGEL
30
AYRAT bideoa

31.  NON: Nigeria, Benin
 HIZTUNAK: 28 milioi
 HIZKUNTZA-FAMILIA:
Niger-Kongo
 BESTERIK:
 Hizkuntza honen aldaera bat
LUCUMI, hain zuzen, santeriak
(Karibeko erlijioa) bere liturgiarako
erabiltzen duen hizkuntza da.
 Afrikatik kanpo gehien hitz egiten
den hizkuntza afrikarra da.
 Yoroba estandarra (yoroba batua,
gure erara moldatua) eskolan eta
komunikabideetan erabiltzen den
aldaera da. Honek eragin ikaragarria
izan du yorobar nortasun bateratua
sortzeko prozesuan.
31

32.  KAIXO BAOMI
 AGUR ODAARO
 MESEDEZ JO
 ESKERRIK ASKO OCHE
 BAI / EZ MOUBO / RA RA
 ONDO ODA
 NI JULIA NAIZ CLORU COE NANA
 ZEIN DA ZURE IZENA? QUINI WON PE?
 ZENBAT URTE DITUZU? ODU WOLABI?
 NIK ………… URTE DITUT ARUBO
 NONGOA ZARA ? NIBOLETIWO?
 NI NIGERIAKOA NAIZ OMO EDOLEMI
 NON BIZI ZARA ? NIBO LEBE?
 NI LASARTEN BIZI NAIZ ADUBOI LASARTE
 BADAKIZU EUSKARAZ? MIOBO EUSKARA?
 BAI,PIXKA BAT DIE DIE
 HORI NAHI DUT MOUWAKINI
 NON DAGO …………? IBONIWOMA
32

33.  NON: Argentina, Brasil, Bolivia,
Txile,Kolonbia, Ekuador,
Peru.
 HIZTUNAK: 10 milioi
 HIZKUNTZA-FAMILIA:
hizkuntza isolatua
 BESTERIK:
 Bolivian eta Perun hizkuntza ofiziala
da.
 Kitxua hitzak “inguru epela” esan
nahi du eta Runa simi-k “gizakien
hizkuntza”
 Kitxua euskara bezalaxe deklinatu
egiten da:
wasi/ etxea: nominatiboa
wasita/ etxeari: datiboa
wasipi/ etxean : inesiboa
33

34.  Amerikan laugarren hizkuntza
mintzatuena da ; ingelesa,
gaztelania eta portugesaren
ondoren.
 1990ean Academia Mayor de la
Lengua Quechua sortu eta
Cuzcon (Peru) kokatu zen.
Microsoft Peruk eta Peruko
Hezkuntza Ministerioak akordio
bat sinatu zuten Windows eta
Office programak kitxuara
itzultzeko.
 Gaztelanian, eta zeharka
euskaran ere, baditugu kitxua
jatorriko hitz batzuk: kautxu,
txirimoia, koka, kondor, gautxo,
mate, kinina, patata, llama e.a.
34

35.  KAIXO, ZER MODUZ? ALLIGACHU CANGI
 AGUR CAYACAMA
 MESEDEZ RUGAPANI
 ESKERRIK ASKO PAGI
 BAI / EZ ARI / NA
 ONDO ALI
 NI LILI NAIZ ÑUKA CANI LILI
 ZEIN DA ZURE IZENA? IMA SHUTI CANGI?
 NIRE IZENA MISHELL DA ÑUKA SHUTI
MISHELL
 ZENBAT URTE DITUZU? MASHNA
WATATA?
 NIK 14 URTE DITUT WATATA CHARINI 14
 NONGOA ZARA ? MAIMANDA CANGI?
 NI ORION BIZI NAIZ ÑUKACA ORIOMADA
CANI
 BADAKIZU EUSKARAZ? PARIANQICHU
EUSKARATA?
 BAI,PIXKA BAT HASHAQUITA LLA
 HORI NAHI DUT CHAITA MUNANI
35
LILI eta MISHELL bideoa

36. Fiu fi fiu
Badago lurralde bat non gizakiek txoriek bezala hitz egiten duten. Ez, ez da ipuin
baten hasiera. Silbo Gomero izenez ezagutzen den txistu-hizkuntza hitz egiten
dute Kanaietako Gomera uhartean bertako biztanleek.
Kanarietako gobernuak eskoletan hizkuntza berezi hau belaunaldi berriei
erakustea erabaki du eta, horrez gain, 1999. urtean Kanarietako Ondare
Etnografiko deklaratu zuela. Unescok berak, 20 urte beranduago, Gizadiaren
Ondare Kultural Ez-Material adierazgarrienen zerrendan sartu zuen.
6. SILBO GOMERO
36

37. Nushua K.o. III. mendean Txinan sortu zen hizkuntza da, belaunaldiz
belaunaldi, sekretupean eta soilik emakumeen artean transmititu zen hizkuntza
idatzia,
Berreskuratu ahal izan den dokumentu batek hala dio:
“Gizonezkoek kanpora irteteko eta munduari aurre egiteko adorea dute,
baina emakumeon adorea ez da txikiagoa, haiek ulertu ezin duten
hizkuntza asmatu baitugu”.
Yang Huanyi hil zen 98 urte zituela.
Nushu hizkuntzaren azken hiztuna
zen.
7. NUSHU HIZKUNTZA
37

38. 38

39.  NON: Euskal Herria eta euskal
diaspora (100.000 hiztun)
 HIZTUNAK: milioi bat
 HIZKUNTZA-FAMILIA:
Hizkuntza isolatua
 BESTERIK:
 400 hizkuntza daude munduan
milioi bat hiztunetik gorakoak,
eta euskara da horietako bat,
beraz, esan genezake euskara
munduan hiztun gehien dituzten
hizkuntzen %10ean dagoela.
Orduan, zergatik ikusten dugu
geure burua hain txiki,horren
txikiak ez bagara? Bada, bi
erraldoiren barruan gaudelako,
nolabait esanda.
39

40. Euskara ez da, beraz, uste
bezain txikia, eta ez da askok
uste bezain zaila, baina begi
bistakoa da ez dagoela
sendo.UNESCOk argi gorria
piztu du, eta euskara arriskuan
dauden hizkuntzen artean
sailkatu du,munduko beste 2470
hizkuntzekin batera.
 Euskararen jatorria ezezaguna
da. Hipotesi onartuenak dio
milaka urtez hitz egin dela
Pirinioen inguruan.
 Hizkuntza honek gutxitze
prozesu latza jasan du, eta
etenik gabe lurraldeak galdu.
40

41. XIX. mendearen bukaeran eta
XX. mendaren hasieran, hainbat
intelektual eta politikariren
eraginez nolabait biziberritu
zen, eusko abertzaletasunari
estuki loturik. Frankismoan
jazarpen latza pairatu ondoren,
XX. mendearen erdialdetik
aurrera hasi da indartzen,
idatzizko estandarizazioak
lagunduta.
1980ko hamarkadatik
aurrera,erakundeen onarpena
lortu du,lurralde zatiketa
handiekin bada ere.
 Euskara mende honetan galduko
den hizkuntza horietako bat
izan ez dadin, ezinbestekoa da
norbera bere hizkuntzaz harro
egotea. Izan ere,baldintza hori
beteta, erreskadan etorriko dira
gainerakoak (transmisioa,
erabilera …)
 “EUSKARAREN
EGIAZKO MISTERIOA
IRAUPENA DA, EZ
JATORRIA”
41

42. 42

43. 43

44. 44

45. 45

46. 46

47.  Anai-arrebak, entzun, ene aho-hotsa:
izaite bat ez daike hezur hutsez osa;
herria da gorputza,hizkuntza bihotza,
bertzetik berextean bitarik bakotxa,
izaite horrendako segurra hil hotza.
Fernando Aire, “Xalbador”
47