Antxon Narbaizak egindako iruzkina Comentario de Antxon Narbaiza

1. Juan San Martin Liburutegia
“Idazlearekin harixa emoten”
FAKIRRAREN AHOTSA
Harkaitz Cano, Susa, 2018
Iruzkina: Antxon Narbaiza, 2019-12-03

2. https://harkaitzcano.com/
Wikipedian
https://eu.wikipedia.org/wiki/Harkaitz_Cano
Literaturaren zubitegian
https://zubitegia.armiarma.eus/?i=25

3. Ohiko Biografia ez den kontakizuna
Nobela honetan Imanol Laurgain izeneko pertsona baten bizitza kontatzen da. Baina
ez zaio inori burutik pasatzen nobelako Imanol hau beste hura ere badela. Izenburu
bitxia duen kontaera honek denok ezagutu genuen Imanol Larzabalen kantariaren
bizitza eta lanak nobelatzen ditu. Baina gaizki ulerturik gerta ez dadin, egileak berak
liburuaren hastapeneko eskaintzan laburbiltzen digu zein espiriturekin ekiten dion
eleberriari: Lurgain ez den Larzabali, fikziozko Imanol hau posible egiteagatik. Bi
adierazpen bada, egilearen aldetik. Lehenengoa, baieztapena, fikziozko kontakizun
baten aurrean gaudela, bigarrena, berriz, nolabaiteko esker onaren adierazpena,
pertsonari pertsonaia sortzeko ematen duen baimenagatik. Adierazpen erretorikoa
baina polita, zinez.
Eta Imanol izeneko protagonista nagusi hori kantaria da lanbidez. Hori, horrela
esanda, datu hotza baino ez da Euskal Herria eta bere kultura ezagutzen ez duen
irakurlearentzat. Ostera, euskal herritarra den edozeinentzat Imanol ezaguna da. Bada,
eleberri hau hezur eta haragizkoa izan zen abeslari donostiarraren biografia ote? Asko
jota, hobeto aitortuko bagenu, biografia bat dela, egileak arestian aitortu digun legez.
Izan ere, inon ez zaigu esaten gure hau berez Imanol Larzabal deitzen genuen gizon ezin
ezagunagoaren biografia denik. Hain zuzen, egileak eskubide osoa du Imanol Laurgain
izendatzen duen kantari baten bizitzaren gorabeherak kontatzeko. Gauzak horrela,
izango da norbait egiazko Imanolen gertakari hau edo hura eleberrian ikusten ez duena
edota pasarte zehatzen bat zabalago edo agian zehatzago esplikatuko lukeena. Alferrik
gabiltza, nobela hau literatur lan bat izan dadin asmoa duen egileak Imanol Laurgain
izeneko fikziozko pertsonaia papereratu baitigu. Aurreikuspen hauek ontzat jotzen
baditugu irakur dezagun Fakirraren ahotsa eleberri hau bere egiazko neurribideetan: lot
gakizkien irakurketak proposatzen dizkigun gertakariei. Epai dezagun irakurtzen duguna
ez geure buru lokietan izan beharko lukeena. Horrela egin ezkero, gehiago gozatuko
dugu, irakurketa entretenigarriagoa egingo zaigu, seguruenik.
Fakirraren ahotsa
344 orrialde dituen eleberri honek zazpi kapitulu ditu. Beroietan barrena, biografia bati
dagokion bezala, denboraren orratzen mugimenduan barrena, Imanol Lurgainen bizitzaz
egingo dugu aurrera. Lehenengoa eta azken kapitulua, laburrenak nobelan, ñabardura
eta zehaztasunen atalak ditugu.

4. Lehenengo atalean, bada, INTRO delakoan, nobelan zehar present izango dugun Jean
Pharos musikari frantsesaren iritziak jasotzen dira. Hasiera-amaiera kutsua du kapitulu
honek: bertan bere buruari idazlea deitzen dugun pertsona bat ikusten dugu
Pharosengandik informazio eske. Imanol Lurgaini buruzko lana amaitu bide du eta
ezusteko batekin datorkio aipaturiko Pharosi. Gero, azken kapituluan, itzuliko da berriro
musikari frantsesa. Pharosek gaztetatik ezagutu zuen fakirra. Prest dago bada, bere
musikaren iritziekin batera, idazleari Imanol zenaren berri emateko. Baina hark Imanolez
asko dakiela uste arren, idazleak berritasun bat dakarkio, alegia, ba omen Capri c´est fini,
Hervé Vilard-ek grabatu zuen kanta oso ezagunaren bertsio bat, Donostiako Antiguo
auzoan, Imanol Lurgainek grabatua. Ba ote baina, egiazki aipaturiko kantaren Imanolen
bertsiorik? Azken kapituluan ebatziko da galdekizun hau.
Baina lehenengo atal hau gauza gehiago da. Egileak nahi izan du bertan “idazle”
pertsonaiaren eta Pharosen arteko elkarrizketa, era dialektikoan aurkeztea. Bertan isuri
dira arteari buruzko adierazpen mamitsu bezain interesgarri zenbait. Hastapenean
badirudi Pharosek esan eta idazleak pasiboki jarraitzen diola, bere iritzietan arrazoia
emango balio bezala. Adierazpen bitxiekin batera (esaterako, Europan hobeto
zahartzen dira artistak Europa bera zaharragoa delako, edota kantari klase bi baino ez
delako Pharosen iritziz, hots, hilak eta biziak!), abeslariek berekin daramaten
pribilegioaz mintzo dira. Kantariak aktoreak baino hobeto gogoratuko dira, esaten da,
Hain zuzen, etorkizunean, lanbidez aktore direnen fotografia gogoratuko da, baina,
ostera, kantarien kasuan beraien ahotsa oroituko dugu, askoz ere inportanteagoa omen
den gauza.
BIZARDUNAK deitzen den kapituluan, aurreko atalean ez bezala, narrazioa zelanbait
harrapatua dabil biografiatuaren bizitzaren hastapeneko zenbait ñabarduratan: Imanol
Lurgain, “etxe apal bateko semea”z arituko dira. Dantza ikasten ari den mutil handi eta
dorpe samarra. Haren gaztaroko beste zenbait datu ere ematen dira: musika eta
borroka armatua: lehenbiziko kontzertu klandestinoak, bere lehen diskoa gaitzizen bat
baliatuz, gazte izatearen sua. Ipar eta Hegoaldea, bietan ekintzaile. Bide iniziatiko hartan
fakirra deitzen hasi zaizkion une hartan, gure biografiatuak espetxea ezagutuko du
bederatzi hilabetez. Iparralderako lehenengo ihesa gertatuko zaio. Borroka urteak dira.

5. Hirugarren atalean, Imanol heldu baten presentzia egiaztatuko dugu: GERICAULTEN
ZALDIAK1 deituriko kapituluan. Aurreko atalean jakin dugu Fakirra izango dela Imanolen
ezizena eleberrian zehar. Oraingoan, bi gertakari zinez garrantzizkoak Imanolen bizitzan
plazaratzen ditu narratzaileak. Bata, Arakis (Arakisen etxea, fakirraren babes eta aterpe,
geroago fakirraren atsekabea eta maldan behera ekarriko duen adiskidetasuna) eta,
maitasun kontuetan, Parisko deserrian ezagutuko duen Tatiana, jatorri errusiarreko
emakume –esaten da– xarmanta. Gericault eta bere kuadroak erreferentzia, baina batez
ere Paris eta Tatiana. Sentsibilitate handiko emakumea. Bere literatur aipamenek, bere
savoir faire, besteak beste, Imanolen kultur ezagutza aberastuko dute. Parisko bizialdia
aberasgarria gertatuko zaio Imanoli, musika eta kultura aldetik, batez ere.
Kapitulu hau inflesio puntua izango da kontakizunean. Eta Franco diktadorearen
heriotza gertatzen delarik (1975), musika eta borroka armatua (haren laguntza) uztartu
zituen aldi baten amaiera gertatuko dela dirudi.
Laugarren atala, NOMENKLATURA izenez bataiatu du narratzaileak. Eta oraingoan
nahasiz doa garaia, nahasiz harremanak, nahasiz afektoak eta gaizki ikusiak. Agian,
sortzaile garairik onena abeslariarentzat, carpe diem esateko, gazte sentitzen dira, eta,
sortu, gozatu eta xahutu nahasian datozkie. Krabelin Komiken sasoia da. Baina, baita
ere, mito zenbaiten erorialdia. Eki Alemaniara joango dira eta bertako bizi mota
egiaztatuko dute. Bienbitartean Martuteneko ihes ospetsua gertatzen da. Imanol
uhinaren goi muturrean dabil. Batzuek eta besteek, estimatu egiten dute.
Eta, gertakari guztien gainetik, bi gertakari gailentzen dira Imanolen bizitzan;
lehenengoa, Tatianarekin apurtu egingo duela. Nahiz eta emakumearen bertute eta
goxotasuna goraipatzen den, gizonak ez du jakingo harreman hura sendotzen. Eta
iragarpen hits bat datorkio Imanoli: “Tatianarekin gauzak ongi zihoazen, Tatiana utzi
zuenez geroztik hasi ziren kontuak okertzen” (163).
1
Théodore Géricault (1791-1824) margolari frantses bat izan genuen. Erromantikoa, bere bizitza
eta obra nahastu egingo dira, garaiko erromantiko askorengan bezala. Bere lanek ez dute inor
indiferente uzten, tremendismorantzako joera badute ere. Zaldiak margotzea zuen, besteak
beste, gogoko. Aitzindaria izan zen bere planteamenduetan. Bere obrarik entzutetsuena
Marmokaren baltsa dugu. Egiaz gertatu zen naufragio baten drama margotzen du dramatismo
handiz. Bizi bezala hil zen tuberkulosiak eta zalditik erorikoa izan ondoren.

6. Hartan honetan bostgarren atalera iritsiko gara. AUTOREVERSE deitzen du egileak, eta,
kapituluan bertan adierazten denak jarriko gaitu datorren narrazioaren jitean: “gauza
onek irautea nahi izan dugu”. Maite ditugun egoerak iraunaraztea. Ez gara ohartzen (…)
erregai garela, eta hori, erregai izatea eta konbustioan egotea, ez dela irautearekin
bateragarri”. Alegia, iraunkortasuna ez dela betirako gauza. 195-198 orrialdeek goi
mailako idazle baten aurrean gaudela sinestarazten gaituzte.
Giroa endekatzen hasi da. Imanolen kuadrillan bertan, adibidez, non bertako osagai
bakoitzak betekizun zehatz bat duen, banandu egingo da zelanbait. Garai zailak dira.
Teklas taldeko poeta da. Orain nonbait politikagintzan dabil, baina garaiak dakarren
harremanen gogorraz bere ondoko hitzak dira. Haren erregua, hobeto esateko, Imanoli,
ez dezala bere poemarik kanta. Imanolen makurtze españolistak ekarri bide du erabaki
hori. Bekaintirok berriz, Imanolen diru-laguntzailea bere horretan darrai. Tamalez,
arestian aipatu dugun endekatzea Imanol bera ere ukitzen du: kontzertuak ez zaizkio
lehen bezain ongi ateratzen, Donibane Garazikoa adibide.
Bor-bor dabil egoera soziala frankismo ondoko urteetan, politikagintza zabaltzen
delarik, alderdi politikoak euren estrategiak finkatzen hasiko dira, beste horrenbeste
sindikatuak; fakirrak salaketa jasoko du: adierazi dugun legez, españolistatzat jo izan zen
joerara makurturik omen dabil, esaten da, gaztelaniaz kantatzen ausartu den euskal
kantari bakanetakoa: aldekoak eta kontrakoak agertuko zaizkio. Bestalde, Europa aldera
kantatzera joko du gure biografiatuak, ezaguna egin den seinale. Zenbait ikur, zenbait
borrokarako erreferentzia deuseztatu egingo dira errealitate gordina ezagutzerakoan:
Ekialdeko Alemaniaren argazki gogorra.
Aurreko atalean aipatu dugun apurtze afektiboari beste gogorrago batek jarraitzen dio.
Bigarren hau gertakari odoltsua dugu: Arakis delako emakume ETAko militante ohiaren
hilketa, alegia, bere semetxoa aurrean duela. Gogoeta sakona egiten da narrazioan
zehar gertakariaren eta, batez ere, haren ondorioak plazaratuz. Imanolen bizitza era
guztietatik begiratuta, maldan behera zuzenean abiatu da: alderdi sentimentalean, Koro
bere bigarren amorantea ere utzi egingo du, osasunaren esparruan arazoak hasiko
zaizkio: edateari gogor ekingo dio eta, alderdi profesionalean, traidoretzat jotzen
dutelarik, eragozpenak izango ditu Euskal Herrian kantagintzan jarraitzen. Zenbaitek ez
du bakean utziko. Gauzak horrela, Madrileko abenturari ekingo dio: beste mundu bat,
beste interes batzuk.

7. Bosgarren atalari TIMBUKTU izena jarri dio egileak. Protagonistak fisikoki erabat utziko
du Euskal Herria. Berriro ere, eleberriaren hasieran bezala, agertu-desagertu ari den
Jean Pharos musikaria entzungo dugu.
Mediterraneoko argiek sentituko dituzte fakirraren azken hatsak. Bertako herri baten
zenduko da Imanol Laurgain eleberriko protagonista. Heriotza tristea bere sorterritik
urrun.
Azkenik, CAPRI C´EST FINI ataltxoa dator. Iruzkin honen hasieran esan dugun bezala, atal
hau lehenbiziko hari lotzen zaio. Eta berriro ere, liburuaren hastapenean bezala, Jean
Pharos ageri da. Egileak “idazlea”ren figura plazaratzen du berari galdezka. Eta hastapen
hartan legez, Hervé Vilardek kantatzen zuen Capri c´est fini kanta dute autu, eta, itxura
denez, Imanolek grabatu zuen lehen kanta omen. Baina kantaren arrastorik ez.
Bestalde, idazleak eleberriaren hasieran bageunde bezala, bere egitasmoaren
nolakotasunak kontatzen dizkio Pharosi, bere asmoa, bere liburua: “kontatu nahi izan
diotenarekin eta kontatu nahi ez diotenarekin egina” izango dela ziurtatuz.
San Juan sua egiteko garaia da Euskal Herriko herri eta auzoetan, suarekin dena geratzen
da erreta, desagertuta…Baina iruzkin honetan barrena, ikusi dugun bezala, abeslarien
abantaila horixe da, alegia, desagertu ondoren ere, gure oroimenean geratzen dela
haien ahotsa.
Pintzelkadaka
Interesgarria izan liteke protagonistaren izaera laburbiltzen duten haren tasunak (edo
keriak) hona ekartzea. Imanol Lurgain, eleberrian barrena, nola ez, hainbat aldiz dator
definitua. Besteak beste, izaera aldakorrekoa da, ordenarik gabeko pertsona, koldarra,
egozentrikoa, infidela berez, baina lagunen lagun, hipersexual gonazalea, xahutzailea
(gastatzailea) baina bihotz zabalekoa (Martutene), edarizalea, eta, beti ere, baikorra.
Berak aitortuko du: “mundua da aldatu dena, fakirra leku berean dago beti (275).
Laburbilduz, auto suntsiketa bilatzen duen pertsonaiatzat jotzen da pertsonaia nagusia.
Harkaitz Canoren prosa
Ez dugu Canoren literatur ibilbidea kontuan izanik, ezer berririk esango haren
prosaren bikaintasuna azpimarratzen badugu2. Lasa eta Zabalaz idatzi zuen
kontakizunean bezala (Twist), oraingo hau ere interes handiz irakurtzen da.
2
Euskararen ikuspegitik, euskarari zukua ateratzen badakiela erakusten digu Harkaitzek: gezikatu (San
Sebastian santua), edota alderantzizkatu moduko aditzak darabiltza.

8. Dokumentazio lana, zineman zein musika munduan, zabala izan da: musikariak, batez
ere Frantziako rive gauche-koak izan zirenen ikonoena, nabarmenduko genuke; halaber,
azpimarratzekoa da hezur haragizko pertsonak nola tartekatzen dituen nobelan barrena,
eleberriari sinesgarritasuna emanez, irakurle informatuak aise identifikatuko dituelarik.
Harkaitz Canoren alde esan behar da, gaia berez euskaldunon arteko afera izanik ere,
giza izaeraren arakatze handia dagoela bertan, hau da, tokian tokikotik
unibertsaltasunean agertzen diren tasunak eta keriak ederki islatzen direla3. 1970
hamarkadan jaiotako idazle gazteen ordezkari seguruenik garrantzitsuena, Canok ederki
menderatzen du bere ofizioa.
3
Izen kontuetaz dihardugula, adibidez, Gabriela deitzen du narratzaileak poeta baten emaztea. Badirudi
Gabriel Celaya olerkari hernaniarraren Amparitxu emazteaz ari dela. Eta horrela beste hainbatetan.