Concept voor bottom-up strategie voor tijdelijke invulling gaten in de stad Rotterdam

1. Gaten van
Rotterdam
Concept juli 2009
Inicio i.s.m. CSAR & Studio Klink

2. Inleiding
155 gaten, 252.000 m²
Door demografische en economische
ontwikkelingen ontstaan zogenaamde gaten in
een wijk.
Denk hierbij aan leegstaande panden of
braakliggende terreinen.
Deze gaten wachten functieloos op hun
volgende inrichting.
Ze worden niet tot slecht onderhouden en zijn
vaak het mikpunt van vervuiling en
vandalisme.
Rotterdam kent veel van deze ongebruikte
plekken die gevoelig zijn voor verloedering.
2
In 2005 inventariseerde een groep studenten
van de Hogeschool Rotterdam, in opdracht
van Início, gaten in de oude wijken van
Rotterdam.
In totaal vonden zij 155 gaten met een totale
oppervlakte van ongeveer 252.000 m².
252.000 m² = 50 voetbalvelden

3. Steeds meer vastgoed- en grondeigenaren
erkennen de voordelen van tijdelijk gebruik bij
leegstand.
Vandalisme en vervuiling op en rond
braakliggende terreinen en panden betekent
extra kosten en zorgt voor overlast in de
omgeving.
Tijdelijk gebruik verkomt vandalisme en
vervuiling.
Daarnaast zorgt tijdelijke inrichting en
gebruik voor een nieuwe identiteit rond
deze plekken.
Ze komen op een positieve manier weer in
de belangstelling te staan. Hierdoor ontstaan
nieuwe netwerken en dit kan leiden tot
(vernieuwde) interesse in het gebied. Het
vermoeden bestaat dat deze plekken
bijzondere mogelijkheden kunnen bieden
3
voor de vitaliteit van de Rotterdam op sociaal,
economisch en cultureel niveau.

4. Gaten hebben een groot potentieel aan
alternatief (tijdelijk) gebruik, maar worden
vaak over het hoofd gezien in de plannen van
ontwikkelaars, gemeenten en corporaties.
Gedacht kan worden aan:
kunst en cultuur
sport en spel
horeca
detailhandel
vrije tijd / recreatie
groenvoorzieningen
commercie / reclame
Door deze elementen op wijkniveau in de
gaten onder te brengen wordt een positieve
functie aan de wijk toegevoegd. Deze gaten
kunnen daarmee een routing genereren
waardoor wijken op een andere manier op de
kaart worden gezet.
4 Tijdelijk object Museumpark Rotterdam

5. Tijdelijk gebruik van gaten kan worden
ingezet om:
vandalisme en vervuiling tegen te gaan;
een bijdrage te leveren aan de sociale
cohesie van de omgeving;
het imago van de omgeving een
positieve impuls te geven;
een spin-off te creëren voor positieve
ontwikkelingen in de omgeving;
de waarde van het vastgoed (in de
omgeving) te verhogen;
de zogenaamde Urban Culture te
bevorderen;
toerisme aan te trekken;
voor werkgelegenheid te zorgen;
een aantrekkelijke “eerste stap” te
creëren voor startende ondernemers in
de creatieve- en vrijetijdseconomie.
5 Tijdelijk Theater in Noordwijk CSAR 2003

6. Initiatief
Inicio, bureau voor stedelijke vernieuwing en
architectenbureaus CSAR en Studio Klink hebben
het initiatief genomen om gezamenlijk tot een
strategie te komen om de potentie van deze
vergeten plekken te benutten. Gezamenlijk zijn
deze partijen verantwoordelijk voor het concept.
De procesinrichting zal worden ingevuld door
Inicio. CSAR en Studio Klink zullen
verantwoordelijk zijn voor (de supervisie van) de
vormgeving van de ruimtelijke ingrepen.
Inicio
Advies- en managementbureau voor integrale
stedelijke ontwikkeling.
CSAR
Ontwerpbureau met ervaring op het gebied van
6
binnenstedelijke architectuur.
Studio Klink
Bureau voor architectuurstrategie en -ontwerp met
met een speciale focus op de relatie tussen
architectuur en promotie.

7. Concept
Gaten bevinden zich door heel Rotterdam en
vormen als verzameling van kleine lokale incidenten
een probleem op de schaal van de gehele stad.
Omdat de ingrepen per locatie een kleine
invloedsradius hebben, is een bindend concept van
essentieel belang. Door gaten onder te brengen in
een netwerk, dat zich op stedelijk niveau boven de
wijken uitspreidt, kunnen deze gaten juist een
positief effect op lokaal niveau hebben. Dit netwerk
bestaat uit een verzameling van informatie over
(tijdelijke inrichtingen van) gaten, organisaties en
instellingen die een bijdrage willen leveren aan het
ontwikkelen en uitvoeren van plannen en
verschillende marketing producten zoals
bijvoorbeeld een website, foldermateriaal e.d.. Dit
netwerk houdt zich bezig met het ontwikkelen van
tijdelijke inrichtingen voor gaten, het verzamelen van
kennis en informatie en het promoten van de gaten
7
om toerisme aan te trekken. Voor de invulling van
dit concept kan aansluiting gezocht worden bij
evenementen zoals de Internationale Architectuur
Biënnale Rotterdam of Rotterdam European Youth
Capital 2009.

8. Elke gat heeft verschillende ruimtelijke-/
omgevingskenmerken en dus ook
mogelijkheden.
Betrokken partijen hebben (soms zelfs
tegenstrijdige) ambities en belangen bij de
tijdelijke inrichting en omgeving van het gat.
Om daadwerkelijk tot een succesvolle tijdelijke
invulling te komen hebben ondertekende
partijen een methodiek ontwikkeld die bottom-
up toewerkt naar een plan met draagvlak. Per
gat werken we toe naar de ideale tijdelijke
inrichting die aansluit bij zowel de wensen
vanuit de omgeving als bij de ambities van de
hierbij betrokken organisaties en instellingen.
Een belangrijk effect van deze aanpak is de
vergroting van de sociale cohesie die optreedt
rond een gat. Mensen zijn enthousiast over de
plannen en leveren een bijdrage aan
leefkwaliteit van hun buurt. Het resultaat is
8
een breed gedragen plan met hierin de
taakverdeling/ verantwoordelijkheden van
verschillende betrokken partijen die zorgen
voor de uitvoering en daarbij afspraken over
de financiële dekking van het plan.
Foto: Stephen Bender - http://ilrg.gndci.cnr.it/volumes/v21dn3.htm

9. Methodiek
Als uitgangspunt dient een goede inventarisatie van
de bestaande gaten. Door deze inventarisatie Stap 1
ontstaat kennis omtrent deze gaten en de wijken Actorenanalyse
waarin ze zich bevinden. De inventarisatie doet
uitspraken over de kenmerken van elk gat, zoals de
plannen van de eigenaar, de grootte van het gat, de
staat van onderhoud, de omgevingskenmerken en Stap 2
wat er in het bestemmingsplan staat. In 2005 heeft Kansenplan
Início een Atlas van gaten in de stad gemaakt. De
inventarisatie besloeg 155 gaten met een totaal
oppervlakte van 252.000 m². Een jaarlijkse update
van gaten is belangrijk voor: Stap 3
het goed kunnen afstemmen van vraag en aanbod Kiezen invulling
op het niveau van de gaten
geïnteresseerde partners om te bepalen waar hun
belangen liggen
de profilering en trends . Stap 4
Voorbereiding uitvoering
9
We onderzoeken de behoefte aan invulling van een
gat aan de ene kant en het aanbod van gaten aan
de andere kant. Vervolgens stemmen we de vraag
en het aanbod op elkaar af aan de hand van Stap 5
onderstaand stappenplan. Elk gat doorloopt dit Realisatie en beheer
stappenplan. We starten met een pilot.

10. Stap 1: Actoranalyse Stap 2: Kansenplan
Welke actoren zijn er betrokken bij het Na de actoranalyse kan een kansenplan
gat en welke belangen kennen deze worden opgemaakt. Hierin staat per gat
actoren? Deze actoranalyse doen we welke kansen er zijn voor een succesvolle
volgens de Início-methode: naar buiten tijdelijke invulling. De kansen zeggen iets
gaan, op straat mensen interviewen, over:
laagdrempelige activiteiten organiseren, •
de trekker of initiatiefnemer (‘urban
sleutelpersonen interviewen, aansluiten pioneers’) die de invulling verzorgt:
bij bestaande netwerken, structuren en bijvoorbeeld buurtbewoners,
organisaties, actief naar de mensen toe. kunstenaars, ondernemers of
Daarna passen we het sneeuwbaleffect verenigingen.
toe: naar aanleiding van de uitkomsten •
het doel wat er met de invulling bereikt
van de actoranalyse gaan we op zoek moet worden, bijvoorbeeld bekendheid
naar de potentiële doelgroep en geven aan de locatie, recreatieve
initiatiefnemers (‘urban pioneers’) voor doeleinden, impuls aan wijkeconomie,
een succesvolle tijdelijke invulling. Het tegengaan verloedering, imago van een
resultaat van deze fase is dat potentiële gebied verbeteren.
betrokkenen enthousiast gemaakt zijn •
de randvoorwaarden en risico’s
voor ontwikkelingen op het gat.
10
Início richt tijdens deze stap een tempteam
(temporarily team) op die de tijdelijke
invulling gaat voorbereiden. Het tempteam
bestaat in ieder geval uit de trekker van de
invulling, de eigenaar van het gat en andere
partijen die belangen hebben of hulp kunnen
bieden, waaronder Inicio, Studio Klink en
CSAR.

11. Stap 3: Kiezen invulling Stap 4: Voorbereidingen
Het tempteam kiest aan de hand van de
uitvoering
opgestelde menukaart een invulling of
wordt op ideeën gebracht. Ook in deze Het tempteam bereidt de invulling voor. Er
stap wordt de Início methode worden eventueel contracten afgesloten,
toegepast: vergunningen aangevraagd, fysieke
maatregelen getroffen en een beheerplan
door het organiseren van laagdrempelige geschreven. Het tempteam wordt hierbij
activiteiten die de keuze moeten bepalen begeleid door ons.
ontstaat rondom het gat een dynamiek
van partijen en netwerken, wat
ontmoeting en sociale cohesie in de Stap 5: Realisatie en beheer
hand werkt.
De realisatie start met een openingsfeest en
Ook wordt zo nodig in deze fase het een reeks promotieactiviteiten. Het beheer
ontwerp voor de invulling gemaakt onder van de invulling is geregeld. Ook in de
leiding van Studio Klink en/of CSAR. beheerfase kunnen wij betrokken blijven in
de vorm van toezicht, coaching of
communicatie.
11

12. Colofon
De inhoud van deze publicatie is tot stand GVR is een gezamelijk initiatief van Inicio,
gekomen met medewerking van: CSAR en Studio Klink.
Esmeralda van Tuinen Inicio
Rolf Oldenkamp Heemraadssingel 111
Martin van Briemen 3022 CC Amsterdam
Thijs de Ruiter T. 010 221 00 00
Jasper Klinkhamer E. info@inicio.nl
CSAR
Dintelstraat 118
1078 VZ Amsterdam
T. 020 379 02 55
E. info@cs-ar.com
Studio Klink
Tolstraat 129
1074 VJ Amsterdam
12
T. 020 222 1797
E. info@studioklink.com
Alle rechten voorbehouden © 2009