Driessen, G. (2013). Ouderbetrokkenheid en –participatie en schoolse ontwikkeling van leerlingen. In F. Smit (ed.), Professionele communicatie (pp. 27-29, 97). Nijmegen: ITS. ISBN 978-90-5554-353-448-6

1. 27
3 Ouderbetrokkenheid en –participatie en schoolse ontwik-
keling van leerlingen
Geert Driessen
3.1 Inleiding
Sinds bijna een halve eeuw wordt in Nederland op centraal en lokaal niveau onder-
wijsachterstandenbeleid gevoerd. Dit is bedoeld om onderwijsachterstanden van
kinderen die het gevolg zijn van sociale, economische en culturele factoren in de
thuissituatie te voorkomen en bestrijden. De afgelopen jaren is de overtuiging ge-
groeid dat ouders via hun betrokkenheid bij en participatie aan het onderwijs een
belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de onderwijskansen van hun kinderen. Om
die reden vormen ouderbetrokkenheid en –participatie momenteel een van de belang-
rijkste aangrijpingspunten van het beleid.30
3.2 Begrippen
Onder ouderbetrokkenheid wordt veelal verstaan de betrokkenheid van ouders bij de
opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind, thuis (bv. voorlezen en controleren
van en helpen bij huiswerk) en op school (bv. rapportbesprekingen met de leerkracht).
Ouderparticipatie is gedefinieerd als actieve deelname van ouders aan activiteiten op
school. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen niet-geïnstitutionaliseerde
vormen van ouderparticipatie (zoals het leveren van hand- en spandiensten) en geïn-
stitutionaliseerde vormen van ouderparticipatie (bv. zitting hebben in de ouderraad,
medezeggenschapsraad of het schoolbestuur).
3.3 Beoogde effecten
Met name voor achterstandsscholen zou betere communicatie en samenwerking met
ouders een middel kunnen zijn om onderwijsachterstanden te verminderen. Vaak
wordt de scope nog vergroot door onder de noemer ‘partnerschap’ niet alleen het
belang van een goede samenwerking tussen ouders en school te benadrukken, maar
daar ook de buurt/wijk (en de daar opererende instellingen; de community) nog bij te
betrekken.

2. 28
Een kritiek die vaak wordt geuit op activiteiten en programma’s die gericht zijn op de
vergroting van ouderbetrokkenheid is dat ze eenzijdig uitgaan van de autochtone
middenklasse (het deficit perspectief). Vanuit dat perspectief zijn de activiteiten dan
sterk prescriptief: die middenklasse is dan de norm en de activiteiten zijn erop gericht
ook lager milieu en allochtone gezinnen die culturally-appropriate norm te laten
bereiken. Maar niet alleen wordt het doel vanuit dat perspectief gedefinieerd, ook
geldt dat voor de werkwijze. Daarom wordt er wel voor gepleit om in plaats van te
proberen deze ouders in het dominante culturele keurslijf te dwingen, uit te gaan van
en rekening te houden met bestaande culturele verschillen.31
Ondanks het feit dat onderzoeksresultaten als gevolg van conceptuele verschillen
sterk uiteenlopen, wijzen veel - buitenlandse - studies op een direct dan wel indirect
positief effect van de betrokkenheid van ouders op de schoolse ontwikkeling van hun
kind.32
Soms wordt echter een negatieve samenhang aangetroffen: de betrokkenheid krijgt
pas gestalte wanneer de prestaties van het kind onvoldoende worden geacht door de
ouders of school; het gaat dus om een reactie op de slechte prestaties of negatieve
gedrag van de kinderen. Lastig is dat er in onderzoek meestal geen onderscheid wordt
gemaakt naar de specifieke elementen van betrokkenheid en participatie (thuis, op
school) en evenmin naar specifieke populaties (lager milieu kinderen, allochtone
kinderen). Naast effecten op de schoolse prestaties van kinderen (vooral qua taal),
zijn er in verschillende onderzoeken ook positieve effecten gevonden van ouderbe-
trokkenheid op het sociaal functioneren van leerlingen. Het gaat dan om aspecten als
het gedrag van leerlingen, hun motivatie, sociale competenties, de relaties tussen
leraar en leerling, en de relaties tussen leerlingen onderling.33
Nederlands onderzoek naar effecten van ouderbetrokkenheid en –participatie op
kinderen ontbreekt nagenoeg geheel, zeker in relatie tot sociaal-etnische
achterstandsgroepen. In een grootschalig onderzoek is een relatie gelegd tussen drie
typen van informatie: contextuele achtergrondkenmerken (waaronder de sociaal-
etnische achtergrond van de leerling en compositie van de basisschool), kenmerken
betreffende ouderparticipatie/betrokkenheid en voorschoolse voorzieningen, en
cognitieve en niet-cognitieve effectmaten. Met name op scholen met veel allochtone
leerlingen vindt men ouderparticipatie en voorschoolse voorzieningen belangrijk, al
zijn de contacten met allochtone ouders hierover doorgaans beperkt. Op die scholen
hebben de ouders weinig inbreng. Op ‘witte’ scholen daarentegen leveren de ouders
een veel grotere bijdrage.34
3.4 Tot slot
Er blijkt geen zelfstandig effect uit te gaan van ouderparticipatie/betrokkenheid
(ouders serieus nemen, aandacht voor allochtone ouders, ouders informeren, de mate

3. 29
van inbreng van ouders, stimulerend onderwijsondersteunend thuisklimaat) op de
taal- en rekenprestaties en het welbevinden van leerlingen.

4. 93
Auteurs
Jacqueline Boerefijn is Master of Applied Positive Psychology en docent bio-
logie aan het Groen van Prinstererlyceum in Vlaardingen.
drs. Maryse Bolhuis, senior projectleider bij de CED-Groep rond het thema
buitenschools leren. Ze coördineert de ontwikkeling en uitvoering van trainin-
gen Taal in de Wijk, onderdeel van het Rotterdamse Taaloffensief, waarin ou-
ders, jongerenwerkers en pedagogisch medewerkers in de stad leren hoe zij
actiever kunnen bijdragen aan de taalontwikkeling van de Rotterdamse jeugd.
dr. Geert Driessen is onderwijskundig onderzoeker op het ITS van de Rad-
boud Universiteit Nijmegen. Na voltooiing van de Pedagogische Academie
studeerde hij onderwijskunde en pedagogiek. Hij promoveerde op en proef-
schrift over de positie van allochtone kinderen in het onderwijs. Zijn expertise
ligt op het brede terrein van onderwijs in relatie tot etniciteit, sociaal milieu en
sekse/gender.
drs. Annet Hermans is senior beleidsmedewerker FORUM.
prof. dr. Pieter Huisman is hoogleraar onderwijsrecht Erasmus school of
Law, en senior lecturer bij de Academie Bestuur, Recht en Veiligheid van de
Haagse hogeschool. Hij verzorgt regelmatig (gast)colleges onderwijsrecht en
adviseert schoolbesturen, medezeggenschapsraden en gemeenten.
drs. Mariëtte Lusse is pedagoog en werkt als hoofddocent bij de Hogeschool
Rotterdam. Zij is onderzoeksleider van de onderzoekslijn 'opvoederempower-
ment' bij het kenniscentrum Talentontwikkeling. Daarnaast doet zij sinds 2009
promotieonderzoek naar oudercontact in het vmbo in relatie tot preventie van
schooluitval.
drs. Robert van Mulligen is docent en instituutsopleider Universiteit van Am-
sterdam en Hogeschool van Amsterdam.

5. 94
Sandra Pardoel is coördinator bij De Katrol. Na mijn studie MWD (maat-
schappelijk werk en dienstverlening) hebben we een Vlaamse Best Practise uit
de armoedebestrijding naar Rotterdam gehaald: preventieve leer- en gezinson-
dersteuning aan huis.
dr. Frederik Smit is andragoloog en onderwijskundige. Hij is als senior on-
derzoeker werkzaam bij het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij is
gepromoveerd op een onderzoek naar de rol ouderparticipatie in het basison-
derwijs. Hij is coördinator van het Expertisecentrum Ouders, school en buurt.
drs. Mieke van Stigt, socioloog en pedagoog. Vanuit de sociologie en peda-
gogiek geef ik mijn visie op actuele onderwerpen op het gebied van jeugd, ge-
zin, onderwijs en opvoeding in hun maatschappelijke en historische context.
prof. dr. Kees van der Wolf, hoogleraar aan de Anton de Kom Universiteit
van Suriname. Hij deed onderzoek op het gebied van schooluitval, de kwaliteit
van speciaal onderwijs, ouders en school, pedagogische kennisproductie, ge-
dragsproblemen bij adolescenten en inclusief onderwijs.

6. 95
Noten
1 Smit, F., Driessen, G., Sluiter, R., & Brus, M. (2008). Ouders en innovatief onderwijs. Ouderbe-
trokkenheid en ouderparticipatie op scholen met vormen van ‘nieuw leren’. Nijmegen: ITS.
2 De noodzaak van gezamenlijke betrokkenheid van ouders en school bij de ontwikkeling van een
kind wordt breed gedeeld door scholen, beleidsmakers, onderzoekers en onderwijsondersteunende
instellingen in Rotterdam. Zie Programma Beter Presteren, Rotterdams Onderwijsbeleid
2011/2014, deel 1.
3 Autar, K. (2009). Ideeën voor grotere deelname van allochtone ouders in schoolbesturen. In F.
Smit (Ed.), Modernisering relatie ouders en school (pp. 52-55). Den Haag: Sdu Uitgevers.
4 Desforges, C., & Abouchaar, A. (2003). The impact of parental involvement, parental support and
family education on pupil achievement and adjustment: a literature review. Washington, DC: De-
partment for Education and Skills.
Sheldon, S. (2002). Parents’ social networks and beliefs as predictors of parent involvement. The
Elementary School Journal, 102, (4), 301-316.
Deslanders, R., & Rousseau, N. (2007). Congruence between teachers’ and parents’ role construc-
tion and expectations about their involvement in homework. International Journal about Parents
in Education, 1, (0), 108-116.
5 Lueder, D. (1998). Creating partnerships with parents, An educator’s guide. Lancastar: Technomic
Publishing Company.
6 Projectplan Ouderbetrokkenheid. Programma Beter Presteren. Oktober 2011.
7 Het is volgens De Ruiter e.a. (2006) onjuist te veronderstellen dat de contacten zullen verbeteren
tussen school en ouders door de verwachtingen van leerkrachten te verhogen dat alle ouders kun-
nen bijdragen aan de onderwijsresultaten van hun kinderen. Binnen de schoolorganisatie hebben
verwachtingen van leerkrachten over ouders een bepaalde functie en inbedding; er vormen zich
groepen van leerkrachten met eenzelfde beeld. Het niet-bespreken van de normativiteit die gepaard
gaat met het toeschrijven van kenmerken aan ouders en leerkrachten leidt tot de instandhouding
van de problematische contacten met ouders.
8 Montandon, C. (1993). Parent-teacher relations in Genevan primary schools: the roots of misun-
derstanding. In F. Smit, W. van Esch, & H. Walberg (Eds.). Parental involvement in Education
(pp. 59-66). Nijmegen: ITS.
9 Een kritiek op Epsteins theorie is dat ze is geformuleerd vanuit het perspectief van de school
(school-geïnitieerde betrokkenheid), en minder vanuit de ouders (gezinsgeïnitieerde betrokkenheid)
(Driessen, Smit & Sleegers, 2005). Bovendien leunt ze sterk op het deficiet-model (vgl. McCol-
lum, 1996). Vanuit dat perspectief zijn ze dan sterk prescriptief: die middenklasse is dan de norm
en de programma’s zijn er op gericht ook lager milieu en allochtone gezinnen die ‘culturally-
appropriate’ norm te laten bereiken. Maar niet alleen wordt het doel vanuit dat perspectief gedefi-
nieerd, ook geldt dat voor de werkwijze (Jordan, Orozco & Averett, 2001). Een probleem hierbij is
dat ouders van uiteenlopende etnische en culturele groepen verschillende vormen van ouderbetrok-
kenheid praktiseren, die niet altijd als zodanig herkend worden door ‘mainstream’ scholen. De
leerkrachten van deze scholen vinden dan dat deze ouders niet betrokken zijn bij het onderwijs aan
hun kinderen. Maar in feite komt het er op neer dat de ouders niet voldoen aan de verwachtingen
van de leerkrachten, i.c. het beeld dat de leerkrachten hebben van wat ouderbetrokkenheid zou
moeten inhouden (Martinez & Velazquez, 2000; Boijink, 2007).

7. 96
10 Winter, M. de (2011). Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding. Vanachter de voordeur naar
democratie en verbinding. Amsterdam: Uitgeverij SWP.
Vogels, R. (2002). Ouders bij de les. Betrokkenheid van ouders bij de school van hun kind. Den
Haag: SCP.
Herweijer, L., & Vogels R. (2004). Ouders over opvoeding en onderwijs. Den Haag: SCP.
Smit, F., & Doesborgh, J. (2001). De onderhandelmores in opvoedend Nederland. Nijmegen: ITS.
Smit, F., Driessen, G., & Doesborgh, J. (2002). Ouders en educatieve voorzieningen. Nijmegen:
ITS.
Smit, F., Driessen, G., & Doesborgh, J. (2004). Opvattingen van allochtone ouders over onderwijs:
tussen wens en realiteit. Een inventarisatie van de verwachtingen en wensen van allochtone en au-
tochtone ouders ten aanzien van de basisschool en educatieve activiteiten in Rotterdam. Nijmegen:
ITS.
11 . Epstein, J. (2001). School and family partnerships: Preparing educators and improving schools.
Boulder, CO: Westview.
Epstein, J., Sanders, M., Simon, B., Salinas, K., Jansorn, N., & Van Voorhis, F. (2002). School,
family, and community partnerships: Your handbook for action. Thousand Oaks: Corwin Press.
Lusse, M. (2011). Thema ouderbetrokkenheid Literatuurverkenning children’s zone. Rotterdam.
Hogeschool Rotterdam.
Hoover-Dempsey, K., Walker, J., Sandler, H., Whetsel, D., Green, C., Wilkins, A. & Closson, K.
(2005). Why Do Parents Become Involved? Research Findings and Implications. The Elementary
School Journal,106(2),105-130.
Onderwijsraad (2010). Ouders als partners. Den Haag: Onderwijsraad.
Smit, F. (Ed.) (2011). De Wet van de oogst. Partnerschap ouders, school en buurt. Meesterklasbij-
dragen. Nijmegen: Expertisecentrum Ouders, school en buurt, ITS, Radboud Universiteit Nijme-
gen.
Smit, F. (Ed.) (2012). Brug naar de toekomst. Meesterklasbundel Partnerschap Ouders, school en
buurt . ITS, Radboud Universiteit Nijmegen.
Warren, M., Hong, S., Rubin, C. & Sychitkokhong, U. (2009). Beyond the bake sale: A communi-
ty-based relational approach to parent engagement in schools. Teachers College Record, 111,
2209-2254.
12 Projectplan Ouderbetrokkenheid. Programma Beter Presteren. Oktober 2011.
13 Uitgangspunten voor partnerschap ouders en school zijn gebaseerd op de resultaten van opvoedde-
batten die in Rotterdam zijn georganiseerd in het kader van het Rotterdams Onderwijsbeleid 2006-
2010. Ouders zorgen er bijvoorbeeld voor dat hun kind voldoende Nederlands spreekt, voordat het
naar de basisschool gaat en dat zij regelmatig met de school bespreken hoe het met hun kind gaat.
Scholen informeren ouders over de school en de schoolresultaten van hun kind. Zij betrekken ou-
ders bij keuzemomenten in de schoolloopbaan: de overgang aar een andere school, profielkeuze,
beroepsrichting of bij een doorverwijzing naar het speciaal onderwijs.
14 Projectplan Ouderbetrokkenheid. Programma Beter Presteren. Oktober 2011.
15 Zie Smit, F. (1991). De rol van ouderparticipatie in het basisonderwijs, Een onderzoek naar vorm,
inhoud en effecten van ouderparticipatie in het basisonderwijs. Nijmegen: ITS. Tett, L. (2004).
Parents and school communities in Japan and Scotland: Contrasts in policy and practice in primary
schools. International Journal of Lifelong Education, 23, (3), 259-273.
16 Covey, S. (1989). The seven habits of highly effective people. Powerful lessons in personal change.
New York: Free Press.
17 Michielsen, S., Sleegers, P. & Hermans, C. (2009). Richtlijnen bij vormgeven partnerschap.
School-ouders partnerschap op katholieke basisscholen. In F. Smit (Ed.), Modernisering relatie
ouders en school (pp. 122-131). Den Haag: Sdu Uitgevers.

8. 97
18 Zie Smit, Driessen, Sluiter & Brus (2008). Winter, M. de (2011): Verbeter de wereld, begin bij de
opvoeding. Vanachter de voordeur naar democratie en verbinding. Amsterdam: SWP.
19 Wissema, J., Bouts, W. & Rutgers, B. (1996). Medezeggenschap op maat, van toetsende naar
interactieve medezeggenschap. Van Gorcum & Comb bv, Assen.
20 Smit, F., & Driessen, G. (2005). Ethnic minority parents’ and teachers’ orientation on collaboration
between home and school: Strategies and contexts. Aula Abierta, 86,(1-2), 169-184.
21 Zie Epstein (2001). Vrieze, G. & Mok, A. (2009). Naar een gemeenschap van ouders en leerlingen.
In F. Smit (Ed.), Modernisering relatie ouders en school (pp. 18-24). Den Haag: Sdu Uitgevers.
Noguera, P. (2008). The trouble with black boys and other reflections on race, equity and the fu-
ture of public education. New York: John Wiley & Sons.
22 Gerechtshof Den Haag, 7 juli 2009, LJN: BI9947 (www.rechtspraak.nl).
23 Rechtbank Groningen, 25 maart 2009, LJN: BI6947 (www.rechtspraak.nl).
24 Kamerstukken II, 33106, nr. 45.
25 Kamerstukken II, 33106, nr.3, p.21.
26 Rechtbank Leeuwarden, 15 augustus 2007, LJN: BB1671 (www.rechtspraak.nl)
27 Zie eerder P.W.A. Huisman, Ouders en de grenzen van het betamelijke, School en Wet 2005, nr. 2,
p. 5-8.
28 Bericht in NRC, 28 februari 2007: meer schadeclaims ouders tegen school. Het aantal claims bij
verzekeringsmaatschappij Marsh steeg van 2500 in 2005 naar 3500 in 2006.
29 Zie eerder P.W.A. Huisman, Juridisch risicomanagement als onderdeel van goed onderwijsbestuur,
School en Wet 2008, nr. 6, p. 5-10.
30 Onderwijsraad (2010). Ouders als partners. Versterking van relaties met en tussen ouders op
school. Den Haag: Onderwijsraad.
31 Boethel, M. (2004). Readiness. School, family & community connections. Annual synthesis 2004.
Austin, TX: Southwest Educational Development Laboratory.
Booijink, M. (2007). Terug naar de basis: Communicatie tussen leerkrachten en allochtone ouders
in het primair onderwijs. Leiden: Universiteit Leiden.
Desforges, C. (2003). The impact of parental involvement, parental support and family education
on pupil achievements and adjustment: A literature review. London: Department for Education and
Skills.
Driessen, G. (2012). Combating ethnic educational disadvantage in the Netherlands. An analysis of
policies and effects. In C. Kassimeris & M. Vryonides (eds.), The politics of education. Challeng-
ing multiculturalism (pp. 31-51). New York: Routledge.
32 Henderson, A., & Mapp, K. (2002). A new wave of evidence: The impact of school, family, and
community connections on student achievement. Austin, TX: National Center for Family & Com-
munity Connections with Schools/Southwest Educational Development Laboratory.
Jeynes, W. (2003). A meta-analysis. The effects of parental involvement on minority children’s
academic achievement. Education and Urban Society, 35, 202-218.
33 Smit, F., Driessen, G., Sluiter, R., & Brus, M. (2008). Ouders en innovatief onderwijs. Ouderbe-
trokkenheid en ouderparticipatie op scholen met vormen van ‘nieuw leren’. Nijmegen: ITS.
34 Smit, F., Driessen, G., Sluiter, R., & Brus, M. (2007). Ouders, scholen en diversiteit. Ouderbetrok-
kenheid en -participatie op scholen met veel en weinig achterstandsleerlingen. Nijmegen: ITS.
Driessen, G., Smit, F., & Sleegers, P. (2005). Parental involvement and educational achievement.
British Educational Research Journal, 31, 509-532.
35 http://www.nji.nl/smartsite.dws?id=124692.
36 http://www.nrc.nl/carriere/2012/12/18/meer-moeders-aan-het-werk/.
37 Blijkt uit onderzoek van o.a. Desforges en Abouchaar (2003): The impact of Parental Involvement,
Parental Support and Family Education on Pupil Achievements and Adjustment: A literature re-
view. Nottingham: Queen’s printer.

9. 98
38 Smit, F., Driessen, G., Sluiter, R., & Brus, M. (2007). Ouders, scholen en diversiteit. Ouderbe-
trokkenheid en -participatie op scholen met veel en weinig achterstandsleerlingen. Nijmegen: ITS.
39 http://www.nji.nl/eCache/DEF/1/28/814.html
40 Dronkers, J. & Graaf, P. de. (1995). Ouders en het onderwijs van hun kinderen. In: J. Dronkers &
Ultee (Eds.): Verschuivende ongelijkheid in Nederland: sociale gelaagdheid en mobiliteit. Assen:
Van Gorcum, (pp. 46-66). http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=76866
41 Een term van de socioloog Pierre Bourdieu: het gaat om directe en indirecte kennis en levenshou-
ding.
42 http://www.nationaalkompas.nl/bevolking/scholing-en-opleiding/verleden/
43 Nederland doet het in Europees verband heel goed, op de 4e plaats van de minste voortijdige
schoolverlaters, zie ook http://www.nrc.nl/nieuws/2013/01/15/36-250-leerlingen-van-school-
zonder-diploma/
44 http://www.nji.nl/eCache/DEF/1/46/583.html
45 Dit hoofdstuk is een bewerking van een lezing gehouden voor het Expertise Centrum Ouders,
School en Buurt op 10 oktober 2012 in Nijmegen.
46 Ysseldyke, J., Algozzine, B., & Thurlow, M. (2000). Critical issues in special education, 3 rd Ed .
Boston, MA: Houghton Mifflin Company.
47 Hattie, J. (2009). Visible learning: a synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement.
London: Routledge.
48 Een effectgrootte van d = 1.0 geeft aan dat er een effect-toename is gevonden van een standaard
deviatie op leerprestaties. Effectgrootte van 1.00 is heel groot en bij 0.00 is er geen effect. D=.20 is
klein, d=.40 is middelmatig, d=.60 is groot.
49 Clinton, J., Hattie, J., & Dixon, R. (2007). Evaluation of the Flaxmere Project: When families
learn the language of school. Wellington, New Zealand: Ministry of Education, New Zealand.
50 Bourdieu, P. & Passeron, J. (1999 (orig. 1970)), La reproduction. Éléments pour une théorie du
système d'enseignement. Paris: Les Éditions de Minuit.
51 http://www.schulentwicklungstag.neumarkt.de/hp115/Regina-Poetke.htm.
52 Goldring, E. & Sullivan, A. (1996). Beyond the boundaries: Principals, parents and communities
shaping the school environment. In K. Leithwood (Ed.) International Handbook of Educational
Leadership and Administration, (pp. 195-222). Dordrecht/New York: Kluwer.
53 Redding, S. (2001). Parents and learning. Paris: Unesco.
54 Lawrence-Lightfoot, S. (2003). The Essential Conversation: what parents and teachers can learn
from each other. New York: Random House.
55 Desforges, C. & Abouchaar A., 2003, The Impact of Parental Involvement, Parental Support and
Family Education on Pupil Achievements and Adjustment: A Literature Review. Department for
Education and skills.
56 Henderson, A. & Mapp, K., 2002. A new wave of evidence, the impact of school, family, and
community, Connections on student achievement, Austin, Texas, SEDL.
57 Smit, F., Driessen G., Sluiter,R. & Brus, M. (2007). Ouders, scholen en diversiteit. Ouderbetrok-
kenheid en -participatie op scholen met veel en weinig achterstandsleerlingen. Nijmegen: ITS,
Radboud Universiteit Nijmegen.
58 Martinez, Y., & Velazquez, J. (2000). Involving migrant families in education. ERIC Digest.
Charleston, WV: ERIC Clearinghouse. Booijink, M. (2007). Terug naar de basis: Communicatie
tussen leerkrachten en allochtone ouders in het primair onderwijs. Leiden: Universiteit Leiden.
59 Smit, F., Sluiter, R. & Driesen, G. (2006). Literatuurstudie ouderbetrokkenheid in internationaal
perspectief. Nijmegen: ITS, Radboud Universiteit Nijmegen.
60 Lusse, M. (2011). Handreiking oudercontact in het voortgezet onderwijs. (testversie).
61 Erikson, E.H. (1968). Identity: Youth and crisis. New York: Norton.

10. 99
62 Lee, N.C. (2012). Changing Choices: a neurocognitive examination of decision-making during
adolescence. Vrije Universiteit Amsterdam.
63 Veenhoven, R. (2010). Happiness. In: I.Weiner & W. Craighead (red.). The Corsini Encyclopedia
of Psychology, dl. 2 (vierde druk, pp. 749-750). Hoboken: Wiley.
64 Lusse, M. (2011). Thema ouderbetrokkenheid Literatuurverkenning children’s zone. Rotterdam.
Hogeschool Rotterdam.
65 Desforges, C. & Abouchaar, A. (2003). The impact of parental involvement, parental support and
family education on pupil achievements and adjustment. A literature review. London: Department
for education skills. Goodall, J. & Vorhaus J. (2011). Review of best practice in parental engage-
ment. Research Report DFE-RR156. Department for Education, UK Governement. Henderson,
A.T., & Mapp, K.L. (2002). A new wave of evidence. The impact of school, family and community
connections on student achievement. Austin: Southwest Educational Development Laboratoy. Hig-
gins, H., Kokotsaki, D., Coe, R. (2012). The teaching and learning toolkit. United Kingdom: Edu-
cation Endowment Foundation. Hill, N., & Tyson, D. (2009). Parental involvement in middle
school: A meta-analytic assessment of the strategies that promote achievement. Developmental
Psychology, 45(3), 740-763. Jeynes, W. (2012). A meta-analysis of the efficacy of different types
op parental involvement programs for urban education. Urban Education, 47; 706 – 742.
66 Jeynes, W. (2010). The Salience of the Subtle Aspects of Parental Involvement and Encouraging
That Involvement: implications for School-Based Programs. Teachers College Record, 112 (3),
747-774
67 Jeynes, W. (2007). The relationship between parental involvement and urban secondary school
student academic achievement: A meta-analysis. Urban Education, 42(1), 82-110.
68 Karsten, S., Jong, U. de, Ledoux, G., & Sligte, H. (2006). De positie van ouders en leerlingen in
het governancebeleid. Amsterdam, SCO – Kohnstamminstituut.
69 Lareau, A. (2003). Unequal childhoods. Class, race, and family life. Berkeley and Los Angeles:
University of California press. Weininger, E. & Lareau, A. (2003). Translating Bourdieu into the
American context: the question of social class and family-school relations, Poetics, 31, 375-402.
70 Lusse, M. (2012). Handreiking oudercontract in het VO. In F. Smit (Ed.) (2012). Lessen van
successen in Rotterdam (pp. 67-82). Nijmegen: ITS, Radboud Universiteit Nijmegen.
71 idem
72 Smit (2006). ‘Herken de ouder’ poster. OCW onderwijsmagazine. 1.
73 Markey, J-P. (2009). Van Kansarm, naar lansrijk. Studie- en opvoedingsondersteuning bij kinde-
ren uit kwetsbare gezinnen. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.
74 Broer, N., Deckerem, H. de, Meer, M., Notten T. & Stakenborg J. (2011). Grenzeloze Pedagogiek,
tussen wetenschap en praktijk. Rotterdam: VBSP.
75 Broer, N., Deckerem, H., de, Meer, M., Notten T., & Stakenborg J. (2011). Grenzeloze Pedago-
giek, tussen wetenschap en praktijk. Rotterdam: VBSP.
76 Deze bijdrage is een bewerking van het Stappenplan dat Smit, Driessen, Van Kuijk en De Wit in
2009 schreven voor het Ministerie van OCW. Voor meer informatie ga naar:
http://www.ru.nl/its/expertisecentrum/expertisecentrum/
77 http://www.echo.nl/ro-ch/buurt/redactie/1118501/een.wereld.op.school.op.zuid.
78 Winter, M. de (2011). Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding. Vanachter de voordeur naar de
democratie en verbinding. Amsterdam: Uitgeverij SWP.
79 Epstein, J, Coates, L., Salinas, K., Sanders, M., & Simon, B. (1997). School, family, and communi-
ty partnerships: Your handbook for action. Thousand Oaks, CA: Corwin Press; Henderson, A. &
Berla, A. (Eds.). (1997). A new generation of evidence: The family is critical to student achieve-
ment. Washington, D.C: National Committee for Citizens in Education; Henderson, A., Lewis, A.,
Boundy, K., Weckstein, P., & Searcy, L. (1999). Urgent message for parents. Washington, DC:
Center for Law and Education; Noguera, P. (2008). The trouble with black boys and other reflec-
tions on race, equity and the future of public education. New York: John Wiley & Sons.

11. 100
80 Wit, C. de (2009). Een partnerschapsmodel bij vormgeven van de relatie tussen school en ouders.
In F. Smit. (Ed.) Ouders en school. Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie in de praktijk (pp.
24-36). Den Haag: Sdu Uitgevers.

12. Professionele communicatie
Frederik Smit (red.)
ITS, Radboud Universiteit Nijmegen

13. iv
De particuliere prijs van deze uitgave is € 17,50
Deze uitgave is te bestellen bij het ITS, 024 - 365 35 00.
CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK DEN HAAG
Smit, Frederik.
Professionele communicatie, Nijmegen: ITS
ISBN 978 – 90 - 5554 – 353 – 448 – 6
NUR 840
Projectnummer: 34001225
http://www.ru.nl/its/expertisecentrum/expertisecentrum/
LinkedIn: Ouders, school en buurt | Parents, school and community
¤ 2013 ITS, Radboud Universiteit Nijmegen
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave
worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke
andere wijze dan ook, en evenmin in een retrieval systeem worden opgeslagen, zonder de voorafgaande
schriftelijke toestemming van het ITS van de Radboud Universiteit Nijmegen.
No part of this book/publication may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other
means without written permission from the publisher.