1. ХОЁР НАСТАЙ ХVVХЭД, ХОРИН НАСТАЙ ЗАЛУУ
Манай олонхи хvмvvс “Хvvхэд бага байхдаа хэл сурах авъяастай
байдаг. Харин том болох тусмаа тэр авъяас нь алга болдог” гэсэн иш
vндэсгvй явган яриагаар бие биеийнхээ сурах идэвхийг бууруулдаг.
Хоёр настай хvvхэдтэй харьцуулахад хорин настай залуугийн толгойд
элдэв тvмэн бодол эргэлдэж байдаг учраас оюун ухаанаа төвлөрvvлж
чаддаггvй. “Гэдэс өлсөж байх чинь, энэ хичээл хурдан дуусаасай,
монголд ч гадаад хэл сурахгvй юм шиг байнаа, болж л єгвєл нутагт
нь оччихвол хурдан сурна байх даа.. “ гэх мэтийн тvмэн бодлоосоо
оюун ухаанаа чєлєєлж билэг оюунаа гадаад хэл сурахад тєвлєрvvлж
чадвал ХОРИН НАСТАЙ ЗАЛУУ ТА хоёр гурван настай хvvхдээс илт
давуу сурах чадвартай байдаг.
Та элдэв тvмэн бодлоо таягдан хаяж хамаг анхаарлаа гадаад хэл
сурах vйлсдээ зориулж чадвал амжилт хажуу дэргэд чинь байж
байдаг гэдгийг ямагт санаж явагтун.
Тvмэн бодлоос салж ангижрахын тулд сэтгэлээ тогтоох хэрэгтэй.
Элдэв хов жив дvvрэн шар сонин унших, аллага хvчирхийлэл дvvрэн
кино vзэх, эсвэл орцонд найз нөхөдтэйгөө дэмий чалчиж цагийг барж
байдаг нь чамд ямар ч ашиг єгєхгvй, харин ч есөн шидийн бодолд
автуулахын vндэс болно. Тvvний оронд гэр орондоо, єєртєє хэрэгтэй
зvйлийг хийж илvv гарсан чєлєєт цагаа гадаад хэл, бусад хичээл
номоо vзэхэд зориулах юм бол амжилттай суралцаад зогсохгvй хэдэн
жилийн дараа хvмvvжилтэй, vзэл бодол зєв тєлєвшсєн иргэн болох
тул цаашдын амьдралд тань маш ашиг тустай.
Тийм болохоор та эргэлзэхийн хэрэггvй яг өнөөдрөөс эхлэн чөлөөт
цагаа ашиглаад гадаад хэл сурах их аянд зориг шулуудан орох
хэрэгтэй.
НЭГ VVДИЙГ НЭЭВЭЛ VVД VVД НЭЭГДЭНЭ.
Англи, орос, хятад, япон солонгос, герман зэрэг аливаа нэгэн гадаад
хэлийг нэвтэрхий сайн сурсан байхын тулд тухайн хэлээр чєлєєтэй
ярьж бичиж ном сонин сэтгvvл уншиж, кино телевиз болон радиогийн
нэвтрvvлэг vзээд чөлөөтэй ойлгох зэрэг чадваруудыг эн тэнцvv
эзэмшсэн байх хэрэгтэй. Хамгийн гол нь тухайн хэлээрээ сэтгэх

2. чадвар бол хамгийн төгс сайн сурсаны илрэл болдог.
Бурхан багшийн сургаалд “Нэг vvдийг нээвэл vvд vvд нээгдэнэ”
хэмээсэн байдаг нь аливаа эрдмийг сурахдаа нэг чигийг барьж
сурваас тєгс амжилтанд хvрнэ гэсэн утгатай юм. Vvнийг гадаад хэл
сурахтай холбон тайлбарлавал илvv дєхєм байх болов уу? Тухайн
гадаад хэлээр дурын ном сонин уншиж, кино болон телевизийн
нэвтрvvлэг vзээд ойлгодог, монголоос тухайн хэл рvv, тухайн хэлнээс
монгол хэл рvv ямар ч сэдвээр чєлєєтэй орчуулж, чєлєєтэй сэтгэж
ярьж чаддаг хvнийг л сая тэр хэлэнд тєгс боловсорсон хvн гэж хэлнэ.
Эдгээр олон чадваруудыг тэнцvvхэн эзэмшдэг хэрэг гээд энэ олон
чиглэл рvv зэрэг зэрэг дайрах юм бол амжилтанд хvрэхэд бэрхтэй.
Чанга унших vед харааныт тогтоолт, сонсгол дээшлэх, хэл эвлэх
зэрэг олон чадварууд нэгэн зэрэг сайжрахаас гадна хамгийн гол нь
тєрєлх хэлний сэтгэлгээний саадыг гэтлэн харь хэлний сэтгэлгээнд
нэвтрэхэд маш чухал нєлєєтэй.
Энэ маягаар явсаар хэдэн жилийн дараа ямар ч сэдвээр тєвєггvй
уншиж ойлгон бичих чадвартай болсон байх бөгөөд сонсгол, яриа,
нааш цааш хөрвvvлэх зэрэг чадвар ч дагалдан төгс боловсрох нь
мэдээж хэрэг юм.
Манай хvмvvс тухайн гадаад хэлээр ярьдаг болохыг ихэд хvсэмжлэн
мєрєєддєг. Гэтэл ярианы хэл гэдэг нь зєв сайн хичээллэвэл
сургалтын доод шатанд бvрэлдэх чадвар юм. Цагаан цаасан дээр
хараар бичсэн бичвэрийг тvгдрэхгvй сайхан уншчихаж чадахгvй байгаа
хvн юу ч харалгvй толгойгоороо сэтгээд гадаадын хvнтэй хурдан
тvргэн ярина гэж байхгvй шvv дээ. Гадаад хэлийг амжилттай сайн
суралцъя гэсэн чин хvсэлтэй залуустаа хандаж хэлэхэд эхлээд тухайн
гадаад хэлний зєв сайхан дуудлагыг сайн эзэмш. Дараа нь хєнгєн
хялбар бичвэрийг хурдан тvгдрэлгvй яруу сайхан уншиж сур. Ийм
чадварыг эзэмшсэн хvн яриа сурахад санаад зовоод байхын хэрэггvй
гэдгийг та сурчихсан хойноо аяндаа мэдрэх болно.
Цэвэр сайхан бичдэг болохын тулд олон дахин хуулж бичих, зєв
цэвэр сайхан уншиж чаддаг болох гэсэн энэ хоёр чадварыг сайтар
сурч эзэмшихийн тулд өдөр болгон шаргуу хичээллээд бай. Харин
хуулж байх явцдаа шинэ vгийнхээ орчуулгыг байн байн эргэн харж
байгаарай. Ийм маягаар гурван сарын турш тасралтгvй хийгээд
байвал таны урьд ємнє эргэлзэж байсан олон олон асуултын хариулт
аяндаа тайлагдах болноо.

3. Амжилттай сурахын тулд өөртөө найдах нь хамгийн зєв юм. Хvн
єєртєє байгаа асар их боломжийг олж харалгvй аливаа асуудлыг
шийдэх арга замыг vргэлж гаднаас эрж хайдаг. Та “Дотоод би” –гээ
олж харах хэрэгтэй. Та яг өнөөдрөөс эхлээд гадаад хэлний хичээлдээ
2-3 цаг л гаргачих. Би хоцорсон байлгvй дээ гэсэн єєдгvй бодлоор
битгий өөрийгөө чөдөрлөөрэй. Хvний толгойд эргэлдэж байгаа тvмэн
бодол билиг оюуны хvчийг сарниаж байдгаас гадна эдгээр дэмий
бодлууд хvнийг агдлан хvлж байдаг гэдгийг санагтун.
Та элдэв дэмий бодлоо таягдан хаяж ядаж нэг сар, ядаж долоо хоног
хийгээд л vз. “Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” гэсэн ардын сайхан зvйр
vгийг хичнээн vнэн болохыг та мэдрэх болно.
ЯМАР ХVН ГАДААД ХЭЛИЙГ ТӨГС СУРАХ БОЛОМЖТОЙ ВЭ.
Анхан шатны хичээлийг бага гэж басах, дунд шатны хvнд сэдэв рvv
санаархан ороод зориг мохох явдал бол эхлэн vзэгчдийн амжилтанд
хvрдэггvйн нийтлэг шалтгаан мөн. Тэгэхээр анхан шатны хичээлийн
агуулгыг сайтар эзэмшин, зєв сайхан уншиж сурахад тэвчээртэйгээр
хичээх хэрэгтэй. Энгийн хялбар байна гэж битгий гологтун. Та бvхний
“гадаадад очиж сурвал, гадаад багштай байсан цагт сая сайн ярьдаг
болох байлгvй” гэж мөрөөдөөд байдаг ярианы хэлний чадвар чинь
чухам л анхан шатанд бvрэлддэг юм шvv дээ. Тийм болохоор анхан
шатны хичээлийн бичвэрийг бага, амархан гэж басалгvй дахин дахин
чанга дуугаар дуудан уншаад бай. Цэвэр сайхан хуулан бичээд бай.
Анхан шатны хичээлvvдийг гартаа оруулсан бол дунд шатны хичээл
рvv зугуухан орж болно. Шинэ vгээ тольд, утгыг сайтар орчуулан
ойлгож ав. Тэгээд л анхан шатанд vзэж байсан аргаараа олон дахин
хуулж уншаад бай. Энэ vед хуулалт уншилтын тоогоо бага зэргээр
бууруулж болно.
Аливаа гадаад хэлийг vзэж байхад дунд шатанд хоёр хэлний
сэтгэлгээний зөрөө ихсэж ирнэ. Тухайлбал манай монгол хэлэнд
“Эмнэлэгт хэвтэх”, “Бөгтөр хvн” гэж ярьдаг байхад хятад хэлээр
“эмнэлэгт амьдрах” “тэмээн нуруутай хvн”, япон хэлээр “эмнэлэгт
амьдрах”, “мууран нуруут” гэх мэт. Хамгийн гол нь та энэ бvхнийг
төвөгшөөн бодолгvйгээр олон дахин уншиж бичээд байх хэрэгтэй.
Тэгвэл тодорхой хугацааны дараа хоёр хэлний энэ мэт сэтгэлгээний
зөрөөг гэтлэн давж нэг л мэдэхэд эх сайхан монгол хэл шигээ
ойлгож тэр тvвшинд ярьж бичиж орчуулдаг болсон байх болно.
Та өдөрт хоёр цаг л гадаад хэлээр хичээллэнэ гэж тогтсон бол тэр

4. хугацаагаа ягштал баримтлах хэрэгтэй. Зарим сэтгэл хөөрөөн vедээ
4-5 цаг толгой өөд татахгvй хичээллээд дургvйгээ хvрэхээр хоёр
гурван өдөр ор тас хаяж давхиад байвал хvссэн vр дvнгээ єгєхгvй
сэтгэл гонсгор хоцрох болно шvv.
ГАДААД ХЭЛНИЙ МЭДЛЭГ ДЭЭШЛЭХ VЕ ШАТУУД
“Их ёсны тухай дуулсан дээд тєрєлтєн дуугаа хураадаг. Дунд
төрөлтөнд тийм ч юм шиг, vгvй ч юм шиг санагддаг. Харин доод
төрөлтөн шоолж инээдэг” хэмээх мэргэн сургаал бий. Энэ сургаалд
vл итгэж биеийн амрыг харах дуртай нэг нь хуучин байрандаа л
хэвээрээ vлдэнэ.
Амьдралд өргөн хэрэглэгдэж мэдэх сэдвvvдийг сонгон аваад 15-30
минут орчим чанга уншаад байхаа мартавзай. Нvдээрээ хараад
ойлгохгvй байгаа зvйлийг чихээрээ сонсоод ойлгоно гэж байхгvй шvv
дээ. Харин ямар ч сэдвийн зvйлийг уншаад чєлєєтэй ойлгодог болсон
цагт радио телевиз vзээд ойлгодог болно гэдэг ердєє л хагас сарын
ажил. Яагаад гэвэл та чанга дуугаар уншиж байх зуур сонсгол чинь
нээгдэж байдаг юм.
Томоохон роман уншдаг болсон хойноо тухайн хэл дээр гардаг
хамгийн олон уншигчтай сэтгvvлийг дагнан унших нь өгөөжтэй.
Сэтгvvлийг өдөр болгон тогтмол уншаад байвал 14 хоногоос нэг
сарын хугацаанд нэвтэрхий сайн уншдаг болно. Дараа нь нэр нєлєє
бvхий сонинг барьж авч унш. Мөн л дээрхитэй ижил хугацааны дараа
ямар ч сэдвээр сайн ойлгодог болно. Ном, сонин, сэтгvvл чєлєєтэй
ойлгодог болсны дараа олон ангит кино vзэж эхэл. Доогуураа vсгэн
тайлбартай кино байвал бvр ч сайн. Эхлээд vзэхдээ зєвхєн vсгийг
харж ойлгохыг хичээ. Энэ маягаар тогтмол vзээд байвал зугуухандаа
vсэггvй олон ангит киног ч тєвєггvй ойлгодог болно.
Киног чөлөөтэй ойлгодог болсон цагт телевизийн янз бvрийн сэдэвт
нэвтрvvлгvvдийг vзэж эхэл. Ийм тvвшинд хvрсэн хvн монгол хэлнээс
тухайн гадаад хэл рvv орчуулан бичих чадвартаа тvлхvv анхаарах
хэрэгтэй. Хэрвээ vнэхээр уйгагvй хичээнгvй хvн бол ийм маягаар
хичээллэхэд 1,5-2 жилийн хугацаанд хvссэн vр дvндээ хvрч чадна.
Хvмvvс сурч судалж эхлээгvй мөртлөө англи хэлний vйл vг нь цагийн
хорин зургаан хувиралтай байдаг гэсэн гэж ам дамжин хэлэлцэж
тvvнээс бэрхшээж байдаг. Хятад япон хэлний цагаан толгойн vсэг нь
5000 байдаг гэнэ лээ. Тийм хэлийг яаж сурдаг байнаа гэж ганц өдөр

5. ч сурч эхлээгvй байж бас л бие биеийнхээ зvрхийг vхvvлж байх нь
бий. Чухам юу байдгийг нь цаг заваа гарган vзээгvй байж ийнхvv
єєртєє хий хоосон бэрхшээл vvсгэх нь дэмий хэрэг л дээ. Хvний
санаанаасаа зохион бий болгосон энэ мэт саад тотгор л гадаад
хэлний сургалтанд тохиолдож байдаг хувь хvнээс хамааралтай
хамгийн том бэрхшээл юм.
Энэхvv наян хувьтай тэнцэхvйц том бэрхшээлийг санаанаасаа
зайлуулж чадвал vлдэх бодит бэрхшээл дєнгєж хорин хувь л байх
болов уу. Тийм болохоор толгойдоо эргэлдэж байгаа элдэв эргэлзээ
тээнэглзлэлийг өөрөөсөө зайлуулж яг єнєєдрєєс эхлэн гадаад хэлний
хичээлээ зориглон барьж ав.
Ямар ч сэдвээр чөлөөтэй уншдаг болохын тулд єдєр болгон уйгагvй
хичээн оролдоод бай. Тухайн өдрийн бичвэр дээр гарсан дvрмvvдийн
утга, хэрэглээний онцлогуудыг ойлгож аваад л уншаад бай. Монгол
хэлний дvрэм шигээ чөлөөтэй сайн хэрэглэдэг болъё гэж битгий хэт
яар.
ГАДААД ХЭЛИЙГ СУРЧ БАЙГАА ХVН ЦАЙЗЫГ ЭЗЭЛЖ БАЙГАА
ЦЭРГИЙН ЖАНЖИНТАЙ АДИЛ
Аливаа гадаад хэлийг сурахад төрөлх хэлний сэтгэлгээний нєлєєлєл
гол саад болж байдаг. Тийм болохоор гадаад хэлний vгсийг цэргvvд
гэж vзэх юм бол дvрмийг стратеги тактикаа болгон тєрєлх хэлний
сэтгэлгээний хана хэрмийг эвдэж цайзыг бvхэлд нь эзлэх хэрэгтэй.
Ингэж уураг тархиндаа төрөлх хэлнээс гадна харь хэлний
сэтгэлгээний тогтолцоог бvрэлдvvлж чадвал тэр хvнийг сая тухайн
гадаад хэлэнд нэвтэрхий сайн боллоо. Цайзыг бvрэн эзэлж чадлаа
гэж хэлж болох юм.
Тvvнээс гадна хэл сурч байгаа хvнийг ачаа хvргэхээр явж байгаа
жолооч, уулын оройд мацаж байгаа хvнтэй зvйрлэдэг. Ачааг өөр газар
хvргэхээр яваа жолоочийн тухайд зам сайн байх нь хамгаас чухал
шvv дээ. Тvvнтэй адилхан хэл сурч байгаа хvний зєв цэвэр сайхан
дуудлагыг жолоочийн замтай зvйрлэж болно. Зам буюу дуудлага нь
маш сайн байвал гадаадын хvнтэй төвөггvй нэвтрэлцэж чадна гэсэн
vг.
Тухайн өдөр vзсэн дvрэм бvхий бичвэрvvдийг олон дахин хуулж бичиж
унших явдал чухал. Гэтэл зарим хvмvvс таны хэлснээр олон дахин
хуулж бичээд ямар ч vр дvн алга хэмээн яарч адган зэмлэх нь ч бий.
Тийм хvмvvст “өнөөдөр тарьсан байцааны vрээс маргааш нь ургац
авдаг билvv” гэж асуудаг. Vрээ суулгаад тогтмол усалж арчилсны vр

6. дvнд байцаа авдаг шvv дээ. Тэрэнтэй адил гадаад хэлийг сурч тvvний
vр шимийг амсана гэдэг бол яг л мод, зvлэг тарьж ургуулахтай адил
зvйл юм. Гадаад хэлийг тєгс сайн сурсны vр дvнд хvртэх vр жимс нь
тухайн галаад хэлээр маш өргөн мэдээлэл олж авдаг болох, єндєр
цалин хєлстэй нэр хvндтэй ажилд орох, хувийн зохион байгуулалт
сахилга бат сайтай болон хvмvvжих, тархи оюун задарч ухаалаг болох
гээд ашиг тус нь маш их байх болно.
Багшийг хvндлэн дээдэлж байж эрдмийн шимийг хvртэх учиртай.
Ингэхийн тулд аливаа хvн хичээл зааж байгаа ямар ч багшийг сайн
муу гэж ялгахгvй адилхан хvндэлвэл зохино. Хvн л юм болсон хойно
зарим нэгэнд нь алдаа дутагдал байж болно. Гэхдээ “багшийн гэмийг
бvv ойшоо” гэсэн ардын мэргэн vг бий. Тvvнээс гадна эргэн тойронд
чинь сайн багш нар олон байгаа. Өөрөөр хэлбэл хэл сурч байгаа
хvний хувьд орчин тойрны олон юмс vзэгдэл багш болж байдаг.
“Хоёр хvн хамт явахад нэг нь миний багш”, “Сайн нь ч миний багш,
муу нь ч миний багш” хэмээн Кvнз айлджээ. Энэ бол хамт олон найз
нөхдийн чинь дунд сайн муу олон хvн байгаа. Чи тэр болгоныг зөв
зvйтэй тусгаж авч чадвал сайн хvн болж єсєж дэвжихэд тустай шvv
гэдгийг хэлсэн санаа юм.
Мөн нэгэн домогт єгvvлснээр, Нэг залуу өөрт тохиолдсон чухал
хэргээ Хомьсим Бодисатвад даатгаж мөргөхөөр сvмд очжээ. Гэтэл
өмнө талд нь нэг хvн бурхны хөрөгт мөргөж байхыг сайтар лавлан
харвал Хомьсом Бодисатва өөрийнхөө хєрєгт мөргөөд байж байна
гэнэ. Нєгєє залуу арай ч vгvй байлгvй дээ гэж санаад “Та хэн бэ” гэж
асуувал “Би Хомьсом Бодисатва байнаа “ гэжээ. “Та яагаад єєрєє
өөрийнхөө хөрөгт мөргөөд байгаа юм бэ” гэж асуусанд “Надад чухал
хэрэг гарсан тул тvvнийг бvтээхийн тулд өөртөө мөргөж байгаа юмаа”
гэж хариулжээ. Хомьсом Бодисатва ийнхvv єєрєє vлгэрлэн vзvvлсэн
нь мөнөөх залууд аливаа асуудлыг шийдэх арга замыг хайхдаа
гаднаас эрэх биш өөрийн хvч боломжиндоо тулгуурлаж байхын чухлыг
ойлгуулсан ажээ.
Дээр дурдсан зvйлvvд тойруулан нуршаад байгаагийн цаад санаа нь
Хvн аливаа эрдэм, тэр дундаа гадаад хэлийг сурахад өөрийгөө
дайчилж чадвал хvссэн амжилтандаа хvрэхэд тєдийлєн бэрх биш
гэдгийг хэлэх гэсэн билээ.