save earth

2. Save
Earth
पयाा व रण
ििकण
Study on Environmental Science
BY
DR. RAVINDRA KSHIRSAGAR
M.Sc.B.Ed. Ph.D
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

3. पद ू ष ण
 वातावरणात सजीवांना हानीकारक पदाथा ििसळणे या
िियेला पदषण महणतात.
ू
 हवा पदषण
ू
 पदषण महणजे जीवन नष कर िकतील अथवा
ू
िवसकळीत कर िकतील असे घटक वातावरण, जल
आिण भूपदे िात ििसळणे. जसे की हवे िधये डीझेल
या इं धनातून सलफर असलेला धूर वातावरणात
ििसळतो. यािुले पयावरणाचा र‍हास होतो आिण
ा
जीवनचि ढासळते. तसेच पिरणाितः
जागितक तापिान वाढ होते. काही िहतवाची
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

4. पद ू ष ण
 अिद पाणी महणजे पाणी पदषण,
ु ू
 अिद हवा महणजे हवा पदषण,
ु ू
 िोठा आवाज महणजे धवनीपदषणू
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

5. पद ु ष णाचे पकार
सागर - सांडपाणी सोडणे,
आििवक कचरा
सागरतळािी सोडणे
जििन - जििनीत
िेतीसाठी रासायिनक
खतांचा अितवापर तसेव
कचरा पुरणे.
वातावरण - धूर व
औदोिगक वायू सोडणे
धवनीपदषण - िोठा आवाज
ू
इ-कचरा - जुनया
इलेकटॉिनक तंतजानाचया
उपकरणांचा कचरा DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

6.  जगात दरवषी पदषणािुळे एक कोटीहून अिधक ितयू
ू ृ
होतात. हवा, िाती, डोगरदर‍या, जंगल, तयातील पाणी
वनसपती, सूकिजीव, कीटक याििवाय वाळवंट, बफाने
ा
आचछादलेली िहिििखरे , सिुद, नदा तयातील सवा
पकारचे जीव हे सवा पयावरणािी संबिधत घटक
ा ं
आहे त. तर गदीने खचाखच भरलेली िहरे , कारखाने
तयािुळे होणारे पदषण, वाहनांची वाढती संखया
ु
तयािुळे होणारे हवेचे पदषण यािुळे पयावरणाचा र‍हास
ु ा
होत आहे . पदषणाचे आरोगयावर िवपरीत परीणाि
ु
होतात. DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

7. पद ू ष क घटक
 नैसिगक हवेतील जे पदाथा अथवा घटक
ा
िानवी, पाणी, पकी, वनसपती, उपयुक जंतूचया
आरोगयास, जीवनास हानीकारक आहे त तसेच जे
हवािान बदलास कारणीभूत आहे त तयांना
पदषक घटक असे महणतात
ू

8. वायुपदषण
ू
 वायुपदषण हे वातावरणाचे
ू
पदषण
ू आहे . िानवी
आरोगयास तसेच
पयावरणातील
ा इतर
घटकांना ,पाणी, पकी,
वनसपती, जीवजंतू
इतयादींना हािनकारक घटक
हवेिधये ििसळू न जातात
तेवहा वायुपदषण झालयाचे
ू
िानियात येते
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

9. जागितक तापिानवाढ
 हवािान बदलािधये जागितक
तापिानवाढ ही सवाा त िचं त ाजनक
बाब आहे व इतर बदल हे
सं यु ि कक पणे आपे ि कत आहे त .
 काबा न डायॉकसाईड (CO2) -
सधयाचा सवाा त चिचा ल ा जाणारा
िचं ते च ा िवषय जागितक
तापिानवाढ हे काबा न
डायॉकसाईडचया उतसजा न ािु ळे
होणारा पिरणाि आहे . साधारणपणे
१९९० पयय त काबा न डायॉकसाईड हा
पद ू ष क घटकां ि धये िानला जात
नवहता कारण कोणतयाही
जवलनाचा अं ि ति पदाथा काबा न
डायॉकसाईडच असतो . तसे च
आरोगयावर याचे पिरणाि गं भ ीर
िानले जात नवहते .
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

10. तापिानवाढीचा व काबन डायॉकसाईडचया वाढतया पिाणाचा
ा
जवळचा संबंध आहे हे ििककािोतब झालयानंतर काबन
ा ा
डायॉकसाईड हा िहतवाचा पदषक घटक आहे याला िानयता
ू
ििळाली.
काबन डायॉकसाईडचे वातावरणातील पिाण ०.३ टकक इतक
ा े े
आपेिकत आहे . िनसगातील अनेक पिकयांिधये ( जीव सषीतील
ा ृ
शासोछवास) काबन डायॉकसाईड उतसिजत होत असतो. परं तु
ा ा
िनसगाने वनसपतींना पकाि संशेषणातून काबन डायॉकसाईडला
ा ा
पुनहा काबन व ऑिकसजन वेगळे करियाची किता पदान कली
ा े
आहे . औदोिगक िांतीनंतर िानवाने िोठया पिाणावर उजचा े
वापर करियास सुरवात कली व तयाच वेळेस िोठया पिाणावरील
े
वकतोडीने पथवीवरील वनसपतींची काबन डायॉकसाईडला
ृ ृ ा
ऑिकसजन िधये पिरवतन करियाची किता किी कली. पिरणािी
ा े
वातावरणातील काबन डायॉकसाईडचे पिाण वाढले व वाढत आहे .
ा
सधयाचे वातावरणातील काबन डायॉकसाईडचे पिाण ०.३८५ टकक
ा े
इतक आहे .
े
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

11. वायु प द ू ष णाचे सोत
 ििथेन (CH4)ििथेन हा दे खील हिरतगह ृ
पिरणाि दाखवणारा वायू आहे व काबन ा
डायॉकसाईडपेका २१ पटीने पिरणािकारक आहे .
 डायनायटोजन ऑकसाईड (N2O)
 कलोरोफलरो काबन (CFC)
ु ा
 * नैसििक सोत
 जवालािुखी (सलफर
डायॉकसाईडइतर अनेक वायू व
िोठया पिाणावरील धुिलकण),
 दलदली (ििथेन),
 नैसिगक िरतया लागणारे जंगलातील
ा
वणवे ( काबन डायॉकसाईड व सूकि
ा
धुिलकण)
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

12. िानविनििा त सोत
 वाहने - नायटोजन ऑकसाईड व डायॉकसाईड, िवह.ओ.सी, काबना
िोनॉकसाईड व डायॉकसाईड, सूकि व अितसूकि धूिलकण,
 कारखाने- िवह.ओ.सी, काबन डायॉकसाईड,
ा
 वीजिनििती व िसिेट पकलप - िोठया पिाणावर काबन
ा ा
डायॉकसाईड, सलफर डायॉकसाईड, नायटोजन डायॉकसाईड, काजळी
(सूकि धूिलकण)
 कचरा व सांडपाणी - ििथेन
 पेटोलपंप - िवह.ओ.सी.
 िेती*- िेतीजनय उतपादनातून तयार होणारे िवह.ओ.सी. ,
िेतािधील कािांिधून तयार होणारे धुिलकण.
 *िेतात वापरलया जाणार ‍याा नैसिगक तसेच रासायिनक
्य ा
खतांिुळे पाियाचे पदषण िोठया पिाणात होते.
ू
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

13.  िदलली िधये इनवहजा न
िु ळे साठणारे धु क , याे
धु क यां िु ळे पद ू ष ण पातळी
िोठया पिाणावर वाढते
 वायु प द ू ष ण किी जासत
होियात हवािानाचा
खू प च पभाव असतो .
जिीनीवरील तापिान ,
हवे त ील तापिान ,
वातावरणातील वरचया
भागातील तापिान
इतयादी पद ू ष ण
पसरवियात िकव ा ं
एकवटियात िहतवाची
कािगीरी बजावतात .
वार ् ‍ याचा वे ग िदिा हे DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

14.  िुबईिधये पदषक घटकांची िनििती जासत असूनही
ं ू ा
पदषण पातळी पुियापेका बरीच किी असते. िुबईतील
ू ं
पदषण सिुदावरील वार ‍यांांिळे बर ‍याच पिाणात वाहून
ू ्य ु ् याच
जाते तर पुियाचया सभोवतालचया टे कडयांिळे वाहून
ु
जाियात अडथळा येत असलयाने पुियात पदषण
पातळी जासत असते. तसेच काही िठकाणी पदषण होत ू
नसतानाही वार ‍याबरोबर दसर ‍याा िठकाणांहून पदषण
् याबरोबर ु ् य ू
वाहून येते व सोताची जागा पदषणिुक राहून
ू
सभोवतालचा पिरसर पदषणिय होऊन जातो.
ू
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

15. जल पद ु ष ण
 िपंपरी- िचंचवड हदीतून
जाणारी पवना नदी
वेगवेगळया कारणांिळेु
पचंड पद ू ि षत झालयाचे
आढळू न आले आहे
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram

16. जलीय कीटक
DR. R. V. KSHIRSAGAR Prof.Ram