Ekonomiks_LM_U4.docx

D
EP
ED
C
O
PY
FOR DOWNLOADS
VISIT DEPED TAMBAYAN
http://richardrrr.blogspot.com/
1. Center of top breaking headlines and current events related to Department of Education.
2. Offers free K-12 Materials you can use and share.
EKONOMIKS
Araling Panlipunan
Modyul para sa Mag-aaral
Yunit IV
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga
edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at/o
unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan
ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa
Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
i
Allrights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any formor by any means-
electronic or mechanical including photocopying– without written permissionfromthe DepEd CentralOffice. First Edition, 2015.

D
EP
ED
C
O
PY
EKONOMIKS 10
Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon 2015
Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring
magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayunman, kailangan munaang pahintulot ng ahensiyao tanggapan ng pamahalaan
na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng
nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.”
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto
o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit
sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang
kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS),Inc.na ang FILCOLSang kakatawan sapaghiling ng kaukulang pahintulot
sa nagmamay-aringmgaakdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapangmatunton
upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga
tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at
yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Modyul
para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais
makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-
akda.
Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email
sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br.ArminA. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph.D.
Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral
Mga Konsultant: Dr.Jose V.Camacho, Jr.,Amella L. Bello,
Niño Alejandro Q. Manalo, at Rodger Valientes
Mga Manunulat: BernardR. Balitao,Martiniano D. Buising,EdwardD.J.Garcia,
Apollo D. De Guzman, Juanito L. Lumibao Jr.,
Alex P.Mateo, at Irene J. Mondejar
Mga Kontributor: Ninian Alcasid, Romela M. Cruz, Larissa Nano, at
Jeannith Sabela
Mga Tagaguhit: Eric S. de Guia, Ivan Slash Calilung, Gab Ferrera,
Marc Neil Vincent Marasigan, at Erich D. Garcia
Mga Naglayout: Jerby S. Mariano at Donna Pamella G. Romero
Mga Tagapangasiwa: Dir. Jocelyn DR.Andaya, Dr. Jose D.Tuguinayo Jr,
Dr. Rosalie B. Masilang, Dr. Enrique S. Palacio, at
Mr. Edward D. J. Garcia
Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Inc.
Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
OfficeAddress: 5th Floor, Mabini Building, DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072
E-mailAddress: imcsetd@yahoo.com
ii

D
EP
ED
C
O
PY
Paunang Salita
Pangunahing tunguhin ng K - 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan
ang makahubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan,
produktibo, makakalikasan, makatarungan at makataong mamamayan ng
bansa at daigdig.
Ang modyul na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng Ekonomiks. Ang
suliranin ng kakapusan ay binigyan-diin at ang kaugnayan nito sa matalinong
pagdedesisyon upang matugunan ang maraming pangangailangan at
kagustuhan ng tao. Inaasahan na ang mga kaalamanat mga gawainsa modyul
na ito ay makatutulong upang higit na maunawaan ang mga pangunahing
kaisipanat napapanahong isyu sa Ekonomiks at pambansang pag-unlad. Batid
din na malilinang ang iyong kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos,
pagbuo at pagsusuri ng mga graph, pagkokompyut, pagsasaliksik, mapanuring
pag-iisip, mabisang komunikasyon at pag-unawa sa mga nangyayari sa
kapaligirang iyong ginagalawan. Ipinakilala rin ang mga estratehiya sa
pagtuturo ng ekonomiks upang matamo ang mga inaasahang kasanayan para
sa magtatapos ng araling ito.
Upang higit na maging makabuluhan ang pag-aaral ng ekonomiks, ang
mga nagsulat ng modyul na ito ay gumamit ng mga aktuwal at napapanahong
datos mula sa mga ahensiya ng pamahalaan. Naglagay rin ng mga larawan,
ilustrasyon, at dayagram upang mas madali ang pag-unawa sa mga konsepto
at aralin. Ang ilang mga terminolohiya ay hindi isinalin sa Filipino upang hindi
mabago ang kahulugan at lubos itong maunawaan ng mga mag-aaral. Sinikap
ring ipaliwanag ang mga konsepto sa paraang madaling mauunawaan ng mga
mag-aaral. Ang mga halimbawang ginamit aykalimitang hinango sa karanasan
ng mga mag-aaral sa araw-araw upang higit na maging kapana-panabik ang
pagtuklas sa mga teorya at konseptong may kaugnayan sa ekonomiks.
Binubuo ng apat na unit ang modyul na ito.Ang bawat yunit ay nahahati
naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Pangunahing
Konsepto ng Ekonomiks. Ang Yunit 2 ay nakatuon sa Maykroekonomiks. Ang
Yunit 3 ay nakatuon sa Makroekonomiks. Samantalang ang Yunit 4 ay ang
Mga Sektor Pang-ekonomiya at mga Patakarang Pang-ekonomiya.
Halina at maligayang paglalakbay sa daigdig ng Ekonomiks at nawa’y
maging instrumento ka sa pagsulong at pag-unlad ng ating bansa.
iii

D
EP
ED
C
O
PY
Talaan ng Nilalaman
Yunit IV: Mga Sektor ng Ekonomiya at mga Patakarang Pang-
Ekonomiya Nito
Panimula......................................................................................... 331
Mga Aralin at Saklaw ng Yunit......................................................... 332
Panimulang Pagtataya.................................................................... 334
Aralin 1: Konsepto at Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran
Alamin.............................................................................................. 340
Paunlarin.......................................................................................... 343
Pagnilayan....................................................................................... 357
Aralin 2: Sektor ng Agrikultura
Alamin.............................................................................................. 363
Paunlarin.......................................................................................... 365
Pagnilayan....................................................................................... 382
Aralin 3: Sektor ng Industriya
Alamin.............................................................................................. 386
Paunlarin.......................................................................................... 388
Pagnilayan....................................................................................... 405
Aralin 4: Sektor ng Paglilingkod
Alamin.............................................................................................. 410
Paunlarin.......................................................................................... 412
Pagnilayan....................................................................................... 425
Aralin 5: Impormal na Sektor
Alamin.............................................................................................. 430
Paunlarin.......................................................................................... 432
Pagnilayan....................................................................................... 445
Aralin 6: Kalakalang Panlabas
Alamin.............................................................................................. 449
Paunlarin.......................................................................................... 453
Pagnilayan....................................................................................... 473
Ilipat at Isabuhay............................................................................... 477
Pangwakas na Pagtataya................................................................. 478
Glosari........................................................................................................ 483
Sanggunian................................................................................................ 492
vi

D
EP
ED
C
O
PY
YUNIT IV
MGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA
AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO
PANIMULA AT GABAY NA TANONG
Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa ekonomiks, nararapat din
na makilala ang iba’t ibang sektorng ekonomiya.Ang mga sektorna tinalakay sa mga
nakaraang aralin ay may kinalamansasektorng pananalapi.Ang daloy ng pananalapi
sa ekonomiya ang pinakapangunahing pokus ng naging talakayan. Samantala, ang
mga sektor pang-ekonomiya ay nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo
at ang kaugnayan nito sa kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa
loob at labas ng mga sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga
indikasyonngisangmatatagatmalusognaekonomiya.Ayonnarinsamgaekonomista,
ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng
kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay
maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad,at may kalidad na pamumuhay.
Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran.
Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang
papel na ginagampananupang masiguroangmaayos natakbo at daloy ng ekonomiya
ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na
matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga
programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga
nasabing sektor pang-ekonomiya?Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat
sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa
kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran?
Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na makaranas
ng kaunlaran, halina at samahan mo ako sa pagtuklas at pagsuri sa kung paano
hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo sa pambansang
pagsulong at pag-unlad.
331
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-
unawa sa mga sektor ng ekonomiya
at mga patakarang ekonomiya nito sa
harap ng mga hamon at puwersa tungo
sa pambansang pagsulong at pag-
unlad.
Ang mga mag-aaral ay aktibong
nakikibahagi sa maayos na
pagpapatupad at pagpapabuti ng mga
sektor ng ekonomiya at mga patakarang
ekonomiya nito tungo sa pambansang
pagsulong at pag-unlad.

D
EP
ED
C
O
PY
Sa araling ito, inaasahang matutuhan mo ang sumusunod:
332
ARALIN 1: KONSEPTO
NG PALATANDAAN
NG PAMBANSANG
KAUNLARAN
 Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa
pambansang kaunlaran.
 Nasisiyasatang mgapalatandaan ng pambansang
kaunlaran.
 Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng
mamamayang Pilipino upang makatulong sa
 Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos
ng mamamayang Pilipino para sa pambansang
kaunlaran.
 Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung
paano makapag-ambag bilang mamamayan sa
pag-unlad ng bansa.
ARALIN 2: SEKTOR NG
AGRIKULTURA
 Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng
agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa
ekonomiya at sa bansa.
 Nasusuriang mgadahilan at epekto ng suliraninng
sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat
sa bawat Pilipino.
 Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiyananakatutulongsasektorngagrikultura.
ARALIN 3: SEKTOR NG
INDUSTRIYA
 Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor
ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang
masiglang ekonomiya.
 Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural
at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan.
 Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya.
ARALIN 4: SEKTOR NG
PAGLILINGKOD
 Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor
ng paglilingkod.
 Napahahalagahan ang mga patakarang pang-
ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng
paglilingkod: Batas na nagbibigay proteksiyon at
nangangalaga sa mgakarapatan ng Manggagawa.
ARALIN 5: IMPORMAL
NA SEKTOR
 Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa
konsepto ng impormal na sektor.
 Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng
impormal na sektor.
 Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor
ng ekonomiya.
 Napahahalagahan ang pagsunod sa mga
patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamitng

EP
ED
C
O
D
PY
ARALIN 6:
KALAKALANG
PANLABAS
INDUSTRIYA
 Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa
kalakalang panlabas nito samgasamahantuladng
WorldTradeOrganizationatAsia-Pacific Economic
Cooperationtungo sa patas na kapakinabangan ng
mga mamamayan ng daigdig.
 Napahahalagahan ang papel na ginagampanan
ng pamahalaankaugnay ng mgapatakarang piskal
na ipinatutupad nito.
 Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na
nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa
buhay ng nakararaming Pilipino.
GRAPIKONG PANTULONG
PAGLILINGKOD
IMPORMAL NA
SEKTOR
AGRIKULTURA
KAUNLARAN
KALAKALANG
PANLABAS
333

D
EP
ED
C
O
PY
PANIMULANG PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.
(K) 1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong
ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa:
A. likas na yaman
B. yamang- tao
C. teknolohiya
D. kalakalan
Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa
ibaba nito.
Noongnakaraangtaon,umangatdawng7.2porsiyentoangekonomiya
ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang
ekonomiya ang Pilipinas. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather
Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho,
maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing
magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan,
gumanda ang ekonomiya ng bansa.
(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)
(U)
(U)
2. Kungang konseptongkaunlaranangpagbabasehan,malinaw nainilalahad
sa balita na:
A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan ng
pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.
B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang masabing
ganap na maunlad ang bansa.
C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang
Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat.
D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat
gaya ng GDP.
3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng paglago
ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi naniniwala rito.
Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsyon. Paano kumikilos
ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang matuldukan ang
napakatagal na problemang ito?
A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang
mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno.
B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang mga
hinaing ukol sa talamak na korapsyon sa pamahalaan.
C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon, maliit man
o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang tama at
nararapat.
334

D
EP
ED
C
O
PY
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga
maling nagaganap sa ating bansa.
(U) 4. Hindi sapatna iasasa pamahalaanang laban sakahirapan at ang mithiing
kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring
dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang
mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa
bansa?
A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan.
B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong
pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad.
C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin.
D. Wala sa nabanggit
(K) 5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa mga
probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay.Alin sa sumusunod
ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?
A. pagmimina
B. pangingisda
C. paggugubat
D. paghahayupan
(P) 6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura ay
ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong
agrikultural. Bakit nangyayari ito?
A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.
B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan
C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market
road)
D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.
(U) 7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian Reform
Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t ibang
samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang hilingin sa
pamahalaanna dagdagan pa ng dalawang taon ang implementasyonnito.
Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga
magsasaka?
A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka.
B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor
ng agrikultura.
C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng
maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura,
redistribusyon ng lupa, at iba pa.
D. Lahat ng nabanggit
335

D
EP
ED
C
O
PY
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunodnadatos at sagutin ang tanong sa ibaba nito.
Pinagkunan: National StatisticalCoordination Board (NSCB),January31, 2011
(P)
(K)
(P)
8. Ang Pilipinas angisasapinakamayayamangbansakung angpag-uusapan
ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong-
tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos
sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa
ekonomiya ng bansa mula 2005- 2010. Ano ang nais ipahiwatig nito?
A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura.
B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo.
C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa
sektor ng agrikultura.
9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga
hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
D. impormal na sektor
10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya
samantalangangindustriyanamanangtinatawagna sekondaryangsektor.
Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor na ito sa
pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pahayag ang
nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng dalawang sektor?
A. Samalalawaknalupainnagaganapangmgaproduksiyonngagrikultura
samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal.
B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang
ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya.
C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura
ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing
panibagong uri ng produkto.
D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang
agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka.
336
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166

D
EP
ED
C
O
PY
(P) 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng
kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang
kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural
patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang
industriyalisasyon.AlinsasumusunodnapahayagangHINDInagpapatotoo
rito?
A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawapang
mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao.
B. Ang malawakangpaggamitngteknolohiyakatuladngmgamakinaryaay
nakaaapekto saavailability ng hanapbuhay parasa mgamanggagawa.
C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at
masyadong mabilis na industriyalisasyon.
D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na
rin ng mataas na pambansang kita.
(K) 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo mga pormal na industriya tulad
ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at
pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong
pampamayanan, panlipunan, at personal?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
(U) 13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng
paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya
ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang magtrabaho
sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin sa sumusunod na
pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin ang contractualization sa
kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga manggagawa?
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa
ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at
PhilHealth.
B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang
kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya.
C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring tumanggi
sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season kahit na
lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa sa batas.
337

D
EP
ED
C
O
PY
(U) 14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang
pangangailangannglipunanayisangpalatandaanngmasiglangekonomiya
ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng
sektor ng paglilingkod?
A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at
serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan.
B. Sila ang namumuhunan sa mgabahay-kalakal.
C. Sila ang dahilan upang magkaroonng oportunidad sa pagkakaroon ng
trabaho sa isang bansa.
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, hindi
nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi
nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan
para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
(P) 16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang sa “isang
kahig, isang tuka”. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng
impormal na sektor?
A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.
B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.
D. Ito ay manipestasyonngpagiging mapamaraanngmga Pilipino upang
tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.
(P) 17. Isa samgaepekto ngimpormalnasektorsaekonomiyaay angpaglaganap
ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata ng musika, mga palabas
sa sine at telebisyon, at computer software. Laganap ang pamimirata sa
halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na
paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod
MALIBAN SA ISA.
A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon
sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito
B. kakulangan ng mahigpitna implementasyonng mgabatas na laban sa
pamimirata
C. kakulangan ng mapapasukang trabaho
D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal
na pamamaraan
338

D
EP
ED
C
O
PY
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng
comparativeadvantage.Alinsa sumusunodnaparaan sila makikinabang?
A. trade embargo at quota
B. kasunduang multilateral
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
(U) 19. Hindi maiiwasanna makipag-ugnayanang mga bansasa ibang bansalalo
na sapanahon ng globalisasyon.Alin sa sumusunodnapangungusapang
pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig
lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan?
A. Madaragdaganangpantugonsamgapanustosparasapangangailangan
ng lokal na ekonomiya.
B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan.
C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan.
(P) 20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng lipunan
at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag-uugnayan ng mga
bansalalo na saaspektong kalakalan, maramingmgabansangpapaunlad
pa lamangang nakararanas ng masamangepektonito.Alin sa sumusunod
na sitwasyonangnagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas
ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon?
A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong
transnasyonal
B. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan
C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa
D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan
339

D
EP
ED
C
O
PY
PANIMULA
Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya
bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa
pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat sa atin, lubhang
mahalagaang maayos na ugnayan ng lahat ng sektorng ekonomiyaupang ganap na
matamo ang tunguhing ito.
Ang mgasektorngagrikultura,industriya,atpaglilingkod,gayundinngimpormal
na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel na ginagampanan
upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang kaunlaran. Higit sa lahat,
ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino ay may mga tungkuling dapat
gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa mo para sa bayan sa ngalan ng
kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at
pagsusulongnito. Kung kaya’t ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto
at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag- aaralan mo rin kung ano ang iba’t
ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama- samang
pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa.
Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap
sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang
pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagbigay ng sariling
pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito.
Inaasahan ding matukoy mo ang iba’t ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo
sasama-samangpagkilos at pagplano kung paano makapag-aambagsamithiing ito.
ARALIN 1
KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol
sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran at kung papaano ka
makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito.
Gawain 1: INSTA-SAGOT
Pansinin ang mga larawan sa susunod na pahina. Suriing mabuti ang
kalagayan ng bawat larawan. Bigyan ng malikhaing pamagat ang bawat larawan.
340

D
EP
ED
C
O
PY
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng
iyong pansin? Bakit?
2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais
mongmagingkalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa?Ipaliwanag.
Gawain 2 : ANG SA AMIN LANG
Mula sa Gawain 1, bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro. Magkaroon
ng isang maliit na pangkatang diskusyon tungkol sa mga nakita sa larawan. Tukuyin
ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon sa susunod
na pahina. Anong mga konsepto tungkol sa pamumuhay ng mga tao ang maaaring
mabuo mula sa mga larawan?
341

D
EP
ED
C
O
PY
Batay sa mga larawan,
malinaw na ang buhay sa
Pilipinas ay
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na
masukatang iyong nalalaman tungkol sa konseptoat palatandaan ng pambansang
kaunlaran.
Gawain 3 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA
Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha mula sa gawain 1 at 2.
- Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa.
- Isulat namansaikalawang kahon ang mgabagay at konsepto na nais mopang
matutuhan.
- Ang hulingkahonnamanaysasagutinmolamangkungtapos naangpagtalakay
sapaksa.Huwag kang mag-alaladahil babalikan moang gawaingito sa tulong
ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN.
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol
sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda ang iyong sarili
sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng
kaunlaran.
342

D
EP
ED
C
O
PY
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa
aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong
ng mga teksto at mga gawaing inihanda upang maging batayan mo ng
impormasyon.Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo
bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran.
Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang Gawain at teksto upang
masagot kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang
mabuting mamamayan nito. Halina’t umpisahan mo na.
KONSEPTO NG PAG-UNLAD
Batay sadiksiyonaryongMerriam-Webster,angpag-unladay pagbabago mula
sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring
may kaugnayan din sa salitang pagsulong.
Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw
niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad.Ayon sa kanya, ang pag-
unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng
prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa,
ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang
proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang
pagsulong.
Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga
halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko,
paaralan,at maramipangiba.Angmgaitoangresultangpag-unlad. Subalithindidoon
nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting
produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso
ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas ng kahirapan,
kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay,at pananamantala.
Inilahad nina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na
Economic Development (2012) ang dalawang magkaibang konsepto ng pag-unlad:
ang tradisyonal na pananaw at makabagong pananaw ukol dito. Sa tradisyonal na
pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng
antas ng income per capita nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa
ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglaki ng populasyon nito.Sa makabagong
pananaw naman,isinasaadnaang pag-unladay dapatna kumatawansamalawakang
pagbabago sa buong sistemangpanlipunan.Dapat na ituon ang pansinsa iba’t ibang
343

EP
ED
C
O
D
PY
Diksyunaryo
Kahulugan ayonkay
Feliciano Fajardo
Kahulugan ayon kina
pangangailangan at nagbabagong hangarin ng mgatao at grupo sanasabingsistema
upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay
tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya.
Sa akdang “Development as Freedom” (2008) ni Amartya Sen, kanyang
ipinaliwanag na ang kaunlaran ay matatamo lamang kung “mapauunlad ang yaman
ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito”. Upang matamo ito,
mahalagangbigyang pansin ang pagtanggal samgaugat ng kawalangkalayaan tulad
ng kahirapan, diskriminasyon at hindi pagkakapantay-pantay at ng iba pang salik na
naglilimita sa kakayahan ng mga mamamayan.
Gawain 4: POWER OF TWO
Basahin at suriin ang mga nilalaman ng dayagram na “Power Thinking”.
Humanap ng isang kamag-aral upang mabuo o makompleto ang mga kasagutan
sa bawat kahon. Dito sinusubok ang iyong kakayahan na balangkasin ang mga
impormasyon/ konseptong iyong nabasa . Maaaring dagdagan ang mga power box
ayon sa pagkaunawa ng mag-aaral sa tekstong binasa.
Konsepto ng Pag-unlad
Kahulugan ayonsa
TodaroatSmith
Kahulugan ayon
kaySen
Kailanmasasabing
maypag-unlad?
Kailanmasasabing
maypag-unlad?
Kailanmasasabing
maypag-unlad?
Kailanmasasabing
maypag-unlad?
Kailanmasasabing
maypag-unlad?
Kailanmasasabing
maypag-unlad?
Kailan masasabing
maypag-unlad?
Kailan masasabing
maypag-unlad?
Gawain 5: TEKS-TO-SURI
Sagutin ang sumusunod batay sa iyong binasang teksto.
1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag.
2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa?
3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at
makabagong pananaw nito?
4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat na
kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan?
Pangatwiranan.
5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin.
344

D
EP
ED
C
O
PY
mo.
Gawain 6: OO O HINDI?
Bago dumako sa susunod na aralin, sagutin muna ang sumusunod na tanong
na may kinalaman sa pag-unlad. Lagyan ng tsek (√) ang kolum na sinasang-ayunan
1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan?
2. Sa iyong palagay,ano kaya ang nagiging mgabalakid sapagpapatuloy ng
pag-unlad sa sumusunod na aspekto:
• kultural
• sosyal (lipunan)
• politikal
3. Balikan natin ang mgalarawansa Gawain1. Maaari mobang sabihinkung
ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag.
4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang
kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?
Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman
ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaanat suriinang iba’t ibang palatandaan
nito.
Mga Palatandaan ng Pag-unlad
Pagsulong
Maaari kayang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Maraming
bansa sa kasalukuyan, tulad ng China at Malaysia, ang sinasabing progresibo.
Maraming modernong gusali ang naitatayo sa mga nasabing bansa. Maraming mga
korporasyon ang kumikita nang malaki subalit karamihan sa mga ito ay pagmamay-
ari at pinamamahalaan ng mga dayuhang mamumuhunan. Sa katunayan, sa kauna-
unahang pagkakataon ay naiulat ng United Nations Conference on Trade and
Development(UNCTAD)nanoong 2012 ay mas malakiang bilang ng mgadayuhang
mamumuhunan (FDI) sa mga papaunlad na bansa kompara sa mauunlad na bansa.
345
PAHAYAG OO HINDI
1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at
naglalakihang kalsada.
2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa.
3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at
makinarya.
4. May pag-unlad kung may demokrasya.
5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran.
6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa.
7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal.
8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod.
9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.
10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.

D
EP
ED
C
O
PY
Developed economies
Developing economies
Transition economies
Pigura 1: Global FDI inflows, developed, developing and transition economies,
2000- 2012 (Billions of US dollars)
Pinagkunan: UNCTAD. 2013. Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012.
Retrieved from http://unctad.org/en/P ublication sLibrary/w ebdiaeia2013d1_en.pdf on November 2, 2014
Ang pagpasok ng mga dayuhang mamumuhunang ito ay nakapagtataguyod
ng mas mabilis na paglago at pagsulong ng kanilang ekonomiya. Subalit, laganap pa
rin ang kahirapan, kawalan ng sapat na edukasyon, at patuloy na pagbaba ng antas
ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa.
Maliban sa mga mamumuhunan, malaki rin ang naitulong ng mga likas na
yaman tulad ng langis sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Karamihan ng
mga bansa sa Gitnang Silangan tulad ng UAE, Qatar, at SaudiArabia ay nagtamo ng
mabilis na paglago ng ekonomiya dala ng kanilang kita mula sa langis ayon na rin sa
ulat ng International Monetary Fund noong 2013. Nakapagpatayo sila ng maraming
gusali at imprastrakturanatalaga namangnakatulong sa pag-unlad ng mga nasabing
bansa.Bunganito,nakapag-angkatsilang mgamakabagongteknolohiya, magagaling
na manggagawa, at mga dekalidad na hilaw na materyales mula sa ibang bansa.
Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring
makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics,
Concepts andChoices (2008)nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug,inisa- isa
nila ang mga ito.
1. Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa
pagsulong ng ekonomiya lalong-lalo na ang mga yamang-lupa, tubig,
kagubatan, at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang mga likas na
yaman sa mabilis na pagsulong ng isang bansa.
2. Yamang-Tao. Isa ring mahalagang salik na tinitingnan sa pagsulong ng
ekonomiya ang lakas-paggawa. Mas maraming output ang nalilikha sa
isang bansa kung maalam at may kakayahan ng mga manggagawa nito.
3. Kapital. Sinasabing lubhang mahalaga ang kapital sa pagpapalago ng
346

D
EP
ED
C
O
PY
ekonomiya ng isang bansa.Sa tulong ng mgakapital tulad ng mgamakina
sa mga pagawaan ay nakalilikha ng mas maraming produkto at serbisyo.
4. Teknolohiya at Inobasyon. Sa pamamagitan ng mga salik na ito,
nagagamit nang mas episyente ang iba pang pinagkukunang-yaman
upang mas maparami pa ang mga nalilikhang produkto at serbisyo.
Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER
Itala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa
gamit ang concept mapping chart. Gamit ang mga salik na iyong naitala, ipaliwanag
naman sa text box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng
ekonomiya nito.
?
?
Pagsulong ng
Ekonomiya ?
?
Pag-unlad
Masasabing ang pagsulong ay isa lamang aspekto ng pag-unlad. Sa
pagsulong, sinusukat ang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa loob ng
isang panahon. Sa pagsukat nito, ginagamit ang Gross Domestic Product (GDP),
Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang
banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo
dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa
sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong
teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang
bansa.
Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong
kagamitanatmgamakabagongteknolohiyasapagkatkasamaritoangmgapagbabago
sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong
ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na
inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman
ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na
Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong
kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at
mgapambansanginstitusyon,gayundinangpagpapabilis ngpagsulongngekonomiya,
pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan.
347

D
EP
ED
C
O
PY
Gawain 8: PAGKAKAPAREHO AT PAGKAKAIBA
Sa tulong ng isang kamag- aral, ilahad ang pagkakapareho at pagkakaiba ng
pagsulong at pag-unlad. Gamitin ang Venn diagram sa ibaba.
PAGSULONG PAG-UNLAD
1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad?
2. Maaari bang magkaroonngpagsulongkahitwalangpag-unlad?Ipaliwanag.
3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong?
Pagtibayin.
Human Development Index
Maliban sa paggamit ng GDP at GNP, ginagamit ang Human Development
Index bilang isa sa mga panukat sa antas ng pag-unlad ng isang bansa. Ang Human
DevelopmentIndex(HDI)aytumutukoysapangkalahatangsukatngkakayahanngisang
bansa na matugunan ang mahahalagang aspekto ng kaunlarang pantao: kalusugan,
edukasyon at antas ng pamumuhay. Sa pagsukat ng aspektong pangkalusugan,
ginagamit na pananda ang haba ng buhay at kapanganakan. Ipinapahiwatig dito ang
bilang ng taon na inaasahang itatagal ng isang sanggol kung ang mga umiiiral na
dahilan o sanhi ng kamatayan sa panahon ng kaniyang kapanganakan ay mananatili
habang siya ay nabubuhay. Sa aspekto naman ng edukasyon, ang mean years of
schooling at expected years of schooling ang mga ginagamit na pananda. Ang mean
years of schooling ay tinataya ng United Nation Educational, Scientific, and Cultural
Organization (UNESCO) batay sa mga datos mula sa mga sarbey at sensus ukol sa
antas ng pinag- aralan ng mgamamamayannamay25 taong gulang. Samantala,ang
expected years of schooling naman ay natataya base sa bilang ng mga nag-aaral sa
lahat ng antas ng edukasyon. Itinakda ang 18 taon bilang expectedyears ofschooling
ng UNESCO. Ang aspekto ng antas ng pamumuhay ay nasusukat gamit ang gross
national income per capita.
Kahalagahan ng HDI
Ang HDI ay nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang
kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad
ng isang bansa, hindi lang ang pagsulong ng ekonomiya nito. Tinatangka ng HDI na
348

D
EP
ED
C
O
PY
ihanay ang mga bansa mula0 (pinakamababangantas ng kaunlarang pang- tao) at 1
(pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at
busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas
ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat
taon, ang United Nations DevelopmentProgramme(UNDP)ay naglalabas ng Human
Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa
nito.
Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong
1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing
“Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa.” Sa pamamagitan ng mga
pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong
pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay
nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa
buong mundo.
Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong
1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang
pamimilian(choices)ngmgatao sapagtugon sa kanilang mga pangangailangan.Ang
mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas
na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita
ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang
mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas
matatagna kabuhayan,kawalan ng karahasanatkrimen,kasiya-siyangmgalibangan,
kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan.
Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon
sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog,at maayos na pamumuhay.
Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations
Development Programme (UNDP) ay gumagamit ng mga karagdagang palatandaan
upang masukatang hindi pagkakapantay-pantay(Inequality-adjusted HDI), kahirapan
(Multidimensional Poverty Index) at gender disparity (Gender Inequality Index). Ang
Inequality-adjusted HDI ay ginagamit upang matukoy kung paano ipinamamahagi
ang kita, kalusugan, at edukasyon sa mga mamamayan ng isang bansa. Ang
Multidimensional Poverty Index naman ay ginagamit upang matukoy ang paulit-ulit
na pagkakait sa mgasambahayanat indibidwal ng kalusugan, edukasyon at antas ng
pamumuhaysamantalangangGender DevelopmentIndex ang sumusukatsapuwang
o gap sa pagitan ng mgalalaki at babae. Ang pagbibigay pansinsakaunlarang pantao
ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang
kalagayan ng mgatao.Ang humandevelopmentayhindi nakapako saiisangkonsepto
lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang
pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pag-
unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay
ng mga tao.
Pinagkunan:
Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P
., Smith S. C.(2012)Economic Development,
11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mif flin
Company ; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved f rom http://hdr.undp.org/en/content/
human-dev elopment-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved
f rom http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014
349

D
EP
ED
C
O
PY
Pag-unlad Aspekto ng HDI Indicator
Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER
Buuin ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa isinasaad ng
tekstongiyongnabasa.Upang higit namaunawaanaysagutinangmgapamprosesong
tanong na susukat sa antas ng iyong kaalaman at pang-unawa.
Panukat ng
1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index?
2. Saiyong palagay,sapatnakayaangmgaaspektoatpanandangHDIupang
ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan.
3. Bakit mahalagangpagtuunan ng pansinng mgapamahalaanng iba’t ibang
bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI?
Gawain 10: JUMBLED LETTERS
Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang
inilalarawan ng sumusunodnapahayag. Isulat ang nabuong salita sakahon saibaba.
1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human
development sa mga kasaping bansa nito
PNDU
2. Ang nagpasimula ng Human Development Report.
BAHBUM LU AQH
3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa
OTA
4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat
na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa
NHMUA OPETENDVMLE EDIXN
5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi
ng UN
DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE
350

C
O
D
EP
ED
PY
katanungan.
351
Gawain 11: KAHON-ANALYSIS
Basahin at suriin ang sumusunod na pahayag. Ipaliwanag ang iyong sagot sa
loob ng kahon sa susunod na pahina.
Ang mga tao ang
tunay na kayamanan
ng isang bansa
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
Ang layunin ng pag-unlad ay
makalikha ng kapaligirang
nagbibigay ng pagkakataon
sa mga tao na magtamasa
ng matagal, malusog, at
maayos na pamumuhay
_____________________
_____________________
_____________________
Ang pag-unlad ay tunay
na nasusukat lamang sa
pamamagitan ng epekto nito
sa pamumuhay ng mga tao.
__________________
__________________
__________________
__________________
Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART
Ang sumusunodnatsartaygaling saUnited Nations DevelopmentProgramme
(Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga
bansabatayna rin saiba’tibang panukatng pag-unladna ginagamitngUnited Nations.
Suriing mabuti ang nilalaman ng tsart at pagkatapos ay sagutin ang sumusunod na
Very high human
development
High human
development
Medium human
development
Low human
development
1 Norway
2 Australia
3 Switzerland
4 Netherlands
5 United States
6 Germany
7 New Zealand
8 Canada
9 Singapore
10 Denmark
11 Ireland
12 Sweden
13 Iceland
14 United
Kingdom
15 Hong Kong,
China (SAR)
16 Korea
(Republic of)
50 Uruguay
51 Bahamas
52 Montenegro
53 Belarus
54 Romania
55 Libya
56 Oman
57 Russian
Federation
58 Bulgaria
59 Barbados
60 Palau
61 Antigua and
Barbuda
62 Malaysia
63 Mauritius
64 Trinidad and
Tobago
65 Lebanon
66 Panama
67 Venezuela
(Bolivarian
Republic of)
103 Maldives
104 Mongolia
103 Turkmenistan
105 Samoa
107 Palestine,
State of
108 Indonesia
109 Botswana
110 Egypt
111 Paraguay
112 Gabon
113 Bolivia
(Plurinational
State of)
114 Moldova
(Republic of)
115 El Salvador
116 Uzbekistan
117 Philippines
118 SouthAfrica
145 Nepal
146 Pakistan
147 Kenya
148 Swaziland
149 Angola
150 Myanmar
151 Rwanda
152 Cameroon
153 Nigeria
154 Yemen
155 Madagascar
156 Zimbabwe
157 Papua New
Guinea
158 Solomon Islands
159 Comoros
160 Tanzania (United
Republic of)
161 Mauritania
162 Lesotho

D
EP
ED
C
O
PY
352
Very high human
development
High human
development
Medium human
development
Low human
development
17 Japan
18 Liechtenstein
19 Israel
20 France
21 Austria
22 Belgium
23 Luxembourg
24 Finland
25 Slovenia
26 Italy
27 Spain
28 Czech
Republic
29 Greece
30 Brunei
Darussalam
31 Qatar
32 Cyprus
33 Estonia
34 Saudi Arabia
35 Lithuania
36 Poland
37 Andorra
38 Slovakia
39 Malta
40 United Arab
Emirates
41 Chile
42 Portugal
43 Hungary
44 Bahrain
45 Cuba
46 Kuwait
47 Croatia
48 Latvia
49 Argentina
68 Costa Rica
69 Turkey
70 Kazakhstan
71 Mexico
72 Seychelles
73 Saint Kitts and
Nevis
74 Sri Lanka
75 Iran (Islamic
Republic of)
76 Azerbaijan
77 Jordan
78 Serbia
79 Brazil
80 Georgia
81 Grenada
82 Peru
83 Ukraine
84 Belize
85 The former
Yugoslav
Republic of
Macedonia
86 Bosnia and
Herzegovina
87 Armenia
88 Fiji
89 Thailand
90 Tunisia
91 China
92 Saint Vincent
and the
Grenadines
93 Algeria
94 Dominica
95 Albania
96 Jamaica
97 Saint Lucia
98 Colombia
98 Ecuador
100 Suriname
101 T
onga
102 Dominican
Republic
119 SyrianArab
Republic
120 Iraq
121 Guyana
122 Vietnam
123 Cape Verde
124 Micronesia
(Federated
States of)
125 Guatemala
125 Kyrgyzstan
127 Namibia
128 Timor-Leste
129 Honduras
130 Morocco
131 Vanuatu
132 Nicaragua
133 Kiribati
134 Tajikistan
135 India
136 Bhutan
137 Cambodia
138 Ghana
139 Lao People’s
Democratic
Republic
140 Congo
141 Zambia
142 Bangladesh
143 Sao T
ome
and Principe
144 Equatorial
Guinea
163 Senegal
164 Uganda
165 Benin
166 Sudan
167 T
ogo
168 Haiti
169 Afghanistan
170 Djibouti
171 Côte d’Ivoire
172 Gambia
173 Ethiopia
174 Malawi
175 Liberia
176 Mali
177 Guinea-Bissau
178 Mozambique
179 Guinea
180 Burundi
181 Burkina Faso
182 Eritrea
183 Sierra Leone
184 Chad
185 CentralAfrican
Republic
186 Congo
(Democratic
Republic of the)
187 Niger

D
EP
ED
C
O
PY
Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan
1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014?
2. Saang kontinente matatagpuanang karamihansamgabansangmaunlad?
3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talaang inilabas ng United Nations
Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano
inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa?
4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan
upang matamo ang pambansang kaunlaran?
5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang
kaunlaran?
Gawain 13: SURIIN NATIN!
Bumuo ng isang triad. Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad.
Kumuha ng mga datos mula sa inyong lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya
upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspekto ng kalusugan,
edukasyon,atpamantayanngpamumuhaynginyongkomunidadatganap namatukoy
ang antas ng kaunlaran nito.
na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto.
Iminumungkahingisulatsaiyongkuwadernoangmgaimportantengsalitaokonseptong
iyong mababasa.
Sama-Samang Pagkilos para sa Pambansang Kaunlaran
Hindi uunlad ang isang bansa kung hindi tutulong ang kaniyang mga
mamamayan. Bawat isa ay may gampanin sa pag-unlad ng bansa. Maaaring ang
pagbibigay ng kontribusyonsapag-unlad ng bansaay sapamamagitanngpansariling
pagsisikap o sama-samang pagtutulungan. Ang paglaya sa kakapusan ng bawat
isa ay isang paraan na maaaring gawin ng isang indibidwal sa pamamagitan ng
matalinong pamamahala ng pananalapi. Kailangan ng sama-samang pagkilos ng
lahat ng mamamayan.Maaaringgawinang sumusunodbilangilan samgaestratehiya
na makatutulong sa pag-unlad ng bansa:
MAPANAGUTAN
1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang
pagbabayadngbuwis aymakakatulongupangmagkaroonangpamahalaan
ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng
libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa.
353
Palatandaan Paliwanag

D
EP
ED
C
O
PY
2. Makialam. Ang mali ay labanan, ang tama ay ipaglaban. Paglaban sa
anomalya at korapsyonmaliit man o malaki sa lahat ng aspektong lipunan
at pamamahala. Mahalagang itaguyod ng mga mamamayan ang kultura
ng pagiging tapat sa pribado at publikong buhay.Hindi katanggap-tanggap
ang pananahimik at pagsasawalang-kibo ng mamamayan sa mga maling
nagaganap sa loob ng bahay,sa komunidad,sa paaralan, pamahalaan, at
sa trabaho.
MAABILIDAD
1. Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba
ay isang paraan upang magkaroon ng pagkakataon ang bawat isa na
maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang
pagsasama-samangpuhunan ng mgakasapi upang magtayo ng negosyo
na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin. Ang kanilang kita
ay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng dibidendo o hati sa kita batay sa
bahagi sa kooperatiba. Ang nagpapatakbo ng kooperatiba ay mga kasapi
ring naniniwala sa sama-samang pag-unlad.
2. Pagnenegosyo. Hindi dapat manatilingmanggagawalamangangPilipino.
Dapat nating sikapin na maging negosyanteupang tunay na kontrolado ng
Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan.
MAKABANSA
1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa
pamamahalang barangay,gobyernonglokal, at pambansangpamahalaan
upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino
ay kailangang gawin ng bawat mamamayanupang umunlad ang bansa.
2. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino. Ang yaman ng bansa ay
nawawala tuwing tinatangkilik natin ang dayuhang produkto. Dapat nating
tangkilikin ang mga produktong Pilipino.
MAALAM
1. Tamang pagboto. Ugaliingpag-aralanangmgaprogramangpangkaunlaran
ng mgakandidato bago pumiling iboboto. Dapat din nating suriin ang mga
isyungpangkaunlaran ng ating bansaupang masurikungsinongkandidato
ang may malalim na kabatiran sa mga ito.
2. Pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa
komunidad. Ang pag-unlad ay hindi magaganap kung ang pamahalaan
lamang ang kikilos. Maaaring manguna ang mga mamamayan sa pagbuo
atpagpapatupadng mgaprogramangpangkaunlaran.Dapataymagkaroon
tayo ng malasakitsaatingkomunidadupang makabuoat makapagpatupad
ng mga proyektong magpapaunlad sa ating komunidad.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports(DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
354

D
EP
ED
C
O
PY
Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL
Sagutin ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong iyong natutuhan
mula sa binasang teksto.
1. Datapwatseryosoang pamahalaanna labanan ang korapsyon,patuloy pa
rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang
mag- aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito?
2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang
magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio T
an,
Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isangmaabilidad na mag-aaral,paano ka
makapag-aambagsaekonomiyangbansakahitsamaliit na pamamaraan?
3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong
pagiging makabansa?
4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi
natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang
bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag- aaral,
paano mo ginagamitang iyong pagiging maalam sapagpili ng mga pinuno
at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan?
Gawain 15: KAPIT- BISIG!
Bumuo ng apat na pangkat.
• Unang Pangkat- Mapanagutan
• Ikalawang Pangkat- Maabilidad
• Ikatlong Pangkat- Makabansa
• Ikaapat na Pangkat- Maalam
Balikan muli ang tekstongbinasa. Magsagawa ng brainstormingupangmasuri
nang mabuti ang paksa. Ipakita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga
estratehiyang makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng:
• Role Playing - para sa unang pangkat
• Jingle - para sa ikalawang pangkat
• Interpretative Dance - para sa ikatlong pangkat
• Pantomime - para sa ikaapat na pangkat
Gamitingbatayan sapagsasagawangmgagawainangmgatanongsaGawain
14. Gawin ring batayan ang rubrik sa susunod na pahina.
355

D
EP
ED
C
O
PY
RUBRIK PARA SA PAGTATANGHAL
Gawain 16: ANG PANATA KO
Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming
bansa sa daigdig.Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto. Sa mga
gampaninginisa-isa saiyong tekstongbinasa, pumilika ng isang gampanin.Gumawa
ka ng isang panata at isulat mo ito sa loob ng status box sa ibaba.
1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin?
2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ?
Pangatwiranan.
3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan,
maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa
hinaharap?
356
Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang
Puntos
Nilalaman
Naipakita sa pamamagitan ng ginawang
pagtatanghal ang pagsusulong sa sama-
samang pagkilos para sa pambansang
kaunlaran.
30
Pagkamalikhain
Ang mga konsepto at simbolismong
ginamit ay naging makabuluhan upang
lubos na maipakita ang sama-samang
pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo
sa pambansang kaunlaran.
20
Mensahe
Ang mensahe ng ginawang pagtatanghal
ay direktang nakatugon sa mga
estratehiyang inilahad sa aralin.
20
Pamagat
Naipaloob nang wasto ang konsepto
ng sama-samang pagkilos tungo sa
pambansang kaunlaran sa pamagat ng
ginawang pagtatanghal.
15
Pakikisangkot
sa grupo
Ginawa ng bawat kasapi ng grupo
ang mga iniatang na gawain para sa
ikagaganda ng pagtatanghal.
15
KABUUANG PUNTOS 100

D
EP
ED
C
O
PY
Gawain 17 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA
Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga gawain,
inaasahang makokompleto mo na ang huling kahon sa gawain. Isulat ang iyong
mahahalagang pang-unawang natutuhan mo sa ating aralin sa loob ng titik L.
Matapos mongmapalalim angiyongkaalamanukolsaiba’tibangpalatandaan
ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka
nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa
mas malalim na pag-unawa ng mga ito.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang
mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan
ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay
sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda ang iyong sarili sa
pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
Gawain 18: MAGSURI!
Basahin at unawain ang editoryal. Gamit ang mga pamprosesong tanong,
bigyang puna ang nilalaman ng artikulo. T
ara na’t magbasa!
EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless
(Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014
Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga
Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang
ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawasaChina.Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya.
Pero nang lumabas ang surveyng SocialWeatherStations (SWS)kamakailan
357

D
EP
ED
C
O
PY
na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi
makapaniwala.Nasaanna ang sinasabingmagandangekonomiya.Hindi ito tugmasa
laging sinasabi
ng pamahalaan,
gumanda ang
ekonomiya ng
bansa. Noong
2012, umangat
daw ng 6.6%
ang ekonomiya.
Tu wang-tuwa
ang pamahalaan
s a p a g k a t
ngayon lamang
umigpaw nang
malaki ang
ekonomiya ng
bansa. Sabi,
ang pag-angat
ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala.
Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos
na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho
sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si
President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate.
Hiningan niya ng paliwanagang mgamiyembrongCabinetkungbakit maramingPinoy
ang jobless.Katwiranng isangmiyembrong Cabinet, ang sunud-sunodnakalamidad
na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho.
Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol.
Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema.
Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat
nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad saagriculturalsectorparamakalikha
ng mga trabaho. Sa sector na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang
rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim
na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang
trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho.
Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-
ang-joblessRetrieved on January5, 2014
1. Ano ang nilalaman ng editoryal?
2. Sa iyong palagay, ano-ano ang posibleng dahilan kung bakit maraming
Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng
ekonomiya ng bansa?
3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa
bansa? Ipaliwanag ang sagot.
358

D
EP
E
D
C
O
PY
Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO!
Maraming mamamayangPilipinoaypatuloy na umaasangmatatamongbansa
anghinahangadnitongkaunlaran.Patuloytayongnangangarapnaminsanaymakaahon
ang karamihan saatin sakahirapan at magkaroonng maayos na pamumuhay.Ngunit
bago ito mangyari, kinakailangang magising tayo sa katotohanang may obligasyon
o responsibilidad tayong dapat gawin. Upang matamo ang pambansang kaunlaran,
napakahalaga na magtulungan tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan
tungo sa pag-abot nito.
Sa gawaing ito, susuriin mo ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon.
Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaran upang matawag tayong “Mabuting
Pilipino”. Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw-araw ay maaaring
makatulongsa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating kaunlaran. Bawatisa
sa atin, kahit ano pa manang papel mo salipunan, ay may magagawaupangmaabot
ang mithiing ito.
Gawing gabay ang mgapamprosesongtanongsa gilid ng mga kahon sa pag-
unawa at pagninilay sa ating aralin.
Ako’ y Isang Mabuti n g Pilipino
Noel Cabangon
Ako’y isang mabuting Pilipino
Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga
tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga
alituntunin
Tumatawid ako sa tamang tawiran
Sumasakay ako sa tamang sakayan
Pumipila at ‘di nakikipag-unahan
At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan
Maa a r in g pano or in ang video sa
Youtu b e upan g mas u n d a n ang himig ng
aw it.
http://w w w .y o. u t u b e. c o m /w a tc h ?v = h kf O
uCz Jl7 8
Sumasakay at
bumababaka ba
sa tamang sakayan
at babaan?
Ano- anong mga
tuntunin at
alituntunin sa
paaralan ang
sinusunod mo?
Bumababa’t nagsasakay ako satamang
sakayan (Nagbababa ako sa tamang
babaan)
‘di nakahambalang parang walang
pakialam
Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa
kalsada
Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula
[chorus]
‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino
Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin
359

EP
ED
D
C
O
PY
Paano ka
makatutulong sa
pangangalaga ng
ating kapaligiran?
Gaano kahalaga
ang pag- aaral
sa iyo?
Pangatwiranan.
‘Di ako nangongotong o nagbibigay
ng lagay
Tiket lamang ang tinatanggap kong
ibinibigay
Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto
At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno
‘Di ako nagkakalat ng basura sa
lansangan
‘Di bumubuga ng usok ang aking
sasakyan
Inaayos ko ang mga kalat sa
basurahan
Inaalagaan ko ang ating kapaligiran
[repeat chorus]
Lagi akong nakikinig sa aking mga
magulang
Kaya’t pag-aaral ay aking
pinagbubutihan
‘di ako gumagamit ng bawal na gamot
O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y
‘di pumapasok
Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan
‘pagkat ito lamang ang tangi kong
kayamanan
‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan
Ang boto ko’y aking pinahahalagahan
[repeat chorus]
Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng
bayan
Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan
Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan
‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan
Bakit mahalaga ang
pagkakaloob ng
tapat na serbisyo
sa mga tao?
Ipinagtatanggol ko ang mamamayang
Pilipino
Mga karapatan nila’y kinikilala ko
Iginagalang ko ang aking kapwa-tao
Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko.
[repeat chorus twice]
360

D
EP
ED
C
O
PY
Nasagot mo ba ang katanungan? Kumusta ang iyong kasagutan? Bilang
panghuling gawain, muli mong balikan ang mga sagot mo sa mga pamprosesong
tanong sa awit. Pagkatapos, punan ang inilaang patlang sa ibaba ng mga kaalamang
iyong natutuhan mula sa ating aralin.
1. Ano ang pangkalahatang mensaheng awitin? Paano momaiuugnay ito sa
pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag.
2. Kanino kayang mgatungkulin ang inilahad sa awitin?Ano ang implikasyon
nito sa pambansang kaunlaran?
3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng bansa bilang isang mabuting
Pilipino? Pagtibayin.
Gawain 20: IKAMPANYA MO NA!
Bilang isang Pilipino, papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa
bilang mabuting mamamayan nito? Ilahad ang iyong kasagutan gamit ang isang
campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa
ng gawain.
361

D
EP
ED
C
O
PY
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN ISLOGAN
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
Transisyon sa Susunod na Aralin
Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang
kaunlaran. Natalakay rin ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino at
sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang kaunlaran.
Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na makiisa at aktibong
makisangkot sa mga gawain at tungkulin ng bawat mamamayan upang makapag-
ambag tayo sa pag-unlad ng bansa.
Samgasusunodnaaralin,atingtutuklasinataalaminangiba’tibang sektorng
ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiyang maaaring makatulong
sa bawat sektor.
Ngayon ay maysapatkang kaalamantungkol sakonsepto at palatandaanng
kaunlaran. Gamitang mga konseptoat pag-unawangiyong natutuhan mula samga
gawain sa araling ito, magiging madali na lamang para sa iyo ang mga susunod
pang aralin! Napagtagumpayan moang unang aralin kaya mas paghusayanmo pa
sa mga susunod na gawain!
362
Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang
Puntos
Nilalaman
Ang ginawang campaign slogan ay
mabisangnakapanghihikayat sa mga
makababasa nito.
20
Pagkamalikhain
Ang paggamit ng mga angkop at
malalalim na salita (matalinghaga)
ay akma sa mga disenyo at biswal
na presentasyon upang maging mas
maganda ang islogan.
15
Kaangkupan sa
tema
Angkop sa tema ang ginawang
islogan.
10
Kalinisan Malinis ang pagkakagawang islogan. 5
KABUUANG PUNTOS 50

D
EP
ED
C
O
PY
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang kahulugan at palatandaan ng
kaunlaran. Ipinaunawa sa atin ang kahulugan at mahahalagang impormasyongdapat
makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang iba’t ibang
elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng
mga tao. Kaugnay nito, ating kikilalanin at aalamin ang kalagayan ng mga sektor ng
ekonomiya na batayan sa pagsukat ng mga produkto at serbisyo na nagagawa ng
bansa, gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran.
Sisimulan natin ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Ating susuriin kung
ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino.
Iisa-isahindin natin ang mgasuliraningkinakaharap nito at ang mgapatakarang pang-
ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor.Sama-sama
nating unawain ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng
matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan.
Bago ka tuluyang tumungosa mgatalakayan ay aalaminmunaang iyong mga
paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? T
ara at umpisahan na!
ARALIN 2
SEKTOR NG AGRIKULTURA
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol
sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor na
ito sa ekonomiya ng bansa.
Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO!
Mag-isip nglimangbagay o anomannapumapasoksaisipmokapagbinabasa,
naririnig o inaawit ang ‘Magtanim ay ‘Di Biro’?
Magtanim ay di biro
Maghapong nakayuko
Di naman makatayo
Di naman makaupo
Bisig ko’y namamanhid
Baywang ko’y
nangangawit.
Binti ko’y namimintig
Sa pagkababad sa tubig.
Kay-pagkasawing-palad
Ng inianak sa hirap,
Ang bisig kung di iunat,
Di kumita ng pilak
Sa umagang pagkagising
Lahat ay iisipin
Kung saan may patanim
May masarap na
pagkain.
Halina, halina, mga kaliyag,
Tayo’y magsipag-unat-unat.
Magpanibago tayo ng lakas
Para sa araw ng bukas
(Braso ko’y namamanhid
Baywang ko’y nangangawit.
Binti ko’y namimintig
Sa pagkababad sa tubig.)
Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13, 2015
363

D
EP
ED
C
O
PY
1. Bakit ang limangbagay na ito ang naisipmokaugnay ng awiting “Magtanim
ay Di Biro”?
2. Ano angnabubuoopumapasoksaisipanmohabanginaawitang“Magtanim
ay Di Biro”?
3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag.
Gawain 2: KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO!
Balikan natin ang awiting “Magtanim ay ‘Di Biro”. Kumuha ng isang bagay sa
loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa
sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang
kaugnayan nito sa sektor.
1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay?
2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura?
3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa
upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal
na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng agrikultura.
Gawain 3: IDEYA-KONEK!
Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaa-
laman tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno,
ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong
sa ibaba.
Ano ang alam ko sa
sektor ng agrikultura?
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa
sektorng agrikultura, ihanda ang iyong sarili sa susunodna bahagi ng aralin upang
higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito.
364

EP
ED
C
O
PY
D
2000-2010 (numbers in thousands)
Pinagkunan: Labour ForceSurvey, NationalStatisticsOffice. www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_
jrga_agri.asp. Retrieved on October12, 2014
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol
sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa
tulong ng mgateksto at mgagawain na inihanda upang magingbatayan mo
ng impormasyon.Angpinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan
mobilang mag-aaralang mahahalagangideya o konseptotungkol sasektor
ng agrikultura. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain
at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging
ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Halina’t
umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba.
ANG SEKTOR AGRIKULTURA
Humigit kumulang na 7,100 isla ang bumubuo sa Pilipinas. Dahil sa lawak
at dami ng mga lupain, napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil
malaking bahagi nito ang ginagamitsa mga gawaing pang-agrikultura.Sa katunayan,
malaking bilang ng mga mamamayan ang nasa sektor na ito ng ekonomiya tulad ng
ipinakikita sa Talahanayan 1. Makikita na sa taong 2010, nasa mahigit 12 milyong
Pilipinong manggagawa ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na
nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga Pilipino.
Talahanayan 1. Kabuuang Trabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas
Paggawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force)
Malaking bahagi ng ekonomiya ay nakadepende sa sektor ng agrikultura.
Sinasabing ito ang nagtataguyod sa malaking bahagdan ng ekonomiya dahil ang
lahat ng sektor ay umaasa sa agrikultura upang matugunan ang pangangailangan sa
pagkain at mga hilaw na sangkap na kailangan sa produksiyon.
Nahahati ang sektorngagrikulturasapaghahalaman(farming),paghahayupan
(livestock), pangingisda (fishery), at paggugubat (forestry).
365
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
TotalLabor
Force
30,908 33,354 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289
Total
Employed
27,775 30,085 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489
Agriculture 10,401 11,253 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260
Industry 4,444 4,682 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364
Services 12,929 14,151 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865

D
EP
ED
C
O
PY
 Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng
palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka. Ang
mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa.
Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot
ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong
2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing
pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamang-
gubat, at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin ang mani, kamoteng
kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, at kalamansi.
 Paghahayupan. Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-aalaga ng
kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, pato at iba pa. Ang paghahayupan ay
nakatutulong sa pag-supply ngating mgapangangailangan sa karne at iba pang
pagkain. Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang kinabibilangan ng
ating mga tagapag-alaga ng hayop. Mayroon ding mga pribadong korporasyon
na nasa ganitong hanapbuhay.
 Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking
tagatustos ng isda sa buong mundo. Isa sa pinakamalalaking daungan ng mga
hulingisdaaymatatagpuansaatingbansa.Samantala,angpangingisdaaynauuri
sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda
ay tumutukoy sa uri ng pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may
kapasidad na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o
pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15 kilometro sa labas ng nasasakupan
ng pamahalaang bayan. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob
ng 15 kilometrosakopng munisipyoatgumagamitng bangka na may kapasidad
na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi nangangailangan na gumamit
ng mga fishing vessel. Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa
pag-aalaga at paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa iba’t ibang uri
ng tubig pangisdaan - fresh (tabang), brackish (maalat-alat) at marine (maalat)
(BOI, 2011). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala sa
kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9 bilyon noong
2012. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may Php79,527.4 bilyon
at komersyal na may Php65,894.2 bilyon. Bahagi din ng gawaing pangingisda
ay ang panghuhuli ng hipon, sugpo, at pag-aalaga ng mga damong dagat na
ginagamit sa paggawa ng gulaman.
 Paggugubat. Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong
gawain sa sektor ng agrikultura. Patuloy na nililinang ang ating mga kagubatan
bagamat tayo ay nahaharap sa suliranin ng pagkaubos ng mga yaman nito.
Mahalaga itong pinagkukunan ng plywood, tabla, troso,atveneer.Bukod samga
nabanggit na produkto, pinagkakakitaan din ang rattan,nipa, anahaw,kawayan,
pulot-pukyutan at dagta ng almaciga.
366

D
EP
ED
C
O
PY
Talahanayan 2. Kabuuang kita ng Agrikultura sa Taong 2012
Pinagkunan: Bureau of Agricultur e. 2012. Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014
Makikita sa Talahanayan 2 ang natamong kita ng sektor ng agrikultura para
sa taong 2012. Batay rito, ang 50% ng kabuuang ani ay mula sa iba’t ibang tanim
kung saan ang may pinakamataas na bahagdan ay palay na nasa 20%. Samantala,
nasa 6% naman ang pinagsama-samang dami ng tubo, mangga, at pinya. Ang
paghahayupan naman ay nakapagtala ng 13% kung saan ang pagmamanukan ay
may 11% na bahagi. Sa aspeto naman ng pangisdaan, mayroong 19% na kinita para
sa nasabing taon.
Sa kabuuan, nakapag-ambag ang sektor ng agrikultura ng Php1,247 bilyon
(current prices) sa buong GDP ng bansa (Php10,565 B). Ito ay malaking bagay sa
Pilipinas na may malaking populasyon at umaasa sa bigas at pagkaing nagmula sa
tubig at pagsasaka.
Kahalagahan ng Agrikultura
Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga
sektorng ekonomiya.Mahalagang mapagtuunanng pansin ng pamahalaanang lahat
ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na
tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan.
Dahil dito, ang agrikulura ay nararapat na bigyang-pansinupang mapalakas at
maging katuwang ng pamahalaan sa pagkakamit ng kaunlaran ayon sa sumusunod
na kahalagahan:
1. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmumulan ng pagkain. Ang
lupain ng Pilipinas ay akma na tamnan ng mga produktong tulad ng
palay, mais, tubo, patatas, at iba pa. Mayroon ding inaaning mga prutas
tulad ng mangga, pinya, kopra, at saging. Mainam din ang temperatura
dito bilang lokasyon sa pag aalaga ng mga hayop na ginagamit sa mga
pang-araw-araw na pangangailangan ng mga tao. Mayroon ding sapat na
367
GNI (at currentprices): Php12,609billion
(at constant2000 prices): Php 7,497 billion
GDP (at currentprices): Php10,565billion
(at constant2000 prices): Php 6,312 billion
Share of agriculture in GDP 11%
GVA in agriculture and fishing
(at currentprices): Php 1,247 billion
(at constant2000 prices): Php 695 billion
Distribution by sub-sector: Crops: 50%:
palay20% , corn 6%,coconut 4%,banana 5%
sugarcane2%,mango2%,pineapple 2%, others 9%
Livestock: 13%
Poultry:11%
Fishery:19%
Agricultural activities andservices :7%

D
EP
ED
C
O
PY
mapagkukunan ng mga pagkaing mula sa katubigan. Ang agrikultura ay
isang napakahalagang sektor sa bansa dahil ito ang pinagmumulan ng
mga pagkain ng mamamayan.
2. Pinagkukunan ng materyal para makabuo ng bagong produkto.
Nagmumulasasektornaito angmgahilawna sangkapmulasakagubatan,
kabukiran, at karagatan na maaaring gamitin sa produksiyon. Halimbawa,
ang puno na pinagmumulannggomaaygamitpara sapaggawang gulong;
bulak at halamangmayamansahibla para sa tela at sinulid; kahoy para sa
mga muwebles; at dahon at ugat para sa pagkain, kemikal, o gamot.
3. Pinagkukunan ng kitang panlabas. Isang mahalagangpinagkukunan ng
dolyar ng Pilipinas ay mula sa mga produktong agrikultural na naibebenta
sa pandaigdigang pamilihan. Kabilang sa mga iniluluwas ng bansa na
pinagmumulanngkitangdolyarang kopra,hipon,prutas,abaka,atiba pang
mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng iba’t ibang produkto.
4. Pangunahing nagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino. Ayon sa National
Statistics Office (NSO) para sa taong 2012, 32% ng mga Pilipinong
may trabaho ay nabibilang sa sektor ng agrikultura. Karaniwan silang
nagtatrabaho bilang mga magsasaka, mangingisda, minero, o tagapag-
alaga sa paghahayupan.
5. Pinagkukunan ng Sobrang Manggagawa mula sa Sektor Agrikultural
patungo sa Sektor ng Industriya at Paglilingkod. Sa patuloy na pag-
unlad ngteknolohiya na ginagamitsaagrikulturaatang patuloyna pagliit ng
lupa para sapagtatanim dahil sapaglaki ng populasyon, ang mga sobrang
manggagawa ay pinakikinabangan ng sektor ng industriya at paglilingkod
batay sa laki ng demand sa mga ito.
Sa pangkalahatan, ipinakikita nito na ang sektor ng agrikultura ay isang
mahalagang tagapagtaguyod ng ekonomiya ng bansa. Katuwang ito ng pamahalaan
sapagpapalakas at pagtugon samgapangunahing pangangailangan ng mamamayan
mulasamgapagkainhanggangsamgasangkapngproduksiyon.Angkasiguraduhang
sapat ang kalakasang pisikal at kasaganaan sa bawat tahanan ay maaaring may
positibong epekto sa isang bansa. Samantala, kung hihigit sa pangangailangan ng
bayan ang magagawa, maaari itong maging mga produkto na ikakalakal sa labas ng
bansa.Sa gayon, ang sektoray magigingisang matibayna sandigan ng bayan upang
makamit ang inaasam nitong kaunlaran.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.,
Habito C. And Briones, R Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, (2005. Retrieved fromhttps://www.
google.com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+Performan ce%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+=c
hrome..69i57. 2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93 &ie=UTF-8 on August 11, 2014,
Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrievedfrom www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers /2013/0412
2013_jrga_agri.asp
Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August
12,2014.
Oxf ord Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/philippines-targets-sustainable-
growth-agriculture on August 13, 2014,
National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov.ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
368

C
O
EP
ED
D
PY
Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP
Mula samgaimpormasyontungkolsasektorngagrikultura,bumuongConcept
Definition Map gamit ang modelo sa ibaba.
Ano ang mga
kahalagahan nito?
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______
Ano ito?
________________
________________
________________
_________
Sektor ng
Agrikultura
________________
________________
______
Ano ang mga
bumubuo dito?
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______
________________
________________
______
1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura?
2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang
sektor ng agrikultura? Ipaliwanag.
369

D
D
EP
E
C
O
PY
GAWAIN 5: Larawan! Kilalanin!
Batay sa iyong binasa, isulat ang bahaging ginagampanan ng bawat gawaing
nakapaloob sa sektor ng agrikultura.
A
G
R
I
K
U
L
T
U
R
A
GAWAIN
_________________
____
GAWAIN
_________________
____
GAWAIN
_________________
____
GAWAIN
_________________
____
1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura?
2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa
komunidad?
3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng
agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit?
4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran ng
bansa.
Suliranin sa Sektor ng Agrikultura
Malaki ang kontribusyon ng agrikultura sa ating pambansang ekonomiya.
Para sa taong 2012, ang 11% ng kabuuang kita ng ekonomiya ay nagmula sa sektor
na ito (NSCB). Sa pangkalahatan, kung ating titingnan ang talahanayan 3, makikita
ang naging kontribusyon ng agrikultura sa kita ng bansa sa iba’t ibang panahon.
Gayumpaman, kapuna-puna mula rito ang mabagal na pag-unlad kung ikokompara
sa sektor ng paglilingkod. Ilan sa kadahilanan ay ang sumusunod:
370

D
EP
ED
C
O
PY
Talahanayan 3. Gross Domestic Product by Industrial Origin
1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php)
Details may not add up to totals due to rounding. Data are as of 31 January 2011.
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013.Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
A. PAGSASAKA
1. Pagliit ng lupang pansakahan.
Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan,
komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain
para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging
produktibo ng mga natitirang lupain sa agrikultura upang makaagapay
sa patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na nasa 100 milyon
ngayong 2014. Kaakibat ng suliraning ito ang conversion o pagpapalit ng
mga kagubatan at kabundukan upang maging pansakahan na nagiging
dahilan sa pagkasira ng natural na tahanan (natural habitat) ng mga
hayop at halaman (Adler, 2002). Ang ganitong sistemaaynakapagdudulot
ng higit pang mga suliranin kung hindi magkakaisa ang mamamayan at
pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapaligiran.
2. Paggamit ng teknolohiya.
Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na
makakamitsapamamagitanngpaggamitngteknolohiya.Angmakabagong
kaalamansa paggamitng mgapataba, pamuksang peste,at makabagong
teknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapaki-pakinabang lalo sa hamon
ng lumalaking populasyon.Ayonkay Cielito Habito (2005), ang kakulangan
ng pamahalaanna bumalangkas ng isang polisiya na magbibigay-daansa
isangkapaligirang angkop sapagpapalakas ng ating agrikultura ang isa sa
mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag sa antas
ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng agarang
atensiyon ng pamahalaan.
371
Period
At Current Prices At Constant 1985 Prices
Agriculture,
Fishery and
Forestry
Industry Service
Agriculture,
Fishery and
Forestry
Industry Service
2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,462
2001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,982
2002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,718
2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313
2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458
2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616
2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564
2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137
2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176
2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486
2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320

D
EP
ED
C
O
PY
3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran.
Isa rin sa mgadapat na mabigyanng atensiyon ay ang kakulangan
sa mga imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. Isa ito sa
mga nakita nina Dy (2005), at Habito at Bautista (2005) batay sa isinulat
nina Habito at Briones (2005) na kinakailangang matugunan. Ang Batas
Republika 8435 (Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997) ay
naghahangad ng modernisasyon sa maraming aspekto ng sektor upang
masiguro ang pagpapaunlad dito. Inaasahang sa wastong pagpapatupad
ay matutugunan ang ilang suliranin sa irigasyon, farm-to-market-road, at
iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Benigno S. Aquino
III, ang pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang
kaugnay na proyektong nagkakahalaga ng P8.3 B. May kabuuang 1,147
na pamayanan ang naikonekta sa mga pangunahing daanan mula noong
2011.
4. Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor.
Ang pagtutulungan sa loob at labas ng sektor ay magtutulakupang
higit na maging matatag ang agrikultura. Ayon sa Batas Republika 8435,
ang pagtutulungan ng iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay binigyang-
diin bilang suporta sa implementasyon ng modernisasyon sa agrikultura.
Ang pagsusulong sa batas na ito ay isang pagkilala sa napakaraming
pangangailangang maaaring hindi kayanin ng departamento nang mag-
isa. Ang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon, impormasyon,
at edukasyon ay mga tungkulin na maibibigay ng mga ahensyang ang
pangunahing responsibilidad ay tungkol sa mga nabanggit. Halimbawa,
ang Land Bank of the Philippines ay partikular na makatutulong upang
makapagpautangsamgamagsasakaupangtugunanangmgapangunahing
pangangailangan sa pagtatanim tulad ng gastusin sa abono, butil, at iba
pa.
5. Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya.
Isa samganagpahina sakalagayan ng agrikulturaayon kina Habito
at Briones (2005) ay ang naging prayoridad ng pamahalaan sa pagbibigay
ng proteksiyon sa mga favored import sa pandaigdigang pamilihan. Ito
ay nabanggit din sa website na oxfordbusinessgroup.com.Ang kawalan
at pagbibigay ng bigat sa industriya ang nagpahina sa agrikultura. Mas
binibigyan ng pamahalaan ng maramingproteksiyonat pangangalaga ang
industriya.Dahil dito, nawawalanng mgamanggagawaat mamumuhunan
sa sektor ng agrikultura. Mas pipiliin pa nila ang pumunta sa industriya
dahil sa mgainsentiborito na nagbunga sa pagbaba ng produksiyonat kita
sa agrikultura.
6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal.
Isang malaking kompetisyon ang kasalukuyang hinaharap ng
bansadulot ng pagdagsang mgadayuhangkalakal. Maramingmagsasaka
ang nahihirapang makipaglaban sa presyo ng mga murang produkto
mula sa ibang bansa. Bunga ito ng pagpasok ng pamahalaan sa World
372

Ekonomiks_LM_U4.docx

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Ekonomiks_LM_U4.docx

Similar to Ekonomiks_LM_U4.docx (20)

Ekonomiks_LM_U4.docx