In this postgraduate study, written in early 2022 in Greek, a review of the current literature is attempted to highlight the role of heavy rainfall as a trigger of landslides and the reinforcing impact of climate change, extreme weather events and floods on the intensity and severity of such phenomena occuring in Greece and other countries in the wider Mediterranean region.

1. 1
Μεταπτυχιακή Εργασία
Θέμα:
Οι κατολισθήσεις ως συνέπεια έντονων βροχοπτώσεων και
ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής
Συγγραφέας: Βάσω (Βίλη) Αντώναρου
Ημερομηνία: Ιανουάριος 2022
Ίδρυμα:
Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Σχολή:
Θετικών Επιστημών
Τμήμα:
Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος
Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών:
Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών & Κρίσεων
Ειδίκευση:
Στρατηγικές Διαχείρισης Κρίσεων & Φυσικών Καταστροφών
στους Αναπτυξιακούς και Διοικητικούς Τομείς
Μάθημα:
EDCM ΝΑ02 Γεωδυναμικές Καταστροφές

2. 2
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
1. Πρόλογος..................................................................................................... 3
1.1 Μεθοδολογία............................................................................................... 3
2. Εισαγωγή ..................................................................................................... 4
2.1 Κατολισθήσεις – ορισμός και παράγοντες έναυσης ..................................... 5
2.2 Οι βροχοπτώσεις ως παράγοντας έναυσης κατολισθήσεων ......................... 8
2.2.1 Ακραίες βροχοπτώσεις – στατιστικά και τάσεις...........................................10
3. Κλιματική αλλαγή και ακραία υδρολογικά φαινόμενα................................11
3.1. Κλιματική αλλαγή και κατολισθητικός κίνδυνος..........................................13
3.1.1 Ικανότητα πρόβλεψης: ευαισθησία-χωροχρονική ακρίβεια........................13
3.2 Ακραία υδρολογικά φαινόμενα & κατολισθήσεις στον Ελληνικό χώρο .......14
3.3 Αύξηση κατολισθητικού κινδύνου σε πυρόπληκτες περιοχές μετά από
βροχοπτώσεις ............................................................................................20
3.4 Φαινόμενα τύπου domino ή cluster – συνεμφάνιση πλημμυρικών &
κατολισθητικών φαινομένων......................................................................23
3.5 Πρόληψη και αντιμετώπιση κατολισθητικών φαινομένων λόγω ακραίων
βροχοπτώσεων...........................................................................................24
4. Συμπεράσματα............................................................................................27
5. Παραρτήματα .............................................................................................28
6. Βιβλιογραφία..............................................................................................32

3. 3
1. Πρόλογος
Οι επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής και των
ακραίων βροχοπτώσεων στην απώλεια της
σταθερότητας των πρανών αποτελούν
αντικείμενο συνεχούς και εντεινόμενης
έρευνας. Σε επικλινείς περιοχές όπου
σημειώνονται έντονα ή ακραία υδρολογικά
φαινόμενα, οι κατολισθήσεις συνιστούν συχνά
καταστροφικά δευτερογενή φαινόμενα.
Eκδηλώνονται με τη μορφή ροής κορημάτων ή
λασπορροών, ενίοτε με συνοδές πλημμύρες
στα κατάντη, πολλαπλασιάζοντας τον κίνδυνο
ανθρώπινων απωλειών και πρόκλησης υλικών
καταστροφών στις παρακείμενες δομές, όπως
οδικά δίκτυα, αστικούς ιστούς, βιομηχανικές
εγκαταστάσεις, τεχνικά έργα και στις
καλλιεργημένες εκτάσεις. Εικ. 1 Νέφος λέξεων για την αναζήτηση βιβλιογραφίας
Τα κατολισθητικά φαινόμενα, οι παράγοντες έναυσης, οι συνέπειές τους και οι δυνατότητες
πρόγνωσής τους μελετώνται σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, αυξανόμενο ενδιαφέρον εντοπίζεται στο
πεδίο της έρευνας για την περιοχή της Μεσογείου και ιδιαίτερα τη Νότια Ευρώπη και τον Ελληνικό
χώρο τα τελευταία χρόνια, σε συνάρτηση με την αύξηση των ακραίων βροχοπτώσεων, λόγω της
επιδεινούμενης κλιματικής κρίσης.
1.1 Μεθοδολογία
Στην παρούσα εργασία, επιχειρείται ανασκόπηση της
βιβλιογραφίας για την ανάδειξη του ρόλου των
βροχοπτώσεων ως παράγοντα έναυσης
κατολισθητικών φαινομένων και την ενισχυτική
επίδραση της κλιματικής αλλαγής. Πραγματοποιείται
αναφορά σε παραδείγματα κατολισθήσεων για
ανάδειξη και κατανόηση των αναφερόμενων
δεδομένων. Για την αναζήτηση της βιβλιογραφίας,
συλλέχθηκαν οι συναφείς με το ερευνώμενο
αντικείμενο λέξεις-κλειδιά, όπως αυτές εμφανίζονται
στο word cloud (Εικ. 1). Εισήχθησαν μεμονωμένες ή
σε συνδυασμό, σε βιβλιοθήκες δεδομένων, μηχανές
αναζητήσεις και inventories φορέων, οργανισμών και
υπηρεσιών. Φωτογραφικό υλικό αντλήθηκε από
πρακτορεία, Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης &
Πολιτικής Προστασίας, από ΜΜΕ, ΕΚΠΑ και από
προσωπικό αρχείο.

4. 4
2. Εισαγωγή
Κατά τη συγγραφή της παρούσας εργασίας, η σφοδρότατη κακοκαιρία «Διομήδης» έπληττε Θεσσαλία,
Σποράδες και περιοχές της Μακεδονίας. Στο Πήλιο (Εικ. 2), ο μετεωρολογικός σταθμός του δικτύου
του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών κατέγραψε σε διάστημα μόνο 16 ωρών 340mm βροχόπτωσης,
τιμή που αντιστοιχεί στο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης της Αθήνας (Θησείο 378mm) σύμφωνα με τα όσα
μετέδωσε το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ, Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, 2022).
Εικ. 2 Η κακοκαιρία Διομήδης χτυπά το Πήλιο (φ. ΑΠΕ 2021)
Για την αντιμετώπιση της κακοκαιρίας «Διομήδης», εκδόθηκε ΕΔΕΚΦ της Εθνικής Μετεωρολογικής
Υπηρεσίας (ΕΜΥ, 2022) εστάλη μήνυμα έκτακτης ανάγκης μέσω του 112 τοπικά, πραγματοποιήθηκε
σύσκεψη υπό τον Υπουργό Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, ενώ στις πληττόμενες
περιοχές έδρασαν τα Ενιαία Συντονιστικά Κέντρα (Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης & Πολιτικής
Προστασίας, 2022).
Κατά τη διάρκεια του φαινομένου, το Πυροσβεστικό Σώμα δέχθηκε 142 κλήσεις από διάφορες
περιοχές για άμεση επέμβαση (ΠΣ, 2022). Πλημμυρικά φαινόμενα προκλήθηκαν σε όλη τη Θεσσαλία,
όπου έλαβαν χώρα εκκενώσεις κατοίκων από περιοχές. Το πέρασμα της κακοκαιρίας από τα νησιά του
ΝΑ Αιγαίου προκάλεσε άμεσα κατολισθητικά φαινόμενα και καταπτώσεις προκλήθηκαν στην Κω και
στην Κάλυμνο με τα φερτά υλικά να εισχωρούν ως και στα σπίτια και τον καθ. Λέκκα να σημειώνει ότι
τα φαινόμενα αυτά θα πυκνώσουν στο εξής εξαιτίας της κλιματικής κρίσης. Ο καθηγητής τόνισε τον
κίνδυνο κατολισθήσεων και στο ανατολικό τμήμα της Εύβοιας που δέχτηκε βροχοπτώσεις (MEGA,
2022), με τις πρώτες εξ αυτών να σημειώνονται την επόμενη μέρα στα ΒΑ.

5. 5
Νωρίτερα στα τέλη του περασμένου Νοεμβρίου καταπτώσεις βράχων είχαν πλήξει το ορεινό
επαρχιακό δίκτυο στην Ήπειρο και την Αργιθέα στην Καρδίτσα από τις βροχοπτώσεις (Αθηναϊκό
Πρακτορείο Ειδήσεων, 2021), ενώ τον Οκτώβριο πλημμυρικά φαινόμενα και κατολισθήσεις είχε
προκαλέσει το κύμα κακοκαιρίας που έπληξε Αγρίνιο και Μεσολόγγι (ΑΠΕ, 2021).
Τα παραπάνω πρόσφατα φαινόμενα είναι ενδεικτικά της επιδεινούμενης τάσης έντονων
βροχοπτώσεων στον Ελληνικό χώρο, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Νότιας Ευρώπης. Τα ακραία
αυτά υδρολογικά φαινόμενα ενισχύονται από την κλιματική αλλαγή και επιφέρουν καταστροφικές
συνέπειες λόγω των επαγόμενων κατολισθήσεων και πλημμυρών, θέτοντας σε δοκιμασία τα
επιχειρησιακά συστήματα.
2.1 Κατολισθήσεις – ορισμός και παράγοντες έναυσης
Οι κατολισθήσεις είναι μετακινήσεις εδαφικής ή βραχώδους μάζας, οι οποίες αποτελούν μέρος των
φυσικών διεργασιών εξέλιξης του γήινου ανάγλυφου.
Εικ. 3 Τζουμέρκα (Φωτογραφία από προσωπικό αρχείο)

6. 6
Ωστόσο, είναι δυνατό να ενεργοποιηθούν και από εξωτερικές παρεμβάσεις, δηλαδή ως άμεσο ή
έμμεσο αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας (ΥΚΚ&ΠΠ).
Αστοχία πρανούς εκδηλώνεται όταν η διατμητική τάση που αναπτύσσει το βάρος της μάζας που
πρόκειται να κατολισθήσει υπερβαίνει τη διατμητική αντοχή του υλικού κατά μήκος της επιφάνειας
που πρόκειται να υποστεί διάρρηξη.
Η ταξινόμηση κατά Varnes (Varnes JD, 1978) αποτελεί το πλέον διαδεδομένο σύστημα
κατηγοριοποίησης κατολισθήσεων με βάση τον τύπο μετακίνησης και τον τύπο του υλικού (Koukis,
Sabatakakis, 2007), ενώ έχουν επιχειρηθεί τροποποιήσεις της (O Hungr et al, 2014).
Στη βάση δεδομένων EM-DAT οι κατολισθήσεις διακρίνονται σε μετακινήσεις ξηρής μάζας και
ταξινομούνται στους γεωφυσικούς κινδύνους και σε υγρής μάζας, οι οποίες υπάγονται στους
υδρολογικούς κινδύνους (EM-DAT).
Εικ. 4 Εκτιμώμενη μεταβολή έκθεσης του πληθυσμού της Ευρώπης σε κατολισθήσεις ως το 2090 (European
Commission, 2013)

7. 7
Οι κατολισθήσεις έχουν σημαντικό κόστος σε ανθρώπινες ζωές (Εικ. 4) και προκαλούν άμεσες
καταστροφές στο ανθρώπινο περιβάλλον, πλήττοντας παρακείμενες δομές, όπως οδικά δίκτυα,
αστικούς ιστούς, βιομηχανικές εγκαταστάσεις, τεχνικά έργα και καλλιεργημένες εκτάσεις.
Συνιστούν από τις πλέον κοστοβόρες φυσικές καταστροφές στον πλανήτη, αντιστοιχώντας στο 17%
του συνόλου της παγκόσμιας δαπάνης για αποκατάσταση φυσικών καταστροφών (WMO, World
Meteorological Organization, 2021), ενώ στην Ελλάδα, λόγω της ιδιαιτερότητας του αναγλύφου, μόνο
κατά μήκος του οδικού δικτύου έχουν καταγραφεί επίσημα πάνω από 500 περιπτώσεις τα τελευταία
50 χρόνια. Ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί το τελευταίο διάστημα (Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης &
Πολιτικής Προστασίας).
Τα κατολισθητικά φαινόμενα έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής
κοινότητας τις τελευταίες δεκαετίες, χάρη στο έργο διεθνών οργανισμών όπως η Διεθνής Ένωση
Κατολισθήσεων (ICL, 2002), η συνεργασία ICL-UN/ISDR στο πλαίσιο του Sendai Partnerships 2015-
2025, αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Δεδομένων Εδάφους ESDAC, η
Ευρωπαϊκή Ένωση Γεωεπιστημών κ.α (Joint Research Centre, EC).
Ως βασικές παράμετροι κατολισθητικής επιδεκτικότητας αναγνωρίζονται η κλίση του πρανούς, η
λιθολογία, οι βροχοπτώσεις, το υψόμετρο, το υδρογραφικό δίκτυο/ικανότητα αποστράγγισης, το
κλίμα, η σεισμικότητα, η χρήση γης, το οδικό δίκτυο και η οίκηση (N Sabatakakis et al, 2013).
Πίνακας Ι. Παράγοντες που επηρεάζουν την κατολισθητική επιδεκτικότητα (N Sabatakakiset al, 2013)

8. 8
Με βάση τους φυσικούς παράγοντες έναυσης, διακρίνονται σε κατολισθήσεις από βροχοπτώσεις, από
σεισμούς/ηφαιστειακή δραστηριότητα και μεταπυρικές.
Η παρουσία νερού στους γεωλογικούς σχηματισμούς αυξάνει τον κατολισθητικό κίνδυνο,
προκαλώντας ροές κορημάτων και λασπορροές ειδικά στις περιοχές που εκδηλώνονται έντονα ή
ακραία υδρολογικά φαινόμενα (Joint Research Centre, EC).
2.2 Οι βροχοπτώσεις ως παράγοντας έναυσης κατολισθήσεων
Οι έντονες ή παρατεταμένες βροχοπτώσεις συνιστούν τον κύριο παράγοντα έναυσης κατολισθητικών
φαινομένων τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στον Ελληνικό χώρο (Γραφ. Ι).
Τα δεδομένα από 138 διαφορετικές μελέτες κατολισθήσεων οφειλόμενων σε βροχοπτώσεις (ή RTL:
Rainfall-Triggered Landslides) αναδεικνύουν ότι εάν οι κατολισθήσεις πυροδοτούνται από
βροχοπτώσεις μικρής διάρκειας/υψηλής έντασης, η ένταση αυξάνεται εκθετικά καθώς μειώνεται η
διάρκεια και οι κατολισθήσεις λαμβάνουν κυρίως τη μορφή ρηχών ροών εδάφους και γαιών, ενώ στις
χαμηλότερης έντασης προκαλούνται ευρύτερες και βαθύτερες κινήσεις γαιών και καταπτώσεις
(Maurizzio Polemio & Olga Petrucci, 2000).
Γράφημα Ι. Διάγραμμα από μελέτη των Κούκης & Ζούρκας τροποποιημένο από (Επιτροπή Μελέτης
Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής ΤτΕ, 2011)

9. 9
Πλήθος μελετών επιχειρούν την ποσοτική διερεύνηση του συσχετισμού των βροχοπτώσεων με την
εκδήλωση κατολισθήσεων, με εμπειρικές μεθόδους που βασίζονται στα rainfall thresholds/κατώφλια
βροχόπτωσης (Caine, 1980), (E Destro et al, 2018), (M Melillo et al, 2018) ή και σε συνδυασμό με
γεωπληροφοριακά δεδομένα (Y Hong, 2008) καθώς και σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος (Lainas,
2018).
Τα κατώφλια βροχόπτωσης ή κατώφλια έντασης/διάρκειας βροχόπτωσης (ID) ορίζονται ως το
ανώτατο όριο έντασης βροχόπτωσης σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που δεν προκαλεί
κατολίσθηση, ή ως το κατώτερο όριο έντασης βροχόπτωσης σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που
μπορεί να οδηγήσει σε κατολίσθηση, σε μία συγκεκριμένη περιοχή.
Αποτελούν την πιο διαδεδομένη μέτρηση για την πρόγνωση κατολισθήσεων και εισάγονται στις
βάσεις των σύγχρονων συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης για κατολισθήσεις (EWS, LEWS) (S
Segoni et al, 2018).
Εικ. 5 Ψηφιακοί χάρτες της Ελλάδας: a. ετήσια βροχόπτωση b. Κλιματικές ζώνες c. Σεισμική επικινδυνότητα d.
χρήση γης (N Sabatakakis et al, 2013)

10. 10
2.2.1 Ακραίες βροχοπτώσεις - Στατιστικά και τάσεις
Οι νότιες περιοχές της Ευρώπης ακολουθούν διαφορετικό πρότυπο ετήσιας και εποχιακής
βροχόπτωσης σε σχέση με τις βόρειες. Κατά τον 20ό αιώνα, η μέση ετήσια βροχόπτωση αυξήθηκε
στη Βόρεια Ευρώπη και μειώθηκε στις νοτιότερες περιοχές (European Environment Agency, 2021).
Μελέτες προβλέπουν ότι η μεταβλητότητα των βροχοπτώσεων θα αυξηθεί στο τέλος του 21ού αιώνα
ως συνέπεια του παγκόσμιου υδρολογικού κύκλου και της αύξησης των εντόνων βροχοπτώσεων (P
Lionello & F Giorgi, 2007) και συντείνουν ότι στη Νότια Ευρώπη ο αριθμός βροχερών ημερών θα
μειωθεί, ωστόσο οι ακραίες βροχοπτώσεις (υψηλής συγκέντρωσης) αναμένεται να αυξηθούν και να
γίνουν πιο μεταβλητές.
Μελέτες όπως της Κεντρικής Ιταλίας, ανέδειξαν ότι τα κατώφλια στο εξής θα εξαρτώνται περισσότερο
από το σωρευτικό αποτέλεσμα της βροχόπτωσης παρά από τη διάρκειά της. Ο κατολισθητικός
κίνδυνος αναμένεται να μεταβληθεί, συνεπεία των μεταβολών που αναμένονται στα κατώφλια
βροχόπτωσης για έναυση κατολισθήσεων (M Alvioli et al, 2018). Σε μελέτες που συσχετίζουν τη
διαβρωσιμότητα με τη βροχόπτωση, οι μεγαλύτερες τιμές σημειώνονται στις χώρες της Μεσογείου
και τις Αλπικές περιοχές (Εικ. 6, 7). Οι τάσεις αυτές αποτελούν σαφείς ενδείξεις της επιταχυνόμενης
κλιματικής αλλαγής.
Εικ 6, 7. Χώρες ΕΕ: Βροχομετρικοί σταθμοί και μέση ετήσια βροχόπτωση (αριστερά) & Διαβρωσιμότητα (δεξιά)
λόγω βροχοπτώσεων (P Panagos et al, 2015).

11. 11
3. Κλιματική αλλαγή και ακραία υδρολογικά φαινόμενα
Σύμφωνα με παγκόσμια έρευνα αντίληψης που διεξήγαγε το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, η
αποτυχία αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και τα ακραία καιρικά φαινόμενα αποτελούν τους
δύο κορυφαίους παγκόσμιους κινδύνους για τα επόμενα 10 έτη, σε μια λίστα που εμπεριέχει
επιδημιολογικούς κινδύνους, οικονομικές κρίσεις, προσφυγική και ενεργειακή κρίση (WEF, 2022).

12. 12
Βάσει των πιο πρόσφατων δεδομένων του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, οι
μετεωρολογικοί, κλιματολογικοί και υδρολογικοί κίνδυνοι αυξάνονται συνεχώς σε συχνότητα και
ένταση ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής (WMO, Atlas of Mortality and Economic Losses from
Weather, Climate and Water Extremes (1970–2019), 2021) με αποτέλεσμα να οδηγούν, κατά τα
τελευταία 50 έτη, στο 50% του συνόλου των καταγεγραμμένων καταστροφών, επιφέροντας το 45%
των θανάτων και το 74% των συνολικών οικονομικών απωλειών.
Τα κατολισθητικά φαινόμενα θα αυξάνονται συνεχώς συναρτήσει της αύξησης των ακραίων
βροχοπτώσεων και υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής.
(WMO, Atlas of Mortality and Economic Losses from Weather, Climate and Water Extremes (1970–
2019), 2021)

13. 13
3.1 Κλιματική αλλαγή και κατολισθητικός κίνδυνος
Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στον κατολισθητικό κίνδυνο ωστόσο δεν έχει ποσοστοποιηθεί
σαφώς.
Από την πρώτη έκθεση που δημοσίευσε η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος
(IPCC, 1990), μόλις το 2014 αναγνώρισε τον ρόλο των έντονων βροχοπτώσεων στην πρόκληση
κατολισθητικών φαινομένων.
Στο Special Report: Climate Change and Land (IPCC, 2019) γίνεται πλέον εκτενής αναφορά ως προς την
αιτιολογική σύνδεση της κλιματικής αλλαγής και των ακραίων βροχοπτώσεων με τις κατολισθήσεις,
αν και εκτιμάται ότι δεν υπάρχουν επαρκή εμπειρικά δεδομένα για την ποσοστοποίηση της
επίδρασης αυτής και ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα πιθανώς να αποτελέσει σοβαρότερο παράγοντα
κατολισθητικού κινδύνου μελλοντικά από ό,τι η κλιματική αλλαγή.
3.1.1 Ικανότητα πρόβλεψης: υψηλή ευαισθησία, χαμηλή χωροχρονική ακρίβεια
Μεγάλος αριθμός μελετών συνδέει τις κατολισθήσεις με την κλιματική αλλαγή, επιχειρώντας να
αναδείξει μοντέλα ασφαλούς πρόβλεψης της έκτασης, του μεγέθους της τοποθεσίας και της
συχνότητας των φαινομένων αυτών.
Οι ενδεικτικότερες από αυτές συνοψίζονται σε μία ευρεία ανασκόπηση (SL Gariano & F Guzzetti,
Landslides in a changing climate, 2016) η οποία υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα του εγχειρήματος
μοντελοποίησης των προγνωστικών ακριβείας για τις κατολισθήσεις σε σχέση με το κλίμα.
Το 80% των μελετών που ανέσυραν οι Gariano και Guzzetti αποδεικνύουν σαφή σχέση κλιματικής
αλλαγής και κατολισθητικού κινδύνου, ωστόσο οι μελέτες αυτές αδυνατούν να παράγουν ακριβή
μοντέλα πρόβλεψης κατολισθήσεων.
 Χρήσιμη, αν και υπεραπλουστευμένη σχηματοποίηση, της επιρροής του κλίματος στον
κατολισθητικό κίνδυνο, που αντλείται από τη συγκεκριμένη μελέτη, παρουσιάζεται στα
γραφήματα των Εικ. 8 και 9.
Η μελέτη παραδέχεται τέσσερις καιρικές μεταβλητές που επιδρούν αρνητικά στη σταθερότητα
πρανούς: συνολική βροχόπτωση, ένταση βροχόπτωσης, ατμοσφαιρική θερμοκρασία, καιρικό
σύστημα. Και τις συναρτά με κριτήρια: τοπικής ή ευρύτερης, βραχυπρόθεσμης ή μακροπρόθεσμης
και άμεσης ή έμμεσης επιρροής και ανάλογα με τον τύπο του πρανούς: καταπτώσεις βράχων (RF),
χιονοστιβάδες (IF), ροές αδρομερών υλικών/κορημάτων (DF), ροές λεπτομερών υλικών/εδάφους
(EF), λασπορροές (MF), ολισθήσεις βράχων (RS), ρηχές κατολισθήσεις (SL), βαθιές κατολισθήσεις
(DS). Προκύπτει ότι το κλίμα και οι κατολισθήσεις λειτουργούν σε διαφορετικά και μόνο μερικώς
επικαλυπτόμενα χωρικά πεδία και χρονικά διαστήματα, περιπλέκοντας συνεπώς την προσπάθεια
εκτίμησης της επίδρασης του κλίματος στις κατολισθήσεις και καθιστώντας τις εκτιμήσεις
ακριβείας πρακτικά αδύνατες.

14. 14
Εικ. 8, 9. Κλίμα και κατολισθήσεις επιδρούν σε διαφορετικά και μόνο μερικώς επικαλυπτόμενα
χωροχρονικά πεδία (SL Gariano & F Guzzetti, Landslides in a changing climate, 2016).
3.2 Ακραία υδρολογικά φαινόμενα και κατολισθήσεις στον Ελληνικό χώρο
Η εμφάνιση και συνεχής επιδείνωση ακραίων καιρικών φαινομένων στον Ελληνικό χώρο τόσο σε
ένταση όσο και σε συχνότητα εμφάνισης αφήνει ελεύθερο πεδίο για άντληση πλούσιων δεδομένων
και μεταξύ άλλων σαφή χωροχρονική και αιτιολογική συσχέτιση των φαινομένων αυτών με την
πρόκληση κατολισθήσεων. Ο πίνακας που ακολουθεί (Πίνακας ΙΙ) αποτελεί μια επεξεργασμένη λίστα
των ακραίων καιρικών φαινομένων στην Ελλάδα κατά τα τελευταία έτη (με άντληση δεδομένων από
noa.gr, meteo.gr, ηλεκτρονικό Τύπο), οδηγώντας σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα κι ενδείξεις:
ΚΑΚΟΚΑΙΡΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ RPI ΚΑΙΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ/ΖΗΜΙΕΣ
Ελπίδα 21/01/2022 Πυκνές χιονοπτώσεις, πιθανότητα
χιονοθύελλας (σ.σ. σε εξέλιξη)
(σ.σ. σε εξέλιξη)
Διομήδης 11/01/2022 5 Ακραίες βροχοπτώσεις, καταιγίδες,
χιονοπτώσεις
Κατολισθήσεις, πλημμύρες,
Μπάλος 13-17/10/21 5 Ισχυρές καταιγίδες, πρωτοφανής
όγκος νερού
Κατολισθήσεις σε Αιτωλοακαρνανία, Κρήτη
πλημμύρες σε Βόρεια Ελλάδα, Αγρίνιο,
Μεσολόγγι, Κέρκυρα, Ηλεία, 1 νεκρός στην

15. 15
Εύβοια, υπερχείλιση ρέματος
Μήδεια 13-17/02/2021 Χιονοπτώσεις, παγετός, ισχυρές ριπές
ανέμου
Ζημιές σε οδικό δίκτυο, ηλεκτροδότηση,
καλλιέργειες, κατολισθήσεις και καθιζήσεις
σε Αιτωλοακαρνανία
Λέανδρος 14-18/01/2021 Ψύχος, χιονοπτώσεις Πολύωρες διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος,
κατολισθήσεις σε Βόρεια Ελλάδα (Δράμα,
Βέροια, Χαλκιδική κ.α.) πλημμύρες
Κίρκη 28-29/10/2020 Ισχυρές βροχοπτώσεις, θυελλώδεις
άνεμοι, υδροσίφωνες, αφρικανική
σκόνη
Πλημμύρες
Ιανός 18/9/2020 5 Τύπου Medicane, ραγδαίες
βροχοπτώσεις (350mm) πλημμύρες,
κατολισθήσεις, καταρρεύσεις κτιρίων
Καταγράφηκαν 300 κατολισθήσεις
(Ναύπακτος, Καρδίτσα-Αργιθέα, Φθιώτιδα,
Λ Πλαστήρα, Κόρινθος κ.α.), υψηλός
κυματισμός, πλημμυρίδα, 4 θάνατοι
Θάλεια 05-09/08/2020 Ισχυρές βροχοπτώσεις: Λαγκαδάς
78mm/3h, Εύβοια 300mm/8h.
Πλημμύρες, 8 θάνατοι, περιοχές σε
κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Εκτεταμένες
ζημιές σε Εύβοια, Θεσσαλονίκη, Κέρκυρα
Ηφαιστίων 05-07/01/2020 Ψύχος, θυελλώδεις άνεμοι,
χιονοπτώσεις, ραγδαίες
βροχοπτώσεις, ριπές ανέμου
Υψηλός κυματισμός, κατολισθήσεις στην
Κρήτη, αποκλεισμός περιοχών
Ζηνοβία 29-31/12/2019 Χιονοπτώσεις, ισχυρές καταιγίδες,
θυελλώδεις άνεμοι
Αποκλεισμός οδικών αρτηριών και
περιοχών, διακοπές ηλεκτροδότησης,
κατολισθήσεις και καθιζήσεις
οδοστρωμάτων σε Εύβοια, Κω, Σύμη,
Κρήτη
Ετεοκλής 13-14/12/2019 Ισχυρές βροχοπτώσεις και
θυελλώδεις άνεμοι
Πλημμύρες και κατολισθήσεις (Ηλεία,
Αιτωλοακαρνανία), υψηλός κυματισμός
Διδώ 10-12/12/2019 Ισχυρές παρατεταμένες
βροχοπτώσεις, χαλαζοπτώσεις,
υδροσίφωνες
Πλημμύρες και κατολισθήσεις (Ρόδος,
Χαλκιδική), καταρρεύσεις γεφυρών
(Εύβοια)
Γηρυόνης 24-26/11/2019 5 Βροχοπτώσεις, θυελλώδεις άνεμοι,
χιονοπτώσεις
Ξαφνικές πλημμύρες, κατολισθήσεις σε
Στερεά και Πελοπόννησο (Κινέτα), 2
θάνατοι
Βικτώρια 12-14/11/2019 Υψηλές βροχοπτώσεις, θυελλώδεις
άνεμοι, υδροσίφωνας
Κατολισθήσεις και πλημμύρες
Αντίνοος 14-17/07/2019 Ισχυρές καταιγίδες με μεγάλο αριθμό
κεραυνών, Ζαγορά: 135mm, Καρδίτσα
102mm
Κατολισθήσεις και πλημμύρες
Ωκεανίς 23-25/02/2019 Μεγάλα ύψη βροχής, χιονοπτώσεις, -
10C, υπέρβαση ευρωπαϊκού ρεκόρ
μηνιαίου ύψους βροχής στη Δ Κρήτη
Πλημμύρες και κατολισθήσεις, κατάρρευση
9 γεφυρών, 1 θάνατος
Χιόνη 12-17/02/2019 Μεγάλα ύψη βροχής, θυελλώδεις
άνεμοι
4 θάνατοι, κατολισθήσεις βράχων και
λασπορροές
Φοίβος 22-26/01/2019 Ισχυρές καταιγίδες, χαλαζοπτώσεις,
θυελλώδεις άνεμοι, πυκνές
Υπερχείλιση χειμάρρων και ποταμών,
πτώσεις δέντρων, μεγάλη κατολίσθηση στο

16. 16
χιονοπτώσεις, υδροσίφωνας φράγμα Αλφειού
Υπατία 9-10/01/2019 Πυκνές χιονοπτώσεις, ολικός παγετός Κατολισθήσεις στον Καταρράκτη Αχαΐας
Τηλέμαχος 07-08/01/2019 Ολικός παγετός, πυκνές χιονοπτώσεις.
-23C
Αποκλεισμός περιοχών και οδικών
αρτηριών
Σοφία 03-05/01/2019 Ψύχος και πυκνές χιονοπτώσεις. Αποκλεισμός περιοχών, 3 θάνατοι από
ορμητικά νερά χειμάρρου
Ραφαήλ 31/12/2018-
01/01/2019
Πυκνές χιονοπτώσεις, ισχυρές
βροχοπτώσεις και θυελλώδεις άνεμοι
1 θάνατος από ψύχος, κατολισθήσεις στην
παλαιά Εθνική οδό Πατρών Αθηνών και
στην Ολυμπία Οδό
Πηνελόπη 25-30/11/2018 Κακοκαιρία μεγάλης διάρκειας με
μεγάλα ύψη βροχής και χιονοπτώσεις
Κατολισθήσεις στην Τρίπολη, τα Άγραφα,
κατάρρευση γέφυρας στη Ναύπακτο από
τον ορμητικό χείμαρρο της βροχής,
υπερχείλιση ποταμού Ενιπέα και καθίζηση
δρόμου
Ορέστης 22-24/10/2018 Βροχές, καταιγίδες μεγάλη κεραυνική
δραστηριότητα
Κατολισθήσεις στο οδικό δίκτυο
Σαντορίνης, καθιζήσης δρόμων και
διαρροή πετρελαίου από αγωγό
εργοστασίου ΔΕΗ
Ξενοφών/Ζορμπάς 25/09-
01/10/2018
5 Ραγδαίες βροχοπτώσεις, θυελλώδεις
άνεμοι, μεγάλη πτώση θερμοκρασίας,
κακοκαιρία τύπου Medicane
Υψηλό κυματισμός, πλημμυρίδα,
υπερχείλιση ποταμών, κατολισθήσεις στην
Επίδαυρο
Νεφέλη 24-29/06/2018 Καταιγίδες, ανεμοστρόβιλοι,
υδροσίφωνες
Πλημμύρες και κατολισθήσεις
Μίνωας 15-19/06/2018 Βροχές, χαλαζοπτώσεις, σίφωνες,
μεγάλη κεραυνική δραστηριότητα
Πλημμύρες
Λητώ 25-27/02/2018 Ραγδαίες βροχοπτώσεις, πυκνές
χιονοπτώσεις
Αποκλεισμός περιοχών, κατολισθήσεις στο
Πήλιο, Τρίκαλα, υπερχείλιση Πηνειού
Κρέοντας 15-16/02/2018 Ισχυρές βροχοπτώσεις, χιονοπτώσεις Μικρές κατολισθήσεις στη Ρόδο
Ιοκάστη 10-11/02/2018 Καταιγίδες, πυκνές χιονοπτώσεις,
θυελλώδεις άνεμοι
Πλημμύρες στη Ναύπακτο, κατολισθήσεις
στην περιοχή Αγιόκαμπου, καθιζήσεις
οδοστρώματος σε Ακαρνανία, Πήλιο κ.α., 3
θάνατοι, κατακρήμνιση γέφυρας στην
Ηγουμενίτσα
Θησέας 12-13/01/2018 Ραγδαίες βροχοπτώσεις (Μακρυνίτσα
Πηλίου 293mm/ημερήσιο) έντονες
χιονοπτώσεις, νότιοι θυελλώδεις
άνεμοι
Κατολισθήσεις στα ορεινά του Δ Ζαχάρως,
καταπτώσεις βράχων, κατολισθήσιες στο
Πήλιο, υψηλός κυματισμός
Ηλέκτρα 28-29/12/2017 Μεγάλα ύψη βροχής σε Ήπειρο και Δ
Κρήτη, χιονοπτώσεις, ισχυροί νότιοι
άνεμοι
Ομίχλη, απαγορευτικό απόπλου
Ζήνων 18-19/11/2017 Medicane, ισχυροί άνεμοι, καταιγίδες
και ισχυρή κεραυνική δραστηριότητα
Πλημμύρες στην Αχαΐα, κατολίσθηση σε
Δομοκό, Κακιά Σκάλα
Ευρυδίκη 13-17/11/2017 5 Ισχυρές καταιγίδες, χαλαζοπτώσεις Καταστροφικές πλημμύρες σε Μάνδρα
Αττικής, 21 θύματα, πλημμύρες σε Σύμη με

17. 17
εκτεταμένες ζημιές, Πιερία, κατολισθήσεις
στην Ηλεία, πλημμύρες και κατολισθήσεις
στην Κέρκυρα, πλημμύρες σε Άργος και
Ναύπλιο, υπερχείλιση ρεμάτων
Δαίδαλος 23-26/10/2017 Έντονες βροχοπτώσεις και καταιγίδες,
υδροστρόβιλος
Κατολισθήσεις και πλημμύρες στην Κρήτη,
καταπτώσεις βράχων και λασπορροές σε
μεγάλο τμήμα του οδικού δικτύου
- (σ.σ. δεν δόθηκε
ονομασία)
17/7/2017 Ραγδαίες βροχοπτώσεις Πλημμύρες και σημαντικές ζημιές σε
Χαλκιδική και Πιερία
Γαλάτεια 07-12/03/2017 Καταιγίδες, χαλαζοπτώσεις, ισχυροί
άνεμοι, ανεμοστρόβιλοι,
χιονοπτώσεις
Πλημμύρες και κατολισθήσεις στα ορεινά
Βίκτωρ 16-17/01/2017 Συνεχείς βροχοπτώσεις και
χιονοπτώσεις
Κατολισθήσεις μετά από ημέρες σε
Κόνιτσα, Τζουμέρκα, ορεινή Άρτα, Ζαγόρι
Αριάδνη 05-11/01/2017 Ψύχος, σφοδρές χιονοπτώσεις ακόμη
και σε παραθαλάσσιες περιοχές,
νότιοι ισχυροί άνεμοι, χαλαζοπτώσεις
Ζημιές σε Σαμοθράκη, Λέσβο, παγετός στην
Ήπειρο και Λάρισα, περιορισμένη
ορατότητα, αποκλεισμός περιοχών στην
Εύβοια κ.α., διακοπές ηλεκτροδότησης και
ύδρευσης
Πίνακας ΙΙ. Λίστα ακραίων φαινομένων στην Ελλάδα κατά τα τελευταία έτη (2017-2022)
Οι κακοκαιρίες οφείλονται στο σύνολό τους σε βαρομετρικά χαμηλά και προσεγγίζουν τον Ελληνικό
χώρο από τα βορειοδυτικά. Από την αντιστοίχιση των καιρικών φαινομένων με τα δευτερογενή
φαινόμενα που προκαλούν, καθίσταται σαφές το συμπέρασμα ότι μετά από ραγδαίες βροχοπτώσεις
επισυμβαίνουν κατολισθητικά επεισόδια, τα οποία συνεμφανίζονται ή έπονται πλημμυρικών
συμβάντων. Από την παρακολούθηση της εποχικότητας των καιρικών φαινομένων μαρτυρείται
αυξημένη συχνότητα και ένταση καταιγίδων και ακραίων βροχοπτώσεων στα τέλη φθινοπώρου με
αρχές χειμώνα. Οι θερινές κακοκαιρίες (Θάλεια, Αντίνοος, Μίνωας και - 17/7/2017) είναι πιο σπάνιες,
αλλά εξίσου καταστροφικές. Ανά τύπο συμβάντος, παρατηρείται κατά τα τελευταία έτη αυξημένη
συχνότητα εμφάνισης μεσογειακών κυκλώνων με τροπικά χαρακτηριστικά (Medicane) οι οποίοι
πλήττουν κυρίως το Ιόνιο, ενώ μέχρι πρότινος (1947-2011) περιορίζονταν στη δυτική Μεσόγειο. Σε
σχέση με τη γεωγραφική κατανομή, μεγαλύτερη συχνότητα επεισοδίων λόγω ακραίων καιρικών
φαινομένων παρουσιάζουν οι νομοί Θεσσαλονίκης και Αττικής, Χανίων, Μαγνησίας, Χαλκιδικής,
Ηλείας, Αχαΐας, Ηρακλείου (Εικ. 10, 11).
Σημαντικό βοήθημα για την ανάλυση και την αξιολόγηση των ακραίων βροχοπτώσεων στην Ελλάδα
θα προσφέρει στο εξής το meteo του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών υιοθετώντας ένα νέο σύστημα
ταξινόμησής τους. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος, ξεκινά η κατηγοριοποίηση των κακοκαιριών
στην Ελλάδα οι οποίες αναμένεται να προκαλέσουν μεγάλα ύψη βροχής, με βάση τον δείκτη
Επικινδυνότητας Επεισοδίου Βροχόπτωσης RPI και περιλαμβάνει 5 βαθμίδες. Από τη μελέτη ισχυρών
κακοκαιριών της περιόδου 1991-2020 στην Ελλάδα, εντοπίστηκαν 1.374 ημέρες με θετικό δείκτη RPI,
ενώ ήδη 5 από τις υπό μελέτη κακοκαιρίες έχουν λάβει βαθμολογία 5 (Διομήδης, Ιανός, Γηρυόνης,
Ξενοφών/Ζορμπάς, Ευρυδίκη).

18. 18
Εικ. 10 Δυναμικός χάρτης καιρικών γεγονότων στον Ελληνικό χώρο (2000-2022) (METEO.GR, Weather
Cases, Greece, Dynamic Map, 2000-2022) Απεικονίζεται χρωματικά το είδος του φαινομένου και
σχηματικά ο αριθμός ανθρώπινων απωλειών. Από το 2000 μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 515
έντονα καιρικά επεισόδια.

19. 19
Εικ. 11 (METEO.GR, Συχνότητα επεισοδίων λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων ανά νομό της
Ελλάδος, 2000-2020)

20. 20
3.3 Αύξηση κατολισθητικού κινδύνου σε πυρόπληκτες περιοχές μετά από βροχοπτώσεις
Αξιόλογο εύρημα από τη μελέτη του Πίνακα ΙΙ συνιστά η αυξημένη ένταση των δευτερογενών
φαινομένων (κατολισθήσεις, πλημμύρες) και των επεισοδίων (ζημιές, καταστροφές) μετά από
βροχόπτωση σε περιοχές που έχουν πληγεί στο παρελθόν από πυρκαγιές.
Ειδικά στις πυρόπληκτες πλαγιές, η πρόκληση κατολισθήσεων συνεπεία ακραίων βροχοπτώσεων
αυξάνει σημαντικά τον κατολισθητικό κίνδυνο λόγω του συνδυασμού κλίσης και της απώλειας
συνοχής του εδάφους. Αυτό αποδεικνύουν μελέτες στις πυρόπληκτες περιοχές του Κολοράντο και της
Νότιας Καλιφόρνια (S Cannon et al, 2008) όπου μετρήθηκαν πολύ μικρότερα κατώφλια έντασης και
διάρκειας βροχόπτωσης σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο. Η μελέτη παρατηρεί επίσης ότι το
κατώφλι έντασης βροχόπτωσης αυξάνεται μετά από έναν χρόνο μεταπυρικής αναγέννησης της
βλάστησης και απομάκρυνσης των ιζημάτων.
Το εύρημα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τον Ελληνικό χώρο, ο οποίος πλήττεται από
καταστρεπτικές πυρκαγιές κατά την καλοκαιρινή θερμή και ξηρή περίοδο που προηγείται της
περιόδου έντονων βροχοπτώσεων και ακραίων καιρικών φαινομένων.
Ελληνικές μελέτες επίσης ερευνούν την ενισχυτική επίδραση του ιστορικού πυρκαγιάς στην πρόκληση
ρηχών κατολισθήσεων οφειλόμενων σε βροχοπτώσεις, όπως η συγκεκριμένη στη Δ. Ελλάδα (S Lainas
et al, 2021), η οποία παρατηρεί επιπλέον ότι στην περίπτωση των πευκοδασών, η φυσική αναγέννηση
δεν καταφέρνει να αποκαταστήσει την απώλεια της εδαφικής σταθερότητας ακόμη και στα τέσσερα
έτη μετά την πυρκαγιά.
Εικ. 12 Συσχετισμός βροχόπτωσης με πρόκληση κατολισθήσεων σε πυρόπληκτες περιοχές της Ηλείας, έτη 1977-
2019 (S Lainas et al, 2021).

21. 21
Το πέρασμα της κακοκαιρίας Διομήδης τον Δεκέμβριο του 2021 από περιοχές της Ηλείας που είχαν
πληγεί από πυρκαγιές το καλοκαίρι που προηγήθηκε, προκάλεσε εκτεταμένη διάβρωση εδάφους,
κατολισθήσεις και καταπτώσεις καμένων δέντρων (Εικ. 13).
Εικ. 13 Διάβρωση πρανούς σε πυρόπληκτη περιοχή της Ηλείας (Εφημερίδα Πρωινή)

22. 22
Εικ. 14 Η κακοκαιρία Αθηνά τον Οκτώβριο του 2021 προκάλεσε κατολισθήσεις και έντονα
πλημμυρικά φαινόμενα στις καμένες περιοχές της Εύβοιας. (ΒΗΜΑ), (Καθημερινή, Πηγή:ΕΚΠΑ)

23. 23
Εικ. 15 Δορυφορική φωτογραφία από Sentinel-2 μετά τις πλημμύρες και τις κατολισθήσεις στην Κινέτα.
Οι σφοδρές βροχοπτώσεις της κακοκαιρίας Γηρυόνης τον Νοέμβριο του 2019 προκάλεσαν πλημμύρες
και κατολισθήσεις αφήνοντας εκτεταμένες ζημιές σε έργα υποδομής και κατοικίες στην Κινέτα. Η
περιοχή είχε πληγεί ενάμιση χρόνο νωρίτερα από την πυρκαγιά της 23 Ιουλίου 2018. Ο μεγάλος όγκος
υετού που έπεσε σε διάστημα μόλις 2-3 ωρών, σε συνδυασμό με την έλλειψη ριζικού συστήματος από
το καμένο πευκοδάσος άνωθεν της Εθνικής Οδού προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές στο οδικό δίκτυο,
ενώ η συρροή κορμοδεμάτων που δεν είχαν περισυλλεγεί, έφραξε το ρέμα, προκαλώντας υπερχείλιση.
3.4 Φαινόμενα τύπου domino ή cluster – συνεμφάνιση πλημμυρικών φαινομένων
Ενδεικτική στον Πίνακα ΙΙ είναι και η συνεμφάνιση πλημμυρικών και κατολισθητικών φαινομένων. Τα
συνδυαστικά πλημμυρικά και κατολισθητικά φαινόμενα αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης πολλαπλών
δευτερογενών αιτίων καταστροφής (E Destro et al, March 2018).
Τα αλληλοεπαγόμενα αυτά φαινόμενα εμφανίζουν ιδιαίτερη πολυπλοκότητα τόσο ως προς το
μηχανισμό εκδήλωσής τους όσο και ως προς και την αντιμετώπισή τους. Τα μοτίβα τύπου domino που
δημιουργούνται λόγω της κλιματικής αλλαγής τύπου: ακραίες βροχοπτώσεις  κατολισθήσεις &

24. 24
πλημμύρες, ή τύπου cluster (ταυτόχρονη συνδρομή πολλών φαινομένων ή αθροιστικές εκδηλώσεις
ενός τύπου φαινομένου σε συγκεκριμένη περιοχή και συγκεκριμένο χρονικό διάστημα) απασχολούν
τη βιβλιογραφία και εντείνουν τις δυσκολίες των επιχειρησιακών σχεδιασμών αντιμετώπισης.
Μια ευρεία μελέτη που συνδέει την αθροιστική τάση των πλημμυρικών φαινομένων τύπου flash
floods με την κλιματική αλλαγή, χρησιμοποιώντας δεδομένα που συνέλεξε από την Κίνα κατά την
περίοδο 1950-2015 (N Wang, 2021), παρατηρεί ότι τα φαινόμενα αυτά, τα οποία εντοπίζονται κυρίως
στα ανατολικά της χώρας κατά την περίοδο Ιουλίου-Οκτωβρίου, εμφανίζονται όλο και συχνότερα.
Ωστόσο η διάρκειά τους έχει μειωθεί δραστικά τα τελευταία χρόνια, κάτι που πιθανώς μπορεί να
αποδοθεί στα νέα πρότυπα ακραίων βροχοπτώσεων βραχείας διάρκειας, που εκδηλώνονται στο
πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής. Σημειώνει επίσης ότι όταν ένα επεισόδιο συμβαίνει σε μια
συγκεκριμένη περιοχή, αυξάνεται προσωρινά η πιθανότητα συνεμφάνισης (clustering) άλλων
επεισοδίων του ίδιου τύπου ή διαφορετικών φυσικών καταστροφών, στις οποίες
συμπεριλαμβάνονται καταπτώσεις βράχων και κατολισθήσεις. Ως προς την παράμετρο
αθροιστικότητας των φαινομένων η μελέτη χρησιμοποιεί χωροχρονική ανάλυση. Τα ευρήματα
παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω του αναγλύφου της Κίνας το οποίο αποτελείται κατά 70%
από όρη και λόφους.
3.5 Πρόληψη και αντιμετώπιση κατολισθητικών φαινομένων λόγω βροχόπτωσης
Όπως συμπεραίνεται ανωτέρω, η ακριβής χωροχρονική πρόβλεψη κατολισθητικών φαινομένων
καθίσταται πρακτικά αδύνατη λόγω της πολυπλοκότητας και της πολυπαραγοντικότητας των αιτίων.
Η πρόβλεψη κατολισθήσεων λόγω ακραίας βροχόπτωσης αποτελεί ευκολότερη διαδικασία και
συνίσταται στη χρήση κατωφλιών βροχόπτωσης, η υπέρβαση των οποίων συνιστά προειδοποίηση για
κατολισθητικό κίνδυνο. Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης αντλούν δεδομένα από
γεωμορφολογική χαρτογράφηση, από αρχεία με ιστορικό κατολισθήσεων, αισθητήρες, τηλεσκόπηση,
στερεοσκοπικές αεροφωτογραφίες και δορυφορικές εικόνες κ.α., ανάλογα με τον τύπο του
παρακολουθούμενου πρανούς, τα διαθέσιμα μέσα και τις συνθήκες της περιοχής.
Όπως σε κάθε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ο Ενιαίος Ευρωπαϊκός Αριθμός Κλήσης Έκτακτης Ανάγκης
112 ενεργοποιείται και για την προειδοποίηση των πολιτών σχετικά με τον κίνδυνο κατολισθήσεων.
Στην Αμερική ισχύει το «αντίστροφο 911» ενώ προσπάθειες έγιναν προσφάτως για να εφαρμοστεί και
το -αμφιλεγόμενο ωστόσο- «προεδρικό alert». Σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι, η
τοπική κοινότητα αναλαμβάνει δράση ενημέρωσης με αυτοσχέδια μέσα. Αυτή είναι η περίπτωση
χωριού στα Ιμαλάια, όπου οι βροχομετρήσεις γίνονται με κουβά από τους ίδιους τους κατοίκους και ο
πληθυσμός ειδοποιείται από τοπικό αξιωματούχο μέσω Whatsapp.
Στα έργα πρόληψης/ανάσχεσης κατολισθήσεων λόγω παρουσίας νερού συμπεριλαμβάνονται η
επιφανειακή αποστράγγιση με αύλακες συλλογής ομβρίων υδάτων, με διαμόρφωση και ελάφρυνση
του πρανούς, φυτοκάλυψη, φόρτιση, αντιστήριξη, φρεζάρισμα-απολέπιση ή και μεταθέσεις τεχνικών
έργων σε ασφαλέστερες τοποθεσίες.

25. 25
Συχνές κατολισθήσεις με αποκόλληση χωμάτινων όγκων και βράχων προκαλούνται από έντονες
βροχοπτώσεις στα τεχνητά και ιδιαίτερα επικλινή πρανή της διώρυγας της Κορίνθου, με σοβαρότερη
στις 26/2/2018. Οι έρευνες για την πρόληψη των κατολισθήσεων στην περιοχή έως τώρα περιορίζονταν
στο τμήμα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Τον Νοέμβριο 2021 εκπονήθηκε έρευνα στο
υποθαλάσσιο τμήμα με το ωκεανογραφικό σκάφος του ΕΛΚΕΘΕ «Αιγαίο». Αποδείχθηκε ότι το
πρόβλημα δεν ξεκινάει από τον υποθαλάσσιο χώρο, αλλά εντοπίζεται στο πάνω μέρος της πλαγιάς
εκατέρωθεν της Διώρυγας. Κρίνονται απαραίτητα τα υποστηρικτικά έργα στα πρανή για την πρόληψη
νέων κατολισθήσεων, ενώ προτάθηκε και τοποθέτηση συστήματος προειδοποίησης με χρήση
αισθητήρων. Η έναρξη των εργασιών αποκατάστασης αποφασίστηκε για τον Ιανουάριο 2022
(Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας, ΕΛΚΕΘΕ)
Εικ. 16 Συστήματα προειδοποίησης κατολισθήσεων στη διώρυγα της Κορίνθου.

26. 26
Το Γεφύρι της Πλάκας στον ποταμό Άραχθο είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά και ιστορικά μνημεία της
Ηπείρου. Τον Φεβρουάριο του 2015, το τόξο και το ανατολικό τμήμα του πέτρινου γεφυριού
κατέρρευσαν ύστερα από μεγάλη καταιγίδα και υπερχείλιση του ποταμού (Europa Nostra, 2021).
Την επόμενη μέρα κλιμάκιο του υπουργείου Υποδομών μετέβη στην τοποθεσία και αποφάσισε την
ανακατασκευή της γέφυρας, η οποία είχε υποστεί ζημιές και παλαιότερα, το 2007, εξαιτίας ισχυρών
βροχοπτώσεων.
Εικ. 17, 18 Γεφύρι Πλάκας. Έργα ανακατασκευής μετά από κατολίσθηση λόγω βροχοπτώσεων (Φωτό
από προσωπικό αρχείο).
Τη μελέτη ανακατασκευής ανέλαβε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο με διεπιστημονική ομάδα. Το
έργο αποκατάστασης της γέφυρας βραβεύτηκε από την Europa Nostra το 2021.

27. 27
4. Συμπεράσματα
Το σύνολο της βιβλιογραφίας αναφέρει τις βροχοπτώσεις ως τον συχνότερο παράγοντα έναυσης των
κατολισθήσεων.
Το μοτίβο υετού υψηλής έντασης / βραχείας διάρκειας αναγνωρίζεται ως φαινόμενο που ενισχύεται
από την κλιματική αλλαγή του πλανήτη και αυξάνει τον κατολισθητικό κίνδυνο σε ορεινές περιοχές.
Τα ακραία κλιματικά και υδρολογικά φαινόμενα παρουσιάζουν διαφορετικό πρότυπο συχνότητας,
έντασης, διάρκειας ανά περιοχή του πλανήτη και σαφείς διαφοροποιήσεις στη Βόρειο Ευρώπη σε
σχέση με τη Νότια, τις χώρες τις Μεσογείου και τον Ελληνικό χώρο.
Τα κατολισθητικά φαινόμενα θα αυξάνονται συνεχώς συναρτήσει της αύξησης των ακραίων
βροχοπτώσεων και υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής.
Τα κατώφλια βροχόπτωσης συνιστούν ένα αποτελεσματικό μέσο εκτίμησης του κατολισθητικού
κινδύνου, ενώ η ακριβής χωροχρονική πρόβλεψη κατολισθητικών φαινομένων με βάση την κλιματική
αλλαγή δεν καθίσταται εφικτή, λόγω πολυπλοκότητας των εμπλεκόμενων παραγόντων.
Οι κατολισθήσεις που προκαλούνται από βροχοπτώσεις συνεμφανίζονται με πλημμυρικά φαινόμενα
και έχουν την τάση να αθροίζονται χρονικά και τοπικά. Ειδικά σε περιοχές που έχουν πληγεί κατά το
πρόσφατο παρελθόν από πυρκαγιές, αυξάνεται ο κατολισθητικός κίνδυνος λόγω βροχοπτώσεων στο
διάστημα που ακολουθεί.
Η συστηματική παρακολούθηση και ανάλυση των φαινομένων κακοκαιρίας προσφέρει πλούσιο υλικό
προς επεξεργασία το οποίο είναι αξιοποιήσιμο στην έρευνα για τις κατολισθήσεις. Η πρόσφατη
εισαγωγή του δείκτη RPI για την κατηγοριοποίηση των κακοκαιριών στην Ελλάδα που εκδηλώνονται
με ισχυρές βροχοπτώσεις θα αποτελέσει μεταξύ άλλων νέα σημαντική παράμετρο ανάλυσης του
κατολισθητικού κινδύνου. -

28. 28
5. Παραρτήματα
Ακολουθούν αφίσες της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας με πληροφοριακό υλικό και
οδηγίες για τους πολίτες σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης λόγω πλημμυρικών, κατολισθητικών και
ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως εμφανίζονται στον ιστότοπο του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης
& Πολιτικής Προστασίας.
Οδηγίες από την ΓΓΠΠ για προστασία από πλημμυρικά φαινόμενα (ΓΓΠΠ, 2015)

29. 29
Οδηγίες από την ΓΓΠΠ για προστασία από κατολισθήσεις (Πολιτική Προστασία)

30. 30

31. 31
Οδηγίες της ΓΓΠΠ για προστασία από έντονα καιρικά φαινόμενα και καταιγίδες (Πολιτική Προστασία,
2019)

32. 32
6. Βιβλιογραφία
Caine, N. (1980). The Rainfall Intensity - Duration Control of Shallow Landslides and Debris Flows. Geogr. Ann.,
62A, 23-27.
E Destro W Amponsah, E NIkolopoulos, L Marchi, F Marra, D Zoccatelli, M Borga (March 2018). Coupled
prediction of flash flood response and debris flow occurrence: Application on an alpine extreme flood
event. Journal of Hydrology, Volume 558, Pages 225-237.
EM-DAT Emergency Events Database. Classification. Ανάκτηση από https://www.emdat.be/classification
Europa Nostra (2021, May 25). Ανάκτηση από ιστότοπο European Heritage Awards:
https://www.europeanheritageawards.eu/winners/plaka-bridge/
European Commission, Fact Sheet (2013). Living with landslide risk in Europe: Assessment, effects of global
change, and risk management strategies. https://cordis.europa.eu/project/id/226479/reporting.
European Environment Agency (2021, November 18). EEA.EUROPA.EU. Ανάκτηση από
https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/precipitation-extremes-in-europe-3/assessment-
1
HD Skilodimou, GD Bathrellos, E Koskeridou, K Soukis, D Rozos (2018). Physical and Anthropogenic Factors
Related to Landslide Activity in the N Peloponnese, Greece. Land, 7, 85.
International Consortium on Landslides - ICL (2002). Kyoto Symposium. Kyoto: https://icl.iplhq.org/.
Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC (1990). Climate Change The IPCC Scientific Assessment.
Cambridge University Press.
Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC (2019). Special Report Climate Change and Land.
https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2019/11/SRCCL-Full-Report-Compiled-191128.pdf.
Joint Research Centre, EC Hydrological Risk: Landslides. N Casagli, F Guzzetti, M Jaboyedoff, F Nadim, D Petley.
European Commission.
Koukis, Sabatakakis. (2007). Γεωλογία Τεχνικών Έργων. Εκδ. Παπασωτηρίου.
Lainas, S. (2018). Κατολισθήσεις και Βροχοπτώσεις: Παραμετρική εκτίμηση της επικινδυνότητας για κατολίσθηση
στους γεωλογικούς σχηματισμούς της Β. Πελοποννήσου. Πανεπιστήμιο Πατρών.
M Alvioli, M Melillo, F Guzzetti, M Rossi, E Palazzi, J v Hardenberg, MT Brunetti, S Peruccacci ( 2018 ). Implications
of climate change on landslide hazard in Central Italy. Science of the Total Environment, (630) 1528-1543.
M Melillo, MT Brunetti, S Peruccacci, SL Gariano, A Roccati, F Guzzetti (2018). A tool for the automatic calculation
of rainfall thresholds for landslide occurrence. Environmental Modelling & Software, Vol. 105, 230-243.

33. 33
Maurizzio Polemio & Olga Petrucci. (2000). Rainfall as a landslide triggering factor: an overview of recent
international research.
MEGA Channel (2022, Ιανουαρίου 12). Ανάκτηση από megatv.com: https://www.megatv.com?p=580135
METEO.GR (2000-2020). Συχνότητα επεισοδίων λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων ανά νομό της Ελλάδος.
METEO.GR (2000-2022). Weather Cases, Greece, Dynamic Map. https://www.meteo.gr/weather_cases.cfm.
N Sabatakakis, G Koukis, E Vassiliades, S Lainas. (2012). Landslide susceptibility zonation in Greece. Nat Hazards,
65: 523-543.
N Wang, L Lombardo, M Tonini, W Cheng, L Guo, J Xiong (2021). Spatiotemporal clustering of flash floods in a
changing climate (China, 1950-2015). Natural Hazards and Earth System Sciences, NHESS 21, 2109–2124,
2021.
O Hungr, S Leroueil, L Picarelli (2014). The Varnes classification of landslide types, an update. Landslides, 11: 167-
194.
P Lionello & F Giorgi (2007). Winter precipitation and cyclones in the Mediterranean region: future climate
scenarios in a regional simulation. Advances in Geosciences 12, 153-158.
P Panagos, C Ballabio, P Borreli, K Meusburger, A KLik, S Rousseva, M Percec Tadic, S Michaelides, M Hrabalikova,
P Olsen, J Aalto, M Lakatos, A Rymszewicz, A Dumitrescu, S Begueria, C Alewell (2015). Rainfall erosivity in
Europe. Science of the Total Environment, Vol 511, p 801-814.
S Cannon, J Gartner, R Wilson, J Bowers & J Laber. (2008). Storm rainfall conditions for floods and debris flows
from recently burned areas in SW Colorado and S California. Geomorphology, Issue 96, 250-259.
S Lainas, N Depountis, N Sabatakakis (2021). Preliminary Forecasting of Rainfall-Induced Shallow Landslides in the
Wildfire Burned Areas of Western Greece. Land, MDPI, 10, 877 https://doi.org/10.3390/land10080877.
S Segoni, L Piciullo, SL Gariano (2018). A review of the recent litterature on rainfall thresholds for landslide
occurence. Landslides 15, Springer Nature, 1483-1501.
SL Gariano, F Guzzetti (2016). Landslides in a changing climate. Earth-Science Reviews, Vol 162, p 227-252.
Varnes JD (1978). Slope movement types and processes.
WEF (2022). World Economic Forum Risks Report 2022.
https://www3.weforum.org/docs/WEF_The_Global_Risks_Report_2022.pdf.
WMO (2021). World Meteorological Organization Atlas of Mortality and Economic Losses from Weather, Climate
and Water Extremes (1970–2019). No. 1267 https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=10902.
WMO (2021, August 31). World Meteorological Organization. Ανάκτηση από wmo.int:
https://public.wmo.int/en/media/press-release/weather-related-disasters-increase-over-past-50-years-
causing-more-damage-fewer

34. 34
Y Hong, RF Adler (2008). Predicting global landslide spatiotemporal distribution: Integrating landslide
susceptibility zoning techniques and real-time satellite rainfall estimates. International Journal of
Sediment Research, 23, 249-257.
ΑΠΕ (2021, Οκτωβρίου 16). Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. Ανάκτηση από amna.gr:
https://www.amna.gr/home/article/593635/Plimmurika-fainomena-kai-katolisthiseis-apo-tin-kakokairia-
se-Agrinio-kai-Mesologgi
ΑΠΕ (2021, Νοεμβρίου 29). Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. Ανάκτηση από amna.gr:
https://www.amna.gr/home/article/604815/Problimata-apo-tin-kakokairia-se-peiro-kai-Trikala---
Kataptoseis-brachon-stin-Karditsa
ΑΠΕ (2022, Ιανουαρίου 11). Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων. Ανάκτηση από amna.gr:
https://www.amna.gr/home/article/614944/Perissotera-apo-340-chiliosta-brochis-epesan-sto-Pilio-
mesa-se-mono-16-ores---Schedon-osi-stin-Athina-se-ena-chrono
ΓΓΠΠ Πολιτική Προστασία. Ανάκτηση από civilprotection.gr: https://www.civilprotection.gr/el/katolisthiseis-
kathiziseis
ΓΓΠΠ (2015). Πολιτική Προστασία. Ανάκτηση από civilprotection.gr:
https://www.civilprotection.gr/sites/default/gscp_uploads/floods_new_tree_2015_out_0.pdf
ΓΓΠΠ (2019). Πολιτική Προστασία. Ανάκτηση από civilprotection.gr: https://www.civilprotection.gr/el/entona-
kairika-fainomena
ΕΜΥ (2022, 01 10). Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία. Ανάκτηση από ΕΜΥ.GR:
http://www.emy.gr/emy/el/warning/weather_warnings_html?type=EDKF&number=1&language=gr
Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής ΤτΕ. (2011). Μεταβολες σε Ένταση και Κατανομή
ΦυσικώνΚαταστροφών. Τράπεζα της Ελλάδος.
Εφημερίδα Πρωινή
ΠΣ (2022, Ιανουαρίου 12). Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδος. Ανάκτηση από fireservice.gr:
https://www.fireservice.gr/el_GR/-/energeies-tou-pyrosbestikou-somatos-gia-ten-antimetopise-
synepeion-meta-ten-ekdelose-entonon-kairikon-phainomenon-apo-o-06-00-11-01-2022-eos-06-30-12-
Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης & Πολιτικής Προστασίας. Ανάκτηση από civilprotection.gr:
https://www.civilprotection.gr/el/katolisthiseis-kathiziseis
Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης & Πολιτικής Προστασίας. Ανάκτηση από CIVILPROTECTION.GR:
https://www.civilprotection.gr/el/katolisthiseis-kathiziseis
Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης & Πολιτικής Προστασίας (2022, Ιανουαρίου 11) Ανάκτηση από civilprotection.gr:
https://www.civilprotection.gr/el/simantika-themata/kakokairias-diomidis-nea-syskepsi-sto-ypoyrgeio-
klimatikis-krisis-kai-politikis