1. Úttekt á fjarkennslu í framhaldsskólum
Sólveig Jakobsdóttir, dósent soljak@hi.is
Þuríður Jóhannsdóttir, lektor, thuridur@hi.is
RANNUM - Menntavísindasviði HÍ
Unnið fyrir mennta- og menningarmálaráðuneytið
vorið 2010
Menntakvika 2010
2. Úttekt
• Miðast við að svara ákv. spurningum; leggja fram
rökstuddar og raunhæfar tillögur til úrbóta
• Beinist að FÁ, VÍ og VMA (75% fjarnema þar)
• Gögn frá vori 2010: 991 nemum og 127 kennurum
(kannanir); 6 stjórnendum (viðtöl), 36 námskeiðsvefjum
(úttekt skv. alþjóðlegum gæðaviðmiðum iNACOL)
• Skýrsla
• Sólveig Jakobsdóttir og Þuríður Jóhannsdóttir. (2010). Úttekt á fjarkennslu í
framhaldsskólum. Reykjavík: RANNUM og SRR Háskóla Íslands.
http://bella.mrn.stjr.is/utgafur/fjarnam_uttekt_2010.pdf
Menntakvika 2010
4. 1. Er fjarnámið í samræmi við gildandi
aðalnámskrá framhaldsskóla (2004)?
• Já – þessir þrír skólar bjóða áfanga í fjarnámi sem eru í
samræmi við skilgreinda áfanga á þeim brautum
framhaldsskólans sem hver skóli býður fram nám á.
• Fjarnámið hefur þróast í samræmi við áætlun/stefnu
menntamálaráðuneytisins.
– Forskot til framtíðar (2001): dreifnám eflt svo nemendur geti
stundað fjölbreytt nám óháð búsetu.
– Áræði með ábyrgð (2005):„stuðlað verði að frekari þróun
dreifmenntunar þar sem nám verður óháð stað og stund.“
Menntakvika 2010
5. Fjarnemar: dreifing á skóla (fjöldi)
30
25
20
15
FÁ
10 VÍ
5 VMA
0
Kvennó
Fhus
FÍV
IH
MÍ
MH
MA
MK
Flens
Flaug
FAS
MB
ME
MS
ML
FMOS
MR
FSN
FSU
FB
FÁ
FSS
FG
Hraðbraut
Tækniskólann
FNV
VMA
Iðnskólinn
FVA
VÍ
BHS
VA
MTröll
30 25%
25
20
15 10% 10%
10 8%
5 1,3%
0
Fjarnám í öðrum Dagskóla í sama Dagskóla í öðrum Háskóla Grunnskóla
framhaldsskóla skóla skóla
Menntakvika 2010
6. 2. Hvernig er námið skipulagt með
tilliti til samspils við dagskóla?
• Fjarnámið er yfirleitt skipulagt í nánu samspili við
dagskólanámið. Sömu námskröfur eru gerðar og stuðst
við sömu kennslubækur og prófin eru sambærileg.
• Faggreinadeildir bera faglega ábyrgð á sínum greinum í
FÁ og VÍ og þar eru almennt sömu kennarar í fjarkennslu
og dagskólakennslu.
• Í VMA eru fleiri fjarkennarar utan skólans og þeir eru ekki
endilega í samstarfi við fagdeildir sem ekki bera sem
slíkar faglega ábyrgð á fjarkennslu.
Menntakvika 2010
7. 3. Hvernig er námsframboðið?
Skóli Fjöldi Allir með Sérstaða
áfanga
FÁ 120-130 Stúdentsbraut Heilbrigðisbraut
VÍ 150 Stúdentsbraut Verslunarbraut
VMA 120-130 Stúdentsbraut Sjúkraliðabraut
Iðnnámsbraut
Meistaraskóli iðnsveina
Menntakvika 2010
8. 4. Hvaða hópar stunda fjarnám?
• Mjög breiður hópur!
• Meirihlutinn er konur (66%). Meðalaldur 24-29;
Búseta víða á landinu og erlendis (tafla 3 bls.11).
Töluverður hópur svarenda (22%) úr dreifbýli án
framhaldsskóla í sama pnr. 60
51
50
40
33 32
% 30 25
20 18
20 15 16
13
9 7 9 8 10 9 8
10 5 5 5 4
0
0
15 og 16-20 21-25 26-30 31-40 41-50 51 og
yngri eldri
FÁ VÍ VMA
Menntakvika 2010
9. 5. Hver er þörfin fyrir fjarnám?
• Mikill fjöldi fjarnema skráður (3228 á vorönn 2010) = mikil eftirspurn
og því væntanlega þörf. Meirihluti nemendanna (ekki síst konur)
metur þörf sína fyrir fjarnám mikla/mjög mikla; telur það hafa mikið
hagnýtt og menntunarlegt gildi. Yngsti hópurinn, 15 og yngri, telur
síður þörf.
• Dreifing nemenda um allt landið, langflesta framhaldsskóla og mjög
marga grunnskóla sýnir að mikil þörf er á að veita aðgengi að
menntun með sveigjanlegum hætti eins og gert er með fjarnáminu.
• Aðstæður margra nemenda eru þannig að þeir hafa greinilega þörf
fyrir mikinn sveigjanleika í námi s.s. vegna vinnu með námi,
fjölskylduaðstæðna og barna, veikinda, og félaglegra ástæðna.
Menntakvika 2010
10. Ástæður fyrir fjarnámi
Aldurshópur (N) Meginástæður (% sem velja)
Grunnsk. (95) Flýta fyrir sér í náminu (70)
16-20 (340) Vantar einingar (44),
sveigjanleiki í tíma, þægilegt (35), flýta fyrir sér (31)
21-25 (216) Vantar áfanga (56), sveigjanleiki í tíma (48), þægilegt (40)
Hægt að stunda nám með vinnu (40), sveigjanleiki í staðs. (38)
26-40 (191) Hægt að stunda með vinnu (57), sveigjanleiki í tíma (55)
Vantar áfanga (52), sveigjanleiki í staðs. (43), þægilegt (43),
Bæta við þekkingu (40), heimavinnandi v. fjölsk (37)
41-50 (94) Hægt að stunda með vinnu (66), bæta við þekkingu (57)
þægilegt (41), vantar áfanga (39), sveigjanl. í staðs. (35)
51+ (50) Bæta við þekkingu (80), hægt að stunda með vinnu (66)
Þægilegt (50), sveigjanl. í tíma (46), sveigjanl. í stðast. (32)
Menntakvika 2010
11. 6. Hvernig hentar námið mismunandi
hópum?
• Fólki finnst yfirleitt fjarnámið henta sér vel/mjög vel og stórum hluta
fjarnema finnst þægilegt að stunda fjarnám.
• Aðeins um 5% telja að henti sér illa/mjög illa, flest af þeim yngra fólk,
<25)
• Kennarar telja að að aldurshópnum 21-40 henti sérstaklega vel að
stunda fjarnám.
Menntakvika 2010
12. 7. Eru gæði sambærileg við dagskóla?
Hver eru viðhorf til gæða?
Mynd 2. Ánægja/óánægja 45
40 35
41 39
fjarnema með fjarnám og nám 35
30 27 29
í dagskóla þegar á heildina er 25 20
20
litið. Hlutfall (%) sem velur 15
10
hvern möguleika. 5
3 4
1 1
0
Mjög Ánægð(ur) Misjöfn Óánægð(ur) Mjög
ánægð(ur) reynsla óánægð(ur)
Fjarnám Dagskóli
100
Mynd 5. Samanburður 90
80
nemenda á dagskólanámi og 68 66
57
60 55
50
fjarnámi varðandi gæði % 36
40
nokkurra þátta (hlutfall sem 23 26
18
27 26
18
20 14
velur hvert svar). 9 8 8
2
0
Námsefni Kennsla Samskipti við Samskipti Stjórn á eigin Námsmat
kennara nemenda námi
Miklu betra/betra í dagskóla Svipuð gæði Miklu betra/betra í fjarnámi
Menntakvika 2010
13. Dæmi um umsagnir
Skóli Jákvætt Upp og ofan Neikvætt
FÁ ..mér líkaði svo rosalega vel við Ármúla „Er í tveimur áföngum í fjarnámi, er mjög „Sjúklega leiðinlegt þannig að
að ég er að hugsa um að verða stúdent ánægð með námsfyrirkomulag og kennslu í maður dettur oft aftur úr. „
þaðan frekar en frá Framhaldskólanum öðrum áfanganum en mjög óánægð í (kk. 16-20)
í X. Svo vel hefur mér líkað að vera í hinum.“ (kvk. 21-25 ára)
fjarnámi hjá ykkur. Takk fyrir allt! „
(kvk. 16-20 ára)
Mér líður bara eins og þið viljið að „fjarnámsstjórinn í Versló er einstaklega góð í „Ég almennt mjög óánægð
VÍ manni gangi vel, og þó svo að það séu samskiptum þegar einhver vandamál hafa komið með fjarnámskennsluna í
upp. Kennarar fjarnámsins eru mjög misjafnir í
eflaust 1000 nemendur í fjarnámi Versló! Námsgögnin eru óljós,
samskiptum, sumir svara alltaf strax og sýna
virðist ég skipta máli, ég er ekki bara áhuga en aðra rétt sér maður inni á vefnum í
kennarinn svarar ekki
einhver ein lítil baun í poppskál, eins kringum próf“ (kvk. 51+) fyrirspurnum, gefur ekki úr
og í skóla X og Y (kvk. 16-20) verkefnum.“ (kvk. 16-20)
af þeim skólum sem ég hef stundað fjarnám Finnst maður stundum vera svolítið "á hakanum" Alger vonbrigði með
VMA við finnst mér Verkm.sk. Ak langbestur hvað hjá sumum kennurum sem trassa lengi að svara kennsluna. Engar útskýringar,
varðar skipulag, samband við fjarnámsstjóra, manni. (kvk. 16-20)
hjálp eða persónuleg
skrifstofu og kennara. (kvk. 51+)
Bæta þarf kennslubréf töluvert. (kk. 16-20)
samskipti við kennara eða
aðra nemendur. (kk. 26-30)
Menntakvika 2010
14. 7. Eru gæði sambærileg við dagskóla?
Hver eru viðhorf til gæða?
• Skólastjórar og stjórnendur fjarnáms telja að gæði fjarnámsins séu
sambærileg við dagskólanám og fjarnámið síst léttara og bæði
nemendur og kennarar eru jákvæðir í mati á fjarnáminu. Mikill
meirihluti nemenda og kennara er ánægður með fjarnámið.
• Prófin eru sambærileg til að tryggja að gæðin séu sambærileg.
• Meirihluti fjarnema telur að námsmat í fjarnámi sé gott eða mjög gott
og að það sé svipað að gæðum í dagskóla og fjarnámi.
• Um helmingur nemenda taldi námsárangur sinn svipaðan í dagskóla
og fjarnámi. Meirihluti kennara telur námsárangur sambærilegan.
• Meira en helmingur nemenda taldi að þeir hefðu meiri stjórn á eigin
námi í fjarnámi en rúmum fjórðungi fannst það svipað.
Menntakvika 2010
15. 7. Eru gæði sambærileg við dagskóla?
Hver eru viðhorf til gæða?
• Meirihluti nemenda telur kennslu betri í dagskóla, fjórðungi fannst
þetta svipað, lítill hluti taldi fjarnámið betra.
• Rúmlega helmingi kennara fannst kennsla sín svipuð í dagskóla og
fjarnámi; tæpum helmingi fannst hún betri eða miklu betri í dagskóla.
• Bæði nemendur og kennarar telja að námsefni í fjarnámi sé gott og
nemendur telja það nokkuð svipað að gæðum og í dagskóla.
• Meirihluti nemenda og kennara telja dagskólanám almennt betra en
fjarnám hvað varðar samskipti nemenda og kennara.
• Meirihluti nemenda segir samskipti nemenda í fjarnámi vera mj. lítil
eða lítil, langflestir nemenda telja þau betri/miklu betri í dagskóla.
• Meirihluti kennara segir samskipti milli fjarkennara vera mjög lítil/lítil.
Menntakvika 2010
16. 8. Hvernig eru kennsluhættir og
námsgögn í námi á netinu?
• Kennslubækur og kennslubréf frá kennurum algengasta námsefnið.
• Tenglar í námsefni á netinu mikið notaðir til að vísa á efni.
• Notkun hljóð- og myndefnis (skjáupptökur, kvikmyndabútar,
talglærur o.þ.h.) er ekki mikið notað en mest í VÍ.
• Flestir kennarar segjast gefa nemendum endurgjöf á verkefni sem
unnin eru á önninni í formi einkunna.
• Meirihluti kennara gefa persónulega endurgjöf á verkefni.
• Tæpur helmingur kennara segja að nemendur fái tækifæri til að
vinna að sjálfstæðum verkefnum.
• 20-30% kennara segja nemendur fá tækifæri að velja milli verkefna.
• Marktækur munur á skólum hvort nemendur hafa tækifæri til að fara
mishratt í gegnum námsefnið mest í VÍ, tölvuert í FÁ minna í VMA.
Menntakvika 2010
17. 8. Hvernig eru kennsluhættir og
námsgögn í námi á netinu? Frh.
• Gagnvirk krossapróf fyrir sjálfsmat nemenda eru mikið notuð mest í
FÁ en um helmingur kennara í VÍ og MA nota þau.
• Þátttaka í umræðum er lítið notuð sem liður í námsmati en þó mælist
marktækur munur á milli skóla þar sem í FÁ kennarar nota meira.
• Matstæki til að búa til gagnvirk próf er mest notaða verkfærið í
kennslukerfinu (ef frá er talinn einkapóstur til samskipta).
• Kennarar nota kennslukerfið vel í sambandi við skipulag og til að
gefa nemendum tækifæri til æfinga og sjálfsprófa.
• Almennt lítil samskipti. Um helmingur kennara segist þó setja upp
umræðusvæði. Mjög lítið um að gert sé ráð fyrir samvinnu nemenda.
• Betur virðist þurfa að huga að samvinnu, samræðum og þáttum sem
efla samkennd og samhjálp nemenda.
Menntakvika 2010
18. 9.Hvernig er háttað starfsþróun kennara?
• Helmingur kennara hefur engan formlegan undirbúning úr
kennaranámi f. fjarkennslu, tæpur helmingur tekið einhver námskeið.
• Um 25% kennara hefur reynslu af að vera fjarnemar í kennaranámi.
• Kennarar hafa yfirleitt aðgang að leiðsögn og tækniaðstoð varðandi
fjarkennsluna í skólanum, síst þó VMA kennarar.
• Meirihluti kennara hefur átt kost á námskeiði um fjarkennslu áður en
kennsla hófst, færri í VMA en í hinum skólunum og ánægja með slík
námskeið mælist mest í FÁ.
• Meirihluti kennara nýtir sjálfsnám og stuðning frá skóla og
samkennurum til að byggja upp fjarkennslu sína.
Menntakvika 2010
19. 10. Hversu mikið er brottfall?
• Í VMA hefur brottfall verið minnst en þar var 27% brottfall á vorönn
2010 sem var óvenju mikið.
• Í FÁ var brottfall 33% á vorönn 2010 sem var óvenju lítið.
• Í VÍ hefur brottfall almennt verið um 40% og var það á vorönn 2010.
• Ekki er víst að þessar tölur séu sambærilegar þar sem aðferðir sem
notaðar eru við útreikning brottfalls eru ekki alls staðar eins.
• Nemendur gefa oftast þá ástæðu fyrir að hafa sagt sig úr áföngum
að þeir hafi verið í of mikilli vinnu með náminu og að þeir hafi skráð
sig í of marga áfanga. Erfitt námsefni og of mikið álag í áfanganum
eru líka ástæður fyrir að nemendur hætta. Lítill hluti (16%) nefnir að
skipulag áfangans hafi ekki verið gott.
Menntakvika 2010
20. 11. Hver er kostnaður við fjarnám?
• Erfitt er að aðgreina kostnað við fjarkennslu frá almennri þjónustu
skólanna nákvæmlega. Kennslukostnaður er stærsti liðurinn.
• Kennslukostnaður á hverja einingu í fjarnámi er um um 10.000 í FÁ
um 13.000 kr. í VÍ og um 20.000 kr í VMA.
• Hópastærð hefur áhrif á kostnað í VÍ og FÁ þar sem stórir hópar eru
hagkvæmari en litlir dýrari. Í VMA skiptir hópastærð ekki máli þar
sem kennarar frá greitt fyrir hvern nemanda sem þeir kenna.
• Kjarasamningar hafa ekki verið gerðir við Kennarasamband Íslands
um fjarkennslu heldur gerir hver skólinn samning við sína kennara.
Samningar FÁ og VÍ eru sambærilegir en í VMA er útfærsla
samnings með öðru móti.
Menntakvika 2010
22. Styrkleikar fjarnámsins
• Mikil jákvæðni í garð fjarnáms er áberandi meðal allra hópa
• Kemur til móts við mismunandi þarfir stórs nemendahóps
• Grunnskólanemendur hafa átt kost á að taka áfanga
• Nemendur í dagskóla geta flýtt fyrir sér eða unnið upp.
• Möguleiki til að taka áfanga getur dregið úr brottfalli.
• Auðveldara að taka upp þráðinn ljúka námi með vinnu/öðru.
• Miðaldra/eldra fólk hefur nýtt tækifæri til að sækja sér menntun.
• Hægt er að bjóða fólki að taka fjarnám óháð búsetu.
• Fólk sem vegna aðstæðna, t.d. veikinda á ekki heimangengt.
• Nemendur geta sett saman námið eftir sínum þörfum.
• Nemendum býðst í meira mæli að hafa stjórn á eigin námi í fjarnámi.
Menntakvika 2010
23. Veikleikar fjarnámsins
• Líklega of lítil samskipti á milli nemenda og kennara og allt of lítil
nemenda sín á milli. Tækifæri tölvusamskipta eru vannýtt.
• Nemendur virðast fá of lítil tækifæri til að ráða ferðinni í námi sínu,
s.s. að velja sér verkefni, og ráða hraða yfirferðar.
• Kennsla í munnlegri færni í tungumálum sums staðar vanrækt.
• Seint gengið að þróa kennsluhætti í stærðfræði sem skila árangri.
• Verklegar tilraunir í raungreinum hafa víða orðið útundan.
• Meirihluti nemenda og kennara telur dagskólanámið betri kost en
fjarnámið þegar þeir eru beðnir að bera saman gæði nokkurra þátta.
• Þróun fjarnáms sem hluta af skólaþróun er misvel sinnt í skólunum
• Ekki til neinn kjarasamningur við Kennarasamband Íslands
Menntakvika 2010
24. Ógnanir
• Mikill niðurskurður til skólanna, einkum varðandi fjarnám
• Bitnað einna mest á grunnskólanemum. Mikil eftirsjá að þeim hópi,
duglegir nemendur skila sér vel til prófs, standa sig vel;
samvinnuverkefni milli skólastiga - í takt við stefnu (fljótandi skil).
• Áhyggjur af aldrinum 20-30+ , nemar sem hafa flosnað úr skóla en
vilja taka upp þráðinn. Hluti af vandamáli (mikið brottfall úr frhsk).
• Sumir hafa áhyggjur af því að stjórnvöld setji samræmdar reglur um
skipulag og framkvæmd fjarnáms sem muni geta kæft frumkvæði.
• Ný námsskrá fyrir framhaldsskóla - gerir ráð fyrir að hver skóli geti
skapað sér sína sérstöðu gæti gert erfiðara um vik.
• Þörf á að vera vakandi fyrir svindli, tryggja netöryggi, vinna með
netsiðferði
Menntakvika 2010
25. Tækifæri til þróunar
• Þróun tækni einkum varðandi hljóð- og myndsendingar á netinu.
• Þróun fjarnámsins sem hluta af starfsemi framhaldsskóla
• Samvinna við háskóla sem sjá um kennaramenntun um starfsþróun.
• Samvinna skóla um þróun fjarnámsformsins býður upp á tækifæri til
að miðla reynslu og hugmyndum.
• Aukið samstarf við símenntunarstöðvar á landsbyggðinni gæti styrkt
þátttöku dreifbýlisfólks í fjarnámi.
• Mikilvægi þess að þróa upplýsingalæsi nútímafólks ofarlega á baugi.
• Ör þróun í opnum og ókeypis hugbúnaði gæti verið leið til að gera
fjarnámið hagkvæmara og þyrfti að huga að því ekki síst á
niðurskurðartímum.
Menntakvika 2010
26. Viðbrögð frá skólum og
ráðuneyti
Í kjölfar þessarar úttektar...
Menntakvika 2010
27. • Samskipti /sveigjanleiki. “Þitt • Breyta veikleikum í styrkleika
nám þegar þér hentar.” Kjörorð (tungumál, stærðfræði o.fl.)
okkar frá upphafi. Allt námsefni • Verkefni/próf opin frá upphafi
aðgengilegt frá upphafi. getur verið bæði plús og mínus
• Fjarnám fyrir alla. enda nemendahópurinn
• Nýr kjarasamningur/aukin ólíkur.
tenging við starfshlutfall • Samstarf við aðra skóla býður
kennara skólans. upp á möguleika, t.d. faglega
• Fróðlegt væri að sjá ráðgjöf, umsýslu, skráningu,
niðurstöður á mati einstakra hugbúnaðarþekkingu o.þ.h.
áfanga. • Varast of mikla miðstýringu!
• Bera saman við dagskóla
(brottfall, meðaleinkunnir).
21.10.2010 FÁ / SHH
28. • Skólinn er ánægður með þá faglegu úttekt sem
gerð var á fjarkennslu á framhaldsskólastigi sl. vor
• Eftir sem áður mun skólinn leggja mikla áherslu á
þróun fjarkennslu og þá sérstaklega:
– Gerð rafræns námsefnis
– Menntun fjarkennara
• Meiri samvinna við háskóla varðandi símenntun
kennara væri æskileg
29. • Úttekt þótti fróðleg, henni fagnað. Gott að fá samanburð við aðra
skóla
• Virðist sem nemendur í öllum skólunum séu ánægðir með þá
þjónustu og kennslu sem þeir fá.
• Hefði verið betra að hafa fleiri áfanga inni (tekna út).
• Munu nota niðurstöður ásamt öðrum gögnum til að endurskoða
verklag og vinnuframlag nemenda og kennara í fjarnámi
• Haft að leiðarljósi að leyfa kennurum að ráða hvort þeir kenni
áfangann í gegnum tölvupóst. Verði fjarkennsla skipulögð miðlægt í
framtíðinni er eðlilegt að allir séu að vinna í sama umhverfi og sama
viðmiðun sé um vinnuframlag og vinnubrögð.
Menntakvika 2010
30. Mennta- og
menningarmálaráðuneyti
• Samstarfsnefnd um fjarnám í framhaldsskólum hefur
notað niðurstöður skýrslu í sinni vinnu (óbirt skýrsla)
• Hugmyndir um breytingar á fjarnámi í framhaldsskólum –
kynntar og ræddar á samstarfsnefndar-fundi
framhaldsskólanna (þri. 12.okt.)
• Áframhaldandi vinna að móta og koma á formlegu
samstarfsneti framhaldsskólanna um fjar- og dreifnám
• Árið 2010 50% niðurskurður á fjarnámi, 2011 enginn
sérstakur niðurskurður á fjarnámi, flatur á framhald
Menntakvika 2010
