E news-january-2018-final

1. สท. กับภารกิจในพื้นที่เขตนวัตกรรมระเบียงเศรษฐกิจภาคตะวันออก (EECi)
15
มกราคม 2561
1
สถาบันการจัดการเทคโนโลยีและนวัตกรรมเกษตร (สท.) เป็นอีกหน่วยงานที่ดาเนินกิจกรรมในโครงการเขต
นวัตกรรมระเบียบเศรษฐกิจภาคตะวันออก (EECi) โดยการนาความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และนวัตกรรม
สนับสนุนและส่งเสริมเพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตของเกษตรกรและชุมชน
ในช่วงที่ผ่านมา สท. ได้ลงพื้นที่พบปะกลุ่มเกษตรกร ชุมชน หน่วยงานท้องถิ่น และหน่วยงานภาครัฐที่เกี่ยวข้อง
เพื่อรวบรวมข้อมูลและสร้างความร่วมมือในการทางานร่วมกัน จากการลงพื้นที่ดังกล่าว สท. ได้โจทย์ความต้องการ
จากเกษตรกร/ชุมชนทั้งในเรื่องการแก้ปัญหาโรคพืชในการเพาะปลูกพืช การปศุสัตว์ การเพิ่มปริมาณและคุณภาพ
ผลผลิต การใช้เทคโนโลยีช่วยบริหารจัดการการเพาะปลูก-ฟาร์ม การแปรรูปผลผลิต การเชื่อมโยงตลาดให้กลุ่ม
เกษตรกร เป็นต้น
สท. ได้กาหนดแผนการดาเนินงานในปี 2561xภายใต้ภารกิจหลักของ สท. 4 ด้าน คือ การจัดการความรู้ การ
ถ่ายทอดเทคโนโลยี การพัฒนาบุคลากร และการเชื่อมโยงสู่ตลาด โดยเทคโนโลยีที่ สท. จะถ่ายทอดให้กลุ่มเกษตรกร
อาทิ โรงเรือนปลูกพืชอัจฉริยะ โรงเรือนคัดเลือกแสง สถานีตรวจวัดอากาศ ระบบเซนเซอร์ควบคุมการให้น้า การใช้
สารชีวภัณฑ์ การจัดการดิน ปุ๋ย การแปรรูป เป็นต้น ซึ่งกลุ่มเกษตรกร/ชุมชน ที่ สท. ทางานด้วย เช่น กลุ่มผู้ปลูก
ทุเรียน อ.วังจันทร์ จ.ระยอง กลุ่มมังคุดแปลงใหญ่ อ.เขาคิชกูฎ จ.จันทบุรี กลุ่มพืชผักปลอดภัย อ.คลองหาด
จ.สระแก้ว ศูนย์การเรียนรู้เกษตรชุมชนหนองยาว อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชิงเทรา เป็นต้น
จากแผนการดาเนินงานดังกล่าว สท. ได้เริ่มกิจกรรมถ่ายทอดความรู้และเทคโนโลยีให้กลุ่มเกษตรกร ดังเช่น
ที่สวนทุเรียนบัวแก้วของคุณสมบูรณ์ งามเสงี่ยม ต.วังจันทร์ อ.วังจันทร์ จ.ระยอง ซึ่งพร้อมให้สวนทุเรียนของตนเป็น
ศูนย์เรียนรู้การใช้เทคโนโลยีเซนเซอร์เพาะปลูกสวนทุเรียน โดยเฉพาะการควบคุมการให้น้าในแต่ละช่วงการ
เจริญเติบโต ซึ่งเป็นปัจจัยสาคัญของการปลูกทุเรียน สท. จึงได้ร่วมกับศูนย์เทคโนโลยีไมโครอิเล็กทรอนิกส์ (TMEC) นา
เทคโนโลยี IoTx(InternetxofxThing)xพัฒนาเป็น “ระบบติดตามสภาวะแวดล้อมและให้น้้าทุเรียน” โดยใช้เซนเซอร์
ตรวจจับความชื้นในดิน อากาศและอุณหภูมิ ร่วมกับระบบประมวลผลเพื่อวิเคราะห์และให้น้าตามความต้องการของ
พืชและสภาวะแวดล้อม ลดปัญหาการการขาดน้าและให้น้ามากเกินไป ลดต้นทุนแรงงาน ลดปัญหาการแย่งทรัพยากร
น้าจากปัญหาภัยแล้ง และควบคุมผลผลิตไม้ผลให้มีคุณภาพ
ทั้งนี้เมื่อวันที่ 25 มกราคมที่ผ่านมา ดร.สุวิทย์ เมษินทรีย์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวิทยาศาสตร์และ
เทคโนโลยี ได้เยี่ยมชมการใช้เทคโนโลยีเซนเซอร์ดังกล่าวที่สวนทุเรียนของคุณสมบูรณ์

2. 2

3. ห้องปฏิบัติการวิจัยร่วมทางธรรมชาติวิทยาป่า
พรุและป่าดิบชื้นฮาลา-บาลา (Peat Swamp and
Rain Forest Research Station) เป็นหน่วยงานภายใต้
หน่วยปฏิบัติการวิจัยร่วมทางธรรมชาติวิทยาป่าพรุและป่า
ดิบชื้นฮาลา-บาลา (ความร่วมมือระหว่างไบโอเทค และ
กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช) เพื่อส่งเสริม
และสนับสนุนงานวิจัยด้านทรัพยากรธรรมชาติที่จาเป็นแก่
การรักษาและใช้ประโยชน์ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืน
ในพื้นที่ป่าดิบชื้นฮาลา-บาลาและป่าพรุโต๊ะแดง ซึ่งเป็นป่า
ที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว มีความอุดมสมบูรณ์โดดเด่น มี
ความหลากหลายของพันธุ์พืชและสัตว์ป่า
การพัฒนาอาชีพและความเป็นอยู่ของชุมชน มุ่งเน้น
การวิจัยและส่งเสริมระบบเกษตรอย่างยั่งยืนภายใต้
ข้อจากัดของพื้นที่ทากิน รวมทั้งการส่งเสริมให้เกิดอาชีพ
หลังการเกษตรของชุมชน โดยนาวิทยาศาสตร์และ
เทคโนโลยีเป็นพื้นฐานการพัฒนา เช่น ส่งเสริมการ
กระจายพันธุ์กระชายหลวงและกระทือป่าสู่อุตสาห-
กรรมชุมชน ส่งเสริมและพัฒนาอาชีพความเป็นอยู่ของ
ชุมชนและการปลูกพืชสมุนไพร เช่น การปลูกกระทือเห
ลืองและดาหลาแซมในสวนยางพารา ส่งเสริมการแปรรูป
ผลิตภัณฑ์สู่ชุมชน เป็นอาชีพเสริมให้กับกลุ่มแม่บ้าน
ส่งเสริมกลุ่มหมู่บ้านพิทักษ์ป่ารักษาสิ่งแวดล้อม เลี้ยงเป็ด
อนุรักษ์ป่าสาคู ส่งเสริมกลุ่มรักษ์ป่าบาลา เลี้ยงไส้เดือน
ผลิตปุ๋ยชีวภาพ และอาหารเสริมเป็ด (อนุรักษ์ป่าสาคู)
จากรายงานผลการปฏิบัติงานของห้อง
ปฏิบัติการวิจัยฯ ในด้านการส่งเสริมการเลี้ยงเป็ด พบ
ปัญหาเป็ดตายจานวนมากในช่วงเดือน พฤศจิกายน-
มกราคม หรือช่วงปลายฝนต้นหนาว ฝ่ายพัฒนาพื้นที่
เพื่อเกษตรและชุมชน สท. ได้ลงพื้นที่ประเมินปัญหา
ดังกล่าว และจัดทาสื่อโปสเตอร์โรคเป็ดและการ
ป้องกันรักษา การใช้วัคซีนป้องกันโรดเป็ด เพื่อเป็นองค์
ความรู้ให้เกษตรกรผู้เลี้ยงเป็ดได้ทราบอาการและแนว
ทางการแก้ปัญหาเบื้องต้น เพื่อป้องกันการระบาดของ
เชื้อโรค
เมื่อวันที่ 9 มกราคมที่ผ่านมา ฝ่ายพัฒนา
พื้นที่ฯ ได้จัดอบรมการเลี้ยงเป็ดและการใช้วัคซีนให้กับ
กลุ่มผู้เลี้ยงเป็ดอนุรักษ์ป่าสาคู ณ ห้องปฏิบัติการวิจัยฯ
โดยให้ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับการเลี้ยงเป็ดxซึ่งมี.
2 รูปแบบ ได้แก่ เลี้ยงเพื่อบริโภคในครัวเรือน และเลี้ยง
เชิงธุรกิจหรือเลี้ยงเพื่อการค้า สายพันธุ์เป็ดแบ่ง
ได้ 3 ประเภท คือ เป็ดพันธุ์เนื้อ เป็ดพันธุ์ไข่ เป็ดพันธุ์
เนื้อพันธุ์ไข่ การเลี้ยงเป็ดระยะต่างๆ อุปกรณ์การเลี้ยง
อาหาร โรคและการป้องกัน และการใช้วัคซีน สาหรับ
โรคเป็ด ได้เน้นให้ความรู้ 3xโรค ได้แก่ กาฬโรคเป็ด
อหิวาต์เป็ด-ไก่ และนิวคาสเซิลเชื้อเป็นสเตรนลาโซต้า
(NDL) ซึ่งผู้เข้าร่วมอบรมได้ฝึกปฏิบัติการใช้วัคซีนอย่าง
ถูกวิธี รวมทั้งพูดคุยแลกเปลี่ยนปัญหาจากการเลี้ยง
เป็ดและแนวทางแก้ไข
การเลี้ยงเป็ดและการใช้วัคซีน
15
มกราคม 2561
3

4. เมื่อวันที่ 25-26..มกราคม 2561 ฝ่ายถ่ายทอดเทคโนโลยีเพื่อเกษตรและชุมชน ได้นา “เทคโนโลยี IoT ควบคุม
ระบบการให้น้้าในสวนทุเรียน” และ “สารชีวภัณฑ์ก้าจัดโรคและแมลงศัตรูพืช” ถ่ายทอดสู่ชุมชนที่ต.วังจันทร์ อ.วัง-
จันทร์ จ.ระยอง และอาเภอมะขาม จ.จันทบุรี พื้นที่เขตนวัตกรรมระเบียงเศรษฐกิจพิเศษภาคตะวันออก (EECi)
ติดตั้ง“ระบบติดตามสภาวะแวดล้อม
และให้น้้าทุเรียน”
คุณสมบูรณ์ งามเสงี่ยม เจ้าของสวนบัวแก้ว
สวนทุเรียนนอกฤดู อ.วังจันทร์ จ.ระยอง
น้าเทคโนโลยีสู่เกษตรกรพื้นที่ EECi
IoT ในสวนทุเรียน
ฝ่ายถ่ายทอดเทคโนโลยีฯ ได้คัดเลือกเทคโนโลยีที่เหมาะสมกับกลุ่มเป้าหมายในชุมชนและตรงกับความต้องการของ
เกษตรกรผู้รับ โดยได้ร่วมกับศูนย์เทคโนโลยีไมโครอิเล็กทรอนิกส์ (TMEC) นาเทคโนโลยี IoT (Internet of Thing) มาใช้
ควบคุมระบบการให้น้าในสวนทุเรียนนอกฤดูของคุณสมบูรณ์ งามเสงี่ยม (เฮียตุ๋ย) ซึ่งฝ่ายถ่ายทอดเทคโนโลยีฯ และทีม
วิจัยได้ประเมินพื้นที่การติดตั้งระบบเซนเซอร์ พร้อมทั้งวางแผนร่วมกับเกษตรกร โดยวางระบบกล่องเซนเซอร์ตรวจวัดและ
เก็บข้อมูลบริเวณแปลงปลูกทุเรียน ติดตั้งระบบป้องกันไฟฟ้า (ฟ้าผ่า) เชื่อมต่อระบบควบคุมกับระบบปั๊มน้าและสัญญาณ
อินเทอร์เน็ตเพื่อใช้งานผ่านสมาร์ทโฟน โดยใช้งานผ่าน http://agri-th.com/bks/Login.php
ระบบเซนเซอร์ตรวจวัดแบ่งเป็น 2 ระบบ ได้แก่ ระบบควบคุมสั่งการอัตโนมัติ อาศัยหัวเซ็นเซอร์ 3..หัวปัก
ลงดินระดับรากพืช ซึ่งจะประมวลผลตรวจวัดค่าความชื้นในดินระดับนาที เพื่อเทียบกับระดับความชื้นที่เหมาะสมที่ได้ตั้งค่า
ไว้ หากเซนเซอร์ตรวจวัดความชื้นพบว่า ระดับความชื้นต่ากว่าค่าที่ตั้งไว้ กล่องควบคุมจะสั่งการไปที่ปั๊มเพื่อเปิดระบบน้า
และหากเซนเซอร์ตรวจวัดพบว่า ค่าความชื้นอยู่ในระดับที่เหมาะสมแล้ว กล่องควบคุมจะปิดระบบน้าโดยอัตโนมัติ ซึ่งการ
ใช้เซนเซอร์ทั้ง 3 ตัว สามารถตั้งค่าที่เหมาะสมได้ตามระยะการเจริญเติบโตของพืช เช่น ทุเรียนแบ่งออกเป็น.3’ระยะ ช่วง
เจริญเติบโต ช่วงติดดอก และช่วงติดผล แต่ละช่วงการเติบโตต้องการน้าไม่เท่ากัน ทาให้เกษตรกรสามารถออกแบบระดับ
ความชื้นที่เหมาะสมได้ตามระยะการเจริญเติบโต
กล่อง
เซนเซอร์
ควบคุมระบบ
ที่ติดตั้งใน
แปลงปลูก
หน้า
จอแสดงผล
และสั่งการ
ผ่านเว็บไซต์
15
มกราคม 2561
4

5. ระบบตรวจวัดและเก็บข้อมูลสภาพอากาศ เน้นการเก็บข้อมูลสภาพอากาศโดยรอบ โดยมีเซนเซอร์
ตรวจวัดติดตั้งอยู่บริเวณกล่องควบคุม ตรวจวัด 3 ค่า ได้แก่ อุณภูมิ ความเข้มแสง และความชื้นอากาศ ข้อมูล
เหล่านี้จะประมวลผลระดับนาที แล้วเก็บรวบรวมเป็น Big Data เพื่อใช้ต่อยอด เช่น หากในปีนั้นทุเรียนติดผล
มากกว่าปกติ เกษตรกรสามารถตรวจเช็คข้อมูล อุณหภูมิแสงแดด และความชื้นในอากาศช่วงออกผลย้อนหลัง
ของปีนั้น เพื่อแปรค่าจากข้อมูลและใช้อ้างอิงหรือต่อยอดการเพาะปลูกต่อไป
“ระบบติดตามสภาวะแวดล้อมและให้น้าทุเรียน”
สาธิตและอธิบาย
“ระบบติดตามสภาวะแวดล้อมและให้น้าทุเรียน”
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
เยี่ยมชม “ระบบติดตามสภาวะแวดล้อมและให้น้าทุเรียน”
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ลง
พื้นที่ต.วังจันทร์ ในกิจกรรม STI Solution for Communities
ข้อมูลสภาพอากาศที่แปลงปลูก กราฟแสดงข้อมูลสภาพอากาศย้อนหลัง
5

6. “สารชีวภัณฑ์” ก้าจัดโรคและแมลงศัตรูพืช
ฝ่ายถ่ายทอดเทคโนโลยีเพื่อเกษตรและชุมชนร่วมกับนักวิจัยศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพ
แห่งชาติ (ไบโอเทค) และศูนย์ส่งเสริมการเกษตรด้านการอารักขาพืช (ศทอ.ชลบุรี) ถ่ายทอดเทคโนโลยีการผลิต
เชื้อราไตรโคเดอร์ม่า (เชื้อราควบคุมโรคพืช) การผลิตเชื้อราบิวเวอเรีย และการผลิตเชื้อราเมตาไรเซี่ยม (เชื้อรา
ควบคุมแมลงศัตรูพืช) แบบก้อนเชื้อสดพร้อมใช้ให้แก่เกษตรกร และสร้างความเข้าใจการใช้สารชีวภัณฑ์ควบคุม
แมลงศัตรูพืชในแปลงอย่างถูกวิธี ณ สวนบัวแก้ว อ.วังจันทร์ จ.ระยอง และศูนย์เรียนรู้ชุมชนปัถวี อ.มะขาม
จ.จันทบุรี
คุณสมาน พรหมมา
ประธานกลุ่มปรับปรุง
คุณภาพทุเรียน
อ.วังจันทร์ จ.ระยอง
คุณรัฐไท พงษ์ศักดิ์
ประธานกลุ่ม Organic
station จันท์ฮิ
จ.จันทบุรี
การอบรมที่สวนบัวแก้ว อ.วังจันทร์ จ.ระยอง มีเกษตรกรเข้าร่วมการอบรม 74 คน จาก 10 ชุมชน ส่วนใหญ่
ทาสวนทุเรียนเชิงเดี่ยว มีการใช้สารเคมีร่วมกับสารชีวภัณฑ์กาจัดศัตรูพืช แมลง และควบคุมโรคต่างๆ ส่วนการ
อบรมที่ศูนย์เรียนรู้ชุมชนปัถวี อ.มะขาม จ.จันทบุรี มีเกษตรกรร่วมอบรม 38xคน จาก 9xชุมชน โดยทาสวนผลไม้
ผสมผสาน เช่น ทุเรียน มังคุด ลองกอง เงาะ ลาไย และปลูกพืชผักอินทรีย์ เกษตรกรผลิตสารชีวภัณฑ์ใช้เองใน
กลุ่มโดยเรียนรู้ตามภูมิปัญญาท้องถิ่น เกษตรกรจึงต้องการความรู้การผลิตที่ถูกต้องตามหลักวิชาการ เพื่อ
ปรับปรุงคุณภาพการผลิต เพิ่มประสิทธิภาพการใช้สารชีวภัณฑ์ควบคุมแมลงศัตรูพืชในสวนผลไม้ได้มากยิ่งขึ้น
การอบรมครั้งนี้เกษตรกรได้เรียนรู้ด้านชีววิทยา รูปแบบการเข้าทาลายแมลงของสารชีวภัณฑ์ การเตรียม
อาหารเลี้ยงเชื้อจุลินทรีย์ การผลิตขยายเชื้อราบิวเวอเรีย แบ่งหัวเชื้อเป็น 2xประเภท คือ หัวเชื้อน้าบริสุทธิ์
จากห้องปฏิบัติการวิจัยการควบคุมทางชีวภาพ หน่วยวิจัยเทคโนโลยีชีวภาพจุลินทรีย์และชีวเคมีภัณฑ์ ไบโอเทค
และหัวเชื้อแห้งในเม็ดข้าวฟ่าง จาก ศทอ.ชลบุรี ใช้ระยะเวลาบ่มเชื้อประมาณ 7-10 วัน การผลิตเชื้อราเมตาไร
เซี่ยม และเชื้อราไตรโคเดอร์ม่า หัวเชื้อแบบน้า ใช้ระยะเวลาบ่มเชื้อประมาณ 10-15 วัน และประมาณ 3-5 วัน
ตามลาดับ นอกจากนี้ยังได้เรียนรู้วิธีการใช้สารชีวภัณฑ์ในการกาจัดแมลงศัตรูพืชแบบฉีดพ่น การหว่านบนดิน
การผสมน้าราด และอัตราการใช้ที่เหมาะสม เช่น ก้อนเชื้อราบิวเวอเรีย 1xถุง ขนาด 250xกรัม ผสมน้าจานวน
40xลิตร กรองเฉพาะส่วนใสแล้วผสมสารจับใบเล็กน้อย ใช้ฉีดพ่นในช่วงไม่มีแสงแดด เป็นต้น
ดูลักษณะของเชื้อจุลินทรีย์ผ่าน
กล้องจุลทรรศน์
สารชีวภัณฑ์ที่ใช้ควบคุมโรคและแมลงในพืช ขั้นตอนการผลิตก้อนเชื้อสารชีวภัณฑ์
รูปแบบต่างๆ
7
6

7. เทศบาลตาบลวังพร้าว อาเภอเกาะคา จังหวัดลาปาง ร่วมกับ สวทช.ภาคเหนือ จัดโครงการส่งเสริมการ
รวมกลุ่มและพัฒนาอาชีพ ให้กับตัวแทนคณะกรรมการศูนย์บริการและถ่ายทอดเทคโนโลยีการเกษตรประจา
ตาบลวังพร้าว เกษตรกรและประชาชนที่สนใจในตาบลวังพร้าว จานวน 33 ราย โดยอบรมการปั้นเตาชีวมวล
เชื้อเพลิงซังข้าวโพดสาหรับใช้ในครัวเรือนและจาหน่าย เพื่อแก้ไขปัญหาเศษเหลือทิ้งของซังข้าวโพด ประกอบกับ
นโยบายของผู้บริหารเทศบาลตาบลวังพร้าวที่ส่งเสริมและสนับสนุนการสร้างงาน สร้างอาชีพให้กับประชาชน เพื่อ
ลดรายจ่าย เพิ่มรายได้ให้กับครัวเรือน ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง
เทศบาลตาบลวังพร้าวได้ส่งเสริมให้ประชาชนที่สนใจปั้นเตาชีวมวลเชื้อเพลิงซังข้าวโพดเพื่อใช้ในครัวเรือน
โดยสนับสนุนวัสดุอุปกรณ์ เช่น ปูน ทราย แกลบ และแบบเตา เป็นต้น ปัจจุบันมีครัวเรือนที่ได้เข้าร่วมกิจกรรม
และนาเตาชีวมวลนี้ไปใช้งานจริงแล้วกว่า 30 ครัวเรือน อยู่ในพื้นที่บ้านแม่หลง หมู่ที่ 1 บ้านวังพร้าว หมู่ที่ 2 บ้าน
สาด หมู่ที่ 3 โดยจะดาเนินการให้ครบทั้ง 7 หมู่บ้านในพื้นที่ตาบลวังพร้าว อาเภอเกาคา จังหวัดลาปาง
กลุ่มปั้นเตาชีวมวลเชื้อเพลิงซังข้าวโพดส้าหรับใช้ในครัวเรือน
15
มกราคม 2561
7

8. จาก “ผึ้ง” สู่ “ชันโรง” ตอบโจทย์สวนผลไม้
เช่นเดียวกับเกษตรกรทั่วไปที่ต้องการให้สวนผลไม้
ตนเองมีผลผลิตเพิ่ม เมื่อรู้ว่าสวนลิ้นจี่ในพื้นที่ได้ผลผลิต
เพิ่มขึ้นจากการเลี้ยง “ผึ้ง” ช่วยผสมเกสร คุณวสันต์ไม่
รีรอที่จะเรียนรู้และลงทุนร่วมครึ่งล้านบาทเลี้ยงผึ้งในพื้นที่
ของตน แต่กลับไม่เป็นดังที่คาดหวัง ด้วยพฤติกรรมของผึ้ง
ที่จะผสมพันธุ์บนอากาศ จึงกลายเป็นอาหารอันโอชะของ
นกประจาถิ่นอย่าง “นกจาบคา” แม้สูญเงินจานวนมากไป
แล้ว แต่ด้วยความต้องการเพิ่มผลผลิตให้สวนผลไม้ตนเอง
คุณวสันต์ย้อนนึกถึงแมลงผสมเกสรอีกชนิดหนึ่งที่คุ้นเคย
มาแต่เด็ก
“รู้ว่าชันโรงเป็นแมลงผสมเกสร ก็ไปแคะรังชันโรงที่อยู่ใต้
เตียงนอนได้มา 4 รัง เอามาใส่รังที่เหลือจากการเลี้ยงผึ้ง
ผ่านไป 6 เดือนจานวนเพิ่มขึ้นเต็มรัง ก็ลองแยกรังเอง”
แม้จะรู้ว่าชันโรงเป็นแมลงผสมเกสรตระกูลเดียวกับผึ้ง
เพียงแต่ไม่มีเหล็กไน แต่พฤติกรรมการใช้ชีวิต การหา
อาหาร หรือแม้แต่การผสมพันธุ์ ก็เป็นเรื่องใหม่ที่คุณ
วสันต์ต้องเรียนรู้และทาความรู้จักกับผึ้งจิ๋วชนิดนี้ถึง 3 ปี
“นางพญาชันโรงกลางคืนจะไม่นอน จะไข่ในรังตลอด ชัน
โรงงานจะหาอาหารในรัศมี 300 เมตร ออกผสมเกสร
ตอนเช้าประมาณ 6 โมง ถ้าหน้าหนาวจะออก 7 โมง แต่
ละตัวบินออกไปผสมเกสรวันละไม่น้อยกว่า 16 เที่ยว ถ้า
แดดดี อากาศดี จะออกบินมากกว่านั้น แล้วจะกลับเข้ารัง
ตอนมืด ที่สาคัญชันโรงไม่เลือกชนิดดอกไม้และไม่ทิ้งรัง”
15
มกราคม 2561
รายการ “Club Farmday the Series” เป็นอีกหนึ่งช่องทางการสื่อสารที่ฝ่ายจัดการความรู้เพื่อเกษตรและชุมชน
ได้จัดทาขึ้นเพื่อนาเสนอสาระความรู้เทคโนโลยีและนวัตกรรมด้านการเกษตรทั้งจากของ สวทช. และพันธมิตร ผ่าน
ช่องทางเฟซบุ๊คของ สท. (www.facebook.com/NSTDAAGRITEC) เดือนละครั้ง และสามารถชมย้อนหลังได้ที่
https://www.youtube.com/channel/UCtGHxx_LmAzUNLnB8HTdsMg (สท. Channel) ซึ่งในเดือนมกราคม รายการฯ ได้
นาเสนอตอน ชันโรง: ผึ้งจิ๋ว ราคาแจ่ม” โดยพูดคุยกับคุณวสันต์ ภูผา เกษตรกรสวนผลไม้และผู้ประกอบการเพาะเลี้ยง
ชันโรง อ.อัมพวา จ.สมุทรสงคราม
จากการสังเกตพฤติกรรมอย่างใกล้ชิดชนิดที่ว่าคลุก
อยู่กับชันโรงทั้งวันทั้งคืน คุณวสันต์พบว่า อาหารหลัก
ของชันโรงเป็นเกสรดอกไม้ 80% ขณะที่กินน้าหวาน
เพียง 20% และนั่นได้ตอบโจทย์ความต้องการเพิ่ม
ผลผลิตในสวนมะพร้าว ส้มโอ และลิ้นจี่ของคุณวสันต์
อย่างชัดเจน และผลลัพธ์ที่ได้ก็เป็นไปตามที่หวัง
“ชันโรงเป็นแมลงที่มีอยู่ในธรรมชาติ ตามบ้านเรือนไทยก็
มี คนสมัยก่อนไม่ชอบชันโรงเพราะว่ามันดุ จะกัดแต่ไม่มี
เหล็กไนนะ และยางจากชันโรงจะเลอะเทอะตามบ้าน แต่
ปัจจุบันคนเริ่มหันมาเลี้ยงเพื่อผสมเกสร”
เมื่อ “ผึ้งจิ๋ว” สร้างรายได้
เริ่มต้นจากความต้องการเพิ่มผลผลิตในสวนให้ตัวเอง
ขยายสู่การทาธุรกิจเพาะเลี้ยงชันโรง โดยให้บริการเช่ารัง
ชันโรงและจาหน่ายรังชันโรง รวมถึงต่อยอดผลพลอยได้
จากรังชันโรงเป็นผลิตภัณฑ์ กลุ่มลูกค้าหลักที่มาใช้บริการ
เช่ารังชันโรงเพื่อช่วยผสมเกสรเป็นเกษตรกรเจ้าของสวน
ผลไม้ ซึ่งยอมเสียค่าเช่ารังหลักหมื่นต่อรอบการผสมเกสร
8

9. เพื่อแลกกับผลผลิตที่มีคุณภาพและรายได้ที่เพิ่มขึ้น
หลายเท่าตัว
“เคยมีเจ้าของสวนมะม่วงเช่ารังไป 100 รัง 10 วัน ค่าเช่า
รังละ 30 บาท/รัง/วัน จากผลผลิตที่เคยได้ 3 แสนบาท
เพิ่มขึ้นเป็นล้านบาท ผลผลิตสูญเสียน้อยลง คุณภาพดี
พร้อมส่งออกได้ หรือสวนเงาะเดิมได้ 7-8 แสน แต่พอใช้
ชันโรง ได้ 4 ล้านบาท”
คุณวสันต์จะทาสัญญากับผู้เช่าในเรื่องการดูแลและ
รักษารังชันโรง หากชันโรงตายจากการฉีดยาฆ่าแมลงหรือ
รังชันโรงหาย ผู้เช่าต้องเสียค่าใช้จ่ายเพิ่มรังละ 2,000
บาท นอกจากการให้เช่ารังแล้ว หากเกษตรกรต้องการซื้อ
รังชันโรง คุณวสันต์จะขายให้ในราคา 1,500 บาท/รัง
“ถ้าอย่างเขาเช่ารัง ผมจะไปวางตาแหน่งรังให้ โดยคานวณ
จากพื้นที่สวน หาจุดกึ่งกลางแปลง แล้วกระจายวางรัง
ชันโรงไปแต่ละด้าน ซึ่งเจ้าของสวนจะต้องไม่เคลื่อนย้าย
ตาแหน่งของรังชันโรงที่วางให้ เพราะชันโรงจะจาทางเข้า
รังไม่ได้ และจะส่งผลต่อผลผลิตของสวน โดยทั่วไปถ้าเป็น
สวนที่ปลูกผลไม้เต็มพื้นที่ จะใช้รังชันโรงไม่ต่ากว่า 10 ลัง/
ไร่ ส่วนคนที่ซื้อขาด ต้องเป็นพื้นที่ที่มีอาหารให้ชันโรง
ตลอด เพราะถ้าเป็นสวนที่มีผลไม้ติดดอกครั้งเดียวต่อปี
ชันโรงจะขาดอาหารและตาย”
นอกจากรายได้จากการให้บริการเช่ารังแล้ว ผลผลิตที่
เกิดขึ้นรังชันโรงไม่ว่าจะเป็น น้าผึ้ง และชัน (propolis) xเป็น
ผลพลอยได้ที่คุณวสันต์ได้นาไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์
จาหน่ายภายใต้ตราสินค้า “ภูผา” ไม่ว่าจะเป็น น้าผึ้ง สบู่
และยาหม่อง
น้าผึ้งชันโรงรสชาติจะออกเปรี้ยวและมีกลิ่นตาม
ผลไม้ที่ชันโรงไปผสมเกสร และด้วยปริมาณน้าผึ้งที่ได้แต่
ละครั้งไม่มาก เนื่องจากชันโรงกินน้าหวานเพียง 20%
บวกกับงานวิจัยที่พบสารสาคัญในน้าผึ้งชันโรง ทาให้
ราคาของน้าผึ้งชันโรงสูงถึงกิโลกรัมละ 1,500 บาท
นอกจากนี้ชันของชันโรงมีสารประกอบฟลาโวนอยด์
(flavonoid) และสารต้านอนุมูลอิสระต่อต้านเชื้อ
แบคทีเรีย ไวรัส เชื้อรา ยับยั้งการอักเสบได้ดี
“ผมเน้นให้เกษตรกรนาชันโรงไปเพิ่มผลผลิตในแปลง
น้าผึ้งหรือชันเป็นแค่ผลพลอยได้ อย่างเกษตรกรที่ซื้อรัง
ไป ถ้าจะแปรรูปด้วย ผมก็ให้ความรู้หมด ไปทาขายสร้าง
แบรนด์ของตัวเองได้ หรือจะส่งเป็นวัตถุดิบมาให้ผม ผมก็
รับซื้อหมด”
“อนุรักษ์” ด้วย “ใจรัก”
เมื่อได้เรียนรู้รู้จักผึ้งจิ๋วอย่างใกล้ชิดกลายเป็นความ
ผูกพันที่เกิดขึ้น คุณค่าที่มีอยู่ในตัวแมลงผสมเกสรชนิดนี้
ทาให้คุณวสันต์ศึกษาสายพันธุ์ต่างๆ ของชันโรงและ
พยายามรวบรวมสายพันธุ์ที่มีอยู่ในประเทศไทยให้มาก
ที่สุด รวมถึงค้นคว้าหาวิธีแยกขยายรังด้วยตัวเอง
“ทั่วโลกมีประมาณ 140 สายพันธุ์ ในประเทศไทยเหลือ
ไม่ถึง 40 สายพันธุ์ แต่ละสายพันธุ์มีความต่างกันบ้างที่
ขนาดและความชอบอาหาร อย่างสายพันธุ์ที่ตัวใหญ่จะ
เน้นเก็บน้าหวาน เช่น พันธุ์ปากแตร พันธุ์อิตาม่า สาย
พันธุ์ตัวเล็กผสมเกสร เช่น พันธุ์ขนเงิน พันธุ์หลังลาย
และยังมีพันธุ์สวยงามที่เลี้ยงไว้ดูเล่น อย่างพันธุ์คิชกูฎ”
9

10. เมื่อคุณวสันต์ได้รับชันโรงสายพันธุ์ต่างๆ จากชาวบ้านหรือเกษตรกรแล้ว เขาจะเขียนไว้หน้ารังว่าเป็นพันธุ์
อะไร ได้มาจากที่ไหน เมื่อไหร่ หาข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับสายพันธุ์นั้น และทดลองเพาะเลี้ยงขยาย เพื่อไม่ให้สูญ
พันธุ์เหมือนอดีต
“ชันโรงเป็นแมลงผสมเกสรที่พบได้ตามธรรมชาติ มีโอกาสที่จะสูญพันธุ์ได้ เหมือนอย่างพันธุ์สิรินธรที่
ปัจจุบันไม่พบแล้ว”
มองอนาคตเพาะเลี้ยง “ชันโรง”
เกือบครึ่งชีวิตนับแต่เริ่มทาความรู้จักชันโรงอย่างจริงจัง จนขยายสู่การทาธุรกิจเพาะเลี้ยงชันโรงและถือเป็น
ผู้เชี่ยวชาญด้านชันโรงคนหนึ่งของประเทศก็ว่าได้ คุณวสันต์มองว่ายังมีเรื่องที่ต้องศึกษาเรียนรู้ต่ออีก โดยเฉพาะ
การเพาะเลี้ยงขยายนางพญาชันโรง คุณวสันต์ได้เรียนรู้และฝึกฝนเทคนิคการเพาะเลี้ยงนางพญาชันโรงกี่ง
ธรรมชาติจาก รศ.ดร.สมนึก บุญเกิด และคุณพุทธวัฒน์ แสงสุริโยทัย มหาวิทยาลัยรามคาแหง โดยได้รับทุน
สนับสนุนการวิจัยและพัฒนาจาก สวทช. จะทาให้สามารถเพาะเลี้ยงขยายนางพญาชันโรงได้เร็วขึ้นกว่าตาม
ธรรมชาติและได้จานวนมาก นอกจากนี้คุณวสันต์ยังมองถึงการแปรรูปผลผลิตจากชันโรงเป็นผลิตภัณฑ์อื่น
เพิ่มขึ้น ซึ่งอยู่ระหว่างศึกษาข้อมูลร่วมกับมหาวิทยาลัยแม่โจ้
“ก็จะเพาะเลี้ยงชันโรงต่อไปเรื่อยๆ ให้เกษตรกรเอาไปใช้เพิ่มผลผลิต ใครเอาไปเลี้ยงได้เอาไป ช่วยขยายพันธุ์
จะได้ไม่สูญพันธุ์ ถ้าคนที่สนใจจะเพาะเลี้ยงชันโรงเป็นอาชีพ ความรู้ก็ต้องมี แต่สิ่งสาคัญสุดคือ ต้องใจรัก”
แม้ทุกวันนี้ “ชันโรง” หรือผึ้งจิ๋ว จะเพิ่มผลผลิตให้กับสวนผลไม้ของคุณวสันต์ ต่อยอดสร้างเป็นธุรกิจและ
อาชีพเพาะเลี้ยงชันโรง สร้างรายได้ไม่น้อยให้กับครอบครัว แต่มากกว่าเงินทองที่ได้รับ คุณวสันต์บอกทิ้งท้ายว่า
“ได้ความสุข” จากผึ้งจิ๋วนี้
10

11. 15
กุมภาพันธ์ 2561
11
วันที่ กิจกรรม สถานที่ ผู้ด้าเนินงาน
1 ก.พ. 61 ติดตามผลการถ่ายทอดเทคโนโลยีโรงเรือนปลูกผักและ
ประชุมหารือเรื่องมันสาปะลัง
บ้านนาเยีย ต.นาเยีย อ.นาเยีย
จ.อุบลราชธานี
ฝ่ายถ่ายทอด
เทคโนโลยีฯ
2 ก.พ. 61 อบรมเชิงปฏิบัติการหลักสูตร “การผลิตเมล็ดพันธุ์ผัก
อินทรีย์”
กลุ่มวิสาหกิจุมชนเกษตรอินทรีย์
โนนกลาง ต.โนนกลาง อ.สาโรง
จ.อุบลราชธานี
ฝ่ายถ่ายทอด
เทคโนโลยีฯ
4-5
ก.พ. 61
อบรมเชิงปฏิบัติการ “การผลิตอาหารสัตว์จากเศษวัสดุ
เหลือทิ้งทางการเกษตร”
บ้านชะลาดระฆัง จ.ตาก สวทช.
ภาคเหนือ
7 ก.พ. 61 อบรมเชิงปฏิบัติการ “ปั้นเตาชีวมวลเชื้อเพลิงซังข้าวโพด
สาหรับใช้ในครัวเรือน”
จ.เชียงใหม่ สวทช.
ภาคเหนือ
12 ก.พ. 61 อบรมเชิงปฏิบัติการ “การบริหารจัดการพืชผักในระบบ
อินทรีย์แบบครบวงจร เรื่อง เทคนิคการตรวจวิเคราะห์
สมบัติของดิน”
วัดมงคลชัยพัฒนา อ.เฉลิมพระเกียรติ
จ.สระบุรี
ฝ่ายถ่ายทอด
เทคโนโลยีฯ
12-20
ก.พ. 61
นิทรรศการงานสัปดาห์หนังสือแห่งปี (CMU BOOK FAIR)
ครั้งที่ 24
หอประชุมมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ สวทช.
ภาคเหนือ
13 ก.พ. 61 อบรมเชิงปฏิบัติการ “การใช้เชื้อจุลินทรีย์ช่วยย่อยสลาย
เศษวัสดุทางการเกษตร”
บ้านโปง ต.โปงทุ่ง อ.ดอยเต่า จ.เชียงใหม่ สวทช.
ภาคเหนือ
14 ก.พ. 61 นิทรรศการงานวันนักวิจัย คณะวิทยาศาสตร์ ประจาปี
2561
คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ สวทช.
ภาคเหนือ
15-16
ก.พ. 61
อบรมเชิงปฏิบัติการ “การบริหารจัดการในระบบโรงเรือน:
ดิน ปุ๋ย น้า”
โรงเรียนราชประชานุเคราะห์ 53 สกลนคร ฝ่ายถ่ายทอด
เทคโนโลยีฯ
16 ก.พ. 61 ประชุมหารือแนวทางการถ่ายทอดเทคโนโลยีแปรรูปแป้ง
ทุเรียนในพื้นที่ระเบียงเศรษฐกิจภาคตะวันออก
คณะเทคโนโลยีการเกษตร มหาวิทยาลัยราช
ภัฏราไพพรรณี อ.เมือง จ.จันทบุรี
ฝ่ายถ่ายทอด
เทคโนโลยีฯ
19 ก.พ. 61 อบรมหลักสูตร "การพัฒนาผู้ประกอบการภาคเกษตร" ศาลาบ้านโคกฉิ่ง ต.ชัยบุรี อ.เมือง จ.พัทลุง ฝ่ายถ่ายทอด
เทคโนโลยีฯ
26 ก.พ.61 อบรมเชิงปฏิบัติการ “เทคโนโลยีโรงเรือนและการผลิตรา
บิวเวอเรียรูปแบบก้อนเชื้อสดพร้อมใช้อย่างมีประสิทธิภาพ
ศูนย์การเรียนรู้เกษตรชุมชนหนองยาว
อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชิงเทรา
ฝ่ายถ่ายทอด
เทคโนโลยีฯ
27-28
ก.พ. 61
อบรมเชิงปฏิบัติการ “การตลาดออนไลน์สาหรับธุรกิจ
เกษตร”
ห้องปฏิบัติการคอมพิวเตอร์ มหาวิทยาลัย
ราชภัฏราไพพรรณี จ.จันทบุรี
ฝ่ายถ่ายทอด
เทคโนโลยีฯ