FACILITAIR BEHEER EN EXPLOITATIE VAN DUURZAME GEBOUWEN Zijn onze onderhoudsleveranciers wel klaar voor duurzame gebouwen? Wat zijn eventuele bijzondere SLA’svoor duurzame gebouwen Hoe zorgen we ervoor dat een duurzaam gebouw groen blijft eenmaal in gebruik ? Biedt “Breeamin use” voldoendeoperationele meerwaarde? Wat met ISO 14.001en 50.001 ? Wat moet er in ontwerpfase bijgestuurd worden Moet er meer specifiek onderhoudsdesign komen Green Building = extra investmentGreen Building O&M = return on extra investment Green building measures cannot achieve their goals unless they work as intended (designed, commissioned)

1. 1
Unfold your
potential
Wim Storme
KBC Groep | Vigores
FACILITAIR BEHEER
EN EXPLOITATIE
VAN DUURZAME
GEBOUWEN
27 maart 2014
Dag van
Facility
Management

2. 2
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Zijn onze onderhoudsleveranciers wel klaar voor
duurzame gebouwen?
Wat zijn eventuele bijzondere SLA’s voor
duurzame gebouwen
Hoe zorgen we ervoor dat een duurzaam
gebouw groen blijft eenmaal in gebruik ?
Biedt “Breeam in use” voldoende
operationele meerwaarde?
Wat met ISO 14.001
en 50.001 ?
Wat moet er in ontwerpfase bijgestuurd worden
Moet er meer specifiek
onderhoudsdesign komen
FACILITAIR BEHEER
EN EXPLOITATIE
VAN DUURZAME
GEBOUWEN
Green Building = extra investment
Green Building O&M = return on extra investment
Green building measures cannot achieve their goals
unless they work as intended (designed, commissioned)

3. 3
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
STRUCTUUR
 Voorstelling deelnemers
 Voorstel aanpak
 Het ruimer kader
 Workshop
 Output

4. 4
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
STRUCTUUR
 Voorstelling deelnemers
 Voorstel aanpak
 Het ruimer kader
 Workshop
 Output

5. 5
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Deelnemers
Guy Van Hoorde, Stad Gent

6. 6
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
STRUCTUUR
 Voorstelling deelnemers
 Voorstel aanpak
 Het ruimer kader
 Workshop
 Output

7. 7
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
FACILITAIR BEHEER
EN EXPLOITATIE
VAN DUURZAME
GEBOUWEN
Zijn onze onderhouds-
leveranciers klaar voor
duurzame gebouwen?
Wat zijn eventuele bijzondere SLA’s
voor duurzame gebouwen
Hoe zorgen we ervoor dat een duurzaam
gebouw groen blijft eenmaal in gebruik ?
Biedt “Breeam in use”
voldoende
operationele
meerwaarde?
Wat met
ISO 14.001
en 50.001 ?
Wat moet er in ontwerpfase bijgestuurd worden
Moet er meer specifiek
onderhoudsdesign komen
Green Building = extra investment
Green Building O&M = return on extra investment
Green building measures cannot achieve
their goals unless they work as intended
(designed, commissioned)

8. 8
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
STRUCTUUR
 Voorstelling deelnemers
 Voorstel aanpak
 Het ruimer kader
 Workshop
 Output
 Waarom ? Hoe ?

9. 9
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Waarom ?
Het ruimer kader

10. 10
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Het ruimer kader: waarom?

11. 11
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Het ruimer kader: waarom?
1905 > 2005 = +0,6 °C
bron: Serge De Gheldere – www.futureproofed.com

12. 12
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
bron: Serge De Gheldere – www.futureproofed.com
bewezen fossiele reserves
2795 Gt
Het ruimer kader: waarom?
● ● ●

13. 13
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Hoe ?
Het ruimer kader

14. 14
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Het ruimer kader: hoe?
250
MWh/jr
820 MWh/jr
2.020
MWh/jr
'BEN' gebouw
'EPB' gebouw
Huidig gebouw
820 MWh/jr
250
MWh/jr
Jaarlijks primair
energieverbruik
nodig voor de
verwarming,
verlichting,
koeling &
ventilatie
‘EPB’ = conform
huidige wetgeving
‘BEN’ = Bijna
EnergieNeutraal
bron: case study renovatie KBC gebouw

15. 15
STEENKOOL
OLIEGAS
BIO
PV
WIND
GEOTHERM
OCEAAN
HYDRO
VOORSPELDE WERELD-
JAARENERGIEBEHOEFTE
2014 = 633 EXAJOULE
27 maart 2014
Dag van Facility Management
Het ruimer kader: hoe?
GERAAMD JAARPOTENTIEEL
UIT HERNIEUWBARE BRONNEN
7.400 EXAJOULE PER JAAR
GERAAMD FOSSIEL POTENTIEEL
UIT CONVENTIONELE BRONNEN
33.600 EXAJOULE TOTAAL
bronnen: EIA (US gov.), IEA, TNO, W.F. Hewitt (“a newer world”)

16. 16
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Het ruimer kader: hoe?
OP AARDE
INGESTRAALDE
ZONNE-ENERGIE
5.500.000
EXAJOULE
PER JAAR
7.400 EJ/Y
633 EJ/Y
33.600 EJ
bronnen: EIA (US gov.), IEA, TNO, W.F. Hewitt (“a newer world”)

17. 17
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
STRUCTUUR
 Voorstelling deelnemers
 Voorstel aanpak
 Het ruimer kader
 Workshop
 Output
. Energy
. Health and Wellbeing
. Land use and Ecology
. Management
. Materials
. Pollution
. Transport
. Water

18. 18
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
1. realisatie
1. inspraak E.T. bij ontwerp (SLA’s)
2. E.T. trekt de commissioning
3. E.T. aanvaardt het gebouw
WORKSHOP: elementen
2. mensen & ‘newtech’
1. KWO-BEO-PV-COGEN-TRIGEN
2. (bij)scholing van de operatoren
3. analytische vaardigheden operatoren
3. beleving van het gebouw
1. hoe ervaart de gebruiker het
2. gedraagt de gebruiker zich correct
3. hoe stuur je ‘fout’ gedrag bij
4. EN 15251 = geef het gebouw terug
4. middelen voor ‘newtech’
1. monitoring en analyse tools
2. parametrisatie, re-commissioning
3. optimalisatie energie-efficiëntie
6. communicatie & betrokkenheid
1. informeer de gebruiker over performantie
2. betrek gebruiker bij (her)certificering
3. hoe stuur je ‘fout’ gedrag bij
7. duurzaam beheer ‘on the move’
1. wetgevende evoluties
2. ISO 14.001, ISO 50.001
3. op weg naar BEN gebouwen
4. meer ontwerp dan beheer initiatieven
5. valkuilen
1. ‘la tête du client’
2. extreme complexiteit
3. energievernietiging, verspilling
4. niet beïnvloedbare DZH elementen
8. en … en … en …
1. …
2. …
3. …

19. 19
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
STRUCTUUR
 Voorstelling deelnemers
 Voorstel aanpak
 Het ruimer kader
 Workshop
 Output: kernelementen, weblinks, artikelen

20. 20
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Eis vanuit Facility Management uw plek op tijdens en in het bouwproces:
 wees deel van het bouwteam vanaf voorontwerpfase, zetel mee in de gunningscommissie
 breng dingen vroeg genoeg ter sprake: vloerbekleding, energiemonitoring, etc. kan al onderwerp
zijn bij voorontwerp (onderhoudbaarheid, TCO)
 attendeer ontwerpers voortdurend op gevolgen inzake leefbaarheid, onderhoud, kosten, …
 vraag naar een garantieperiode van 2 jaar i.p.v. 1 jaar
Betrek meteen de gebruiker (bewoner / klant / … ) in het bouwproces:
 via werkgroepen => leidt tot meer betrokkenheid en minder klachten nadien – een effect
dat wel weg ebt, bijv. door nieuwkomers die bouwproces niet meemaakten
 via communicatie tijdens het bouwproces, maar beloof niks wat je niet kan waarmaken
Output workshop > kernelementen

21. 21
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Blijf ook nadien met de gebruiker in dialoog:
 want een duurzaam gebouw betekent helaas niet automatisch een klachtenvrij gebouw
 de gebruiker vergeet vaak (te) snel de comfortverbetering van zijn nieuwe stek t.o.v.
de vorige => wijs hem/haar daar op
 weet dat een klant die geen directe impact heeft, gefrustreerd raakt => toon dat je als FM
een betrouwbare partner bent en klant wel degelijk (indirecte) impact kan geven
Attendeer de gebruiker op zijn/haar verantwoordelijkheid:
 de gebruiker moet zelf ook duurzaam gedrag vertonen: afval, gebruik van voorzieningen,
(gedrag beïnvloedt tot 20% van het energieverbruik), maar ook mobiliteit, …
 ga in overleg met de gebruiker om behoeften meer duurzaam af te dekken (voorzie bijv.
koffieautomaten i.p.v. talloze Senseo’s)
 indien de gebruiker meer controle over zijn/haar gebouw kreeg: wijs op de gedeelde
verantwoordelijkheid FM/gebruiker en doe hen bewuster met het gebouw omgaan
Output workshop > kernelementen

22. 22
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Weet dat de gebruiker steeds veeleisender wordt:
 wijs op overdreven verwachtingen: durf er op wijzen dat iets goed genoeg kan zijn, dat men
niet steeds meer mag willen, vergelijk bijv. met situatie en mogelijkheden thuis, informeer
met rationele argumenten waarom iets niet kan, …
 zorg als FM voor mandaat vanuit eigen organisatie om de gebruiker te kunnen sturen wanneer
sensibilisering en goodwill niet volstaan (counteren van ‘chantage’)
 en/of ga doorrekenen (“klant bepaalt en klant betaalt”), om de gebruiker de gevolgen van zijn
eigen gedrag te laten ervaren
Dilemma’s:
 wat met een gebouw dat niet voldoet voor gebruiker maar technisch volledig OK lijkt
 wat met een bouwconcept dat nog niet volledig op punt staat => gebruiker ervaart kinderziekten
Output workshop > kernelementen

23. 23
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Een duurzaam gebouw is niet alleen kwestie van ontwerp:
 ook de exploitatie moet correct gebeuren om een gebouw duurzaam te laten functioneren
 afregelingen moeten op seizoenniveau gebeuren en bij onderhoud gecheckt worden
 duurzaamheid moet ook architecturaal gecovered worden => met architect werken die
voeling heeft met beheer van een gebouw
 eis bij ontwerpkeuzes dat onderhouds- en beheerkosten steeds in beeld gebracht worden
 durf technische expertise via leveranciers in te kopen voor gebouwen met te complex beheer =>
voor de facility manager is de vraag soms meer welke contracten i.p.v. welke mensen hij/zij wil
Denk op portefeuille niveau i.p.v. per individueel gebouw:
 handel en beslis op basis van een masterplan voor het volledige patrimonium : telkens een
nieuw gebouw neerzetten als een ouder niet meer voldoet is (veel) minder duurzaam dan
een gebouw te renoveren of een conversie te laten ondergaan (en is bovendien het duurzaam-
heidspassief afwentelen op de maatschappij
 vraag bij een business cases voor een nieuwbouw ook naar een concreet plan voor de gebouwen
die verlaten worden of herbestemming moeten krijgen
Output workshop > kernelementen

24. 24
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
Neem risico management mee in het beslissingsproces, ook inzake technische installaties:
 onderzoek bijv. bedrijfszekerheid van faciliteiten en evalueer verliezen bij falen ervan
(bijv. verlies in mandagen)
 tracht grote verliezen te voorkomen door eenvoudige extra voorzieningen (bijv. via
redundante pomp)
Overweeg het gebruik van nieuwe tools zoals BIM (Building Information Modeling):
 het laat toe te modelleren om van daaruit te kunnen simuleren en beslissen
 is ook mogelijk voor renovatie projecten mits ‘opladen’ van relevante gebouwinfo
 staat wel nog in kinderschoenen (vergelijk bijv. met auto-ontwerp waarbij ondertussen
zo goed als alles virtueel gebeurt tijdens ontwerp en voorbereiding van productie)
 maar heeft nu al toegevoegde waarde voor eigenaars bijv. bij het begeleiden van keuzes
inzake renovatiewijze => kan meer onderbouwde keuzes maken of klant gemakkelijker
van bepaalde logica overtuigen (bijv. begin ook bij renovatie met de gebouwschil)
Output workshop > kernelementen

25. 25
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
 WTCB
http://www.wtcb.be
 Vlaanderen:
http://www.energiesparen.be
http://www.vlaandereninactie.be/projecten/wonen-en-bouwen
 Brussels Hoofdst. Gewest:
http://www.leefmilieubrussel.be
 Rijksdienst voor ondernemen / gebouwen
http://www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/gebouwen
(dit blijkt de opvolger van het vroegere Senternovem te zijn)
Output workshop > web links
over duurzame gebouwen in het algemeen

26. 26
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
 Breeam in use:
http://www.breeam.org/page.jsp?id=373
 US GBC: Sustainable practices for Facility Managers:
http://www.usgbc.org/node/4601524
 LEED: design & construction versus operations & maintenance:
http://www.usgbc.org/education/sessions/integrative-process/closing-gaps
 Pennsylvania Green Building Operations and Maintenance Manual:
http://www.greenseal.org/_/Penn_Green_Building_OM_manual.pdf
Output workshop > web links
over beheer van duurzame gebouwen

27. 27
27 maart 2014
Dag van Facility Management
FACILITAIRBEHEERENEXPLOITATIEVANDUURZAMEGEBOUWEN
 Nood aan flexibele gebouwen:
artikel “De toekomst is aan flexibele gebouwen” (Trends, 6 maart 2014)
 Gebouwen met adaptief comfort (NEN 15251):
artikel “Een nieuwe definitie aan thermisch comfort” (Leefmilieu Brussel)
artikel “EPBD gerelateerde binnenmilieunorm” (VV+ magazine, juni 2007)
artikel “Adaptief comfort versus Fanger” (TVVL magazine, jul/aug 2008)
 Nut van Building Information Modeling (‘BIM’) in Facility Management:
artikel “FM and Building Information Modeling” (whitepaper Rand)
video “http://www.youtube.com/watch?v=SIl2CUF1TIc“ (advertentie)
Output workshop >
tijdens de workshop vermelde publicaties

28. 28
Unfold your
potential
KBC Groep NV
energiemanager KBC BE
wim.storme@kbc.be message@wimstorme.be
Docent: Wim Storme
my Linked-In page
27 maart 2014
Dag van Facility Management