The venerable Sant Baba Iqbal Singh Ji was born on May 1, 1926 in village Bharial Lahri, Tehsil Pathankot, District Gurdaspur (now Pathankot) to father Sanwal Singh Ji and mother Gulab Kaur Ji. Baba Ji had two elder brothers Bhai Daulat Singh Ji and Bhai Harbans Singh Ji and an elder sister. From very childhood, he was inclined towards deep devotion to the Eternal Lord and used to go in the forests for recitation of the Divine Name without informing anyone at home. He would very often join the company of the saintly and divine people and get blessed by listening to their discourses about the Eternal Lord. While learning from his teacher of history in 6th Grade about the daughter and son of Emperor Ashoka remaining unmarried and propagating Buddhism, Baba Ji made a resolve to dedicate his life towards serving humanity and propagate Sikhi. Although his family later forced him several times to get married, he remained steadfast in his resolve. Being afraid of the British rule, when his family didn’t allow him to become Amritdhari (get him initiated into the Khalsa fold with Amrit), he went on a hunger strike to persuade his family; and then got blessed by Amrit at Akal Takht Sahib, Amritsar. He passed Grade VIII from Government School, Dina Nagar and Grade X from Government High School, Gurdaspur. His mother passed away while he was in Grade X. But due to his state of devotion towards the Eternal Lord, he accepted the Divine Will and didn’t shed a single tear. After matriculation, he completed B.Sc. Agriculture from Khalsa College, Lyallpur. Later, at the time of Partition of the country, when Punjab Agriculture University Ludhiana had not been established, the government temporarily started Agriculture College in Khalsa College, Amritsar.

1. ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਇਕਬਾਲ ਿਸੰਘ ਜੀ
ਪਦਮ ਸ਼ੀ, ਿਵੱਿਦਆ ਮਾਰਤੰਡ, ਸ਼ੋਮਣੀ ਪੰਥ ਰਤਨ
संत बाबा इक़बाल सह जी
प ी, व ा मात ड, शरोम ण पंथ रतन

2. ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਿਪੰਡ ਭਿਰਆਲ ਲਾਹੜੀ, ਤਿਹਸੀਲ
ਪਠਾਨਕੋਟ, ਿਜ਼ਲਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਿਵਖੇ 1 ਮਈ 1929 ਿਪਤਾ
ਸ. ਸਾਵ
ਂ ਲ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦੇ ਗਿਹ ਿਵਖੇ ਮਾਤਾ ਗੁਲਾਬ ਕੌਰ ਜੀ ਦੀ
ਕੁੱਖ ਹੋਇਆ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ
आप का ज म भ रयाल लाहड़ी, तहसील पठानकोट,
जला गर
ु दासपुर म 1 मई 1929 को पता स. सांवल
सह जी क
े गह
ृ माता गल
ु ाब कौर जी क
े गभ से आ था।
ज म एवं माता- पता

3. ਬਚਪਨ ਿਵਚ ਮਾਤਾ ਜੀ ਤ ਭਗਤ ਧਰੂ-ਪਿਹਲਾਦ ਅਤੇ
ਸਾਿਹਬਜ਼ਾਿਦਆਂ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣ ਕੇ ਪਭੂ-ਭਗਤੀ ਦੀ ਲਾਗ
ਲੱਗ ਗਈ। ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਕਮਰੇ ਿਵਚ ਇਕੱਿਲਆਂ ਬੈਠ ਕੇ ਜਾਂ
ਜੰਗਲਾ-
ਂ ਪਹਾੜਾਂ ਿਵਚ ਜਾ ਕੇ ਪਭੂ-ਭਗਤੀ ਿਵਚ ਲੀਨ ਿਰਹਾ
ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਬਚਪਨ ਿਵਚ ਪਭੂ ਭਗਤੀ
ਦੀ ਲਾਗ ਲੱਗਣੀ
बचपन म भु-भ क लगन
बचपन म अपनी माता से भगत ुव- ाद और
सा हबजाद क सा खयाँ सुन कर उ ह भु-भ क
लगन लग गई। वह कम आयु म ही कमरे म अक
े ले बैठ कर
या फर जंगल और पहाड़ म जा कर भु-भ म लीन
हो जाते थे।

4. ਅਿ
ੰ ਮਤ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ
ਅੰਗਰੇਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਭੈ ਕਾਰਨ ਜਦ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪ
ਜੀ ਅੰਿਮਤ ਛਕਾਉਣ ਤ ਮਨਾਂ ਕਰ ਿਦੱਤਾ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ
ਖਾਣਾ-ਪੀਣਾ ਛੱਡ ਿਦੱਤਾ ਤੇ ਮਾਤਾ-ਿਪਤਾ ਜੀ ਵੱਲ ਅੰਿਮਤ ਛਕਵਾ
ਦੇਣ ਤ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕੁਝ ਖਾਧਾ-ਪੀਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ
ਅੰਿਮਤ ਛਕਣ ਤ ਬਾਅਦ ਉਨਾਂ ਦੀ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਿਵਚ ਬਹੁਤ
ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ।
अमृत क महानता
टश सरकार क
े डर से जब माता- पता ने आप को
अमृत छकाने से मना कर दया तो आप ने खाना-पीना
छोड़ दया और अमृत छकाने क
े बाद ही उ ह ने खाना
खाया। आप क
े अनुसार अमृत छकने क
े बाद उनक
आ या मक च म ब त वृ ई।

5. ਿਵਆਹ ਨਾ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਫਸ
ੈ ਲਾ ਲੈਣਾ
ਸਕੂਲ ਅਿਧਆਪਕ ਤ ਸਮਰਾਟ ਅਸ਼ੋਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਲੜਕੇ-
ਲੜਕੀ ਵੱਲ ਿਵਆਹ ਕਰਵਾਏ ਿਬਨਾ,
ਂ ਪੂਰੇ ਿਵਸ਼ਵ ਿਵਚ ਬੁੱਧ
ਧਰਮ ਦਾ ਪਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਪਣ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ,
ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਿਲਆ ਿਕ ਿਜਹੜੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬਾਨਾਂ
ਨੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਐਨੀਆਂ ਮਹਾਨ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਮ
ਵੀ ਿਵਆਹ ਨਹ ਕਰਵਾਵਾਗ
ਂ ਾ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਿਜੰਦਗੀ ਪੂਰੇ
ਿਵਸ਼ਵ ਿਵਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸੱਚ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ
ਪਚਾਰ-ਪਸਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਲਗਾ ਦੇਵਾਗ
ਂ ਾ।
शाद न करने का नणय
अपने श क से यह सुनने क
े बाद क स ाट अशोक ारा
और उनक
े बेटे-बेट ने बना शाद कए बौ धम को
नया भर म फ
ै लाने का संक प लया था, तब आप ने भी
नणय लया: " जन गु ने हमारे लए इतना बड़ा
ब लदान दया, उनक
े लए म भी शाद नह क ं गा और
अपना स पूण जीवन गु नानक देव जी क
े परम स य क
े
संदेश को व भर म फ
ै लाने क
े लए सम पत कर ँगा।”

6. ਪੜਾਈ-ਿਲਖਾਈ ਅਤੇ ਨੌ ਕਰੀ
ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਅੱਠਵ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜਾਈ ਸਰਕਾਰੀ ਪਾਇਮਰੀ
ਸਕੂਲ ਦੀਨਾਂ ਨਗਰ ਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦਸਵ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ
ਸਕੂਲ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਿਫਰ ਬੀ. ਸ.ਸੀ. ਖਾਲਸਾ
ਕਾਲਜ ਲਾਇਲਪੁਰ ਤ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮ. ਸ.ਸੀ.
‘ਜੈਨੇ ਿਟਕਸ ਡ ਪਲਾਟ
ਂ ਬੀਿਡੰਗ’ ਲੁਿਧਆਣਾ ਤ ਕੀਤੀ।
ਪਿਹਲੀ ਨੌ ਕਰੀ ਹਾਸ
ਂ ੀ, ਿਹਸਾਰ (ਹਿਰਆਣਾ) ਿਵਖੇ ਬਤੌਰ
ਿਰਸਰਚ ਅਿਸਸਟਟ ਲੱਗੀ। ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਕਮਾਉਣ ਸਦਕਾ
ਤਰੱਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪ ਜੀ ਇਸ
ੰ ਪੈਕਟਰ, ਿਜ਼ਲਾ ਅਫ਼ਸਰ,
ਿਡਪਟੀ ਡਾਇਰਕਟਰ ਤੇ ਿਫਰ ਜੁਆਇਟ
ੰ ਡਾਇਰਕਟਰ ਬਣ
ਗਏ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ’ਤੇ ਖਤ
ੇ ੀ-ਬਾੜੀ ਮਿਹਕਮੇ ਦੇ ਸਭ ਤ ਚੇ ਅਹਦ
ੁ ੇ
‘ਐਗਰੀਕਲਚਰਡਾਇਰਕਟਰ’ਦੀਪਸ
ੋ ਟਤਿਰਟਾਇਰਹਏ
ੋ ।
श ा और पेशा
आप ने आठव तक क श ा सरकारी ाइमरी क
ू ल
द ना नगर और दसव सरकारी हाई क
ू ल गर
ु दासपुर से
पास क । फर बी.एस.सी. खालसा कॉलेज लायलपुर से;
'जेने ट स एड
ं लांट ी डग' म एम.एस.सी. लु धयाना
से क । आप क पहली नौकरी हांसी, हसार (ह रयाणा)
म शोध सहायक क
े पद पर थी। संत क
े आशीवाद से आगे
बढ़ते ए वह नरी क, जला अ धकारी, उप- नदेशक
और फर संयु नदेशक बने और अंत म क
ृ ष वभाग क
े
सव च पद 'क
ृ ष नदेशक' क
े पद से सेवा नवृ ए।

7. ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਿਸੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਿਮਲਾਪ
ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਿਸੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਪਿਹਲਾ ਿਮਲਾਪ ਖਾਲਸਾ
ਕਾਲਜ ਅੰਿਮਤਸਰ ਿਵਖੇ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਅਿਧਆਤਿਮਕ
ਬਚਨਾਂ ਤ ਅਿਜਹੇ ਪਭਾਿਵਤ ਹੋਏ ਿਕ ਸਦਾ ਲਈ ਉਨਾਂ ਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕੇ
ਰਿਹ ਗਏ। ਪਾ ਟਾ ਸਾਿਹਬ ਉਨਾਂ ਕੋਲ ਰਿਹ ਕੇ ਗੁਰਮਿਤ ਦੀ
ਹੋਰ ਗੂੜਤਾ ਗਿਹਣ ਕੀਤਾ।
संत तेजा सह जी से भट
आप क संत तेजा सह जी से पहली भट खालसा कॉलेज
अमृतसर म ई। आप संत तेजा सह जी क
े आ या मक
वचन से इतने भा वत ए क हमेशा क
े लए उनक
े ही
हो गए और प टा सा हब संत जी क
े साथ रहते ए
आ या मकता क
े और भी करीब आ गए।

8. ਗਰ
ੁ ਮਿਤ ਦੇ ਪਿਹਰਾਵੇ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ
ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ
ਨੌ ਕਰੀ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਚੂੜੀਦਾਰ ਪਜਾਮੀ, ਅਚਕਨ
ਅਤੇ ਿਚੱਟੀ ਦਸਤਾਰ ਵਾਲਾ ਸਾਦਾ ਪਿਹਰਾਵਾ ਹੀ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ
ਅਤੇ ਖੁੱਲਾ ਦਾੜਾ ਰੱਿਖਆ। ਜੇ ਕੋਈ ਦਾੜੀ ਬੰਨਣ ਲਈ ਕਿਹੰਦਾ
ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਜਵਾਬ ਿਦੰਦੇ: “ਜੇ ਤੈ ਚੰਗੀ ਨਹ ਲੱਗਦੀ ਤਾਂ ਤੂੰ
ਮੂੰਹ ਪਰਾਂ ਕਰ ਲੈ, ਮ ਤਾਂ ਇਵ ਹੀ ਰੱਖਾਗ
ਂ ਾ।” ਆਪ ਜੀ
ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਪਿਹਰਾਵੇ ਕਾਰਨ ਆਪ ਜੀ ਹਰ ਥਾਂ ’ਤੇ ਬਹੁਤ
ਆਦਰ-ਸਿਤਕਾਰ ਿਮਿਲਆ।
गुरमत क
े पहनावे का माहा य
संत तेजा सह जी क
े वचन क
े अनुसार सरकारी नौकरी
क
े दौरान भी आप ने जीवन-भर चूड़ीदार पायजामा,
अचकन और सफ
े द द तार वाली साधारण पोशाक पहनी
और खुली दाढ़ रखी। अगर कोई दाढ़ बांधने को कहता
तो आप कहते, "अगर तु ह पसंद नह है तो तुम अपना
मुंह सरी तरफ कर लो, म तो ऐसे ही रखूंगा।" आप के
अनुसार इस पोशाक क
े कारण आप को हर जगह ब त
स मान मला।

9. ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਮੰਨਣ ਦਾ ਿਦੜ ਸੰਕਲਪ
ਿਪਤਾ ਜੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਜੀ ਪੀ. ਚ.ਡੀ. ਕਰਨ
ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵੀਜ਼ਾ ਤੇ ਿਟਕਟਾਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ
ਿਮਲਣ ਲਈ ਿਰਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵੀ ਘਰ ਆ ਗਏ। ਪਰ ਜਾਣ ਤ
ਪਿਹਲਾਂ ਆਪ ਜੀ ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਲੈਣ ਲਈ
ਗਏ ਤਾਂ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤ ਮਨਾਂ ਕਰ ਿਦੱਤਾ। ਬਚਨ ਮੰਨਦੇ
ਹੋਏ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਿਪਤਾ ਜੀ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤ ਮਨਾਂ ਕਰ ਿਦੱਤਾ,
ਪਰ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾ ਿਲਆ, ਤਾਂ ਿਕ ਿਪਤਾ ਜੀ ਸੰਤਾਂ ਬੁਰਾ-
ਭਲਾ ਨਾ ਕਿਹਣ। ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਇਹ ਬਚਨ ਕਮਾਉਣ ਸਦਕਾ ਆਪ
ਜੀ ਏਥੇ ਹੀ ਅਿਜਹੇ ਰੁਤਬੇ ਅਤੇ ਸਿਤਕਾਰ ਿਮਿਲਆ ਕੇ ਬਾਹਰ
ਪੀ. ਚ.ਡੀ. ਕਰਕੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੰਮ
ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
संत जी क बात मानने का ढ़ संक प
अपने पता क
े आदेशानुसार आप पी.एच.डी. करने
अमे रका जा रहे थे। वीज़ा और टकट भी हो गई थी और
सगे-संबंधी भी मलने घर आ गए थे, ले कन जाने से पहले
आप संत तेजा सह जी का आशीवाद लेने गए तो संत जी
ने वदेश जाने से मना कर दया। आप ने उनक
े वचन को
नभाते ए पता जी को वदेश जाने से मना कर दया,
ले कन संत जी का नाम नह लया, ता क पता जी संत
जी को बुरा-भला न कह। संत जी क
े इस वचन को मान
कर आप ने यह अपने ही देश म ऐसा पद और स मान
पाया क वदेश से पी.एच.डी. क श ा ा त कये लोग
भी आप क
े अधीन काम करते रहे।

10. ਸਤ
ੰ ਾਂ ਦਾ ਬਚਨ ਕਮਾਉਣ ਦੀ ਿਖਚ
ੱ
ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਪਗਟ
ਕਰਨ ਲਈ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਦਲੀ ਖੇਤੀ ਪਧਾਨ ਸੂਬੇ
ਪੰਜਾਬ ਤ ਿਹਮਾਚਲ ਪਦੇਸ਼ ਿਵਚ ਕਰਵਾ ਲਈ, ਿਜੱਥੇ ਿਕ ਪਹਾੜੀ
ਇਲਾਕਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ ਮਿਹਕਮੇ ਿਵਚ ਤਰੱਕੀ ਦੇ
ਅਸਾਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਿਮਹਣੇ
ਮਾਰੇ ਿਕ ਤੂੰ ਇਹ ਬੇਵਕੂਫ਼ੀ ਿਕ ਕਰ ਿਰਹਾ ਹ? ਪਰ ਆਪ ਜੀ
ਇੱਕ ਹੀ ਧੁਨ ਸੀ ਿਕ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਕਮਾ ਦੇ ਹੋਏ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ
ਪਗਟ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸੋ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਿਕਰਪਾ ਸਦਕਾ ਆਪ ਜੀ ਦੇ
ਦੋਵ ਕਾਰਜ ਪਵਾਨ ਚੜੇ, ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਵੀ ਪਗਟ
ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਵੀ ਅਿਜਹੀ ਕੀਤੀ ਿਕ ਮਿਹਕਮੇ ਦੀ ਸਭ ਤ
ਚੀ ਪੋਸਟ ਤ ਿਰਟਾਇਰ ਹੋਏ।
संत जी क
े वचन मानने क लगन
संत तेजा सह जी क
े आदेशानुसार बड सा हब क प व
भू म को कट करने क
े लए आप ने अपना थानांतरण
क
ृ ष धान रा य पंजाब से हमाचल देश म करवा
लया, जहां एक पहाड़ी े होने क
े कारण क
ृ ष वभाग
म पदो न त क
े अवसर ब त कम थे। सभी अ धका रय ने
आप को ब त डांटा क आप यह बेवक
ू फ य कर रहे
हो? ले कन आप को एक ही धुन थी क संत क
े वचन क
े
अनुसार बड सा हब को कट करना है। संत क क
ृ पा से
आप क
े दोन काय स पूण ए: आप ने बड सा हब को भी
कट कया और ऐसी पदो न त भी ा त क क आप
वभाग क
े सव च पद से सेवा नवृ ए।

11. ਹਰ 15 ਿਦਨਾਂ ਬਾਅਦ 60 ਿਕ.ਮੀ.
ਪੈਦਲ ਚੱਲ ਕੇ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਪਹੁੰਚਣਾ
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ਿਵਚ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਸੋਲਨ ਤ ਅੱਗੇ ਕੋਈ ਰਸਤਾ
ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ 60 ਿਕ.ਮੀ. ਪੈਦਲ ਚੱਲ ਕੇ ਇੱਥੇ ਆਉਣਾ ਪਦਾ
ਸੀ। ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਪਗਟ ਹੋਣ ਤ ਬਾਅਦ ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਿਸੰਘ ਜੀ ਨੇ
ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਿਡਊਟੀ ਲਗਾ ਿਦੱਤੀ ਿਕ ਤੁਸ ਹਰ ਪੰਦਰਾਂ ਿਦਨਾਂ
ਬਾਅਦ ਇੱਥੇ ਚੱਕਰ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਸੋ ਸੰਤਾਂ ਦਾ
ਬਚਨ ਕਮਾ ਦੇ ਹੋਏ ਆਪ ਜੀ ਹਰ 15 ਿਦਨਾਂ ਬਾਅਦ 60
ਿਕ.ਮੀ. ਪਦ
ੈ ਲਚਲ
ੱ ਕੇ ਬੜੂਸਾਿਹਬਪਹਚ
ੁੰ ਦੇਤੇਿਫਰ60ਿਕ.ਮੀ.
ਪੈਦਲ ਚੱਲ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆਪਣੀ ਿਡਊਟੀ ’ਤੇ ਜਾ ਹਾਜ਼ਰ ਹੁੰਦੇ।
हर 15 दन म 60 क.मी.
पैदल चल कर बड सा हब प ँचना
शु आतीचरणमबडसा हबजाने क
े लए सोलनसे आगे
कोई रा ता नह होने क
े कारण 60 क.मी. पद
ै ल चलना
पड़ता था। बड सा हब क
े कट होने क
े बाद सत
ं तज
े ा सह
जी ने आप क यह ट
ू लगा द थी क आप हर पं ह दन
मच करलगाकरयहाँक देखभालकर।इस लएसत
ं क
े
वचन का पालन करते ए आप हर 15 दन म 60 क.मी.
पद
ै ल चल कर बड सा हब प च
ं ते थे और फर 60 क.मी.
पद
ै लवा पसचलकरअपनी ट
ू परहा ज़रीदेतेथ।
े

12. ਸ਼ਬਦ-ਸਰ
ੁ ਤ ਦੀ ਖਡ
ੇ
ਆਪ ਜੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਿਹਬ ਤਰਨ-ਤਾਰਨ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਗਏ।
ਜਦ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਪਕਰਮਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਜੂਨ ਦਾ ਮਹੀਨਾਂ ਹੋਣ
ਕਾਰਨ ਪੱਥਰ ਅੱਗ ਵਾਗ
ਂ ਤਿਪਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਦ ਅਜੇ ਨਾਲ
ਵਾਲਾ ਬਰਾਡਾਂ ਵੀ ਨਹ ਸੀ ਬਿਣਆ। ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ
ਿਧਆਨ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਿਗਆ ਿਕ
ਉਨਾਂ ਨੇ ਤੱਤੀ ਤਵੀ ਅਤੇ ਬਲਦੀ ਦੇਗ ਿਵਚ ਬੈਠ ਕੇ ਿਕਵ ਏਨੇ
ਕਸ਼ਟਾਂ ਸਹਾਿਰਆ ਹੋਵੇਗਾ? ਸੁਰਤ ਗੁਰੂ-ਚਰਨਾਂ ਨਾਲ
ਅਿਜਹੀ ਜੁੜੀ ਿਕ ਸਾਰੇ ਸਰੋਵਰ ਦੀ ਪਕਰਮਾ ਕਰ ਆਏ ਤੇ ਪੱਥਰ
ਗਰਮ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਆਪ ਜੀ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਿਕ ਗੁਰੂ ਨੇ ਉਨਾਂ
ਲਈ ਪੱਥਰ ਠ
ੰ ਢਾ ਕਰ ਿਦੱਤਾ ਹੈ। ਜਦ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ ਆ ਕੇ
ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਉਨਾਂ ਨੇ ਰਮਜ਼ ਖੋਲਿਦਆਂ
ਸਮਝਾਇਆ: “ਪੱਥਰ ਠ
ੰ ਢਾ ਨਹ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਤੇਰੀ ਸੁਰਤ
ਸਰੀਰ ਤ ਪਰ ਠ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਕਰਕੇ
ਪੱਥਰ ਗਰਮ ਨਹ ਲੱਗਾ।” ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜਦ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਦੇਖੇ
ਤਾਂਉਹ ਸੱਚ ਤਪਦੇ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂਸੜੇ ਹੋਏ ਸਨ।
श द-सुर त का खेल
एक बार आप दरबार सा हब तरन तारन दशन क
े लए
गए। वहाँ जब आप सरोवर क प र मा करने लगे तो जून
का महीना होने क
े कारण वहां लगे प थर आग क तरह
गम थे और साथ वाला बरामदा तब नह बना था। उसी
समय आप का यान गु अजन देव जी क
े चरण म जुड़
गया क क
ै से उ ह ने गरम तवे और खौलती देग़ म बैठ कर
इतनी पीड़ा क
ै से सहन क होगी? आप का यान गु -
चरण म इतना जुड़ा क आप पूरे सरोवर क प र मा कर
आए और आप को प थर गम ही नह लगा। आप ब त
खुश ए क गु जी ने आप क
े लए प थर को ठंडा कर
दया। जब आप ने संत तेजा सह जी को सारी कहानी
सुनाई तो उ ह ने राज़ से पदा हटाते ए समझाया, "प थर

13. ठंडा नह आ था, ब क तु हारा यान शरीर से ऊपर उठ
गया था और गु से जुड़ गया था, इस लए प थर क गम
महसूस नह ई।" जब आप ने अपने पैर देखे, तो वह सच
म प थर क गम से पूरी तरह झुलस गए थे।

14. ਿਸੱਖ ਦਾ ਿਕਰਦਾਰ ਹੀ ਿਸੱਖੀ ਦਾ ਪਚਾਰ ਹੈ
ਿਹਮਾਚਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਰਲ-ਸਾਗ
ਂ ੜਾ ਨੇ ੜੇ ਇੱਕ ਖੇਤੀ-ਬਾੜੀ
ਫਾਰਮ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਿਪੰਡ ਵਾਿਲਆਂ ਿਕਸੇ ਸਰਕਾਰੀ
ਮੁਲਾਜ਼ਮ ’ਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹ ਸੀ ਤੇ ਡਰਦੇ ਸਨ ਿਕ ਸਰਕਾਰ ਪਤਾ
ਨਹ ਏਥੇ ਕੀ ਬਣਾ ਦੇਵੇ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਿਪੰਡ ਵਾਿਲਆਂ
ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਿਜੰਮੇਦਾਰੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਇਕਬਾਲ ਿਸੰਘ ਜੀ ਸਪ
ਿਦੱਤੀ। ਰਸਤਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਪੈਦਲ ਚੱਲ ਕੇ ਥੇ
ਪਹੁੰਚੇ ਤੇ ਹਨੇ ਰਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਰਾਤ ਥੇ ਹੀ ਰੁੱਕ ਗਏ। ਆਪ ਜੀ
ਨੇ ਜਦ ਅੰਿਮਤਵੇਲੇ ਠ ਕੇ ਬਰਫ ਵਰਗੇ ਠ
ੰ ਢੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ
ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨਾਮ-ਿਸਮਰਨ ਿਵਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਇਸ
ਦਾ ਿਪੰਡ ਵਾਿਲਆਂ ’ਤੇ ਅਿਜਹਾ ਪਭਾਵ ਿਪਆ ਿਕ ਉਨਾਂ ਨੇ
ਸੋਿਚਆ ਿਕ ਰੱਬ ਦੀ ਏਨੀ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਨਸਾਨ,
ਉਨਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਧੋਖਾ ਨਹ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਨੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇਣ
ਲਈ ਬਾਬਾ ਜੀ ਹਾਂ ਕਰ ਿਦੱਤੀ। ਸਾਰੇ ਮੰਤਰੀ-ਸੰਤਰੀ ਿਕਸੇ
ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋ ਕੰਮ ਨਹ ਕਰ ਸਕੇ, ਉਹ ਆਪ ਜੀ ਦੇ
ਪਿਵੱਤਰ ਿਕਰਦਾਰ ਨੇ ਸੁਭਾਿਵਕ ਹੀ ਿਸੱਧ ਕਰ ਿਦੱਤਾ।
सख का च र ही स खी का चार है
हमाचल सरकार हरल-सांगड़ा क
े पास एक क
ृ ष फाम
बनाना चाहती थी, ले कन ामीण को कसी भी सरकारी
कमचारी पर भरोसा नह था। उ ह डर था क सरकार पता
नह यहां या बना दे? सरकार ने ामीण को मनाने क
ज मेदारी संत बाबा इकबाल सह जी को स पी। कोई
रा ता न होने क
े कारण वह पैदल ही वहाँ प ँचे और तब
तक अंधेरा होने क वजह से रात को वह क गये। जब
आप अमृतवेले ( ात: काल) उठे और बफ ले ठंडे पानी से
नान कया और नाम- समरन म लीन हो गए, तो गाँव
वाल पर इस का ब त भाव पड़ा। उ ह ने सोचा क जो
भगवान क इतनी पूजा करता है, वह उन क
े साथ
कोई धोखा नह करेगा। फर वह बाबा जी को ज़मीन देने

15. क
े लए राज़ी हो गए। जो काम सभी मं ी कसी भी कार
से नह कर पा रहे थे, वह आप जी क
े प व च र ने
वाभा वक प से सफल कर दया।

16. ਤਰਕ
ੱ ੀ ਲਈ ਿਨਯਮਾਂ ਿਵਚ ਬਦਲਾਅ
ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਕੰਮ ਤ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਿਹਮਾਚਲ ਸਰਕਾਰ ਆਪ ਜੀ
ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਮਿਹਕਮੇ ਦਾ ਡਾਇਰਕਟਰ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ
ਸੀ, ਪਰ ਿਨਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪ ਜੀ ਬਣ ਨਹ ਸਕਦੇ ਸਨ।
ਪਰ ਆਪ ਜੀ ਤਰੱਕੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਰਤੇ ਨੇ ਅਿਜਹੀ ਕੁਦਰਤ
ਫੇਰੀ ਿਕ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਿਨਯਮ ਹੀ ਬਦਲ ਿਦੱਤੇ ਤੇ
ਿਹਮਾਚਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਝੱਟ ਆਪ ਜੀ ਐਗਰੀਕਲਚਰ
ਡਾਇਰਕਟਰ ਬਣਾ ਿਦੱਤਾ ਅਤੇ ਜਦ ਆਪ ਜੀ ਡਾਇਰਕਟਰ ਬਣ
ਗਏ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਿਕਸੇ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਕਾਰਨ ਿਫਰ ਉਹੀ
ਪਿਹਲਾਂਵਾਲੇ ਹੀ ਿਨਯਮ ਲਾਗੂ ਕਰਨੇ ਪਏ। ਇਵ ਮਾਨ ਕਰਤੇ ਨੇ
ਆਪਣੇ ਸੇਵਕ ਤਰੱਕੀ ਦੇਣ ਲਈ ਆਪ ਿਨਯਮ ਬਦਲਵਾ ਿਦੱਤੇ
ਤੇ ਜਦ ਤਰੱਕੀ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਿਫਰ ਉਹੀ ਪਿਹਲਾਂ ਵਾਲੇ ਿਨਯਮ
ਲਾਗੂ ਕਰਵਾ ਿਦੱਤੇ।
पदो न त क
े लए नयम म बदलाव
आप क
े काम से खुश हो कर हमाचल सरकार आप को
क
ृ ष वभाग का नदेशक बनाना चाहती थी, ले कन
नयमानुसार यह संभव नह था। ले कन आप को
पदो न त दान करने क
े लए भु ने ऐसा चम कार कया
क भारत सरकार ने त कालीन नयम को बदल दया,
जस क
े चलते हमाचल सरकार ने आपको तुरंत क
ृ ष
नदेशक बना दया। जब आप नदेशक बन गए तो कसी
मजबूरीवश भारत सरकार को फर से पहले वाले नयम
लागू करने पड़े। ऐसा तीत आ क मानो भु ने अपने
सेवक को पदो नत करने क
े लए ही नयम म बदलाव
कया। और जब उस क पदो न त हो गयी, तो भु ने वही
पछले नयम लागू करवा दए।

17. ਿਸੱਖੀ ਪਤੀ ਿਪਆਰ ਦੀ ਿਨਸ਼ਾਨੀ
ਸਾਲ 1984 ਦੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹਲਾਤਾਂ ਦੌਰਾਨ ਜਦ ਪੁਿਲਸ ਥਾ-
ਂ ਪੁਰ-
ਥਾਂ ਿਸੱਖਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ
ਮੁਤਾਿਬਕ ਆਪਣੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹ ਸੀ।
ਪਰ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਮਨ ਿਵਚ ਆਉਣਾ ਿਕ ਜੇ ਮੇਰੇ ਬਾਕੀ ਿਸੱਖ
ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਵੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ,
ਿਕ ਿਕ ਮ ਗੁਰੂ ਦਾ ਿਸੱਖ ਪਿਹਲਾਂ ਹਾਂ ਤੇ ਅਫ਼ਸਰ ਬਾਅਦ ਿਵਚ
ਹਾ।
ਂ ਸੋ ਤਲਾਸ਼ੀ ਤ ਬਾਅਦ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਜਦ ਪੁਿਲਸ ਆਪ
ਜੀ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣਾ ਤਾਂ ਪੁਿਲਸ ਨੇ ਨਾਲੇ ਸਲੂਟ ਮਾਰਨਾ,
ਨਾਲੇ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਣੀ ਤੇ ਨਾਲੇ ਕਿਹਣਾ ਿਕ ਪਿਹਲਾਂ ਿਕ ਨਹ
ਦੱਿਸਆ? ਤਾਂ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਕਿਹਣਾ ਿਕ ਸਾਬ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ
ਨਹ ਸੀ। ਸੋ ਇਵ ਆਪ ਜੀ ਿਸੱਖੀ ਪਤੀ ਆਪਣੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਅਤੇ
ਿਪਆਰ ਪਗਟ ਕਰਦੇ।
स खी क
े त ेम क नशानी
वष 1984 क वकट प र थ त क
े दौरान पु लस जब
जगह-जगह सख क तलाशी ले रही थी तो उस समय
आप को पदानुसार अपनी तलाशी देने क कोई
आव यकता नह थी, ले कन आप क
े मन म यह बात थी
क य द मेरे बाक सख भाइय क तलाशी ली जा रही है
तो मेरी भी तलाशी ली जाए, य क म गु का सख पहले
और अ धकारी बाद म ं। इस लए तलाशी क
े बाद जब
ाइवर पु लस को आप क
े ओहदे क
े बारे म बताता तो
पु लस आप को सै यूट मारती और माफ मांगती और
ाइवर से कहती क उस ने उ ह पहले य नह बताया?
तब ाइवर कहता क सा हब जी का म नह था। इस
तरह आप स खी क
े त अपनी भावना और ेम को
करते थे।

18. ਿਨਮਰਤਾ ਦਾ ਿਸਖਰ
ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿਹਕਰਮੀ ਿਕਸੇ ਗੱਲ ਤ ਸੰਗਤ ਦੇ
ਸਾਹਮਣੇ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਬਿਹਸ ਿਪਆ ਤੇ ਚੀ ਬੋਲਣ ਲੱਗਾ।
ਆਪ ਜੀ ਉਸ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਿਵਚ ਲੈ ਗਏ ਤੇ ਆਪਣੀ ਜੁੱਤੀ
ਲਾਹ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਿਵਚ ਫੜਾ ਿਦੱਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਿਕਹਾ ਿਕ ਏਥੇ
ਚਾਹੇ ਿਜੰਨੀਆਂ ਮਰਜ਼ੀ ਜੁੱਤੀਆਂ ਮੇਰੇ ਿਸਰ ਿਵਚ ਮਾਰ ਲਏ, ਪਰ
ਸੰਗਤ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਏਵ ਕਰਕੇ ਅਸ ਿਸੱਖੀ ਮਾਰਗ ਦੀ
ਬਦਨਾਮੀ ਕਰਦੇ ਹਾ।
ਂ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਲਾਲ-ਪੀਲਾ ਹੋਇਆ ਉਹ
ਇਨਸਾਨ ਿਬਲਕੁੱਲ ਸ਼ਾਤ
ਂ ਹੋ ਿਗਆ ਅਤੇ ਿਫਰ ਜੀਵਨ-ਭਰ ਕਦੇ
ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪ ਜੀ ਨਾਲ ਚੀ ਸੁਰ ਿਵਚ ਗੱਲ ਨਾ ਕੀਤੀ।
वन ता क पराका ा
एक बार संगत क
े सामने आप का एक सहकम आप से
कसी बात को लेकर ऊ
ं चे वर म बहस करने लगा। आप
उ ह एक कमरे म ले गए और अपने जूते उतार कर उस को
पकड़ा कर कहा, "यहां तुम जतने चाहे जूते मेरे सर पर
मारो, ले कन संगत क
े सामने बहस करक
े हम सख पंथ
को ही बदनाम कर रहे ह।” गु से से लाल-पीला आ वह
एकदम शांत हो गया और फर जीवन-भर उस ने
आप से कभी ऊ
ँ चे वर म बात नह क ।

19. ਅਕਾਲ ਅਕਡ
ੈ ਮੀ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ
ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਸੰਤ ਅਤਰ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦੇ ਆਸ਼ੇ ਅਤੇ ਸੰਤ ਤੇਜਾ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨਾਂ
ਪੂਿਰਆਂ ਕਰਿਦਆਂ ਹੋਇਆਂ ਆਪਣੀ ਿਰਟਾਇਰਮਟ ਤ
1 ਸਾਲ ਪਿਹਲਾਂ 1986 ਿਵਚ ਆਪ ਜੀ ਨੇ 5 ਿਵਿਦਆਰਥੀਆਂ
ਨਾਲ ਅਕਾਲ ਅਕੈਡਮੀ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
अकाल अकादमी बड सा हब
क थापना
बाबा जी ने संत अतर सह जी क
े आशय और संत तेजा
सह जी क
े वचन को पूरा करते ए अपनी सेवा नवृ त से
1 साल पहले सन 1986 म 5 छा क
े साथ अकाल
अकादमी बड सा हब क थापना क ।

20. ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਿਨਘ
ੱ ੇ ਸਭ
ੁ ਾਅ ਅਤੇ
ਹਰਮਨ-ਿਪਆਰਤਾ ਦੀ ਇਕ
ੱ ਝਲਕ
1987 ਿਵਚ ਜਦ ਆਪ ਜੀ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌ ਕਰੀ ਤ ਸੇਵਾ-ਮੁਕਤ
ਹੋਏ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਨਾ ਜੋਿੜਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ
(ਿਕ ਿਕ ਆਪ ਜੀ ਆਪਣੀ ਸਾਰੀ ਤਨਖਾਹ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਜਾਂ
ਪਰਉਪਕਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ’ਤੇ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਖਰਚੀ ਗਏ ਸਨ)
ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬੱਸ ’ਤੇ ਚੜ ਕੇ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਆਉਣਾ ਸੀ ਤਾਂ ਸਾਰੇ
ਸਟਾਫ ਨੇ ਸੋਿਚਆ ਿਕ 3-3 ਸਰਕਾਰੀ ਗੱਡੀਆਂ ਿਵਚ ਘੁੰਮਣ
ਵਾਲੇ ਿਗਆਨੀ ਜੀ ਕੀ ਹੁਣ ਬੱਸ ’ਤੇ ਚੜ ਕੇ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ
ਜਾਣਗੇ? ਸੋ ਸਾਰੇ ਸਟਾਫ ਨੇ ਪੈਸੇ ਇਕੱਠ
ੇ ਕਰਕੇ ਨਵ ਵੈਗਨ-
ਮੂਰਤੀ ਕਾਰ ਖਰੀਦੀ ਤੇ ਉਸ ਿਵਚ ਿਬਠਾ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਬੜੂ
ਸਾਿਹਬ ਭੇਿਜਆ।
वन वभाव और लोक यता
क एक झलक
1987 म जब आप सरकारी नौकरी से सेवा नवृ ए तो
जीवन-भर कोई पैसा न जोड़ने क
े कारण बड सा हब आने
क
े लए आप को बस म सवार होना था ( य क आप
अपना सारा वेतन बड सा हब या अ य परोपकारी काय
म खच कर देते थे) तो सारे टाफ ने सोचा क 3-3
सरकारी गा ड़य म सफर करने वाले ानी जी अब या
बस म चढ़ कर बड सा हब जाएग
ं े? तब सारे टाफ ने पैसा
इक ा कया और एक नई वैगन मा ती कार खरीद और
उस म बठा कर आप को बड सा हब भेजा।

21. अकाल अकादमी बड सा हब क सफलता क
े बाद संगत
ने आप से उनक
े े म अकाल अकाद मयाँ खोलने का
अनुरोध कया ता क उनक
े ब च को नशे और प ततपुने
से बचाया जा सक
े । अतः आप ने इस नवेदन को वीकार
कर संगत क
े सहयोग से पहले 22 अकाद मयाँ खोल एवं
कोई और नई अकाद मयां खोलने क
े बजाय इ ह
हमारे ब च को नशे और
प ततपुने से बचा लो
ਸਾਡੇ ਬਿ
ੱ ਚਆਂ ਨਿਸ਼ਆਂ ਅਤੇ
ਪਿਤਤਪਣ
ੁ ੇ ਤ ਬਚਾ ਲਓ
ਅਕਾਲ ਅਕੈਡਮੀ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਤ ਬਾਅਦ ਸੰਗਤਾਂ
ਨੇ ਆ ਕੇ ਆਪ ਜੀ ਬੇਨਤੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਿਕ ਸਾਡੇ ਇਲਾਿਕਆਂ
ਿਵਚ ਵੀ ਅਕਾਲ ਅਕੈਡਮੀਆਂ ਖੋਲ ਕੇ ਸਾਡੇ ਬੱਿਚਆਂ
ਨਿਸ਼ਆਂ ਅਤੇ ਪਿਤਤਪੁਣੇ ਤ ਬਚਾ ਲਓ। ਸੋ ਸੰਗਤ ਦੀ ਬੇਨਤੀ
ਪਵਾਨ ਕਰ ਸੰਗਤ ਦੇ ਸਿਹਯੋਗ ਨਾਲ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਪਿਹਲਾਂ 22
ਅਕੈਡਮੀਆਂ ਖੋਲੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਅਕੈਡਮੀਆਂ ਨਾ ਖੋਲ ਕੇ ਉਨਾਂ
ਹੀ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਪਰ ਜਦ ਹੋਰ
ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਇਲਾਿਕਆਂ ਿਵਚ ਅਕਾਲ ਅਕੈਡਮੀਆਂ
ਖੋਲਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕਿਹੰਦੇ ਸਨ ਿਕ
ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਮ
ਆਪਣੇ-ਆਪ ਿਧਰਕਾਿਰਆ ਿਕ ਬੁੱਿਢਆ! ਜੇ ਹੁਣ ਅਰਾਮ
ਕਰਨ ਬਿਹ ਿਗਆ ਤਾਂ ਿਫਰ ਦਰਗਾਹ ਿਵਚ ਜਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਕੀ
ਮੂੰਹ ਿਦਖਾ ਗਾ? ਸੋ ਗੁਰੂ ਦੀ ਿਸੱਖੀ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪ ਜੀ
ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਥਾਹ ਜੋਸ਼ ਆ ਿਗਆ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਮਾਨ 80 ਸਾਲਾਂ ਦੇ
ਬਜ਼ੁਰਗ ਤ 30 ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਨ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਕੁੱਲ 129
ਅਕਾਲ ਅਕੈਡਮੀਆਂ ਤੇ 2 ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀਆਂ ਖੋਲ ਿਦੱਤੀਆ,
ਂ ਜੋ
ਅੱਜ ਦੁਿਨਆਵੀ ਪੜਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਿਸੱਖੀ ਦੇ ਪਚਾਰ-
ਪਸਾਰ ਲਈ ਤਤਪਰ ਅਤੇ ਵਚਨਬੱਧ ਹਨ।

22. अकाद मय को भली-भां त चलाने का नणय लया।
ले कन जब अ य े क संगत ने भी अकाल
अकाद मयाँ खोलने का अनुरोध कया तो बाबा जी बताते
थे, "गु सा हबान क
े महान ब लदान को याद करते ए
मने वयं को ध कारा: अगर तू अब व ाम करने बैठ
गया तो सचखंड म गु को या मुँह दखाएगा?" इस तरह
गु क स खी को बचाने क
े लए आप म अथाह जोश
आ गया और आप 80 साल क
े बुजग से 30 साल क
े
नौजवान बन गए और क
ु ल 129 अकाल अकाद मयां
और 2 व व ालय खोल दए जो आज सांसा रक
अ ययन क
े साथ-साथ स खी क
े चार- सार क
े लए
सदैव त पर और वचनब ह।

23. ਬੀਬੀਆਂ ਦਾ ਪਿਹਲਾ
ਢਾਡੀ ਜਥਾ ਕਮ
ੌ ਦਣ
ੇ ਾ
ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਿਵਖੇ ਗੁਰਮਿਤ ਸੰਗੀਤ ਿਵਿਦਆਲੇ
ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਕੀਤੀ, ਿਜੱਥੇ ਗਰੀਬ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ
ਦੁਿਨਆਵੀ ਤੇ ਗੁਰਮਿਤ ਦੀ ਪੜਾਈ ਿਵਚ ਿਨਪੁੰਨ ਕਰਨ ਦੇ
ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨਾਂ ਦੇ ਢਾਡੀ ਜਥੇ ਿਤਆਰ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ
ਬੀਬੀਆਂ ਦਾ ਪਿਹਲਾ ਢਾਡੀ ਜਥਾ ਕੌਮ ਦੀ ਝੋਲੀ ਿਵਚ ਪਾਇਆ।
ਇਨਾਂ ਜਿਥਆਂ ਨਾਲ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਦੇਸ਼ਾ-
ਂ ਿਵਦੇਸ਼ਾਂ ਿਵਚ ਿਸੱਖੀ ਦਾ
ਬੇਅੰਤ ਪਚਾਰ-ਪਸਾਰ ਕੀਤਾ।
आप ने बड सा हब म गर
ु मत संगीत व ालय क शु आत
क , जहां गरीब प रवार क लड़ कय को सांसा रक और
गर
ु मत क श ा म नपुण करने क
े साथ-साथ उन का
ढाडी ज था तैयार कर क
े आप ने पंथ को म हला का
पहला ढाडी ज था सम पत कया। इन ज थ से आप ने
देश- वदेश म स खी का अनंत चार- सार कया।
पंथ को म हला का
पहला ढाडी ज था देना

24. ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਇਜ਼ਾਦ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮ
ਿਸੱਖ ਕੌਮ ਿਵਚ ਲਗਭਗ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਪੁਰਾਤਨ ਤੰਤੀ ਸਾਜਾਂ
ਮੁੜ-ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬੱਚੀਆਂ ਦੇ ਤੰਤੀ ਸਾਜ਼ਾਂ
ਦੇ ਜਥੇ ਿਤਆਰ ਕੀਤੇ, ਿਜਨਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼-ਿਵਦੇਸ਼ ਿਵਚ ਇਨਾਂ ਤੰਤੀ
ਸਾਜ਼ਾਂ ਰਾਹ ਸ਼ਬਦ- ਕੀਰਤਨ ਕਰਕੇ ਬੇਅੰਤ ਸੰਗਤਾਂ
ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਜੋਿੜਆ। ਇਨਾਂ ਬੱਚੀਆਂ ਨੇ ਹੀ ਸੀ ਗੁਰੂ ਗੰਥ
ਸਾਿਹਬ ਜੀ ਦਾ ਸਿਹਜ ਪਾਠ, 4 ਸਾਲਾਂ ਿਵਚ ਤੰਤੀ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨਾਲ
ਿਨਰਧਾਿਰਤ ਰਾਗਾਂ ਿਵਚ ਗਾਇਨ ਕਰਕੇ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀਤਾ, ਿਜਸ
ਦੀ ਪੂਰੇ ਿਸੱਖ ਜਗਤ ਨੇ ਬੜੀ ਪਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ।
ਤਤ
ੰ ੀ ਸਾਜ਼ਾਂ ਮੜ
ੁ -ਸਰ
ੁ ਜੀਤ ਕਰਨਾ
गु ारा आ व क
ृ त ाचीन तंती साज (तार वा
यं ) को, जो क वतमान म सख पंथ से लगभग वलु त
हो चुक
े ह, पुनज वत करने क
े लए आप ने तंती साज क
े
लड़ कय क
े जथे तैयार कए, ज ह ने देश- वदेश म
श द-क तन का गायन कर अनेक संगत को गर
ु बाणी से
जोड़ा। इ ह लड़ कय ने ी गु ंथ सा हब जी क
े सहज
पाठ को तंती साज क
े साथ नधा रत राग म गा कर 4
साल म स पूण कया जस क स पूण सख जगत ने
ब त शंसा क ।
तंती साज का पुन ार

25. ਕਸ
ੇ ਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ
2006 ਿਵਚ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਿਦਲ ਦੀਆਂ ਧਮਨੀਆਂ ਿਵਚ ਰੁਕਾਵਟ
ਕਾਰਨ ਜਦ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਬਾਈਪਾਸ ਸਰਜਰੀ ਕਰਨ ਲਈ
ਿਕਹਾ ਤਾਂ ਉਸ ਲਈ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤ ਰੋਮ ਕੱਟੇ ਜਾਣੇ ਸਨ,
ਪਰ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਿਕਹਾ ਿਕ ਜੇਕਰ ਰੋਮ ਕੱਟੇ ਤ ਿਬਨਾਂ ਅਪਰੇਸ਼ਨ
ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਠੀਕ ਹੈ, ਨਹ ਤਾਂ ਮੈ ਮਰਨਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੈ, ਪਰ
ਰੋਮ ਨਹ ਕਟਵਾਵਾਗ
ਂ ਾ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਿਬਨਾਂ ਰੋਮ ਕੱਟੇ, ਰੋਮਾਂ ’ਤੇ
ਚੇਪੀਆਂ ਲਗਾ-ਲਗਾ ਕੇ, ਸਾਰੇ ਰੋਮ ਪਾਸੇ ਕਰਕੇ, ਜੋ ਅਪਰੇਸ਼ਨ
2 ਘੰਿਟਆਂ ਿਵਚ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਉਹ 8 ਘੰਿਟਆਂ ਿਵਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।
ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਨੇ ਜਦ ਆਪ ਜੀ ਤ ਇਵ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਿਛਆ
ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਿਕਹਾ ਿਕ ਿਜਹੜੇ ਕੇਸਾਂ ਖਾਤਰ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬਾਨਾਂ
ਅਤੇ ਿਸੱਖਾਂ ਨੇ ਏਨੀਆਂ ਮਹਾਨ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆ,
ਂ ਉਨਾਂ
ਕੇਸਾਂ ਤ ਬੇਮੁੱਖ ਹੋ ਕੇ ਮ ਆਪਣੀ ਿਜੰਦਗੀ ਨਹ ਬਚਾਉਣਾ
ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੈ ਆਪਣੀ ਿਜੰਦਗੀ ਨਾਲ ਕੇਸ ਿਜ਼ਆਦਾ
ਿਪਆਰੇ ਹਨ।
क
े श क महानता
2006 म दय क धम नय क कावट क
े कारण जब
डॉ टर ने आप को बाईपास सजरी करवाने क
े लए कहा
तो उस क
े लए आप क
े शरीर से रोम काटे जाने थे। तब
आप ने कहा, "अगर रोम को काटे बना सजरी क जा
सकती है तो ठ क है, वरना मुझे मरना मंजूर है, पर म
अपने रोम नह काटूंगा।" तब डॉ टर ने बना रोम काटे,
सभी रोम को प बांध कर एक तरफ इक ा करक
े , जो
ऑपरेशन 2 घंटे म होना था, उसे 8 घंटे म पूरा कया। जब
सेवादार ने ऐसा करने का कारण पूछा तो आप ने कहा,
"म उन क
े श को काट कर अपनी जान नह बचाना चाहता
था जस क
े लए गु और सख ने इतनी बड़ी क
ु बानी
द ।मझ
ु ेअपनीजानसे यादाक
े श से यारह।
ै ”

26. ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਿਵਖੇ
ਇਟਰਨਲ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ
ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਆਸ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਚ-ਿਸੱਿਖਆ ਅਤੇ
ਬਹਮ-ਿਵਿਦਆ ਦਾ ਕਦਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬੜੂ
ਸਾਿਹਬ ਿਵਖੇ 2008 ਿਵਚ ਇਟਰਨਲ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਦੀ
ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਿਹਮਾਚਲ ਿਵਚ ਪਾਈਵੇਟ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ
ਖੋਲਣ ਦਾ ਕਾ ਨ ਨਹ ਸੀ, ਪਰ ਜਦ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ
ਿਵਖੇ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਖੋਲਣ ਦੀ ਗੁਰੂ-ਚਰਨਾਂ ਿਵਚ ਅਰਦਾਸ
ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਿਦਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਿਹਮਾਚਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ
ਅਸਬਲੀ ਿਵਚ ਪਾਈਵੇਟ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਖੋਲਣ ਦਾ ਕਾ ਨ
ਪਾਸ ਕਰ ਿਦੱਤਾ, ਇਵ ਮਾਨ ਿਜਵ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਜੀ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ
ਕਾਰਜ ਆਪ ਹੀ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਸਨ।
सत
ं क
े आ य क
े अनस
ु ार बड सा हब को उ च श ा व
- व ा का क बनाने क
े लए आप ने 2008 म बड
सा हब म इटरनल यू नव सट क थापना क । उस समय
हमाचल म नजी व व ालय खोलने का कोई ावधान
नह था, ले कन जब आप ने बड सा हब म व व ालय
खोलनेक
े लएगु जीक
े चरण म ाथनाक तोक
ु छ दन
म ही हमाचल सरकार ने वधानसभा म नजी
व व ालय खोलने का कानून पा रत कर दया, मानो
गु जीअपनासाराकाम वय
ं हीस पण
ू करवारहेथ।
े
बड सा हब म
इटरनल यू नव सट क थापना

27. ਗਰ
ੁ ੂ ਗਿ
ੋ ਬਦ
ੰ ਿਸਘ
ੰ ਜੀ ਦੇ
ਚਥ
ੌ ੇ ਭਿਵਖ
ੱ ਤ ਬਚਨਾਂ ਪਿ
ੂ ਰਆਂ ਕਰਨਾ
ਗੁਰੂ ਗੋਿਬੰਦ ਿਸੰਘ ਜੀ ਨੇ ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ਬਾਬਤ ਭਾਈ ਡੱਲਾ ਜੀ
4 ਭਿਵੱਖਤ ਬਚਨ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਿਜਨਾਂ ਿਵਚ ਚੌਥਾ ਬਚਨ ਇਹ
ਸੀ ਿਕ ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ‘ਗੁਰੂ ਕੀ ਕਾਸ਼ੀ’ ਹੋਵੇਗੀ। ਸੋ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ
ਜੀ ਦੇ ਇਨਾਂ ਭਿਵੱਖਤ ਬਚਨਾਂ ਪੂਿਰਆਂ ਕਰਨ ਿਹੱਤ, ਆਪ ਜੀ
ਨੇ 2015 ਿਵਚ ਤਲਵੰਡੀ ਸਾਬੋ ਿਵਖੇ ‘ਅਕਾਲ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ’
ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਿਜੱਥ ਦੁਿਨਆਵੀ ਪੜਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ
ਿਵਦਵਾਨ ਿਸੱਖ ਪਚਾਰਕ ਿਤਆਰ ਕਰਕੇ ਪੂਰੇ ਿਵਸ਼ਵ ਿਵਚ
ਿਸੱਖੀ ਦੇ ਪਚਾਰ-ਪਸਾਰ ਲਈ ਭੇਜੇ ਜਾਣਗੇ।
गु गो बद सह जी ने भाई ढ ला जी को तलवड
ं ी साबो क
े
बारे म 4 वचन कए थ,
े जनम से चौथा वचन था क
तलवड
ं ी साबो म 'गु क काशी' होगी। गु जी क
े इस
वचनकोपर
ू ाकरनेक
े लएआपने2015मतलवड
ं ीसाबो
म'अकालयू नव सट 'क थापनाक ,जहांसेसास
ं ा रक
श ा क
े साथ-साथ व ान सख चारक तय
ै ार कर
व भरम स खीक
े चार- सारक
े लएभज
े ेजाएग
ँ ।
े
गु गो बद सह जी क
े
चौथे भ व यवाद वचन को पूरा करना

28. ਏਨੇ ਥੜ
ੋ ੇ ਸਮ ਿਵਚ
ਏਨੀ ਵਡ
ੱ ੀ ਸਸ
ੰ ਥਾ ਿਕਵ ?
ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਆਪ ਜੀ ਪੁੱਛਦਾ ਿਕ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਏਨੇ ਥੋੜੇ ਿਜਹੇ
ਸਮ ਿਵਚ ਏਨੀ ਵੱਡੀ ਸੰਸਥਾ ਿਕਵ ਖੜੀ ਕਰ ਿਦੱਤੀ ਹੈ? ਤਾਂ ਆਪ
ਜੀ ਇੱਕ ਹੀ ਜਵਾਬ ਿਦੰਦੇ ਸਨ ਿਕ ਇਹ ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਸੀ,
ਹੋਣਾ ਹੀ ਸੀ, ਸੋ ਉਨਾਂ ਨੇ ਆਪ ਿਵਚ ਵਰਤ ਕੇ ਕਰਵਾ ਿਲਆ ਅਤੇ
ਨਾਲ ਹੀ ਿਕਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਿਕ ਮ ਇਹ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ
ਕੰਮ ਸਮਝ ਕੇ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਤੇ ਜਦ ਅਸ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਗੁਰੂ
ਨਾਨਕ ਦੇ ਕੰਮ ਸਮਝ ਕੇ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਿਫਰ
ਉਨਾਂ ਪੂਿਰਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਿਜ਼ੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਬਣ
ਜਾਦ
ਂ ੀ ਹੈ।
अगर कोई पूछता: "आप ने इतने कम समय म इतनी बड़ी
सं था क
ै से खड़ी कर ली?" तो आप एक ही उ र देते थे:
"यह संत का काय है, इसे तो होना ही था, इस लए
उ ह ने वयं ही उन से यह काय करवा लया। मने यह
सभी काय गु नानक क
े काय समझ कर कए ह, और
जब हम अपने काय को गु नानक क
े काय समझ कर
करने लगते ह तो उ ह पूरा करने क ज मेदारी भी गु
नानक क हो जाती है।"
इतने कम समय म
इतनी बड़ी सं था क
ै से?

29. ਦਹ
ੇ ਘੜ
ੋ ੀ ਚਿੜ ਹਿਰ ਪਾਇਆ ॥
ਆਪ ਜੀ ਿਕਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਿਕ ਸਾਡਾ ਇਹ ਸਰੀਰ ਘੋੜਾ ਹੈ, ਿਜਸ
’ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਅਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਿਮਲਣਾ ਹੈ। ਸੋ ਇਸ ਦੀ
ਸੰਭਾਲ ਤਾਂ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ‘ਸੁੱਖ-ਰਿਹਣਾ’ ਨਹ
ਬਣਾਉਣਾ। ਸੋ ਮਨ ਮਾਰ ਕੇ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਤ ਪਰ ਠਿਦਆਂ
ਹੋਇਆਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕਿਠਨ ਘਾਲਨਾਵਾਂ ਘਾਲੀਆ।
ਂ
ਆਪ ਜੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 30 ਤ 60 ਿਕ.ਮੀ. ਪੈਦਲ ਚੱਿਲਆ ਕਰਦੇ
ਸਨ। ਜੁਬਾਨ ਦੇ ਸਵਾਦਾਂ ਤ ਪਰ ਠਣ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਕਈ-
ਕਈ ਿਦਨ ਕੁਝ ਨਾ ਖਾਣਾ, ਜਾਂ ਿਬਨਾਂ ਲੂਣ-ਿਮਰਚ ਤ ਖਾਣਾ।
ਆਪ ਜੀ ਿਸ਼ਮਲੇ ਵਰਗੀਆਂ ਠ
ੰ ਢੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਰਿਹੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ
ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਬਰਫ ਵਰਗੇ ਠ
ੰ ਢੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹਾ ਦੇ ਰਹੇ।
ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕਦੇ ਵੀ ਸਰੀਰ ਸਾਬਣ ਨਹ ਸੀ ਲਗਾਇਆ
ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਦੇ ਸੀਸ਼ਾ ਦੇਿਖਆ ਸੀ। ਸਰੀਰ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ
65 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਿਵਚ ਆਪ ਜੀ 1500 ਬੈਠਕਾਂ ਤੇ 250
ਡੰਡ-ਬੈਠਕਾਂ ਮਾਿਰਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਿਹਬ
ਦੇ 2 ਪਾਠ ਸੰਪੂਰਨ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮ ਤੱਕ ਸੀਸ ਆਸਣ ਕਿਰਆ
ਕਰਦੇ ਸਨ।
आप कहते थे: हमारा यह शरीर एक घोड़ा है, जस पर
सवार हो कर हम भु से मलना है। इस लए इस क
संभाल तो करनी है, ले कन इस को 'सुख-रहणा' नह
बनाना।" इस लए मन को मार कर और शरीर से ऊपर
उठ कर आप ने बड़ी क ठन साधना क । आप त दन
30 से 60 क.मी. पैदल चलते थे। जीभ क
े वाद से ऊपर
उठने क
े लए कई-कई दन तक बना भोजन क
े रहते या
बना नमक- मच क
े खाना खाते। शमला जैसे ठंडे थान
म भी आप जीवन-भर बफ ले ठंडे पानी से नहाते थे। आप
ने अपने पूरे जीवन म कभी भी अपने शरीर पर साबुन नह
लगाया और न ही कभी दपण देखा। 65 साल क आयु म
देह घोड़ी चढ़ ह र पाया ॥

30. भी आप शरीर को व थ रखने क
े लए 1500 उठक-
बैठक और 250 डंड-बैठक लगाते थे। सुखमनी सा हब
क
े 2 पाठ पूरे होने तक आप त दन शीषासन करते थे।

31. ਸਰੀਰ ਤਾਂ ਿਮਟ
ੱ ੀ ਹ,
ੈ ਜੇ ਕਰਤਾਰ ਨੇ
ਚਾਿਹਆ ਤਾਂ ਆਪੇ ਠੀਕ ਕਰ ਦਵ
ੇ ਗ
ੇ ਾ
ਇੱਕ ਵਾਰ ਿਦੱਲੀ ਜਾਿ
ਂ ਦਆਂਰਸਤੇ ਿਵਚ 8 ਕੁ ਵਜੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ
ਐਕਸੀਡਟ ਹੋ ਿਗਆ ਤੇ ਕਾਫੀ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸੱਟਾਂ ਲੱਗੀਆ।
ਂ
ਡਾਕਟਰਾਂ ਵੱਲ ਟਾਕ
ਂ ੇ ਲਗਾ ਕੇ ਪੱਟੀਆਂ ਕਰਿਦਆਂ ਰਾਤ ਦੇ 12
ਵੱਜ ਗਏ। ਅਜੇ ਡਾਕਟਰ ਗਏ ਹੀ ਸਨ ਿਕ ਆਪਣੇ ਨੇ ਮ
ਅਨੁਸਾਰ 12:30 ਵਜੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਿਨੱਤਨੇ ਮ
ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਿਦੱਤਾ। ਸਾਰੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ ਿਗੱਲੀਆਂ ਹੋ
ਗਈਆ।
ਂ ਜਦ ਡਾਕਟਰਾਂ ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜੇ
ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਿਫਰ ਪੱਟੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਇਵ ਕਰਨ
ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਿਛਆ, ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਿਦੱਤਾ ਿਕ ਅਸ
ਿਕਸੇ ਵੀ ਕੀਮਤ ’ਤੇ ਆਪਣਾ ਅੰਿਮਤਵੇਲਾ ਨਹ ਖੁੰਝਾ ਸਕਦੇ,
ਸਰੀਰ ਤਾਂ ਿਮੱਟੀ ਹੈ, ਜੇ ਕਰਤਾਰ ਨੇ ਚਾਿਹਆ ਤਾਂ ਆਪੇ ਠੀਕ ਕਰ
ਦੇਵੇਗਾ।
शरीर तो म है, भु ने चाहा
तो वयं ठ क कर देगा
एक बार आप द ली जाते समय रा ते म लगभग 8 बजे
घटना त हो गए और आप को ब त गहरी चोट आ ।
डॉ टर ारा टांक
े लगा कर प यां करने म रात क
े 12 बज
गए थे। अभी डॉ टर गए ही थे क आप ने अपनी दनचया
क
े अनुसार 12:30 बजे नान कर क
े ' नतनेम' करना
शु कर दया। सारी प यां गीली हो ग । जब डॉ टर
को इस बात का पता चला तो वह ब त हैरान ए और
फर से प यां बांधी। ऐसा करने का कारण पूछने पर आप
ने उ र दया: "म कसी भी क मत पर अपना
'अमृतवेला' नह छोड़ सकता। शरीर तो म है, भु ने
चाहा तो वयं ठ क कर देगा।"

32. ਸਰਬਤ ਦੇ ਭਲੇ ਤੇ
ਕੌਮ ਦੀ ਚੜਦੀਕਲਾ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ
ਮਹਾਨ ਕਾਰਜਾਂ ਬਦਲੇ
ਆਪ ਜੀ ਿਮਲੇ ਮਾਨ-ਸਨਮਾਨ
सरबत क भलाई और
पंथ क चढ़द -कला क
े लए कए गए
महान काय क
े लए
आप को मले मान-स मान
ਸ਼ੋਮਣੀ ਪੰਥ ਰਤਨ: ਤਖ਼ਤ ਸੀ ਹਿਰਮੰਦਰ ਜੀ ਪਟਨਾ ਸਾਿਹਬ
(ਿਬਹਾਰ) ਵੱਲ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਿਦੱਤਾ ਿਗਆ।
ਿਵਿਦਆ ਮਾਰਤੰਡ: ਸੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਿਹਬ ਵੱਲ ਆਪ ਜੀ
‘ਿਵਿਦਆ ਮਾਰਤੰਡ’ ਸਨਮਾਨ ਿਦੱਤਾ ਿਗਆ।
शरोम ण पंथ र न: त त ी ह रमं दर जी पटना सा हब
( बहार) ारा यह स मान दान कया गया।
व ा मात ड: ी अकाल त त सा हब ने आपको
' व ा मात ड' स मान दान कया।

33. ਪਦਮ ਸ਼ੀ: ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲ 26 ਜਨਵਰੀ 2022 ਆਪ
ਜੀ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਿਦੱਤਾ ਿਗਆ।
प ी: यह स मान आपको भारत सरकार ारा 26
जनवरी 2022 को दान कया गया।
ਮਹਾਨ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਪੁਰਸਕਾਰ: ਿਨਊਯਾਰਕ ਸਟੇਟ ਅਸਬਲੀ
ਵੱਲ ਲੋਕ-ਭਲਾਈ ਦੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜਾਂ ਬਦਲੇ ਇਹ
ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ ਕੇ ਸਨਮਾਿਨਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ।
महान व पुर कार: यह पुर कार यूयॉक टेट
असबली ारा लोक क याण क
े महान काय क
े लए
दया गया।

34. ਢਾਕਾ, ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਿਵੱਚ 'ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਟ
ੰ ਰਫੇਥ
ਵਰਕਸ਼ਾੱਪ' ਿਵੱਚ ਲੈਕਚਰ ਕਰਨ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਪਾਪਤ
ਹੋਇਆ।
ढाका, बां लादेश म 'अंतरा ीय इंटरफ
े थ वकशॉप' म
ले चर करने का स मान ा त आ।
ਅਮਰੀਕਾ ਿਵੱਚ ਚ.ਡਬਿਲਊ.ਪੀ. ਲ. ਵਲ ਇਿਤਹਾਸਕ
ਸ਼ਾਤ
ਂ ੀ ਸੰਧੀ ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਪਾਪਤ ਹੋਇਆ
अमे रका म एच.ड यू.पी.ऐल. क ओर से ऐतहा सक
शां त सं ध पर ह ता र करने क
े स मान ा त आ।

35. ਸੋਲਰ ਪੁਰਸਕਾਰ: ਮਿਨਸਟਰੀ ਆਫ਼ ਿਰਿਨਊਅਲ ਐਨਰਜੀ
ਵੱਲ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਿਵਖੇ ਸੋਲਰ ਦਾ ਪੋਜੈਕਟ ਲਗਾਉਣ ਬਦਲੇ,
ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਸੋਲਰ ਿਵਲੇਜ (ਸੋਲਰ ਿਪੰਡ) ਦਾ ਨਾਮ ਿਦੱਤਾ
ਿਗਆ ਤੇ ‘ਸੋਲਰ ਪੁਰਸਕਾਰ’ ਨਾਲ ਸਨਮਾਿਨਤ ਕੀਤਾ ਿਗਆ।
सौर पुर कार: नवीन एवं नवीकरणीय ऊजा मं ालय
ारा बड सा हब म सौर प रयोजना था पत करने क
े लए
बड सा हब को 'सौर गांव' का नाम दया गया और 'सौर
पुर कार' से स मा नत कया गया।
ਿਸੱਖ ਲਾਈਫ਼ਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮਟ ਅਵਾਰਡ: ਿਵਿਦਆ ਦੇ
ਖੇਤਰ ਿਵਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ ਬਦਲੇ ਿਸੱਖ ਅਵਾਰਡ 2016
(ਯੂ.ਕੇ.) ਵੱਲ ਇਸ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਿਨਵਾਿਜ਼ਆ ਿਗਆ।
सख लाइफटाइम अचीवमट अवाड: श ा क
े े म
उनक
े योगदान क
े लए सख अवाड 2016 (यू.क
े .) ारा
इस अवाड से स मा नत कया गया।

36. ਲਾਈਫ਼ਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮਟ ਅਵਾਰਡ: ਨੈ ਸ਼ਨਲ
ਇਸ
ੰ ਟੀਿਚਊਟ ਆਫ ਕਲੀਨਲੀਨੈ ਸ
ੱ ਐਜ਼ਕ
ੂ ੇਸ਼ਨ ਿਰਸਰਚ
( ਨ.ਆਈ.ਸੀ.ਈ.ਆਰ.) ਵਲ
ੱ ਇਹ ਐਵਾਰਡ ਦੇ ਕੇ
ਸਨਮਾਿਨਤਕੀਤਾਿਗਆ।
5ਵਾਂ ਮਹਾਨ ਿਸੱਖ ਪੁਰਸਕਾਰ: ਿਸਖਰਲੇ 100 ਿਸੱਖ ਸੰਗਠਨ
(ਯੂ.ਕੇ.) ਵੱਲ ਿਸੱਖ ਪੰਥ ਦੀ ਚੜਦੀਕਲਾ ਅਤੇ ਿਵੱਿਦਆ ਖੇਤਰ
ਿਵਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ ਬਦਲੇ ਿਵਸ਼ਵ ਦੇ ਿਸੱਖਾਂ ਿਵਚ ‘ਪੰਜਵਾਂ
ਮਹਾਨਿਸਖ
ੱ ’ਹਣ
ੋ ਦਾਅਵਾਰਡਦੇਕੇਸਨਮਾਿਨਤਕੀਤਾਿਗਆ।
5वां महान सख पुर कार: शीष 100 सख संगठन
(यू.क
े .) ने सख पंथ क चढ़द कला और श ा क
े े म
कए गए काय क
े लए आप को नया क
े सख म
'पांचवां महान सख' पुर कार से स मा नत कया।
लाइफटाइम अचीवमट अवाड: रा ीय व छता एवं
श ा अनुसंधान सं थान (एन.आई.सी.ई.आर.) ारा
आप को इस पुर कार से स मा नत कया गया।

37. ਿਲਿਵੰਗ ਲੈਜਡ ਲਾਈਫ਼ਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮਟ ਅਵਾਰਡ:
ਿਲਿਵੰਗ ਇਡ
ੰ ੀਆ ਿਨਊਜ਼ ਚੈਨਲ ਵੱਲ
ल वग लीजड लाइफटाइम अचीवमट अवाड:
ल वग इं डया यूज चैनल ारा
मह ष वा मी क स पूण व छता अवाड: हमाचल
देश सरकार क ओर से
ਮਹਾਿ
ਂ ਰਸ਼ੀ ਬਾਲਮੀਕੀ ਸੰਪੂਰਨ ਸਵੱਛਤਾ ਅਵਾਰਡ:
ਿਹਮਾਚਲ ਪਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲ

38. ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ ਿਵਖੇ ਕਈ ਖ਼ੂਨ-ਦਾਨ ਕਪ ਲਗਾਉਣ ਲਈ
ਸਨਮਾਨ: ਿਹਮਾਚਲ ਪਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲ
बड सा हब म अनेक र दान श वर लगाने क
े लए
स मान: हमाचल देश सरकार क ओर से
ਿਫਿਲਪਸ ਥੋਮਸ ਯਾਦਗਾਰੀ ਕੇਸ ਐਵਾਰਡ: ਹਾਰਵਰਡ
ਿਬਜ਼ਿਨਸ ਿਰਿਵਉ ਵੱਲ
फ ल स थॉमस मेमो रयल क
े स अवाड: हावड
बजनेस र ू क ओर से

39. ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ-ਸੇਵਾ ਬਦਲੇ ਸਨਮਾਨ:
ਸਾਬਕਾ ਪਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਿਸੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ
पंजाब, पंजाबी और समाज-सेवा क
े लए स मान:
पूव धानमं ी डॉ. मनमोहन सह जी ारा
ਘੇ ਸਮਾਜਸੇਵੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸਨਮਾਨ: ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ
ਪਿਟਆਲਾ ਵੱਲ
त त समाजसेवी होने का स मान: पंजाबी
यू नव सट , प टयाला क ओर से
ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਿਵਕਾਸ ਪੋਗਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਕਲਗੀਧਰ
ਟਸਟ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ 'ਐਸ.ਡੀ.ਜੀ. ਐਕਸ਼ਨ' ਪੁਰਸਕਾਰ
संयु रा वकास काय म ारा कलगीधर ट बड
सा हब को 'एस.डी.जी. ए शन' पुर कार

40. ਪੜਾਈ ਿਵਚ
ੱ ਗਣ
ੁ ਵਤ
ੱ ਾ ਪਰ
ੁ ਸਕਾਰ: ਅਜ਼
ੇ ਕ
ੂ ੇਸ਼ਨ ਟਡ
ੂ ੇ - 2018
श ा म उ क
ृ ता पुर कार: एजुक
े शन टुडे - 2018
ਅਵੰਿਤਕਾ ਰਾਜੀਵ ਗਾਧ
ਂ ੀ ਤਮ ਿਵੱਿਦਆ ਪੁਰਸਕਾਰ –
2012
अवं तका राजीव गांधी उ म व ा पुर कार - 2012

41. ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਿਸੱਿਖਆ ਪੁਰਸਕਾਰ
(ਇਟਰਨਲ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ, ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ)
मौलाना अबुल कलाम आज़ाद श ा पुर कार
(इटरनल यू नव सट , बड सा हब)
ਡਾ. ਸ.ਰਾਧਾਿ ਸ਼ਨਨਯਾਦਗਾਰੀਰਾਸ਼ਟਰੀਅਿਧਆਪਕ
ਪੁਰਸਕਾਰ - 2006
डॉ. एस. राधाक
ृ णन मृ त रा ीय श क
स मान - 2006

42. ਅਕਾਲ ਅਕੈਡਮੀ ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ, ਿਹਮਾਚਲ ਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਿਸਖਰਲੇ
10 ਸਕੂਲਾਂਦੀ ਸੂਚੀ ਿਵਚ ਸ਼ਾਿਮਲ
अकाल अकादमी बड सा हब, हमाचल देश क
े शीष
10 क
ू ल क सूची म शा मल
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਿਸਿ
ੱ ਖਆ ਪਰ
ੁ ਸਕਾਰ (ਇਟਰਨਲ ਯਨ
ੂ ੀਵਰਿਸਟੀ,
ਬੜੂ ਸਾਿਹਬ)
रा ीय श ा पुर कार (इटरनल यू नव सट , बड
सा हब)

43. ਅਕਾਲ ਅਕੈਡਮੀਆਂ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਿਲਮਕਾ ਬੁੱਕ ਆਫ਼
ਿਰਕਾਰਡਜ਼’ ਿਵਚ ਦਰਜ਼: ਭਾਰਤ ਿਵੱਚ ਨਿਸ਼ਆਂ ਿਖਲਾਫ਼ ਸਭ
ਤ ਵੱਡੀਆਂਰੈਲੀਆਂਕੱਢਣ ਲਈ
अकाल अकाद मय का नाम ' ल का बुक ऑफ़
रकाड्स' म दज: भारत म सबसे बड़ी नशा- वरोधी
रै लयां नकालने क
े लए
ਇਟਰਨਲ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਿਸਖਰਲੀਆਂ
10 ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀਆਂਿਵੱਚ 6ਵਾਂਸਥਾਨ ਪਾਪਤ
इटरनल यू नव सट भारत क
े शीष 10 यू नव सट ज
म 6व थान पर है