1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІНІҢ
М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
“Тіршілік қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау ” кафедрасы
Тақырыбы: “Атмосфераның ластау деңгейін бақылау ”
Қабылдаған: Төлеген М.Е.
Орындаған: Жузбаева Гулбану
Тобы: ЭФ-08-9к
3. Атмосфера - жерді қоршап тұрған газды
қабықша. Жер бетіндегі барлық
процестердің жүруін қамтамасыз етіп,
адамзат тіршілігінің барлық жақтарына
әсер етеді.
4. Атмосфераның құрамы
Әр түрлі газдардың қоспасынан тұрады:
Азот - 78,08%;
Оттегі – 20,9%;
Аргон – 0,93%;
Көміртегі оксиді – 0,03%;
Неон, гелий, метан, радон сияқты
т.б.газдар.
6. Тропосфера
Жер бетіне ең жақын қабаты – тропосфера.
Ол 10-12 км биіктікте, экваторда 16-18 км
биіктікте орналасқан. Бұл қабатта жауын-
шашын, бұлттар түзіліп, найзағай, күн-
күркіреуі жүреді.
7. Стратосфера
Тропосфераның жоғарғы жағында 40 км
биіктікте – стратосфера қабаты орналасқан.
Атмосфералық озонның көп бөлігі бұл
қабатта жиналған. Стратосфераның жылу
процестеріне үлкен әсер етеді. Ол күн
радиациясының ультракүлгін сәулелерін
сіңіреді.
8. Мезосфера
Стратосферадан 50 км биіктікте
мезосфера қабаты орналасқан. Онда
температура төмендеп, -70 С градусқа
дейін түседі.
9. Термосфера
Термосфера қабаты 500-600 км
биіктікке созылып, температура -1600
С градусқа дейін жетеді. Атмосфера
қабаттары биіктегені сайын ауа
сұйылып, қысым төмендейді.
10. АТМОСФЕРАЛЫҚ АУАНЫҢ
МАҢЫЗЫ
Атмосфералық ауаның тіршілік үшін маңызы
ерекше:
1. Фотосинтез үшін көміртегінің қос оксиді және тыныс
алуы үшін оттегінің көзі.
2. Тірі организмдерді космостық сәулелерден қорғаушы.
3. Жерде жылуды сақтаушы және климатты реттеуші.
4. Зат алмасудың газ тәрізді өнімдерін қабылдайды, су
буларын тасымалдайды, бұлт, жауын-шашын түзілетін
және басқа да метеорологиялық процестердің жүретін
орны;
5. Ұшатын организмдер үшін тіршілік ортасы және
топырақ құнарлылығына әсер етуші ретінде
қолданылады.
12. Өндірістің қарқынды дамуы және отын түрлерін кең
масштаба жағуға байланысты атмосферадағы бос оттектің
қоры азайып, көміртегі қос оксидінің мөлшері
жоғарылауда. Академик Виноградовтың зерттеулері
нәтижесінде көміртегі қос оксиді газының
концентрациясы жыл сайын 0,2%-ға ұлғайып отырғанын
анықтады. Адамзат қоғамында адам отты ең алғаш
қолданғаннан бастап, осы күнге дейін түрлі жану
процестерінде 273 млрд тонна жұмсаған болса, соның 246
млрд тоннасын, яғни 90% соңғы жарты ғасырда ғана
жұмсаған. Көміртегі айналымының бұзылуы
атмосферадағы көміртегінің қос тотығының
концентрациясының жоғарылауы жердегі барлық тепе-
теңдіктің бұзылуына әсер етеді.
14. Табиғи жолмен ластану
Табиғи жолмен ластану деп – атмосферада үнемі
болатын шаң мөлшерінің ұлғаюы. Шаңның 3 түрі бар:
1) Минералдық шаң (органикалық емес) – тау
жыныстарының үгітілуі, вулкандар атқылауы, орман,
дала, торфтардың өртенуіғ теңіз беті суының
булануы, минералды шаңның түзілуіне себепші
болады.
2) Органикалық шаң – ауада бактериалар,
саңырауқұлақтардың споралары және өсімдіктердің
тозаңдары, өсімдіктер мен жануарлардың ыдырау,
ашу, іру өнімдері түрінде болады.
3) Космостық шаң – жанған метеориттердің
қалдықтарынан түзіледі. Бір жыл ішінде оның
мөлшері 2-5 млн тоннаға жетеді.
15. Жасанды ластану
• Жылу энергетика көздері;
• Мұнай, газ өңдеу өнеркәсіптері;
• Транспорт, термоядролық қаруларды
сынау жатады.
16. Автокөліктердің атсмосфералық
ауаны ластауы
Атмосфера ауасын ластайтын негізгі фактор автокөліктер
болып саналады. Автокөліктердің бөліп шығаратын газдың
құрамында шамамен 200 зат бар. Оның бәрі түгелдей жанған
немесе шала жанған көмірсутектер. Шала жанған көмірсутектері
автокөліктен шығатын түтіннің құрамында автокөлік маторы баяу
істеп тұрғанда да әсіресе көп бөлінеді.
Автокөліктер газының құрамында альдегидтер бар, оларға
акролендер және фармальдегид жатады. 1 литр бензинде 1
грамм тетроэтил қорғасын болады. Бұл затты АҚШ-да 1923
жылдардан бері бензинге қосады. Содан бері қоршаған ортада
қорғасын қалдығы көбейіп келеді.
Автокөліктер жылдамдығын баяулатқан кезде көмірсутегінің
оксиді мөлшері 6,9%-не дейін артады. Бір жеңіл машина
жылына 4 тонна оттегін сіңіріп, бөліп шығаратын газбен бірге
шамамен 800 кг көміртегінің тотығын, 40 кг азот тотығын және
200 кг әр түрлі көмірсутектерін бөліп шығарады.
17. Атмосфера және өндіріс
Атмосфера ауасын ластануына себепші болатын себепші
болатын негізгі фактордың бірі түсті металлургия өндірістері.
Металлургия заводтарында алюминийді электролиз жолымен
алу кезінде ауаға кө мөлшерде газ және шаң түрінде фторлы
қосылыстар шығады. Жанармай алатын және өңдейтін
химиялық заводтар бөліп шығаратын заттар көмірсутектері,
күкірт сутегі және иісі сасық заттар көп. Бұл заттар өндіріс
технологиясында процесс жүретін жолдар мен ыдыстардың
бекітілуінің нашарлығынан ауаға шығады. Цемент өндіретін
және құрылыс материалдарын жасайтын өндірістерден ауаға
көп мөлшерде шаң шығады. Ауаны ластайтын химиялық
өндірістердің түрі көп және олар ауаға шығаратын қалдықтардың
да түрі көп. Оларға сутегінің қос тотығығ азот тотығы, күкірт
ангидриді, аммиак, анорганикалық шаңдар, органикалық заттар,
күкіртсутегі, күкіртті көміртегі, хлорлы және фторлы қосылыстар
т.б. жатады.
Ауа қара металлургия өндірістері бөліп шығарған заттар
арқылы да ластанады.
18. Атмосфераның шумен ластануы
Деңгейі шамамен 90-120 Дц (дицибелл) болатын
шу адамның жүйке жүйесіне әсер етіп, есту
органдарының қызметін нашарлатып, кейбір
жағдайларда жүйке-психикалық аурулардың пайда
болуына себепші болады. Сонымен қатар
гипертония, асқазан жарасы, организмнің эндокриндік
системасының бұзылуы, нерв клеткаларының
деградациялануына әкеп соқтырады. Үздіксіз қатты
шу әсерінен перефириялық қан тамырлары тарылып,
бұлшық ет пен миға қанның келуі қиындайды.
Деңгейі 130 Дц-н асатын шу, акустикалық
травмаларға әкеледі.
