Adoitamos dicir que as redes sociais xa existían. O feito de que un primo meu tivera un coñecido que fora o mellor procurando troitas no río favorecía que eu puidera acadar esa habilidade, e aínda que así non fora, o potencial como oportunidade existía. Esta foi unha das chamas que sostivo a nosa aprendizaxe até o de agora. Esta relación tiña unha estraña característica, non estaba guiada por un único responsable, simplemente as oportunidades comunicativas aparecían e eu podía aproveitalas ou non, entrarían aí en xogo os intereses propios de cada un. Este é un comportamento típico da estrutura en rede onde cada un pode aprender e compartir co outro. Pensar na comunicación como unha estrutura centralizada é limitar o acceso a un enorme campo de saberes, de destrezas e de habilidades que só son posibles se temos acceso a elas.

1. En PrOFunDIDaDE
as redes sociais no ensino
A
doitamos dicir que as redes sociais xa
existían. O feito de que un primo meu
tivera un coñecido que fora o mellor
procurando troitas no río favorecía que
eu puidera acadar esa habilidade, e aínda que así non fora, o potencial como oportunidade
existía. Esta foi unha das chamas que sostivo a nosa
aprendizaxe até o de agora. Esta relación tiña unha estraña característica, non estaba guiada por un
único responsable, simplemente as oportunidades
comunicativas aparecían e eu podía aproveitalas ou
non, entrarían aí en xogo os intereses propios de cada un. Este é un comportamento típico da estrutura
en rede onde cada un pode aprender e compartir co
outro. Pensar na comunicación como unha estrutura centralizada é limitar o acceso a un enorme
campo de saberes, de destrezas e de habilidades que
só son posibles se temos acceso a elas.
Internet nace no ámbito militar, e pasando polo
ámbito universitario aterra coa web 1.0 nos usuarios. Neste primeiro modelo ou tipo, a organización
social era centralizada, algúns nodos eran emisores
pero na súa maioría simples receptores. A súa evolución cara ao que se coñece como web 2.0 foi dando
maior protagonismo aos usuarios como emisores
de información, o que está a multiplicar exponencialmente o potencial comunicativo para os nosos
alumnos, aumentando así o número de oportunidades para acadar boas aprendizaxes, ou non tan
boas. Xa que ben puiden ser amigo dun que tiña
un primo que presumía moito por ser o mellor escachando cristais a pedradas.
aprendiZaXe uBicua
Falamos de redes distribuídas de aprendizaxe, existentes antes da chegada de internet e recomendadas polos diferentes movementos de renovación pedagóxica. A súa dixitalización fai que agora sexan
máis numerosas e maiores xeográficamente. Hoxe
é máis doado preguntar algo ao outro lado do mundo, que atravesar unha leira de millo. As redes sociais permiten que a cultura de fóra poida entrar
directamente na escola, que os muros inicialmente
creados para separar por sexos, e logo por idade,
desaparezan nun plano virtual que nos impulse
non só a aprender dos demais, senón tamén a que
os demais aprendan de nós.
Tamén permiten que a aprendizaxe sexa ubicua:
calquera cousa, en calquera momento e en calquera lugar. Isto é posible grazas ao aproveitamento da
tecnoloxía móbil, recurso con grandes posibilidades no ensino. E aínda que hoxe supoñen o maior
número de accesos a internet, non deben converterse nun uso carente de reflexión que poida estar
excesivamente exposto ao voraz mundo do consumo e da publicidade.
Fóra da escola estas redes xa se están a utilizar de xeito habitual; que rapaz non ten Tuenti,
Twitter, Facebook, Whatsapp ou Line? Xa comentan sobre as clases e resólvense dúbidas. Outras
veces os seus usos representan graves riscos para a súa privacidade xa que en internet non temos
“dereito ao esquecemento”, algo que até o de agora
era incuestionable. Manuel Castells comenta que
“pode que haxa manipulacións da identidade, pero
en xeral estas non van a prosperar. O que si é que
se te mostras como gato es un gato e non un can”.
Pero seguen a ser grandes os seus beneficios, así
que estas xeracións precisan coñecer que é “identidade dixital proxectada” como concepto, discutir
e consensuar pequenas liñas para a toma de deci-
Imaxe: Ángel abril ruiz
<< As RR SS ás
veces representan
graves riscos para
a privacidade,
xa que en
internet "non
temos dereito ao
esquecemento">>
sións conscientes, que os axudarán a viaxar cara
aos seus propios soños coa seguridade de atravesar firmes pontes.
onde situar o docente?
Introducilas na aula require de reflexión, os usos
das redes non están dados, dependen da concepción metodolóxica de cada un. Onde situar o docente é unha das preguntas chave. Vimos de perder de
xeito manifesto a autoridade como responsables
na transmisión do contido, polo que traballar coas
redes sociais na educación implica abandonar ese
papel central na experiencia da súa aprendizaxe, e
pasar a ser un elemento máis na estrutura de rede distribuída. Esta adquire unha dinámica propia
moito máis alá da pechada dirección que nos poden
ofrecer os libros de texto, aínda que estes sexan dixitais. Pasamos de docentes que “controlan” a docentes que “inflúen”. Somos mestres facilitadores que
axudan a identificar, seleccionar, eliminar, construír
e reconstruír; en definitiva, trátase de permitir que
os nosos alumnos decidan sobre o que eles queren
aprender. Existen múltiples formas de concreción
na práctica, a exposición ás mesmas implica que teñamos que aprender do diálogo na aula e da posta
en común das experiencias que, sendo relevantes,
constituirán a base das aprendizaxes. O desenvolvemento dun entorno persoal de aprendizaxe (PLE,
nas súas siglas en inglés), ou a súa síntese nun cartafol dixital, son dúas prácticas dixitais xerais para acadar coñecemento sobre calquera disciplina.
O movemento do software libre ten moito que ensinarnos sobre isto.
Son, en definitiva, un acelerante da comunicación.
O profesorado xa as está a utilizar para compartir e xerar coñecemento sobre a práctica educativa.
O grupo “Mestres de Galicia en facebook” ou Redeiras, a rede social do profesorado galego, poden ser
unha pequena mostra.
Por Pablo Nimo Liboreiro (@pablonimo)
Mestre de primaria e asesor educativo na Amtega
5