2. inhoud
coloFon
in opdracht van
Marijke Vos
3 voorWoord
Wethouder Milieu
SamengeSteld door:
A
mbtelijke werkgroep
5 anno 2040
Kerngroep Duurzaamheid
leden kern groep
DMB, DMO, OGA, IBA, DRO, DIVV, EZ, PMB,
10 de koerS
Programmabureaus Klimaat en Lucht
eindredactie
DMB/DRO, Groenvoer Journalistiek &
11 perSpectieven
Communicatie (Jaap Rodenburg)
12 leven in
v
ormgeving
dsgn.frm een compacte
Stad
Alles uit deze notitie mag gebruikt worden.
18 de tranSitie
H
elaas waren niet alle bronbestanden te
traceren. Mochten er rechten aan gebruikte 25 drijvende
bestanden verbonden zijn, dan verzoeken
wij u ons dit te melden. krachten
F
ebruari 2010 29 Samenvattend
dmb@amsterdam.nl
Deze brochure is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier
perSpectieF
3. VOORWOORD
Amsterdam is een schone, gezonde, bereikbare en leefbare stad. De kwaliteit van
leven staat centraal, de stad heeft een ambitieus klimaatprogramma en de ruimte voor
innovatie is een belangrijke kracht. Bovendien besteedt het bestuur veel zorg aan het
leefmilieu in de stad. In de Structuurvisie schetst het College een ruimtelijk beeld van
Amsterdam in 2040. In deze visie Amsterdam Uitgesproken Duurzaam wordt voor
dezelfde termijn een integraal duurzaam perspectief van de stad geschetst.
Om dit duurzame perspectief te realise Gelukkig hebben we een uitstekende Dát is de manier waarop we in Amsterdam
ren zijn op verschillende gebieden grote uitgangspositie om de benodigde willen samenwerken en talent benutten.
vernieuwingen nodig. Bovendien moeten stappen te zetten. Amsterdam hoort nu
we de diverse uitdagingen en kansen al bij de internationale top van duurzame ‘Amsterdam Uitgesproken Duurzaam’
ook economisch weten te verzilveren. steden. Maar ook in 2040 willen we laat zien waar we als stad staan en waar
2 graag nog bij die duurzame top horen. we naartoe willen. Op deze manier willen 3
DE bENODIgDE StAppEN Op Daarnaast willen we de continuïteit van we vooral de politiek, Amsterdammers
WEg NAAR EEN DUURzAAm de stad waarborgen, het welzijn van en het bedrijfsleven inspireren. Dit
AmStERDAm VAt IK SAmEN inwoners verbeteren en aantrekkelijk perspectief laat zien wat er kan, maar wil
IN DRIE pERSpEctIEVEN: blijven voor bezoekers en bedrijven. ook uitdagen, stimuleren en inspireren
Zo kunnen we de werkgelegenheid om mee te doen. De gemeente daagt
behouden en uitbreiden, topinstituten zichzelf en anderen uit om samen na te
• LEVEN IN EEN aantrekken en onze universiteiten goed denken over een duurzame toekomst
cOmpActE StAD benutten. en mee vorm te geven aan de ambitie
Duurzaam gebouwD, om het duurzaam kloppend hart van de
leefbaar, groen en Om in kaart te brengen wat ons te Metropoolregio te worden.
met water. doen staat is aansluitend op de
Structuurvisie 2040 dit perspectief op De visie laat ook keuzes open. Keuzes
• DUURzAmE tRANSItIE duurzaamheid geschetst. Voor het eerst die de stad moet maken om in 2040
energie, kringlopen is het ook een integrale visie, ontstaan ook daadwerkelijk een duurzame stad
en mobiliteit. door de bundeling van de aanwezige te zijn. De klimaattop in Kopenhagen
kennis en ervaringen binnen verschillen heeft duidelijk gemaakt dat klimaat en
de diensten in de gemeente. En dat is duurzaamheid internationaal bij alle
• DUURzAmE INNOVAtIEVE
nodig. Duurzaamheid vraagt om een partijen hoog op de agenda staan. Wat
EcONOmIE integrale benadering. we ook vinden van het resultaat, een
mensen als DrijvenDe ding is duidelijk: Lokale overheden en
kracht. Bovendien vormt een integrale benade hun partners zullen deze uitdaging
ring de basis voor interdisciplinaire aangaan – nu meer dan ooit. “Nations
samenwerking, waarbij we de talenten talk and cities act!” Voor de duurzame
in de stad optimaal benutten: binnen toekomst van Amsterdam en de
én buiten de gemeentelijke organisatie. Amsterdammers.
Ze tonen daarmee aan dat bundeling
van kennis meerwaarde oplevert. Marijke Vos
Wethouder Milieu
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
4. ANNO 2040
ANNO 2040 zIjN ER StEDEN Op DE WERELD DIE SNEL,
EffEctIEf EN SLIm HEbbEN gEHANDELD, WAARDOOR zE:
• in staat zijn om met klimaatverandering om te gaan
• het tijdperk van olie, gas en kolen achter zich hebben gelaten
• duurzame energie leveren aan hun omgeving
• innovatie en talent inzetten in duurzame kenniscentra
• ruimte bieden voor initiatieven
• de gebruikers van de stad actief betrekken bij stedelijke vraagstukken
• andere steden helpen bij het oplossen van hun problemen
• aantrekkelijke, gezonde steden zijn om in te leven
4 5
“De mENSEN en De Anno 2040 is het klimaat veranderd. productie van energie radicaal moeten
werelD VERANDEREN” De gemiddelde temperatuur in veranderen om de klimaatverandering
Mensen zijn de doorslaggevende factor Europa is iets sterker toegenomen tegen te gaan en de energievoorziening
gebleken. Het besef dat de draagkracht dan het wereldgemiddelde. De kans betrouwbaar en betaalbaar te houden.
van de aarde eindig is, heeft het gedrag op hittegolven is groter, de kans op
van 9 miljard consumenten in 2040 vorstdagen kleiner en regen valt meer
wezenlijk veranderd. Hierdoor hebben in langdurige harde buien. In steden zal “StEDEN kunnen
de wereld en Amsterdam grote stappen de temperatuur extra stijgen doordat De WERELD REDDEN”
voorwaarts gemaakt. Die stappen stenen en beton warmte vasthouden. Steden spelen een belangrijke rol in
hebben een duurzaam Amsterdam Volgens het IPCC, het klimaatpanel van de ontwikkeling naar een duurzame
in 2040 tot het kloppend hart van de de Verenigde Naties, stijgt de zeespiegel wereld. Ze beslaan maar 2% van het
Metropoolregio gevormd. gedurende de 21e eeuw wereldwijd aardoppervlak; toch zijn ze nu al de
met 18 tot 59 centimeter ten opzichte thuisbasis van meer dan de helft van de
van 1990. In 2071 heeft Amsterdam een wereldbevolking en verantwoordelijk
klimaat vergelijkbaar met het huidige voor 80% van de geproduceerde
in Madrid. broeikasgassen. Steden zullen dus
ook het verschil moeten maken. De
Het energieverbruik stijgt, en daarmee stad heeft de mensen, de kennis,
de wereldwijde afhankelijkheid van olie, de creativiteit, en de kracht – ook
gas en kolen. Zo’n 80% van de energie economisch – om de stap op weg
die de EU in 2010 verbruikte kwam uit naar duurzaamheid te zetten.
deze fossiele brandstoffen, die stuk voor
stuk een hoge CO2 uitstoot met zich Steeds meer mensen wonen in de stad.
meebrachten. Maar de voorraad fossiele In 2040 leeft zeventig procent van de
brandstoffen is eindig, waardoor energie wereldbevolking in steden, waarvan
steeds duurder is geworden. Het besef 80% langs kusten en in deltagebieden.
is doorgedrongen dat het verbruik en de Van Vancouver tot Hong Kong, overal is
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
5. Compacte steden met hoge In 2071 kent Amsterdam
dichtheden zijn efficiënter in 80 een klimaat vergelijkbaar
energiegebruik dan steden Houston met het huidige Madrid.
in lage dichtheden en grote Wat betekent dat voor de
Phoenix
Energieconsumptie per hoofd v.d bevolking in gigajoule (GJ)
woon- werkafstanden. 70 potentie van zonne-energie,
Source: Adopted from Detroit landbouw en toerisme op
Newman, P. and Kenworthy, de middellange en lange
Denver
J., 1999. termijn!?
60 Los Angeles
50 Chicago
New York
40 Melbourne
Adelaide
30
Toronto
Paris Amsterdam
20
Amsterdam
London
Tokyo
Berlin Vienna Hong Kong
10
Singapore
0
0 50 100 150 200 250 300 350
Bevolkingsdichtheid (inwoners/ha)
6 7
er een trek te zien richting de stad – zo “amsterDam in 2040: er goed en betaalbaar wonen. Ondanks een elektrische auto op groene stroom, waterstof wordt toegepast, met name Anno 2040 is Amsterdam het kloppend
ook in Amsterdam. De Nederlandse een aantrekkelijke de relatief kleine oppervlakte telt de stad gebruikt is nationaal gezien hoog, maar bij vrachtvervoer over langere afstanden. hart van een concurrerende metropool
bevolking krimpt en vergrijst, maar StAD voor mensen, veel aangenaam stille en groene plekken lopen en fietsen zijn nog steeds populair waar het leven goed is. Een stad voor
de bevolking in de Amsterdamse en EcONOmIScH StERK en is ze verbonden met het landschap der dan autorijden. Er zijn nieuwe De stad is een inspiratiebron voor een mens, milieu, maatschappij en
Utrechtse regio blijft vooralsnog groeien. en DUURzAAm.” eromheen. De ruimte boven en onder vervoersvormen die volledig klimaat breed scala aan duurzame bedrijven; economische groei, die ruimte heeft om
Dat komt mede door een toenemende In 2040 is Amsterdam met 2,5 miljoen de grond wordt intensief gebruikt. De neutraal zijn. Op de grachten varen stille een thuisbasis voor duurzame bedrijvig ruimhartig klimaatvluchtelingen op te
trek van jongeren en hoogopgeleiden inwoners nog steeds een aantrekkelijke kwaliteit van de lucht, de bodem en het elektrische bootjes. In de stad is geen heid, en de plek om innovatieve nemen. Precies zoals de Structuurvisie in
naar de stad. stad. Zij staat regionaal, nationaal en water is goed. stank en geluidsoverlast meer. Goede producten te lanceren. Zo blijft de 2010 voorspelde: ‘economisch sterk en
internationaal bekend als duurzame, ren worden massaal elektrisch of met Metropoolregio Amsterdam ook in duurzaam’. Een werkelijk duurzame stad,
innovatieve en creatieve stad. Mensen zijn de duurzame kracht achter waterstof getransporteerd, over de weg 2040 een ‘internationaal laboratorium waarop alle betrokkenen trots kunnen
Amsterdam heeft haar unieke karakter Amsterdam, ook in 2040. Een duurzame en over water. Amsterdam loopt voorop voor duurzame ontwikkeling’. De zijn: bewoners, bestuurders, onder
behouden: een nog compactere stad leefstijl is vanzelfsprekend geworden. in ontwikkeling en gebruik van volledig gedurfde pilots van 2010 zijn uitgegroeid nemers en bezoekers. Amsterdam
met een menselijke maat. En Amsterdam De stad kent geen afval meer. Wat nieuwe duurzame energiebronnen. tot duurzame werkplaatsen van per neemt de leiding als duurzame metro
is het internationaal georiënteerde, vroeger afval heette, is nu een grondstof Woningen, kantoren, bedrijfs en manente innovatie in 2040. Deze pool. Niet omdat het een wedstrijd is,
economisch concurrerende centrum van die teruggaat de productieketen in. openbare gebouwen zijn zichtbaar innovaties worden verzilverd door het maar omdat het niet anders kan. •
de Metropoolregio Amsterdam. Het is Het percentage Amsterdammers dat energiezuinig en produceren zelf energie, bedrijfsleven en kennisinstellingen.
onder meer via de zon, wind en warmte Binnen het internationale innovatie
koudeopslag. De energienetwerken netwerk van duurzame steden delen
worden gecombineerd en door smart en ontwikkelen de partners kennis.
ANNO 2040 is amsterDam een staD: grids is uitwisseling tussen lokale en Daarbij richt Amsterdam zich vooral
centrale energieopwekking mogelijk. op mobiliteit, duurzame energie en
‘WAAR mENSEN Rond de stad ligt een ringnet van duurzaam financieren en bankieren.
• willen zijn duurzame energie en om de stad staan De stad stimuleert de ontwikkeling
• zich kunnen veroorloven te zijn windturbines en windparken.De ontwik van nieuwe, duurzame en creatieve
• willen blijven’ keling van opslagsystemen voor elektrici producten door een aanbestedings “een goeDe
teit heeft geleid tot kleine accu’s met beleid dat de innovatie bevordert: metropool is
(vrij naar malcolm smith, arup aDviseur zuiDas) hoge capaciteit; ten opzichte van de accu juist in de bouwsector en in wegen een DUURzAmE
van 2010 een wonderaccu! Ook en werken. mEtROpOOL”
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
6. AmStERDAm IN 2040
(bron: Structuurvisie)
8 9
Onder het motto ‘economisch sterk en duurzaam’ van de Structuurvisie Amsterdam 2040
wordt een toekomstbeeld van Amsterdam als kernstad van de metropool geschetst waarin
verdichting en optimalisering van grondgebruik samengaan met behoud van groen en
landschap. Een regionaal openbaar vervoerssysteem verbindt Amsterdam met de rest van
de metropool en Nederland.
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
7. DE KOERS pERSpEctIEVEN
De weg naar een duurzaam Amsterdam in 2040 vraagt duidelijke keuzen. Leidend Amsterdam heeft een uitstekende uitgangspositie om in 2040 uitgesproken duurzaam
daarbij is het devies ‘heldhaftig, vastberaden, barmhartig’: al ruim zestig jaar een te zijn. De komende 30 jaar zal de stad inzetten op de versterking van de basis: de
baken voor Amsterdammers. compacte stad. Deze inzet gaan we combineren met het realiseren van een aantal
noodzakelijke veranderingen, ofwel transities. Daarbij zullen we de drijvende krachten
in Amsterdam optimaal benutten: de Amsterdammers en de economie.
10 11
DE pERSpEctIEVEN zIjN:
• LEVEN IN EEN
cOmpActE StAD
Duurzaam gebouwD, Bij elk perspectief schetsen we wat de
leefbaar, groen en belangrijkste ontwikkelingen en ambities
zijn, wie welke rol zou kunnen spelen
met water.
en welke stappen we kunnen zetten.
Daarnaast noemen we enkele concrete
• DUURzAmE tRANSItIE voorbeelden om de gedachten te
HELDHAftIg VAStbERADEN bARmHARtIg energie, kringlopen prikkelen. •
Nieuwe paden verkennen en inslaan. Doorgaan op de gekozen weg. het Hen die het nodig hebben onder en mobiliteit.
Transformeren, experimenteren en van duurzame fundament van de stad steunen. Een open houding richting
koers durven veranderen. De gemeente behouden en uitbouwen. De gemeente diversiteit en talentontwikkeling. • DUURzAmE INNOVAtIEVE
loopt voorop. Zij is koploper en neemt zet beleid om in daden, nodigt iedereen Mogelijk maken dat anderen aan de slag EcONOmIE
anderen actief mee. Een kwestie van uit om mee te doen en gaat alle gaan: Amsterdammers wijzen elkaar op mensen als DrijvenDe
richting aangeven. doelstellingen halen. een kwestie van hun verantwoordelijkheid. Een kwestie kracht.
samen volhouden. van elkaar de ruimte geven. •
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
8. LEVEN IN
EEN cOmpActE
StAD
DUURzAAm gEbOUWD
Anno 2040 kiest Amsterdam voor gebouwen die vele generaties lang meegaan en
aangepast kunnen worden aan veranderende wensen. Bij nieuwbouw is klimaatneutraal
het minimum en energieproducerende bouw de norm. Amsterdam is de meest
vooraanstaande vernieuwer in duurzame architectuur ter wereld. De stad bewijst dat
zij haar rijke traditie in architectuur en stedenbouw permanent kan voortzetten.
12 13
“VERDUURzAmINg VAN het voortouw, stelt randvoorwaarden enorme nieuwbouwopgave: 150.000 de gebouwen kwetsbaar: De alsmaar Woningvoorraad in Amsterdam binnenklimaat, het comfort en energie
gEbOUWEN: DE GEMEENTE en bepaalt als opdrachtgever de woningen in de regio, waarvan 70.000 in stijgende energieprijzen zetten de efficiëntie gaan hand in hand. Het
NEEMT HET VOORTOUW” richting. Daarbij kan de gemeente niet de stad. Hiernaast is een transformatie woonlasten onder druk. programma om scholen gezonder
Het erfgoed van Amsterdam is een zonder de medewerking van anderen: nodig van woningen en kantoren die en energiezuiniger te maken is daarvan
prachtige verzameling gebouwen woningcorporaties, huiseigenaren en alle functioneel en qua energieverbruik een voorbeeld.
en publieke ruimten. Daar moeten Amsterdammers. De stad staat voor de gedateerd zijn. Zonder ingrijpen stijgt de “verDuurzaming
we zuinig op zijn. Versterking van de aanzienlijke taak om in 30 jaar de groei afhankelijkheid van fossiele brandstoffen van bEStAANDE
aantrekkelijkheid, levensduur, waarde en van de regio naar 2,5 miljoen bewoners en grondstoffen – 30% van het totale gEbOUWEN heeft De “NIEUWbOUW is
betaalbaarheid van de gebouwen is een onder te brengen in mooie, gezonde en energieverbruik is toe te schrijven aan allerhoogste prioriteit.” vanzelfsprekenD
opdracht voor de gemeente. Zij neemt betaalbare gebouwen. Dit betekent een de gebouwde omgeving. En dat maakt De huidige gebouwvoorraad verbruikt minimaal
veel energie. De uitdaging is een lagere KLImAAtNEUtRAAL.”
CO2uitstoot en inspelen op een Een duurzame invulling van de vraag
StAppEN op weg naar 2040 toekomst zonder gas; dus een ontwik naar de vele tienduizenden woningen
keling naar een ‘gasloze’ bestaande in de komende decennia is gebaseerd
• Project 1012 is proeftuin voor • Tussen 2010 en 2020 zijn 100.000 • In 2015 is de eerste klimaatneutrale gebouwvoorraad. Om dat te bereiken op verdichting én leefbaarheid. Bij
hergebruik en transformatie van bestaande woningen, 1.000.000 schaalsprong gerealiseerd via de wordt ‘klimaatneutraal of gasloos’ < 1946 nieuwbouw is CO2neutraliteit het
19712000
de historische stad. m2 aan kantoorruimte en 1000 klimaatneutrale sterke Amsterdamse uitgangspunt bij verbouwing of renova minimum en energieproducerend
• De roep om een gezond scholen verduurzaamd en minimaal projecten. tie. De huidige gebouwen en woningen 19461970 20082040 bouwen de norm.
binnenklimaat en een lage klimaatneutraal gemaakt. • In 2020 daagt de gemeente in de stad gaan minder energie verbrui De Amsterdamse aanpak van klimaat
energierekening leidt tot een geheel • Tussen 2010 en 2020 zijn honderd via ‘Duurzaam Erfgoed’ voor ken; ze hebben minimaal energielabel Het grootste deel van de woningvoorraad neutrale nieuwbouw is een eerste
nieuwe bedrijfstak die dat klimaat bestaande en alle nieuwe de historische binnenstad het B. Isoleren en andere manieren om uit Amsterdam dateert van voor 1970, hier belangrijke stap. Het overgrote deel
levert en zelfs garandeert. overheidsgebouwen in Amsterdam bedrijfsleven en bewoners uit om het comfort te verhogen gaan daaraan ligt de grootste opgave. van onze nieuwbouw is dan toekomst
klimaatneutraal geworden. te investeren in het erfgoed van bijdragen. Tegelijkertijd is de gezond bestendig. In veranderende behoeften is
Amsterdam. heid, het binnenklimaat, een belangrijk gemakkelijk te voorzien. De gebouw
aandachtspunt. Verbetering van het casco’s zijn zo vormgegeven dat de
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
9. cOmpAct, LEEfbAAR EN gROEN
De aantrekkingskracht van de stad wordt bepaald door de kwaliteit van leven.
Amsterdam onderscheidt zich als kleine compacte metropool. De compactheid en
intensieve vermenging van functies helpen de behoefte aan mobiliteit te beperken en
zorgen voor voldoende draagvlak voor voorzieningen en een hoogwaardig openbaar
vervoersysteem. De kwaliteit van leven in Amsterdam wordt gegarandeerd door een
bruisende, attractieve stad: mooie pleinen, parken, straten en groene daktuinen waar
mensen kunnen wandelen, elkaar ontmoeten. Een stad om te wonen, te werken en te
recreëren – ook verbonden met het omliggende landschap.
“Door zoveel mogelijk metropoolregio Amsterdam in 2040:
binnen De steDen te
verDichten, blijft Het Emscherpark (Ruhrgebied) is als
HEt LANDScHAp van onderdeel van de IBA (Internationale
De metropoolregio BauAusstellung) uitgegroeid tot
behouDen” internationaal aansprekend
Binnen de grenzen van de stad is er nog voorbeeld. Cultureel
erfgoed is samen met
genoeg mogelijkheid om te verdichten
nieuwe programma’s
en te optimaliseren. Door beter en
en revitalisering van
efficiënter gebruik te maken van de
De Zuidas is een duurzaam project bij het landschap met
gebruikers de woningen makkelijk “RUImtE gEVEN en ruimte in de stad kunnen we bedrijven
innoverende be-
kunnen aanpassen aan veranderende nooDzakelijke uitstek waarbij naast hoge dichtheden terreinen, sportparken en ruimten rond
en ondergrondse infrastructuur wordt stuursmodellen en
leeftijdsopbouw, gezinsamenstelling, ranDvoorwaarDen (spoor)wegen beter benutten. De financieringscon-
gestreefd naar een duurzaamheids-
14 woontraditie of technologische innova voorzien” verdichting maakt het mogelijk om structies mogelijk 15
kwaliteitsniveau vergelijkbaar met LEED
ties. Kantoren zijn om te bouwen naar Bedrijven krijgen meer ruimte om voldoende biodiversiteit te behouden in gemaakt.
Platinum of BREEAM Excellent.
woningen en andere functies, en vice ondernemerschap te tonen en te de stedelijke omgeving. Bovendien blijft
versa. Sloop of intensieve verbouwing is innoveren. We moedigen burgers aan om er zo een verbinding met het omringen
niet nodig. Tussen 2010 en 2015 willen zelf in hun woning te investeren de landschap en de ecologische
we 40% van de nieuwbouw klimaatneu en zo hun energielasten omlaag te hoofdstructuur. De aanwezigheid van
traal hebben. Vanaf 2015 is alle nieuw brengen. Intelligente energieinfra groen is voor mensen een belangrijke
bouw minimaal klimaatneutraal en in structuur draagt daar aan bij. Bij de factor bij de keuze van hun woongebied.
latere jaren energieproducerend. financiering kijken we naar de ‘total Voor bedrijven in de kenniseconomie is
cost of ownership’: het idee dat de het een steeds belangrijker vestigingsfac
eigenaar zijn investeringen terugverdient tor. Goede openbare ruimten, parken en
door lagere energiekosten over de de nabijheid van het landschap rond de
levensduur van het gebouw. • stad zijn dus van dubbel economisch
belang. Het beheer van het landschap
rond de stad biedt kansen aan een
innoverende agrarische sector, recreatie
en ecologische verbindingen. Amster
dam heeft een veelsoortigheid aan “De ONDERgROND functies en energieopslag. De ruimte is
groen, zowel in de stad als in de directe beter benutten.” echter beperkt, terwijl de druk toeneemt.
omgeving. Er liggen parken, sportvelden, In een verdichtende stad biedt de Dit vergt een integrale visie op gebruik
volkstuinen, plantsoenen en grote ondergrond ruimte voor optimalisering van de ondergrond om meervoudig
groengebieden op maximaal 15 minuten en dubbel grondgebruik. Duurzaam gebruik mogelijk en rendabel te maken,
fietsafstand van de woongebieden. bouwen en verbouwen betekent ook een in relatie met bodem en water. •
Goede parken nodigen uit tot interactie, duurzame inrichting van de omgeving
ontmoeting en ontspanning. Groen is en de ondergrond. Alles wat boven
belangrijk voor de luchtkwaliteit, verkoelt de grond staat is met de ondergrond “het groen worDt
de stad op hete zomerse dagen door verbonden. In het streven naar gROENER, het rooD
verdamping van water, en is essentieel verdichting komt de ondergrond dan RODER en het blauw
voor de recreatie van de stadsbewoners. ook in beeld voor parkeren, logistieke bLAUWER.”
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
10. De druk op de ondergrond neemt
toe als gevolg van gebruik van
nieuwe energiesystemen.
langzaam af naar het grondwater; op tegelijk klein. Door uitgekiende planning Mogelijkheden voor wateropvang in de
StAppEN op weg speciale plekken in de openbare ruimte, en ontwerp gaan ondergrondse ontwik Watergraafsmeer. Innovatieve oplossingen
• In 2015 worden de eerste pilots • In 2018 is het parkbezoek in de
naar 2040 parken, kelders en daktuinen wordt het kelingen en grondwaterbeheer samen. leiden mogelijk in de toekomst tot nieuwe
opgeleverd, waarin de brede stad wederom verdubbeld door
water tijdelijk geborgen. Een daktuin met Voor de houten funderingen van de stad vormen. Bron: Sterk Water, waterpilot DRO
• De ‘ondergrondregisseur’ die in stoep en de autoluwe stad zijn verdere intensivering en het
25 centimeter grond houdt al 80% van het worden innovatieve manieren ontwikkeld TUDVROM Waternet, 2009
2011 is aangesteld, heeftnieuwe gecombineerd. De brede stoepen toevoegen van functies.
energieprojecten in een stroom- bevorderen het spelen op straat, regenwater vast. Ook zullen er meer om deze te beschermen.
• Het stimuleren van effectief gebruik
tropische dagen komen. Een openbare
versnelling gebracht. Hij heeft maken de stad aantrekkelijker voor van daken leidt in 2020 tot een
ruimte met veel schaduw en langs in het duingebied. De kwaliteit van het
er bovendien voor gezorgd dat kinderen en bieden weer ruimte voor breed pallet aan dakterrassen,
grachten en IJ zorgen voor voldoende “ScHOON en gEzOND” Amsterdamse drinkwater is dan ook
precario-inkomsten voor het gebruik ontmoeting op straat. Hierdoor is er zonnepanelen, groene daken voor
verkoeling tijdens lange hete dagen. We houden schoon regenwater en het beste van Nederland. Ook worden
mede konden worden ingezet op meer ruimte voor fietsenstallingen en eigen voedselproductie en tijdelijke
afvalwater gescheiden en zuiveren het grondstoffen – bijvoorbeeld fosfaten of
het gebruik van de ruimte onder de wordt het pleidooi voor gebouwde opvang van regenwater.
vuile water beter dan de EUrichtlijnen medicijnen – en energie (restwarmte en
grond. parkeervoorzieningen steeds sterker. “nieuwe vormen van voorschrijven. Waar mogelijk richten we gas) uit het afvalwater teruggewonnen en
16 wonen met WAtER, de wateroevers natuurvriendelijk in, waar zijn de nieuwe huizen zuinig met water. 17
NAtUURONtWIKKELINg en door het stadswater ook een ecologische
REcREAtIE mogelijk” waarde heeft. Een duurzaam ecologisch
In grote delen van Amsterdam daalt de systeem met voldoende veerkracht
bodem al eeuwen. Vooral in de polder draagt bij aan een betere waterkwaliteit.
LEVEND mEt WAtER gebieden buiten de stad zal de bodem
sterker dalen dan elders. Door het grond
De drinkwatervoorziening maakt voor
een deel gebruik van natuurlijke filtratie
Amsterdam is in 2040 waterbestendig. De stad heeft zich met succes aangepast aan water op voldoende peil te houden en
meer en zwaardere regenbuien in combinatie met warmere zomers en mogelijk koudere functies aan te passen zal de bodemda
ling worden vertraagd. Het omzetten
winters. Voor het leven in een steeds compactere stad zijn het omgaan met regen- en van veenweidegebieden in water biedt StAppEN op weg naar 2040
grondwater en het zorgen voor drink- en afvalwater van groot belang. kansen voor natuurontwikkeling, recreatie
• In 2010 wordt het Waterinnovatielab Watergraafsmeer opgericht, hierin
en bijvoorbeeld drijvend wonen. Voor
stedelijke ontwikkeling is juist voldoende worden bewoners en gebruikers in het gebied uitgedaagd om innovatieve
ophogen een robuuste mogelijkheid oplossingen te bedenken voor wateropvang in de stad.
• In 2012 wordt voor de eerste keer de waterinnovatieprijs uitgereikt,
“VEILIg achter De Dijk” “het worDt NAttER Beperken van wateroverlast is voor die burgers en ondernemers beloont voor het bedenken van creatieve
Door een stijgende zeewaterspiegel en en WARmER” Amsterdam een belangrijk vraagstuk: De “gronDwater bijdragen voor wateropvang in de stad.
een verhoogde rivierafvoer neemt het Waterberging is voor Amsterdam een piekbelastingen door stortbuien worden op pEIL houDen” • In 2015 wordt de eerste windmolen in gebruik genomen die in staat is om
risico op overstromingen toe. Voor de steeds groter probleem: er komt meer groter en de stad verdicht met steeds Door toenemende regenval maar ook 5.000 m3 water te bergen in pieksituaties.
metropoolregio is de bescherming verharding en de piekbelastingen door meer verhard oppervlak. Regenwater dat langere perioden van droogte zal de • In 2020 wordt in de Watergraafsmeer het eerste Nieuwe Hollands Aquaduct
hiertegen ook op de langere termijn stortbuien worden groter. Onverharde op verharde grond valt, verdwijnt grondwaterstand sterker fluctueren met geopend. Hierin wordt overtollig water vastgehouden om daarna ingezet
gewaarborgd. Voor kwetsbare gebieden grond vangt water op, houdt het vast en rechtstreeks in de riolering. Hierdoor kan enerzijds meer wateroverlast en ander te kunnen worden als reserve, speelelement en koelsysteem.
zoals de IJoevers, IJburg en de Watergraaf voert het langzaam af naar het grondwa die overbelast worden en kunnen zijds droogstaande houten funderingen • In 2020 hebben alle woningen in de dieper gelegen polders in Amsterdam
smeer gaan we het bestaande bescher ter. Opgave voor de toekomst is om het overstromingen optreden. De opgave is tot gevolg. Ondergronds bouwen een voorziening in huis die ze beschermt tegen opkomend water.
mingsysteem verbeteren maar ook de water zo lang mogelijk vast te houden in om het water zo lang mogelijk vast te beïnvloed de grondwaterstromen • In 2020 heeft het vullen van je eigen statiegeldflesje met Amsterdams
gevolgen bij een eventuele calamiteit het watersysteem. Dit levert een rijk palet houden. Hiervoor is een rijk pallet aan waardoor nattere èn drogere plekken leidingwater uit kraantjes op vele plaatsen in de stad gebotteld water
beperken door bijvoorbeeld aangepaste aan oplossingen op: van bebouwing en mogelijkheden: Onverharde grond vangt ontstaan. De speelruimte om de verdrongen.
vormen van bouwen toe te passen. binnentuinen tot buitenruimten. water op, houdt het vast en voert het grondwaterstand te beïnvloeden is
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
11. DE tRANSItIE
ENERgIEOpWEKKENDE StAD
De energievoorziening van Amsterdam is verduurzaamd door aanzienlijke
energiebesparing, inzet van zon, wind en biomassa en efficiënt energiegebruik.
Amsterdam is koploper in de transitie naar een duurzame energievoorziening.
Economisch en sociaal vaart de stad er wel bij.
De wereldenergievoorziening staat aan “amsterDam zet De “veranDering: een
het begin van een grote transitie. De knop om en werkt UItDAgINg, maar in
energievoorziening wordt getransfor aan een NIEUW amsterDam ook een
meerd naar een duurzame energievoor AmStERDAmS KLImAAt.” tRADItIE.”
ziening met een mix van kleinschalige In 2040 willen we als stad 75% minder Nieuwe ontwikkelingen in energie
en grote eenheden en veel duurzame CO2 uitstoten dan in 1990. Dit betekent efficiency, duurzame energieopwekking,
energieproductie bij en door de een directe omschakeling van traditionele opslagsystemen en elektrische auto’s
18 Amsterdammers zelf. naar duurzame energievoorziening. bepalen het toekomstbeeld. Hiermee 19
Amsterdam kiest voor verduurzamen lossen we een aantal problemen op Indien alle platte daken in Amstel III met zonnepanelen bedekt zouden worden (een energieleverende gebouwen en accu’s
Amsterdam heeft een goede traditie van van de energieketens, aan de hand van die kleven aan het gebruik van fossiele oppervlakte van 70 ha) levert dat 4,5 MW/jaar. Dit is voldoende om bijna een kwart van voor elektrische auto’s die fungeren als
een vooruitstrevend energie en klimaat de ‘trias energetica’: energiebesparing, brandstoffen: luchtvervuiling, klimaat alle 40.0000 huishoudens van Zuidoost te voorzien van stroom. energiebuffer. Auto’s krijgen een lak
beleid. Koploper zijn in transities die de duurzame energie en als laatste schone verandering en ongewenste afhankelijk waarin zonnecellen zijn verwerkt. Groene
basisvoorzieningen en infrastructuur van fossiele energie. Samen met alle partijen heid van fossiele brandstoffen. Met daken gaan samen met zonnepanelen.
de stad raken, zoals energie en commu in de stad werken we aan deze opgave. slimme meters en slimme energienetten En de ontwikkeling van nieuwe duurzame
nicatie, creëert extra werkgelegenheid, kunnen de Amsterdammers zelf de StAppEN op weg naar 2040 energiebronnen levert nieuwe werkgele
economische groei en een open energievraag reguleren, bijvoorbeeld genheid op.
speelveld voor innovatie. Dit plaatst op wijkniveau. Deze slimme technieken • Slimmere software levert een belangrijk bijdrage aan het halen van de CO2 Maar niet alleen techniek is bepalend.
de stad in de toekomst. Amsterdam werken naadloos samen met o.a. reductiedoelstelling, Er zijn ook nieuwe samenwerkingsvormen
realiseert haar koploperspositie door • Nieuwe mogelijkheden, zoals autolak waarin zonnecellen zitten, zorgen voor en handelsproducten nodig. Er zal een
hoge ambities samen met partijen uit duurzame toepassingen waar we in 2010 alleen van konden dromen. schaalsprong plaatsvinden die een
die sectoren te realiseren, bijvoorbeeld • Stad en regio benutten alle kansen om duurzame energie op te wekken: zon nieuwe infrastructuur vraagt, en een
in belangrijke icoonprojecten. en wind. De grootste stedelijke windmolens staan in de haven. overheid die dat mogelijk maakt.
• Vanaf 2015 is de gemeentelijke organisatie klimaatneutraal.
• Restwarmte wordt vanaf 2015 maximaal gebruikt. In 2040 is 50% van de
Amsterdammers aangesloten op duurzame restwarmte. “tRANSItIEpaDen.”
• In 2025 stoot heel Amsterdam 40% minder CO2 uit dan in 1990. In 2040 is Amsterdam is koploper in het transfor
in Amsterdam de CO2 uitstoot gedaald met 75% t.o.v. 1990. meren van de energievoorziening, door
• De energie-efficiency van de industrie is in 2025 maximaal, o.a. door slimme samen te werken met alle partijen in de
combinaties met buurbedrijven en met het warmte- en koudenet in de stad: burgers, bedrijven en instellingen.
53 windmolens van ca. 180 meter
gemeente. De transitie naar een duurzame energie
hoog kunnen op Amsterdams • In lijn met de voorspelling van futuroloog prof. De Ridder betalen we in 2030 voorziening is mogelijk. Wel vereist zij
grondgebied voorzien in 25-30% van de vrijwel niets meer voor onze zonne-energie. Deze energie wordt verspreid via krachtige keuzes, een lange adem en
elektriciteitsbehoefte van Amsterdam. een goed slim netwerk (smart grid). bovenal vasthoudendheid. Acties zijn
Bron: Paul van Beek, ‘Elektriciteit uit Wind’: • Amsterdam is in 2050 volledig afhankelijk van de veiligste kernfusiecentrale noodzakelijk op alle fronten: energie
in opdracht van Klimaatbureau Amsterdam van de wereld: de zon! besparing, inzet van duurzame energie
en dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam. en tot 2030 het gebruik van schone
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
12. De Autarc is een architecto-
De A10 is met zijn 32 strekkende kilometer nisch hoogwaardige kantoor-/
een belangrijk icoon voor Amsterdam. Het woonark die volledig zelfvoor-
is tevens onbetwist het langste ‘gebouw’ zienend is in zijn energiebe-
van Amsterdam. Wat gebeurt er als we hoefte en waterhuishouding.
dit ‘gebouw’ gaan verduurzamen tot een Een ambitieus pilot- en voor-
symbool van Smart Grid, energieopwekking beeldproject dat een nieuwe
door zonnepanelen, trillingen in het asfalt, standaard zet op het gebied
overstappunt van auto op fiets en openbaar van milieuvriendelijkheid. De
vervoer!? Autarc laat zien dat je buiten-
gewoon fraai en comfortabel
kunt wonen en werken op het
water, zonder aansluiting op
elektriciteitsnet, waterleiding
fossiele energie. De gemeente neemt en riolering. Zomer 2010
het voortouw om de samenwerking met wordt dit icoon van duurzame
partijen tot stand te brengen. Gezamen architectuur als expositiepavil-
lijk werken we aan een duurzame joen bij NEMO in Amsterdam
toekomst via de vier belangrijkste in gebruik genomen.
transitiepaden:
1. VERDUURzAmEN van De
gebouwDe omgeving
2. ScHOON verkeer en
vervoer
“HAVEN en inDustrie,
ScHOON en EffIcIëNt.”
“Duurzame ENERgIE.”
De uitdaging hier is een schaalsprong
EffEctIEVE KRINgLOpEN
3. tRANSfORmEREN van De haven van Amsterdam is nu nog een duurzame energie. Om die uitdaging aan Amsterdam zet in op effectieve kringlopen, die ons in staat stellen onze gebruikte
haven en inDustrie tot van de grootste kolen en benzineover te gaan, zullen we de toepassing van grondstoffen, energie en voedsel op een effectieve manier te gebruiken. Afval wordt
green energy port slaghavens van Europa. De komende windenergie versnellen – vooral in de
4. ScHAALSpRONg Duurzame 30 jaar zal hier een grote transitie haven, in Amsterdam Noord en langs
grondstof. De regio rond Amsterdam voorziet de stad van duurzame producten.
energie. plaatsvinden naar een duurzame haven. snelwegen en kanalen. Vanaf 2020 is
Het aandeel van kolen en benzine zonneenergie rendabel en zullen we ook
vermindert, er vindt een groei plaats in de toepassing daarvan versnellen. Wel
“gROENE gebouwen.” de overslag en productie van groene worden door de schaalsprong duurzame “mAtERIALEN kunnen na hun ‘leven’ in het ene product “innoveren is
Maar liefst 70% van het energieverbruik brandstoffen en er vindt op grote schaal energie de energiestromen complexer. hebben WAARDE.” nuttig worden ingezet in een ander samenwerken en
in Amsterdam komt voor rekening van kringloopsluiting plaats. De ruimte in de Slimme netten zullen zorgen voor Fossiele brandstoffen en grondstoffen product. Er is dus geen kwaliteitsverlies SAmENWERKEN is
20 gebouwen. Het gaat dan om ruimte hoogte wordt benut door grotere en evenwicht in de energievoorziening, door worden schaarser en daardoor strate en er zijn geen restproducten, die alsnog innoveren” 21
verwarming en elektriciteitsverbruik. In efficiëntere windturbines. tweerichtingsverkeer toe te staan en veel gisch belangrijk. Daarom gaan we de gestort of verbrand worden. Deze manier Efficiënte kringlopen kunnen alleen
besparing en verduurzaming hiervan ligt De daken van de bedrijfsgebouwen regelfuncties te bevatten. Ook kunnen cruciale innovatie van producten, van denken is bruikbaar op vele terrei ontstaan als bedrijven kunnen en
een zeer grote uitdaging voor de stad. liggen vol zonnecellen, die de stad gebruikers hierdoor minder essentiële productiewijze en van het bouwen nen: bijvoorbeeld bouw, productie en willen samenwerken. Het hoogwaardig
Alle bestaande gebouwen in Amsterdam enorm helpen in het streven naar de processen en apparaten laten uitschake baseren op grondstofkringlopen. Vanuit consumptie. Duurzame ‘C2C gebouwen’ (her)gebruik van grondstoffen en
krijgen minimaal een energielabel B en onafhankelijkheid van fossiele brandstof len op momenten dat de vraag groot is. het tijdperk van verbranding gaan we worden gebouwd met hergebruikte reststromen door het bedrijfsleven in
de nieuwbouw wordt klimaatneutraal. fen. Grote en kleine industriële bedrijven, De schaalsprong in duurzame energie over op de Cradle to Cradle (wieg tot materialen en zijn ook nog eens klimaat de havenregio Amsterdam – Zaanstad is
Ook burgers en het bedrijfsleven zullen maar ook de ICTsector verbeteren fors bereiken we ook door koude en wieg) filosofie: alle gebruikte materialen neutraal of energieleverend. daar een voorbeeld van. Universiteiten
hun gedrag veranderen en bewuster hun energieefficiency en wisselen warmteopslag toe te passen en te spelen een belangrijke rol bij het in
met energie omgaan. onderling energie uit. De ICTsector combineren met groene stadswarmte. praktijk brengen van kennis over
speelt verder een onmisbare rol in de De bestaande infrastructuur van stads materiaalkringlopen.
energietransitie. Slimme software, warmte gebruiken we om warmte te
“vervoer op eigen en sensoren en efficiënte (mobiele) compu transporteren die is opgewekt door
ScHONE KRAcHt.” ters zorgen voor de informatie van dit duurzame bronnen in plaats van door “overheiD StUURt De
Amsterdam stimuleert de fiets en groen systeem. Het glasvezelnetwerk vormt kolencentrales. Duurzame markt.”
openbaar vervoer en laat de vervuiler de zenuwbanen, de energieefficiënte Jaarlijks kopen de gezamenlijke over
betalen. Daarnaast zetten we vol in op datacenters vormen de hersenen van heden (rijk, provincies, gemeenten en
elektrisch vervoer. De krachtbron is ons slimme en efficiënte systeem van “NIEUW AmStERDAmS waterschappen) voor meer dan 40 miljard
groene stroom van windmolens, de toekomst. KLImAAt zeker gestelD.” euro goederen, werken en diensten in.
zonnepanelen en biomassacentrales. Het Amsterdam werkt met veel passie en Door als overheden duurzaam in te
zware en buitenstedelijke transport toewijding aan een Nieuw Amsterdams kopen krijgt de markt voor duurzame
gebruikt de schoonste brandstoffen, Klimaat: een optimaal schone en producten, diensten en werken een
zoals waterstof. leefbare stad voor iedereen. Wil Amster stevige impuls. Hetzelfde geldt voor
dam binnen dertig jaar een duurzame
energievoorziening bereiken, dan telt
vanaf nu vooral actie en daadkracht, op In de Zweedse wijk Hammarby Sjöstad zijn
de korte maar ook op de lange termijn. de kringlopen van water, energie en afval
De inspanningen zijn zeer groot, maar op effectieve wijze geïntegreerd in het plan
realistisch en noodzakelijk. • voor de wijk.
Amsterdam UItgESpROKEN Duurzaam
