Το απειλούμενο ενδημικό δέντρο και η εμβληματική κρητική κατσούνα. 3ο Βραβείο στο μαθητικό διαγωνισμό της εφημερίδας Χανιώτικα Νέα

1. ΑΜΠΕΛΙΤΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΣΟΥΝΑ
Το απειλούμενο ενδημικό δέντρο
και η εμβληματική κρητική κατσούνα

2. Ενδημισμός
■ Η Κρήτη έχει περίπου 1750 είδη και υποείδη φυτών, όσα σχεδόν και
ολόκληρη η Αγγλία (1.450), αν και η Κρήτη είναι 35 φορές μικρότερη.
■ Στην Ευρώπη αναλογούν δυόμισι είδη φυτών ανά 1.000 τ.χ., στην Ελλάδα 42
και στην Κρήτη 210.
■ Στην Κρήτη, σε μια έκταση 8.306 τ. χλμ., που αντιπροσωπεύει περίπου το 6%
της συνολικής έκτασης της Ελλάδας, απαντάται το 28% περίπου του συνόλου
των γνωστών φυτών της ελληνικής χλωρίδας.
■ Ο πλούτος ενδημικών φυτών οφείλεται στην απομόνωση για εκατομμύρια
χρόνια της Κρήτης από την ηπειρωτική μάζα, στην ύπαρξη ψηλών βουνών και
στη μεγάλη ποικιλία βιοτόπων. Τα πολλά φαράγγια της Κρήτης είναι καταφύγια
ενδημικών, σπάνιων και απειλούμενων φυτικών ειδών, τα οποία σε άλλες
τοποθεσίες έχουν εξαφανιστεί.
■ 10% από τα είδη και υποείδη φυτών είναι αυτοφυή μόνο στην Κρήτη και
πουθενά αλλού στον πλανήτη (ενδημικά Κρήτης).

3. Περιοχές φυσικού ενδιαφέροντος

4. Απειλούμενα ενδημικά είδη
■ 66 αυτοφυή φυτά της Κρήτης θεωρούνται απειλούμενα και αναφέρονται
στο Κόκκινο Βιβλίο των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας.

5. Προστασία
■ 183 αυτοφυή φυτά της Κρήτης προστατεύονται από την Ελληνική νομοθεσία
(Προεδρικό Διάταγμα 67/81).
■ 23 αυτοφυή φυτά της Κρήτης προστατεύονται από τη Συνθήκη της Βέρνης.
■ 14 φυτά της Κρήτης προστατεύονται από την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΟΚ
(Οδηγία των Οικοτόπων) και 8 από αυτά θεωρούνται πρώτης προτεραιότητας
για προστασία.

6. Αμπελιτσιά

7. ■ Η «αμπελιτσιά» ή «ανέγνωρο» είναι ένα φυτό ενδημικό και ταυτόχρονα
απειλούμενο.
■ Ανήκει στο σπάνιο γένος Zelkova που έχει μόνο 6 είδη συνολικά με πολύ
περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση.
■ Η ύπαρξή της χρονολογείται περίπου 8 εκατομμύρια χρόνια πριν, ενώ το
παλαιότερο δέντρο που έχει βρεθεί είναι πάνω από 300 χρόνων.
■ Ο πληθυσμός της αμπελιτσιάς στην Κρήτη υπολογίζεται μόνο στις 300.000.
■ Έχει τεθεί σε προστασία από την Ελληνική και Ευρωπαϊκή νομοθεσία και Διεθνείς
Συνθήκες.
■ Φύεται σε όλους τους ορεινούς όγκους της Κρήτης αλλά σχεδόν το 80% του
συνολικού πληθυσμού του είδους εντοπίζεται στα Λευκά Όρη.

8. Απειλές
■ Το φυτό απειλείται από την υπερβόσκηση η
οποία εμποδίζει την ανάπτυξη των θαμνοειδών
μορφών σε δέντρα
■ Την αλόγιστη χρήση για την κατασκευή της
παραδοσιακής κατσούνας λόγω της
εμπορευματοποίησης αυτής της παραδοσιακής
πρακτικής
■ Τις πυρκαγιές και την ξηρασία

9. Συνέπειες ενδεχόμενης
εξαφάνισης
■ Εξαφάνιση ενός από τα σπάνια είδη της zelkova
■ Εξαφάνιση ενός σημαντικού στοιχείου της πολιτιστικής κληρονομιάς του
τόπου μας, αφού η αμπελιτσιά είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένη με την κατασκευή της
παραδοσιακής κατσούνας

10. Κρητική Κατσούνα
■ Κατσούνα ονομάζεται το μπαστούνι των
κρητικών.
■ Ήταν απαραίτητη λόγω του δύσβατου
εδάφους της Κρήτης.
■ Χρησίμευε ως όπλο αφού το χτύπημα λόγω
των πολλών ρόζων ήταν επώδυνο.
■ Χρησίμευε για να καθαρίζουν τα μονοπάτια από
κλαδιά καθώς και να εγκλωβίζουν ζώα που
προσπαθούσαν να τους ξεφύγουν.

11. Κατασκευή
Για την κατασκευή της κατσούνας χρησιμοποιούσαν το ξύλο της αμπελιτσιάς
■ λόγω της ανθεκτικότητας
■ της ελαστικότητας
■ της ευλυγισίας
■ της ομορφιάς που προσδίδουν οι ρόζοι του ξύλου της αμπελιτσιάς

12. Μυστικά για την κατασκευή
■ Εύρεση κατάλληλου ξύλου
■ Κόψιμο στη λίγωση του φεγγαριού, όταν το ξύλο έχει όλους τους χυμούς του,
διότι αλλιώς η κατσούνα θα μαμουνιάσει ή θα σπάσει
■ Ξύσιμο και ίσιωμα του ξύλου
■ Κατασκευή του πιο δύσκολου κομματιού που λέγεται «γυρίδι» για το οποίο
χρησιμοποιείται η φωτιά, «η ανθρακώβολη» ή σήμερα καμινέτο
■ Όταν η κατσούνα είναι έτοιμη για χρήση συνήθως ξεπερνά το 1,5 μέτρο ύψος

13. γυρίδι

14. Σήμερα
■ Σήμερα για την κατασκευή της
κατσούνας χρησιμοποιείται το
πρινάρι, οι παλιές μουρνιές,
οι λεγόμενες «μαύρες
μουρνιές» και οι λωτοί».

15. ■ Το ΜΑΙΧ (Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων) σε συνεργασία με
τις Διευθύνσεις Δασών υλοποιεί δράσεις προστασίας και διατήρησης της
αμπελιτσιάς σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Fribourg της Ελβετίας.
■ Το πρόγραμμα έχει τίτλο “Επιτόπια και εκτός τόπου διατήρηση του είδους
Zelkova abelicea στην Κρήτη, 2014-2016”.
■ Οι κύριες δράσεις του έργου έχουν ως εξής: Η “εντός τόπου” διατήρηση, Η
“εκτός τόπου” διατήρηση καθώς και δράσεις ευαισθητοποίησης και
ενημέρωσης.

16. Ευχαριστούμε θερμά την κ. Ατσαλάκη για την παρότρυνση να ασχοληθούμε με το
θέμα, την κ. Ηλέκτρα Ρεμούνδου, Τεχνολόγο - Γεωπόνο, ΜΑΙΧ, τον κ. Μαθιό
Καπαδουκάκη από την Εξώπολη, τον κ. Γιώργο Κ. από την Κίσαμο και τον κ. Νίκο
Μπριλάκη από το Βάμο για τις πολύτιμες πληροφορίες.
Εργάστηκαν οι μαθητές: Γουνάκη Σοφία – Ζαμπετάκη Βασιλεία - Κοτσιφάκης
Γιάννης – Ξενάκης Γιώργος - Σάλι Ειρήνη – Φούντου Ιωάννα - Χαρροκοπάκη
Πηνελόπη
Υπεύθυνες Καθηγήτριες: Γουρνιεζάκη Καλλιόπη - Καραδάκη Όλγα - Μπιλάλη Μαρία
http://www.haniotika-nea.gr/ampelitsia-ke-katsouna/
ΓΕΛ ΒΑΜΟΥ Σχ. Έτος 2017-8

17. Δικτυογραφία
■ http://cretaplant.biol.uoa.gr/docs/cretaplant_leaflet_gr.pdf
■ http://www.ekriti.gr/kriti/ampelitsia-apeiloymeno-endimiko-dentro-tis-
kritis#sthash.b9CEEoqZ.dpbs
■ http://www.haniotika-nea.gr/ampelitsia-to-emvlimatiko-dentro-tis-kritis/
■ http://www.hbs.gr/el/activities/publications/24-1
■ https://natura2000.crete.gov.gr/fileadmin/printmaterial/pdf_Gia%20PEriferia_Fotogr.%20
Album/ALBUM%20FOTOGRAFIKO%2064sel_telik%CE%BF_Small_WEB.pdf
■ http://www.nhmc.uoc.gr/el/content/%CE%B5%CE%BD%CE%B4%CE%B7%CE%BC%C
E%B9%CE%BA%CE%AC-%CF%86%CF%85%CF%84%CE%AC-
%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CF%81%CE%AE%CF%84%CE%B7%CF%82
■ http://www.samaria.gr/docs/biopoikilotita%20kritis.pdf