1. Blootstelling bij
Medische
Beeldvorming
In Nederland en Internationaal
1 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

2. Wat is het
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
Milieu
• Kennisinstituut van de overheid voor
Volksgezondheid en Milieu
• Ruim 20 centra en laboratoria met 1.500 medewerkers
● Opdrachtgevers: VWS, VROM, LNV, Europese Unie, Verenigde
Naties, WHO
● Honderden rapporten en adviezen op jaarbasis
2 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

3. www.RIVM.nl/IMS
3 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

4. Wat is het IMS?
www.rivm.nl/ims
Informatiesysteem Medische Stralingstoepassingen
● De actuele digitale wegwijzer voor aard en omvang van medische
stralingstoepassingen in Nederland.
● Presentatie van de blootstelling van de bevolking aan ioniserende
straling door diagnostische en therapeutische verrichtingen.
● In opdracht van VWS, verankerd in EU en NL regelgeving
4 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

5. Richtlijn 97/43/Euratom
Artikel 12 Ramingen van bevolkingsdoses
De lidstaten zorgen ervoor dat de mate van
verspreiding van de ramingen van de
individuele doses bij medische
blootstellingen als bedoeld in artikel 1, lid 2,
wordt bepaald ten behoeve van de bevolking
en de relevante referentiegroepen; een en
ander geschiedt naar het inzicht van de
betrokken lidstaat.
5 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

6. Besluit stralingsbescherming
Hoofdstuk 6
Artikel 74
1. De ondernemer verstrekt aan Onze Minister gegevens
die nodig zijn om het gemiddelde en de spreiding van de
effectieve of equivalente dosis bij radiologische
verrichtingen voor de bevolking en andere relevante
referentiegroepen te kunnen schatten.
2. Onze Minister stelt regels ten aanzien van de
verstrekking van de in het eerste lid bedoelde gegevens.
6 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

7. Average effective dose in the Netherlands
VS: 50%
7 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

8. Radiodiagnostiek / Radiologie
● CREDIT: wat heb je er aan?
8 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

9. Origin of cancer: damage to DNA
9 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

10. Radiologie
● DEBET: “bijwerkingen”
● Stochastisch
● Kanttekening: dosis <> risico
10 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

11. ● Stralingsbescherming
patienten: hoe doe je dat?
● Rechtvaardiging
● Optimalisatie / Alara
● Educatie, Awareness
● Kwaliteitsborging, DRN
11 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

12. Radiologie – Wat is mijn dosis?
● Dokter?
● Stralingsdeskundige?
● Klinisch fysicus?
● Laborant?
12 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

13. Radiologie – Wat is mijn dosis?
● RIVM?
Bevolking
Per verrichting i
Elk jaar a: Frequentie Ni (a)
Ei grotendeels uit 2002!
Formule: <E> = Somi Ni x Ei / |NL|
13 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

14. Dosis per inwoner
14 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

15. Dosis CT
Bron:
Demonstratieproject Patiëntendosimetrie (2002)
15 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

16. Dosis conventionele röntgen
Variatie (2002):
● X-thorax (PA) 0,012 - 0,026 mSv
● X-bekken (PA) 0,09 – 0,66 mSv
16 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

17. Trend in frequentie CT-verrichtingen
+ 7% / jaar
2001-2009
{VS: 10% / a}
17 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

18. IAEA Smart Card/SmartRadTrack Project
● increasing number of diagnostic and interventional
imaging procedures that an individual patient may
undergo in few years or during a life time
● patients undergoing more than 10 CT scans in few
years or even in a single year
● patients undergoing more than 5 interventional
procedures
● cumulative effective dose exceeding 100 mSv and in
some cases 1 Sv
● deterministic injuries of hair loss and skin injury
from CT examination is a very recent phenomena
that started to appear in 2005
18 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

19. Radiologie
● DEBET: “bijwerkingen”
Deterministisch
19 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

20. Surveys in Europa
● Bron: EU radiation protection no. 154
20 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

21. 21 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

22. Dosisgegevens verouderd
● Dosisgegevens verouderd, wat nu?
● VWS Akkoord!
● Verrassing! Nog een
initiatief: CT-dosis
(NCS, NvvR)
22 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

23. Dosis survey
● TASK FORCE:
UMC St. Radboud:Mathias Prokop
UMC Utrecht: Arnold Schilham
LUMC: Aart van der Molen
RIVM Paul Stoop, Ischa de Waard
● Advies:
NCS
Dutch Hospital Data
IGZ, VWS
23 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

24. Demo instellen scanbereik
24 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

25. Aanvalsplan Dosissurvey
Stap 1: TURFWEKEN (12-25 april
2010, 21 ziekenhuizen)
Top-20 CT
Stap 2: Pilot Vragenlijst dosis
(1 oktober – 1 december 2010)
... aanpassen ...
Vragenlijst definitief: Overige ~80 zkh
(1 feb – 1 juni 2011)
Stap 3: Feedback ziekenhuizen
(eerste 21 individueel, OZ richtlijn /
veldstandaard NCS en/of RIVM)
25 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

26. Stand van zaken: 12 november 2010
● Turfweken groot succes: respons 20 / 21
Resultaat:
“Top 20 CT”: 23 CT Protocollen
● Vragenlijst pilot online 1 okt – 1 dec: Analyse
26 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

27. Wat volgt:
● Analyse, statistiek, uitwerken
rapporteren...
27 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

28. 28 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

29. Radiodiagnostiek / Radiologie
● Brainstormsessie Taskforce: ● Probleem:
CTG codes voor CT <#>
“verrichting”
Indicatie?
● Complicatie:
Opname!
DBC? CTG?
Protocol?
Onderzoek!
29 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

30. Vragenlijst dosissurvey: 4 onderdelen
● CT inventaris
● CT-protocollen
● X-conventioneel
● Evaluatievragen
(alleen Pilot)
30 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

31. Vragenlijst dosissurvey: 4 onderdelen
● CT inventaris
● CT-protocollen
● X-conventioneel
● Evaluatievragen
(alleen Pilot)
31 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

32. Berekening patiëntdosis door röntgenstraling
● Werkwijze:
– Meet hoeveelheid straling op patiënt
– Vermenigvuldig met de weefselweegfactoren van aangestraalde
organen
– Tel alle orgaandoses bij elkaar op patiëntdosis
32 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

33. CT dosis
● CT Scanner geeft maat voor hoeveelheid straling die een
“standaard patient” zou hebben gekregen als-ie dit onderzoek had
gehad: CTDI [mGy]
● Voor patiëntdosis alleen nog de weefselweegfactoren voor de
verschillende aangestraalde organen verwerken patiëntdosis
[mSv]
● Als je voor verschillende scangebieden (hoofd, buik, etc) de
berekende dosis (mSv) uitzet tegen CTDI x scanlengte krijg je een
mooi lineair verband:
● E = CTDI x lengte x dosisconversiefactor of
● E = DLP x dosisconversiefactor
33 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

34. CT-survey patiëntdosis (1)
● Simpelste methode:
– Haal scanbereik en DLP uit survey
– Gebruik dosisconversiefactoren uit literatuur
– Dosis [mSv] = factor(anatomie) * DLP
Eur 16262 EN (1999) dosisconversiefactor
Scangebied [mSv/(mGy.cm)]
Hoofd 0.0023
Hals 0.0054
Thorax 0.017
Abdomen 0.015
Bekken 0.019
34 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

35. CT-survey patiëntdosis (2)
● Iets ingewikkeldere methode: Gebruik ImPACT dose calculator
– Match aangegeven scangebied (organen) met ImPACT fantoom
– Gebruik parameters (CTDI, kV, collimatie) van survey
– Bereken extra overranging dosis uit survey parameters (DLP, L)
– Bereken Dosis [mSv]
35 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

36. 36 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

37. 37 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM

38. CT-survey patiëntdosis (3)
● Erg ingewikkelde methode: Gebruik Monte Carlo simulaties:
– Simuleer de CT scan
– Gebruik survey parameters: alles!
– Lang wachten… dosis
– Alleen te doen voor enkele scans
38 Blootstelling bij Medische Beeldvorming
10 december 2010 Paul Stoop, RIVM