LUR ETA INGURUMEN ZIENTZIAK

1. INPAKTUAK
ATMOSFERAN

2. Infragorriek badute negutegi edo berotegi efektuarekin
zerikusia
Baina ozonoak ez du negutegi efektua sortzen, baizik Co2, ur
lurrun eta NEG (negutegi efektu sortzaile diren gasek)…

4. Infragorriak non aurkitzen ditugun gure eguneroko bizitza:
• Telebistako “mando” edo urrutiko aginteetan …
• Gau bisioa

5. UHINAK
ESPEKTROA
Zenbat eta uhin-luzera txikiagoa izan are eta energia gehiago darama
uhinak

7. Uhin baten luzeera, uhin horren abiadura eta
frekuentziaren zatiketak definitzen dute.
Erlazioa honela adierazten da: λ= v / f
λ = uhinaren uhin-luzera
v= uhinaren hedapen abiadura
f = uhinaren maiztasuna

8. ARGIA: ARGIA ALA
PARTIKULA

9. Oker eta zuzen zegoen Newton, orduan?
Bai, izan ere, izaera duala du argiak, uhina eta partikula da

10. GALDERA:
1. ZERBAIT ALDATU DA AZKEN URTEOTAN
NAFARROAREN KUTSADURARI DAGOKIONEZ?
2. KUTSATUAGO EDO GARBIAGO DAGO DUELA URTE
BATZUK BAINO?
3. IDENTIFIKATU DAKIZKIZUN KUTSATZAILEAK…kutsadura
motak

11. PETRONOR, industria petrokimikoa
https://www.youtube.com/watch?v=8lfmKfMwlKs
https://www.youtube.com/watch?v=k6fEZnVgaFI

12. Zertan hobetu da?
· Euri azidoa ez da garai bateko arriskua
· Ozono geruza ari da garai bateko itxura berreskuratzen
CFC gasak ez daude onartuak industrian
· Ibaien uraren kalitatea, airearen kalitatea kontrolatuak dira…
HALERE, Co2-ak gora… HAURREK ARAZOAK…gero eta
DESASTRE NATURAL BORTITZAGOAK… aldaketa klimatikoa

15. Zer egiten da plastiko guzti hauekin?
Las plantas generan
electricidad suficiente
para abastecer
decenas de miles de
hogares. Pero los
estudios han
demostrado que el
reciclaje del plástico
ahorra más energía —
al reducir la necesidad
de extraer combustible
fósil y procesarlo para
crear plástico nuevo—
de la que genera su
incineración junto a
otros residuos

16. Finalmente, las plantas de aprovechamiento energético de
residuos tienen el potencial de emitir bajos niveles de
contaminantes tóxicos como dioxinas, gases ácidos y met
pesados. Las plantas modernas emplean lavadores,
precipitadores y filtros sofisticados para capturar estos
compuestos, pero como advierte el Consejo Mundial de la
Energía en un informe de 2017, «estas tecnologías son út
siempre y cuando las plantas de combustión funcionen de
adecuada y se controlen las emisiones».

17. ZE KUTSADURA
IKUSTEN DITUZU HIRI
BATEAN ?

18. KUTSATZAILEAK
1. Kutsatzaile naturalak
• Baso suteek askaturiko C02, C0, S02
2. Kutsatzaile antropogenikoak
• Etxeko berogailuak
• Garraioak
• Industriak (zentral termikoak dira kutsagarrienak)

20. • KUTSATZAILE FISIKOAK
• Erradiazioa ionizatzaileak. Alfa, beta, gamma erradiazioak
eta X izpiak
• Erradiazio ez ionizatzaileak: telefonia eta bestelako
komunikabideetan erabilitako mikrouhinak.
• Zarata: garraiobideen motorrak, eraikuntzan erabiltzen
diren makina astunak, etabar.
• Db (dezibeliotan) neurtzen da.
• 80-100 db Zarata handia Trafiko handiko kalea. Tren
geltokia.
• 120-140 Jasaezina Hegazkin baten aireratzea 100
metrora.

22. KUTSATZAILE KIMIKOAK
1. LEHEN MAILAKO KUTSATZAILEAK
Lehen mailakoak dira, igorleek askatu bezala iristen direlako
atmosferara.
2. BIGARREN MAILAKO KUTSATZAILEAK
Lehen mailako kutsatzaileak euren artean elkartzen dira, ur-
lurrunarekin elkartzen dira eta eguzki irradiazioarekin
erreakzionatzen dute.

23. LEHEN MAILAKOKUTSATZAILEAK
1. SUFRE OXIDOAK
Erregai fosiletatik, zentral termiketatik
Urarekin elkartzen direnean azido sulfurikoa sortzen dute eta
euri azidoa eragiten dute.
2. Karbono dioxidoa
Erregai fosiletatik
Berotegi efektuak gora egiten du, C02arengatik.

24. 3. Nitrogeno oxidoak
Industria kimikoa
Eragina, berotegi efektuan. Azido nitrikoa bihurtzen badira,
euri azidoa eragin dezakete.
4. KONPOSATU HALOGENATUAK
KLOROA ibilgailu motordunek isurtzen dute.
CFC hozkailuetan eta izozkailuetan izan dira erabiliak

25. 5. Partikula totalak esekiduran
Landareei eragin
Gizakioei arazoak, arnas sisteman sartzean
6. KONPOSATU ORGANIKOAK
Metanoa: Elikagaien industrian, zabortegietan,etabar.
Karbono dioxidoak baino 23 aldiz eragin haundiagoa du.
Furanoak eta dioxinak: Plastikoen errekuntza zentral
termikoetan.
7. Metal astunak: Cd, Pb, Zn, Hg
Erregai fosilen errekuntzan.
Garuneko eritasunak eta eritasun psikologikoak eragiten

26. BIGARREN MAILAKO
KUTSATZAILEAK
1. Azido nitrikoa
NOx eta Sox ur lurrunarekin elkartzean azidoak sortzen dira.
2. PAN (PEROXIAZETIL NITRIKOA)
Smog fotokimikoa (ke lainoa) sortzen dute.
3. OZONOA
Atmosferan sortzen da kutsatzaile
batzuen insolazioz eta narritadurak
begietan, sudurrean, eztarrian, etab.

27. OZONOAREN SORRERA
Ozonoa troposferan
dagoenean,
bigarren mailako
kutxatzailea da.
Hidrokarburoetatik
datorren NO2 eta
eguzki argiaren
erradiazioaz
sortzen da.
Ondorio
kaltegarriak ditu

28. OZONOAREN DEUSEZTAPENA

29. 2. KUTSATZAILEEN HEDAPENA
ATMOSFERAN
 Atmosferan kutsatzaileak heda daitezke eta garraiatzen dira urrutira
askotan.
 Beste batzuetan diluitu egin daiteke (sakabanatzean) edota aldaketa
fisiko eta kimikoak sofritzen ahal ditu.
 Hedapena hurrengo faktoreen arabera:
 Haizearen abiadura
 Noranzkoa
 Tenperatura aldaketak
 Ezaugarri topografikoak
 Ezaugarri geografikoak
 Kutsatzaileen hartzailea:
Kutsadura jasaten duten elementuak izanen dira (pertsonak, animaliak,
eraikuntzak, materialak)

30. 1. BALDINTZA METEREOLOGIKOAK
Non hedatuko dira kutsatzaileak gehiago borraska
batean edo antizikloi batean?

31. Antizikloi egoeratan, airearen mugimendu bertikalak ez dira
gertatzen eta kutsatzaileek ezin dute gora egin.
Ondorioz smog edo hirietan agertzen diren kutsadura “txapelak”
ikustekoak dira.

32. Egoera atmosferiko desegonkorrean edo depresio egoeran, airearen
goranzko mugimenduak, kutsatzailea sakabanatzen dute.
Aire masek gorantz egiten dutenean, ur lurruna kondentsatu egiten da eta
prezipitazioak sor daitezke, atmosfera garbituz.
Tenperatura inbertsioak badago (tenperatura altitudearekin jeitsi
beharrean igo egiten denean) aire masek ezin dute goruntz egin eta
kutsatzaileak egunetan egon daitezke arnasten dugun airean.

33. Beste faktoreak
Haizea: Kutsatzaileak hedatu
Prezipitazioak: kutsatzaileak lurrera erortzen dira. Atmosferan
nitrogeno eta sufre oxido asko daudenean, euri azidoa izanen da
Eta kalteak eragingo ditu naturan.
Intsolazioa (erradiazio haundia) Kutsatzaileen arteko
erreakzioak gertatuko dira, ozono eta beste oxidatzaileen
ekoizpena eragingo dutenak.

34. 2. ezaugarri topografikoak
Kostaldean: arratsaldean brisa kontinentetik itsasora dihoa eta
kutsatzaileak eramaten ditu:
Haran eta maldetan: haranak oso estuak badira eguzkiak ez du
berotuko haraneko ondoetako airea eta ezingo dira kutsatzaileak hedatu.
Haranetako brisa (goizez) eta mendiko brisa (iluntzean eta gauetan).
.

35. Brisa

36. 3. ezaugarri geografikoak
Hirietan:
Zailagoa da hirietan kutsadura hedatzea, hiriak berak
baldintza metereologiko bereziak sortzen dituelako.
Inguruan baino altuagoa izaten da tenperatura eta
horrek hiriko airearen mugimendu ziklikoa eragiten du.
Bero uhartea deritzo.
Zergatik hiri batean da tenperatura haundiagoa? Ba al
dauka honek munduko tenperatura edo berotegi
efektuarekin zerikusirik?

37. Bero uhartea: Hiriko aire bero kutsatuak gorantz egiten du tenperatura
altuarengatik. Horren ondorioz kutsatzaileak hiriaren gaineko airean
konzentratzen dira.
Antizikloi egoeran, kutsatzaileen pilaketa haunditu egiten da.

38. INBERTSIO termiko egoera batean, inbertsio geruza baino gorago
saiatu behar da kutsatzaile baten askapena egiten.
Nola lortzen da industrian? Zer eraikitzen dute?

39. Halere, tokian tokiko
kutsadura saihesteko
egokia bada ere, euri
azidoaren sortzaile
ere bada.

40. Landaretza: garrantzi haundia du C02 xurgatzeko,
aire hezetzeko eta haizea moteltzeko.
Partikulen prezipitazioa eragiten du.
27.900
corresponden a
los causados por
partículas en
suspensión (en
concreto las PM-
2,5); otros 8.900,
a los efectos en
la salud del
dióxido de
nitrógeno (NO2),
y los restantes
1.800 casos
tienen que ver
con las
emisiones de
ozono
(contaminante
secundario
presente en la
capas bajas de
la atmósfera).

43. N02 fabriketan,
autoen gasek, sortua

44. KUTSADURAren ADIERAZLE BIOLOGIKOAK
Likenak: Oso sentiberak dira kutsadurarekiko.
Bioindikatzatzaile moduan erabiltzen dira,
jakiteko toki bat kutsatua dagoen edo ez
jakiteko.

46. KUTSADURA ATMOSFERIKOA MURRIZTEKO
NEURRIAK
Aurrikuspen neurri orokorrak:
 Garraio publikoa
 Kutsatzaileak gutxituko dituen teknologia erabili eta sortu.
 Igorpen mailak kontrolatzea
 Ingurumen inpaktu ebaluazioak egitea
Neurri zuzentzaileak:
 Igorpenak kontrolatzeko sistemak diseinatu.
 Kutsatzaileak igortzen dituzten prozesuak aldatu: Pb gabeko
erregaiak, S gutxiago duten erregaiak( gas, naturala), ikatzaren
orden gasolioa edo biodiesela, etab.
 Isunak ezartzea

47. KUTSADURAREN ONDORIOAK
1. HIRIKO KUTSADURA
2. Smog deitzen da hiri mailako kutsadura ohikoena. Smog smoke (kea)
eta fog (lainoa) hitzetatik sortutako hitza da.
 SMOG AZIDOA: Laino trinko kutsatzailea eratzen da.
Airean partikulak eta sufre dioxidoa (So2) pilatzen direnean, negu hotz eta
lanbrotsuak ohikoak dituzten hirietan sortzen da.
Kutsadura horren iturburua S asko daukaten erregaiak dira, adibidez
ikatza.
Smog azidoak begien narritadura eta arnas aparatuko arazoak eragiten
ditu.
 SMOG FOTOKIMIKOA: Eguzki erradiazioren eraginez sortutako 2
mailako zenbait kutsatzaileek eratzen duten laino mehea.
Kutsatzaileak 0,3, aldehidoak, PAN, …
Hidrokarburuen errekuntzan igorritako N02 fotooxidazioaz sortzen dira.
N02 eragilea den arren, atmosferan hidrokarburuak (KOL) egon behar
dira.
Arnas aparatuaren narritadura, buruko mina, alergiak, etab.

48. 2. EURI AZIDOA:
Normalean ph 5,6-ko azidotasuna du euriak (azido
karbonikoarengatik).
Sufre oxido eta nitrogeno oxidoak urarekin nahastean, azido
sulfurikoa eta azido nitrikoa sortzen dira (5,6 baino baxuagoa eduki
behar du azidotzat hartzeko).
 Uretako ekosisteman pH aldatzen du.
 Lurraren pH-a aldatzen du.
 Zuhaitzak hiltzen dira, hostoak galtzen dutelako.
 Eraikinak eta monumentuak hondatu egiten dituzte.
3. OZONO GERUZAREN URRITZEA
Ozonoa estratosferan sortzen da izpi ultramoreek oxigenoarekin
elkartzen direnean.
CFC-etako Cloroa askatu egiten da eta oxigeno atomo askearekin
elkartzen da.

49. 4. BEROTEGI (NEGUTEGI) EFEKTUA
CH4ak C02ak baino 48 aldiz energia gehiago xurgatzen du eta
CFCek 4000-6000 aldiz gehiago.
Berotegi efektuaren ondorioak:
 Glaziarrak urtu
 Kliman aldaketa nabarmenak gertatzea.
 Lehorte haundiagoak eta basamortu bihurtzeko arriskua.
 Bioaniztasun galera