21 juni 2010 organiseerden Booosting en St. Living Daylights samen de activiteit Innovaties uit de kas(t). Louis Jongeleen van Raam en deur ging hierover in gesprek met initiatiefnemer Atto Harsta, verbonden aan beiden netwerken.

1. Klimaattechniek uit 'De Glazen St ad' IS nuttig voor de bouw
•
Leven In een kas: prettig '• • •
en energlezulnlg
'Artist Impression' van de te bouwen Agrarische Hogeschool in Dronten
De glastuinbouw in het Westland vert egenwoordigt
een schat aan kennis en ervaring op het gebied van
beheersing van het binnenklimaat. En dat is precies
waar de hedendaagse bouw behoefte aan heeft.
Waarom zouden we het wiel voor de tweede keer
gaan uitvinden? Rondom die vraagstelling organi-
seerde de Stichting Living Daylights en minicongres
in De Lier, in het hart van 'De Glazen Stad'
ra~m~ en
ueur
Atto Harsta ,
oprichter en innova-
tor van de Stichting
Living Daylights
Door Louis Jongeleen
O p de langste dag van het jaar bevond zich een vijftigtal
belangstellenden uit de bouw- en installatiewere!d in het
zorgvuldig afgeregelde binnenklimaat van de Priva Campus in De Lier om
enke!e deskundigen te horen spreken over 'Innovaties uit de Kas(t)' De
bijeenkomst werd georganiseerd door de Stichting Living Daylights (SLD),
die al jaren ijvert voor een goede toepassing van daglicht in gebouwen. In
samenwerking met het Productschap Tuinbouw gaat SLD de komende
jaren een programma uitvoeren om 'Bouwen met Groen en Glas' te
stimuleren. Bouwinnovator en oprichter van de SLD, Atto Harsta, geeft
aan waarom de bouw-en installatiewereld nog vee! kan leren van
kassenbouwers en tuinders. Harsta:"Waar het gaat om het vinden van
innovatieve oplossingen, hoor je vaak de aansporing dat we moeten leren
om buiten gebaande paden te denken. Dit zogenoemde 'out-of-the-box-
denken is ze!fs een trend. Ik pleit ervoor om juist 'inside-the-box' te
t$ denken. Dat wil zeggen dat we in onze eigen binnenruimten - waar we
©
0; het grootste dee! van onze tijd doorbrengen- kunnen nagaan hoe we
.!!l
~ zonnewarmte, daglicht en groen moeten combineren om een optimaal
til binnenklimaat te scheppen."
24 14 2 010

2. Welbevinden
Met de nadruk op duurzaam bouwen en vooral ook op duurzaam
wonen en werken zijn er de afgelopen jaren verschillende concep-
ten ontwikkeld, waarbi] groen of begroeiing belangrijke e1ementen
zijn. Architect en onderzoeker Emile Quan]el constateert dat we
groenvoorzieningen in onze leefwereld steeds hoger zijn gaan
waarderen. Dakgroen, gevelgroen en groen in het interieur maken
sleeds vaker onderdeel uit van een bouwontwerp. "Groen heeft
een positieve uitwerking op ons Iichamelijke en geestelijk welbe-
vinden. En met gebruikmaking van slimme techniek uit de glas-
tuinbouw kunnen we op een energiezuinige manier een gunstig
binnenklimaat scheppen."Volgens Quanjel kunnen we klimaatbe-
heersingtechniek van de glastuinbouw niet een-op-een overbren-
gen naar de woningbouw. "Er is meer onderzoek nodig, want wat
goed is voor tomaten, is niet in aUe opzichten goed voor mensen."
Oogsten
Intussen wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar mogelijkhe-
den om het energiegebruik van woningen drastisch te verminde-
reno "Op basis van experimenlen blijkt dat we met een tuinbouw-
kas gedurende de lOmer lo veel lOnnewannte kunnen oogsten,
dat we daarmee voor drie winters genoeg energie hebben." Dat
zegt adviseur duurzame energie Alexander van de Beek Hi] meent
dat voor de energievoorziening van een woning die voor een
gedeelte uit een kas bestaat, geen gasaansluiting meer nodig is.
Daarbij kan gebruik worden gemaakt van slimme technieken zoals
warmle- en koudeopslag in combinatie met zeer lage temperatuur-
verwarming (ZLT) en een speciale warmtewisselaar (FiwiHex) voor
geringe temperatuurverschillen. Er zijn glaspanelen (Smartskin)
die warmte afvangen en die koude kunnen genereren en kunst-
stofplaten die op het glasoppervlak worden geplakt en die werken
als een soort balansventilatie (Breathing Window).
Kaswoningen
Aan de Universiteit van Wageningen is wetenschappelijk onder-
zoek gedaan naar het produceren van energie met tuinbouwkas-
sen. Toepassing van PV-panelen op een kas heeft geen zin omdat
de panelen het zichtbare licht weghalen dat de planten juist nodig
hebben.Tegelijkertijd, zo stelt onderzoeker Piet Sonneveld hebben
groenten, fruit en bloemen geen warmtestraling nodig. Ais dus
warmtestraling kan worden gescheiden van licht - door middel
van bepaalde folies op het glas - kan de warmte van de zon wor-
den benut voor de opwekking van energie. Intussen is het al
negen jaar geleden dat de eerste kaswoningen werden gebouwd
door het bedrijf van kassenbouwer Ron van den Burg. Blijkbaar
leent het gestandaardiseerde materiaal van de kassenbouwers zich
uitstekend voor de constructie van woningen met veel glas.
Van den Burg begon met zes kaswoningen met enkel glas in
Culemborg. Van den Burg: "Met enkel glas en lOnder zonnescher-
men blijken die eerste kaswoningen goed vaor negen maanden
tuinbeleving per jaar. In de drie wintermaanden is het kasgedeelte
te koud." Tegenwoordig bouwt Van den Burg grotere kasconstruc-
ties voor tuincentra, waarbij hij intensief samenwerkt met de
installatietechnici die versland hebben van klimaatbeheersing in
tuinbouwkassen.
Priva Campus in De Lier
Schoolkas
Een toepasselijk ontwerp voor een kasconstructie is gemaakt voor de nieuwe
Agrarische Hogeschool in Dronten. Architect Wileo Scheffer van het Zwolse
bureau BDG Architecten Ingenieurs licht het ontwerp toe."De twee volumes
van het schoolgebouw zi]n geplaatst in een grote overkoepelende kascon-
structie. In die kasruimte heerst een soort tussenklimaat. In feite fungeert de
kas als een heel groot luchtverversingskanaal voor de gebouwen. Met de rest-
wannte van de school wordt de kasruimte op temperatuur gehouden. Bomen
rondom de kas lOrgen voor zonwering. Het ontwerp voldoet aan aile eisen
van het Bouwbesluit en het budget blijft binnen de grenzen van de kosten
van een traditioneel schoolgebouw.
Kantoorkas
De plaats waar de Stichting Living Daylights aandacht vraagt voor 'Bouwen
met Groen en Glas' is niet toevallig gekozen. De Priva Campus in De Lier is
als hoofdkantoor van het Priva-concem het visitekaartje van een wereldspeler
op het terrein van hardware en software voor tuinbouwkassen en gebouwbe-
heerssystemen. Het kantoorgebouw is ontworpen met kennis en ervaring die
is ontwikkeld in de glastuinbouw. Het binnenklimaat is er net zo exact regel-
baar is als in een kas met tere plantjes. Gebouwmanager Jan Westra van Priva
Campus zegt het zo: "Tuinders zijn uiterst functioneel als het am klimaatbe-
heersing gaat. Hun broodwinning hangt ervan af. Ze kijken eerst naar wat er
moet groeien in de kas en hoe er gewerkt kan worden. Zo hebben oak de
ontwerpers van ons gebouw eerst gekeken naar de behoefte van de mensen
die er in de kantoorruimte moeten werken. Daaruit voIgt de constructie en
vormgeving van het gebouw en de inrichting en installatietechniek
Glasbouwtuinders denken van binnenuit." Dat uitgangspunt heeft binnen de
Priva Campus tot onverwachte oplossingen geleid, lOals een gevel op het
Noorden met veel glas. Westra: "Waarom lOUje het extra donker maken op
een plek waar lOch al minder licht is' Licht is goed voor mensen. Ook op
hun werkplek Die ruiten in de noordgevel zijn van drielaags HR++-glas. Het
lOU in principe zelfs te warm kunnen worden bij de werkplekken aan het
raam. Maar dat gebeurt niet omdat mogelijk overtoUige warmte direct wordt
afgevoerd via het klimaatplafond."
Voor meer info, kijk op: www.livingsdaylights.nl en www.bouwenmet-
groenenglas.nI
25 142010

3. I
De Sleutel naar Concepten
De bewustwording van het belang van duurzaam bou-
wen wordt steeds groter. Om te voldoen aan de steeds
hogere eisen aan C02-reductie, gezondheid en (binnen)
klimaat van wOningen is voor alle betrokken partijen niet
altijd eenvoudig. Om deze partijen te voorzien van dui-
delijke informatie waarmee zij snel aan de slag kunnen is
de Sleutel naar Concepten gepubliceerd.
De Sleutel naar concepten gaat uit van een serie funda-
mentele vragen die in feite de sleutel vormen tot het vin-
den van passende energieconcepten. In deze Sleutel naar
Concepten komen niet alleen diverse concepten aan bod,
er worden vooral handvatten gegeven bi] het kiezen voor
een bepaald concept. Zodat u weer een stap dichter bij
realisatie van uw duurzame bouwproject komt.
Het boeh host 19,95 euro en is te hoop bij uitgeverij Aeneas.
Nieuwe catalogus Eurosteel
Pijnenburg Import BV heeft onlangs een nieuwe catalo-
gus Eurosteel uitgebracht met daarin enkele bijzondere
noviteiten. Zo zijn er deurkrukken met kogellagertech-
niek, projectscharnieren voor zwaardere deuren en een
nieuwe lijn deurdrangers aan het assortiment toege-
voegd. Eurosteel RVS hang- en sluitwerk en bouwbeslag
is uitermate geschikt voor de utiliteitsbouw, aldus de
catalogus. Bij toepassing van het complete Eurosteel pro-
gramma verlenen wij een conceptgarantie van vijf jaar..
Interesse? Neem dan contact op met Pijnenburg Import
BV, telefoonnummer 013-5360060 of info@pijnenbur-
gimport.nl.
EnergieVademecum
Uitgeverij !Eneas publiceert het 'Energie-
Vademecum - V~~r het ontwerpen van
nieuwbouwwoningen'. Dit is een derde en
sterk herziene druk van het 'Vademecum
energiebewust ontwerpen van nieuwbouw-
woningen', dat in 1992 verscheen. In het
'EnergieVademecum' komen de nieuwste ont-
wikkelingen op het gebied van energiebewust
ontwikkelen, ontwerpen en realiseren van
nieuwbouwwoningen aan bod. Aile gegevens,
voorbeelden en technieken zijn geactuali-
seerd. Het 'EnergieVademecum' is onmisbaar
voor iedereen die betrokken is bij het ont-
werpen van nieuwbouwwoningen, zoals
architecten, opdrachtgevers en beoordelende
instanties. Ook installateurs, aannemers en
studenten hebben voordeel bij deze uitgave.
Het boeh host 30 eul'O en is te hoop bij
uitgeverij Aeneas.
Archiprix 2010 - de beste Nederlandse afstudeerplannen
Building with Green and Light
Jaarli]ks selecteren Nederlandse ontwerpopleidingen op het terrein van de architectuur, steden-
bouw en landschapsarchitectuur hun beste afstudeerplannen. De oogst is steeds rijk en divers en
straalt de ambitie uit van een nieuwe generatie ontwerpers die klaarstaat om elke denkbare ont-
werpopgave aan te pakken. Het boek Archiprix 2010 introduceert de laatste lichting aanstormen-
de talenten. In en buitenland staat de Archiprix bekend als een podium voor veelbelovende archi-
tecten, stedenbouwers binnen- en landschapsarchitecten. Niet alleen opdrachtgevers, werkgevers
en opleidingen maar ook organisatoren van prijsvragen en workshops weten via deze publicatie de
nieuwste lichting getalenteerde ontwerpers te vinden.
Het boeh is te )wop bi) Anhitectenweb en host 24,50 euro.
De projectontwikkelaars en gebruikers van gebouwen en kantoren willen dat hun gebou-
wen zo energie-efficient mogelijk zijn. Het boek Building with Green and Light laat zien dat
dit kan door optimaal gebruik te maken van daglicht en zonnewarmte. Welke technieken
kunnen gebruikt om worden om het tekort en overvloed van natuurlijke warmte en licht
het hele jaar door op elkaar af te stemmen? Building with Green and Light laat de vele
mogelijkheden zien die er tot nu toe al zi]n gebruikt om groen en licht te gebruiken in de
bouw van kantoren en gebouwen. Voor architecten, beleidsmakers en pro]ectontwikkelaars
is dit boek een openbaring, of op zijn minst een bevestiging van hun reeds bestaande
inzichten.
Het boeh host 35,00 euro en is te hoop bi) Architectenweb.
raam~ ~n
U~ur
58 142010