1. ìñ³ó-³µË³½³Ï³Ý ¨ íñ³ó-ѳñ³íûë»Ã³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ
1989-1991 ÃÃ.
²ñï³Ï ¼³ñ·³ñÛ³Ý
ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý ÷Éáõ½Ù³Ý ·áñÍÁÝóóÁ, áñÇ Ñ³Ù³ñ ³éÇÃ
ѳݹÇë³ó³í ¶áñµ³ãáíÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óíáÕ í»ñ³Ï³éáõóÙ³Ý ·áñÍÁÝóóÁ,
³é³ç µ»ñ»ó ³½·³ÛÇÝ ÑÇÙݳѳñóÇ ëñáõÙ áÕç ϳÛëñáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ: ØÇáõÃÛ³Ý
Ù»ç ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ¨ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ãÉáõÍí³Í
ѳϳٳñïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÝáñÇó ûñ³Ï³ñ·Ç ѳñó ¹³ñÓ³Ý: гñ³í³ÛÇÝ ÎáíϳëáõÙ
Å³Ù³Ý³Ï ³é Å³Ù³Ý³Ï í»ñ³µ³óíáÕ ³Ûë ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý áõ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ
ѳϳٳñïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³Ýßáõßï Çñ»Ýó íñ³ ÏñáõÙ »Ý ³ß˳ñѳù³Õ³ù³Ï³Ý ÏÝÇùÝ
³ÛÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, áñáÝù ï»ÕÇ »Ý áõÝ»ÝáõÙ áÕç ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ ¨, áñå»ë
ûñÇݳã³÷áõÃÛáõÝ, ϳåí³Í »Ý èáõë³ëï³ÝÇ Ñ»ï: ä³ïÙ³Ï³Ý ·áñÍÁÝóóÁ
Ñ³×³Ë ÏñÏÝíáõÙ ¿, »Ã» ¹ñ³ ѳٳñ Ï³Ý Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñ áõ
³éÇÃÝ»ñ, ÇëÏ å³ï׳éÁ ¹»é¨ë í»ñ³óí³Í ã¿: ºÃ» 1918-1921 ÃÃ. ÎáíϳëÛ³Ý
ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ µéÝÏí³Í ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ó³ñ³Ï³Ý
èáõë³ëï³ÝÇ ù³Ûù³ÛÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ ¿ÇÝ, ³å³ 1990-³Ï³ÝÝ»ñÇ ëϽµÝ»ñÇÝ
ÎáíϳëáõÙ Ç Ñ³Ûï »Ï³Í Ýáñ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ×·Ý³Å³ÙÁ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ñ ÊêÐØ-Ç
Ãáõɳóٳٵ ¨ áñáß Å³Ù³Ý³Ï ³Ýó` ÷Éáõ½Ù³Ùµ: ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý ¹³ßݳÛÇÝ
µÝáõÛÃÁ, ÑÇÙÝí³Í ¿ñ ¿ÃÝáï»ñÇïáñÇ³É µ³Å³ÝÙ³Ý ëϽµáõÝùÇ íñ³: ¶áÛáõÃÛáõÝ
áõÝ»ñÇÝ ÇÝãå»ë ÊêÐØ ÉÇÇñ³í ³Ý¹³Ù ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³ÛÝå»ë ¿É
ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù Ïóí³Í ¿ÇÝ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ å»ïáõÃÛ³ÝÁ: ²ÛëåÇëÇ
ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÷³ëï³óÇ ãÉáõÍí³Í ѳϳٳñïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûç³ËÝ»ñ ¿ÇÝ,
áñáÝù ѳٳå³ï³ëË³Ý Ý³Ë³¹ñÛ³ÉÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ý å³ñ³·³ÛÇÝ, ³Ýå³ÛÙ³Ý
µáñµáùí»Éáõ ¨ í»ñ³×»Éáõ ¿ÇÝ ÙÇç¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý µ³ËáõÙÝ»ñÇ: ²Ñ³ ³ÛëåÇëÇ
ѳϳٳñïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó »ñÏáõëÁ µ³ÅÇÝ ÁÝÏ³Ý ìñ³ëï³ÝÇÝ` ³ÝϳË
å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ¹Åí³ñÇÝ ×³Ý³å³ñÑÇÝ: ÊáëùÁ íñ³ó-
³µË³½³Ï³Ý ¨ íñ³ó-ѳñ³íûë»Ã³Ï³Ý ѳϳٳñïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ¿:
¸»é¨ë ³ÝϳËáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ÙÕíáÕ å³Ûù³ñÇ ßñç³ÝáõÙ ìñ³ëï³ÝÇ ³½·³ÛÇÝ
ß³ñÅÙ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ, Ù³ëݳíáñ³å»ë ¼. ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ¨ Ýñ³ ÃÇÙ³ÏÇóÝ»ñÁ,
Ñëï³Ïáñ»Ý ¹ñë¨áñ»óÇÝ Çñ»Ýó ù³Õ³ù³Ï³Ý Ï»óí³ÍùÁ »ñÏñÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ³åñáÕ
¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å: ²Ûë »ñ¨áõÛÃÁ ìñ³ëï³ÝÇ ÝÙ³Ý
¿ÃÝÇϳå»ë áã Ùdzï³ññ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÁݹáõÝ»ÉÇ ¿ñ, »Ã» ѳßíÇ ³éÝ»Ýù, áñ
¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý áõ Ýñ³ ÃÇÙ³ÏÇóÝ»ñÁ å³Ûù³ñáõÙ ¿ÇÝ ìñ³ëï³ÝáõÙ

2. ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý ïÇåÇ ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛ³Ý Ï»ñïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: Æñ³íÇ׳ÏÁ ¿É
³í»ÉÇ ëñí»ó, »ñµ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ³ÝóÝ»Éáõó Ñ»ïá, ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ëÏë»ó
·áñÍݳϳÝáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É §ìñ³ëï³ÝÁ` íñ³óÇÝ»ñÇݦ ϳñ·³ËáëÁ: ä³Ûù³ñÇ
ëϽµÝ³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ ³Ûë ϳñ·³ËáëÁ û·ÝáõÙ ¿ñ ѳٳËÙµ»É íñ³óÇÝ»ñÇÝ áõ
µ³ñÓñ³óÝ»É Ýñ³Ýó ù³Õ³ù³Ï³Ý ³ÏïÇíáõÃÛáõÝÁ: ê³Ï³ÛÝ 1990 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ
ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá, »ñµ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ ³ÙµáÕçáíÇÝ ³Ýó³í ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³ÛÇ
Ó»éùÁ, ݳ ëÏë»ó Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Í³Ûñ³Ñ»Õ ³½·³ÛÝ³Ï³Ý áõ ³ÝѳݹáõñÅáճϳÝ
ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, áñÁ ã¿ñ ϳñáÕ ã³Ý¹ñ³¹³éÝ³É ìñ³ëï³ÝÇ ÊêРϳ½ÙáõÙ
·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: гïϳÝß³Ï³Ý ¿, áñ
¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý µ³ó³Ñ³Ûï ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿ñ, áñ ³å³·³ ìñ³ëï³ÝÇ ³ÝϳË
ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ï³½ÙáõÙ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ·áÛáõÃÛáõÝ ã»Ý áõݻݳÉáõ: 1 ÜÙ³Ý
ÙdzÏáÕÙ³ÝÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¹ÇñùáñáßáõÙÝ, ³Ýßáõßï, ã¿ñ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ ìñ³ëï³ÝÇ
ÊêРϳ½ÙáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ Ýñ³ÝóáõÙ ³åñáÕ
ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ß³Ñ»ñÁ: ²ÛÝå»ë áñ, µ³ËáõÙÝ ³ÝËáõë³÷»ÉÇ ¿ñ:
²Ý¹ñ³¹³éݳÝù íñ³ó-³µË³½³Ï³Ý ѳϳٳñïáõÃÛ³ÝÁ: ²ÙµáÕç
ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³ÝÁ Ñ³Ù³Ï³Í ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý ³ÉÇùÇó ²µË³½Ç³Ý ³ÝÙ³ëÝ
ÙÝ³É ã¿ñ ϳñáÕ: ÆÝãå»ë ÙÛáõë »ñÏñÝ»ñáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É ²µË³½Ç³ÛáõÙ ³½·³ÛÇÝ
ß³ñÅáõÙÁ ·É˳íáñ»óÇÝ Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ, áíù»ñ ³é³çÇÝÁ ϳñáÕ³ó³Ý
ѳëÏ³Ý³É áÕç ϳÛëñáõÃÛáõÝáõÙ, ÇÝãå»ë ݳ¨ ìñ³ëï³ÝáõÙ ëï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÁ,
¨ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éݳñÏ»óÇÝ ³½·³ÛÇÝ Ñ³Ù³ËÙµÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: Øï³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý
ÏáÕÙÇó ϳñ¨áñ Ýå³ï³Ï ¿ñ ¹ÇïíáõÙ ÙdzëݳϳÝ, ѳٳ½·³ÛÇÝ
ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍáõÙÁ, áñÁ ϳñáÕ ¿ñ Çñ áõë»ñÇÝ Ïñ»É ³µË³½ ÅáÕáíñ¹Ç
³ÝϳËáõÃÛ³Ý å³Ûù³ñÁ: ²Û¹åÇëÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ³í ²½·³ÛÇÝ ýáñáõÙÁ
§²Û¹·Áɳñ³Ý¦, áñÇ Ï³½ÙÏáÙÇï»Ý Ó¨³íáñí»ó 1988 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 8-ÇÝ, ÇëÏ
¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 13-ÇÝ ²µË³½Ç³ÛÇ å»ï³Ï³Ý ýÇÉѳñÙáÝÇÏÇ ¹³ÑÉÇ×áõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í
Ýñ³ ÑÇÙݳ¹Çñ ѳٳ·áõÙ³ñÁ: γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³Ñ ÁÝïñí»ó ³µË³½
ѳÛïÝÇ ·ñáÕ ²É»ùë»Û ¶á·áõɳÝ: 2 ÆÝãå»ë ³ÙµáÕç ìñ³ëï³ÝáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É
²µË³½Ç³ÛáõÙ 1989 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇó ëÏë»óÇÝ Ï³Ýáݳíáñ Ó¨áí ³Ýóϳóí»É
ѳϳËáñÑñ¹³ÛÇÝ Ñ³Ýñ³Ñ³í³ùÝ»ñ, áñáÝù ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙ ¿ÇÝ ÂµÇÉÇëÇÇó
êáõËáõÙÇ Å³Ù³Ý³Í íñ³óÇ ³ÏïÇíÇëïÝ»ñÁ: ºÃ» ëϽµÝ³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ ²½·³ÛÇÝ
ýáñáõÙÇ ³é³çÝáñ¹Ý»ñÁ ³Ûë ѳÝñ³Ñ³í³ùÝ»ñÇÝ ¹ñ³Ï³Ýáñ»Ý ¿ÇÝ í»ñ³µ»ñáõÙ,
1
Etnik fırtına // Milliyet, 19.11.1990
2
Абхазский Узел; документы и материалы по этническомуконфликту в Абхазии. Вып. 2. Народный форум
«Аидгилара» и его союзники. 1989-1990 г.г. Составитель и ответственный редактор М. Ю. Чумалов. М.,
1995, ¿ç 190-193:

3. ³å³ ìñ³ëï³ÝáõÙ ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý ûñ»óûñ ³×áÕ ³ÉÇùÁ ¨ ³Ûë ß³ñÅÙ³Ý
ջϳí³ñÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÑÝã»óíáÕ Í³Ûñ³Ñ»Õ ³½·³ÛÝ³Ï³Ý Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ
³µË³½ Ùï³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝѳݷëïáõÃÛ³Ý ³éÇà ¹³ñÓ³Ý: ²Ûë ³Ù»ÝÇ
Ù»ç Ýñ³Ýù Ñëï³Ï íï³Ý· ¿ÇÝ ï»ëÝáõÙ Çñ»Ýó »ñÏñÇ ³å³·³ÛÇ Ñ³Ù³ñ:
Æñ³¹ñáõÃÛáõÝÝ ¿É ³í»ÉÇ ëñí»ó, »ñµ ìñ³ëï³ÝÇ ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ
ëÏë»óÇÝ Ñ³Ý¹»ë ·³É µ³ó³Ñ³Ûï ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí, áñ ìñ³ëï³ÝÇ
å»ï³Ï³Ý ³ÝϳËáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙÇó Ñ»ïá 3 å³ïñ³ëïíáõÙ »Ý í»ñ³óÝ»É
»ñÏñÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ µáÉáñ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ£
1989 Ã. Ù³ñïÇ 18-ÇÝ ²µË³½Ç³ÛÇ ¶áõ¹³áõ¹³ÛÇ ßñç³ÝáõÙ ·ïÝíáÕ ÈËÝÁ
·ÛáõÕáõÙ, ²µË³½Ç³ÛÇ ²½·³ÛÇÝ ýáñáõÙÇ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í 30
ѳ½³ñ³Ýáó ѳí³ù: гí³ùÁ å³ï³Ñ³Ï³Ý µÝáõÛà ã¿ñ ÏñáõÙ: ²é³çÇϳÛáõÙ
ëåëíáõÙ ¿ñ ÊØÎΠλÝïÏáÙÇ Ñ³Ù³·áõÙ³ñÁ` ÙÇáõÃÛ³Ý ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÙÇç¨
·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙݳËݹñÇ ßáõñç: ²Ûë ѳí³ùÇ
Å³Ù³Ý³Ï ÁݹáõÝí»ó áñáßáõÙ` áõÕÕí³Í ÊêÐØ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ܳ˳·³Ñ Ø.ê.
¶áñµ³ãáíÇÝ: ²Ûë ѳÛï³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ³µË³½ ÅáÕáíáõñ¹Á Ï»ÝïñáݳϳÝ
Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ËݹñáõÙ ¿ñ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ²µË³½Ç³ÛǪ 1921 Ã. ëï³ó³Í
ëáõí»ñ»Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ï³ñ·³íÇ׳ÏÁ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý Ï³½ÙáõÙ: 4 ²Ûë
÷³ëï³ÃáõÕÃÁ ëïáñ³·ñ»óÇÝ ÇÝãå»ë ²µË³½Ç³ÛÇ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ,
³ÛÝå»ë ¿É ²µË³½Ç³ÛÇ ²½·³ÛÇÝ ýáñáõÙÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ: ºÃ» ËݹÇñÁ ùÝÝáõÃÛ³Ý
³éÝ»Ýù ³½·»ñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ ÉáõÛëÇ Ý»ñùá, ³å³ ³µË³½
ÅáÕáíñ¹Ç ÙdzëÝ³Ï³Ý Ï³ÙùÝ ³ñï³Ñ³ÛïáÕ ³Ûë ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ ÉÇáíÇÝ
³ñ¹³ñ³óí³Í ¿ñ: ²½·»ñÁ Çñ³í³ëáõ »Ý í×é»Éáõ ë»÷³Ï³Ý ׳ϳﳷÇñÝ áõ
ÁݹáõÝ»É áñáßáõÙÝ»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙ` ³ÝÏ³Ë å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ÑÇÙÝ»Éáõ ϳÙ
ÇÝùÝáñáßí»Éáõ: гïϳÝß³Ï³Ý ¿, áñ Ñ»Ýó ³Ûë Çñ³íáõÝùÇ íñ³ ¿ñ ÑÇÙÝí³Í
ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ½³ñÃáÝùÁ: ê³Ï³ÛÝ ÝųñÇ ÙÛáõë ÏáÕÙáõÙ
¹ñí³Í ¿ñ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ: ìñ³ëï³ÝÁ, áñ ²µË³½Ç³Ý
ѳٳñáõÙ ¿ñ ë»÷³Ï³Ý »ñÏñÇ ³Ýµ³Å³Ý»ÉÇ ÙÇ Ù³ë, µÝ³í ã¿ñ å³ïñ³ëïíáõÙ
ѳٳϻñåí»É ³Û¹ ï³ñ³ÍùÇ ÏáñëïÇ Ñ»ï: ÆÝãå»ë ¨ ³ÏÝϳÉíáõÙ ¿ñ, ÷³ëï³ÃÕÃÇ
ÁݹáõÝáõÙÁ ѳݷ»óñ»ó íñ³ó ÅáÕáíñ¹Ç ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ µáÕáùÇ ³ÉÇùÇ ÇÝãå»ë
ìñ³ëï³ÝáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É ²µË³½Ç³ÛáõÙ: سñïÇ 25-ÇÝ, §ÆÉÛ³ Ö³í׳í³Ó»Ç
ÙÇáõÃ۳ݦ ݳ˳ӻéÝáõÃÛ³Ùµ êáõËáõÙÇáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåí»ó íñ³óÇÝ»ñÇ
3 А. Ф. Авидзба Отечественная война (1992—1993 гг.). Вопросы военно-политической истории Абхазии
Сухум, 2008 г, ¿ç 26:
4
“Постановление собрания представителей абхазского народа в селе Лыхны”// Советская Абхазия,
20.03.1989.

4. µ³½Ù³Ñ³½³ñ³Ýáó ѳÝñ³Ñ³í³ù, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï ÁݹáõÝí»ó ÈËÝÁ ·ÛáõÕáõÙ
ÁݹáõÝí³Í ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ùÝݳ¹³ïáÕ µ³Ý³Ó¨: 5 ´³Ý³Ó¨áõÙ Ïáã ¿ñ ³ñíáõÙ
¹³¹³ñ»óÝ»É ²µË³½Ç³ÛáõÙ íñ³ó ÅáÕáíñ¹Ç ѳݹ»å Çñ³Ï³Ý³óíáÕ Ù³ëë³Û³Ï³Ý
×ÝßáõÙÝ»ñÁ: ÆëÏ ìñ³ëï³ÝÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³ÝÁ Ïáã ¿ñ ³ñíáõ٠ѳٳñÅ»ù
å³ï³ëË³Ý ï³É ²µË³½Ç³ÛáõÙ ëï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÇÝ, ¨ ³Ýѳå³Õ ³ÝóϳóÝ»É
ѳÝñ³ùí»` ìñ³ëï³ÝÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
·áÛáõÃÛ³Ý Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñáõÃÛ³Ý ßáõñç:6 ÜÙ³Ý ³ñÓ³·³ÝùÁ, ³Ýßáõßï,
µ³ó³éáõÙ ¿ñ áñ¨¿ »ñÏËáëáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, ¨ íϳÛáõÙ ¿ñ, áñ »ñÏáõ
ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÙÇç¨ ³ÝѳݹáõñÅáճϳÝáõÃÛ³Ý ÙÃÝáÉáñïÝ ³í»ÉÇ Ëáñ ³ñÙ³ïÝ»ñ
áõÝÇ: ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ÏáÕù ÏáÕùÇ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ùµ ³åñáÕ ³ÛÝ
ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ, áñáÝù áõÝ»ÇÝ å³ïÙ³Ï³Ý ãÉáõÍí³Í ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñ, ³Û¹å»ë ¿É
ãϳñáÕ³ó³Ý í»ñ³óÝ»É ¹ñ³Ýó å³ï׳éÝ»ñÁ ¨ ѳëï³ï»É ÇëϳϳÝ
µ³ñǹñ³óÇ³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²é³í»É ¨ë, áñ ÊêÐØ ³½·³ÛÇÝ
ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áã ÙÇ Ï»ñå ã¿ñ Ýå³ëïáõÙ ¹ñ³Ý, ¨ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ
µ³ñ»Ï³ÙáõÃÛ³Ý Ï³ñ·³ËáëÁ áã ³ÛÉ ÇÝã ¿ñ, ù³Ý ÙÇáõÃÛ³Ý Ï³½ÙÇ Ù»ç ÙïÝáÕ
³½·»ñÇÝ áõÅáí Ñݳ½³Ý¹»óÝ»Éáõ ѳٳñ ³ñ¹³ñ³óáõÙ: 1989 Ã. ³åñÇÉÇ 1-ÇÝ
·ñ³Ýóí»ó ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ÑáÕÇ íñ³ ³é³çÇÝ Éáõñç µ³ËáõÙÁ: ²µË³½Ç³ÛÇ ´½Çµ
·ÛáõÕáõÙ, ³µË³½ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÁ ѳñÓ³Ïí»óÇÝ È»ë»ÉÇÓ» ·ÛáõÕáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³Í
ѳÝñ³Ñ³í³ùÇó í»ñ³¹³ñÓáÕ íñ³óÇÝ»ñÇ ³íïáµáõëÇ íñ³: ´³ËÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÙÇ
ù³ÝÇ Ù³ñ¹ ëï³ó³Ý Ù³ñÙÝ³Ï³Ý íݳëí³ÍùÝ»ñ: µÇÉÇëÇÝ µ³í³Ï³Ý ó³íáï
³ñÓ³·³Ýù»ó ³Ûë µ³ËÙ³ÝÁ: ²åñÇÉÇ 2-Çݪ γé³í³ñáõÃÛ³Ý ï³Ý ¹ÇÙ³ó
ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í óáõÛóÇ Å³Ù³Ý³Ï, Ø»ñ³µ Îáëï³í³Ý ѳÛï³ñ³ñ»ó. §Ø»Ýù ë¨ ûñ»ñ
ϵ»ñ»Ýù ³µË³½ ³Ýç³ïáճϳÝÝ»ñÇÝ… ÃáÕ ßÝáñÑ³Ï³É ÉÇÝ»Ý, áñ ³åñáõÙ »Ý Ù»ñ
ÑáÕÇ íñ³¦:7 Æñ Ñ»ñÃÇÝ, ìñ³ëï³ÝÇ ÎáÙÏáõëÇ Î»ÝïÏáÙÇ ·É˳íáñ ù³ñïáõÕ³ñ ¸.
ä³ïdzßíÇÉÇÝ ³µË³½Ý»ñÇ ÁݹáõÝ³Í Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ áñ³Ï»ó áñå»ë
8
§Ñ³Ï³ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý¦: ²åñÇÉÇ 9-Ç áÕµ»ñ·³Ï³Ý ¹»åù»ñÁ ¨ Ýñ³Ý ѳçáñ¹³Í
Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã¿ÇÝ Ï³ñáÕ ã³Ý¹ñ³¹³éÝ³É íñ³ó-³µË³½³Ï³Ý
ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: ²µË³½Ç³ÛÇ å»ï³Ï³Ý ѳٳÉë³ñ³ÝáõÙ ëáíáñáÕ íñ³óÇ
áõë³ÝáÕÝ»ñÁ, Ù³ÛÇëÇ 6-ÇÝ êáõËáõÙÇÇ Ã³ïñáÝÇ ¹ÇÙ³ó Ýëï³óáõÛó ëÏë»óÇÝ`
å³Ñ³Ýç»Éáí ѳٳÉë³ñ³ÝÇ é»Ïïáñ ²É»Ïá ¶í³ñ³ÙdzÛÇ Ññ³Å³ñ³Ï³ÝÁ, áñáíÑ»ï¨
Ýñ³ Çñ ëïáñ³·ñáõÃÛáõÝÝ ¿ñ ¹ñ»É ÈËÝÁ ·ÛáõÕáõ٠ϳ۳óñ³Í áñáßÙ³Ý ï³Ï: Ø»Ï
³ÙÇë ³Ýó êáõËáõÙÇÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ áõë³ÝáÕÝ»ñÁ ѳݹ»ë »Ï³Ý Ýáñ å³Ñ³Ýçáí,
5
გიორგი ამჩაბაძე, ქართველები და აფხაზები. ისტორია და თანამედროვენი თბილისი 2009. ¿ç 48:
6
ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ.
7
“Новый спеск грузинского национализма” // Советская Абхазия, 03.04.1989.
8
“Обращения первого секретая ЦК КП Д. Патиашвили”. // Зарья Востока, 13.04.1989 г.

5. ³ÛÝ ¿` ²µË³½Ç³ÛÇ å»ï³Ï³Ý ѳٳÉë³ñ³ÝáõÙ µ³ó»É µÇÉÇëÇÇ å»ï³Ï³Ý
ѳٳÉë³ñ³ÝÇ ³é³ÝÓÇÝ Ù³ëݳ×ÛáõÕ: ²Ûë å³Ñ³ÝçÇÝ Çñ»Ýó ѳٻñ³ßËáõÃÛáõÝÁ
ѳÛïÝ»óÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý áñáß ·áñÍÇãÝ»ñ: êï»ÕÍí³Í
Çñ³íÇ׳ÏáõÙ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ ØÇÝÇëïñÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹Á Ù³ÛÇëÇ 14-ÇÝ ÁݹáõÝí»ó
áñáßáõÙ` êáõËáõÙÇáõÙ µ³ó»É µÇÉÇëÇÇ å»ï³Ï³Ý ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Ù³ëݳ×ÛáõÕ:
гÝÓݳñ³ñíáõÙ ¿ñ ìñ³ëï³ÝÇ Éáõë³íáñáõÃÛ³Ý ÙÇÝÇëïñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳Ý
ù³ÛÉ»ñ Ó»éݳñÏ»É` áñáßáõÙÝ Ç Ï³ï³ñ ³Í»Éáõ ѳٳñ:9 Æ å³ï³ëË³Ý ³Ûë áñáßÙ³Ý,
Ù³ÛÇëÇ 15-ÇÝ êáõËáõÙÇÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Ññ³å³ñ³Ïáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåí»ó µáÕáùÇ
³Ïódz: ²µË³½Ý»ñÇ ³Ûë ù³ÛÉÁ áñ³Ï»óÇÝ áñå»ë ìñ³ëï³ÝÇ ÏáÕÙÇó ³µË³½Ý»ñÇ
ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ¨ ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý áïݳѳñÙ³Ý Ñ»ñÃ³Ï³Ý ÷áñÓ: Æñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ,
íñ³óÇ áõë³ÝáÕáÕÝ»ñÁ Ù³ëÇëÇ 19-ÇÝ Ñ³Ý¹»ë »Ï³Ý Ïáãáí` ³ÙëÇ 26-ÇÝ êáËáõÙÇáõÙ
ìñ³ëï³ÝÇ ³é³çÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ûñí³ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ ϳ½Ù³Ï»ñå»É
ç³Ñ»ñáí »ñÃ: âÝ³Û³Í êáõËáõÙÇÇ ßñçÏáÙÁ ³ñ·»É»ó ³Û¹ ÙÇçáó³éÙ³Ý ³ÝóϳóáõÙÁ,
áñáßáõÙÝ Ç Ï³ï³ñ ³Í»É ݳ ãϳñáÕ³ó³í: سÛÇëÇ 21-ÇÝ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý
Ññ³å³ñ³ÏáõÙ ³Ýóϳóí»ó ã³ñïáÝí³Í ѳÝñ³Ñ³í³ù, áñÇ Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÁ ³é³ç
ù³ß»óÇÝ »ñÏáõ å³Ñ³Ýç: ²é³çÇÝ` êáõËáõÙÇáõÙ µ³ó»É ³åñÇÉÇ 9-Ç ½áÑ»ñÇÝ
ÝíÇñí³Í Ñáõß³ñÓ³Ý, ¨ »ñÏñáñ¹` ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ïáí ÁݹáõÝ»É áñáßáõÙ`
íñ³ó³Ï³Ý µ³Ý³ÏáõÙ ²µË³½Ç³ÛÇ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ å³ñï³¹Çñ ųÙÏ»ï³ÛÇÝ
ͳé³ÛáõÃÛáõÝ ³ÝóÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ:10 سÛÇëÇ 26-ÇÝ êáõËáõÙÇáõÙ íñ³óÇ óáõó³ñ³ñÝ»ñÁ
íñ³ó³Ï³Ý ¹ñáßÝ»ñáí ¨ Æ. Ö³í׳í³Ó»Ç ÝϳñÝ»ñáí ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ 10-
ѳ½³ñ³Ýáó ѳÝñ³Ñ³í³ù: سÛÇëÇ 26-ÇÝ ²µË³½Ç³ÛÇ ßñç³Ý³ÛÇÝ ÏáÙÇï»Ý ¨
ØÇÝÇëïñÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹Á, ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ݳ˳·³ÑáõÃÛáõÝÁ ÁݹáõÝ»óÇÝ
ѳٳï»Õ áñáßáõÙ` ²µË³½Ç³ÛÇ å»ï³Ï³Ý ѳٳÉë³ñ³ÝÁ Ù³ëݳï»Éáõ
³ÝÑݳñÇÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ÊêÐØ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ݳ˳ӻéÝáõÃÛ³Ùµ ëï»ÕÍí»ó
ѳÝÓݳËáõÙµ, áñÁ å»ïù ¿ áõëáõÙݳëÇñ»ñ êáõËáõÙÇáõÙ ëï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÁ:
гÝÓݳËáõÙµÁ »Ï³í ³ÛÝ »½ñ³Ï³óáõÃÛ³Ý, áñ »ñÏñáõÙ ëï»ÕÍí»É ¿
å³ÛÃÛáõݳíï³Ý· Çñ³íÇ׳Ï, ¨ ³ÛÝ ßïÏ»É Ç ½áñáõ ã»Ý á՛ã ²µË³½Ç³ÛÇ ¨ á՛ã ¿É
ìñ³ëï³ÝÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: 11 ÐáõÉÇëÇ 8-ÇÝ ²µË³½Ç³ÛÇ ²½·³ÛÇÝ ýáñáõÙÁ ¹ÇÙ»ó
ÊêÐØ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ݳ˳·³ÑÇݪ Ëݹñ»Éáí »ñÏñáõÙ ³ÝÙÇç³å»ë ÙïóÝ»É
³ñï³Ï³ñ· ¹ñáõÃÛáõÝ: ÜáõÛÝ ÑáõÉÇëÇ 8-ÇÝ Ñ³ÝÓݳËáõÙµÁ ìñ³ëï³ÝÇ
ջϳí³ñáõÃÛ³ÝÁ áõÕ³ñÏ»ó ѻ鳷Çñ, áñï»Õ åݹáõÙ ¿ñ ÷áË»É ²µË³½Ç³ÛÇ
9
Региональные конфликты в Грузии – Юго-Осетинская автономная область, Абхазская АССР (1989 – 2005).
Сборник политико-правовых актов.Тбилиси, 2005. ¿ç 5:
10
Важная веха в истории Абхазии (сост. Сагария Б. Е.). Сухум. 2002. ¿ç 33:
11
Шамба Т. М., Непрошин А. Ю. Абхазия: правовые основы государственности и суверенитета. М., 2004.
¿ç 146:

6. ѳٳÉë³ñ³Ýáõ٠µÇÉÇëÇÇ å»ï³Ï³Ý ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Ù³ëݳ×ÛáõÕ µ³ó»Éáõ
áñáßáõÙÁ: ÐáõÉÇëÇ 10-ÇÝ Ñ³ÝÓݳËáõÙµÁ Ù»ÏÝ»ó ²µË³½Ç³ÛÇóª í»ñçݳϳݳå»ë
ѳëï³ï»Éáí, áñ ²µË³½Ç³ÛÇ å»ï³Ï³Ý ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Ù³ëݳïáõÙÁ
Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ù³ÛÉ ã¿: ²Ûë ï»ë³Ï»ïÁ å³ßïå³Ý»ó ݳ¨ ÊêÐØ
Èáõë³íáñáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ: ê³Ï³ÛÝ, ÑáõÉÇëÇ 13-ÇÝ Ùáï 100 íñ³óÇ
áõë³ÝáÕÝ»ñ, í»ñçݳ·ñÇ Ó¨áí å³Ñ³Ýç»óÇÝ êáõËáõÙÇÇ ßñçÏáÙÇ ù³ñïáõÕ³ñÇó
§ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ²µË³½Ç³¦ ûñÃáõÙ Ññ³å³ñ³Ï»É ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝ ³é ³ÛÝ, áñ
ѳÝÓݳËÙµÇ áñáßáõÙÁ í»ñçÝ³Ï³Ý ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ, ¨ ÂäÐ-Ç Ù³ëݳ×ÛáõÕÁ
Ïß³ñáõݳÏÇ ·áñÍ»É:12 ÐáõÉÇëÇ 15-ÇÝ ²µË³½Ç³ÛÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç
ݳ˳·³ÑáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí»ó áñáßáõÙ` §êáõËáõÙÇÇ å»ï³Ï³Ý
ѳٳÉë³ñ³ÝáõÙ ÂäÐ-Ç Ù³ëݳ×ÛáõÕ µ³ó»Éáõ ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ÷áñÓÇ Ñ»ï ϳåí³Í
²µË³½Ç³ÛáõÙ ÙÇç¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëñÙ³Ý Ù³ëÇݦ: 13
ö³ëï³ÃÕÃáõÙ ²µË³½Ç³ÛÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á ËݹñáõÙ ¿ñ ÊêÐØ ØÇÝÇëïñÝ»ñÇ
ÊáñÑñ¹Çó å³ñï³íáñ»óÝ»É ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ-ÇÝ ã»ÕÛ³É Ñ³Ûï³ñ³ñ»É êáõËáõÙÇÇ
ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Ù³ëݳïÙ³Ý Ù³ëÇÝ áñáßáõÙÁ: âÝ³Û³Í µáÉáñ ç³Ýù»ñÇݪ
³ÛÝáõѳݹ»ñÓ, ÂäÐ êáõËáõÙÇÇ Ù³ëݳ×ÛáõÕÁ ѳÛï³ñ³ñ»ó ÁݹáõÝ»ÉáõÃÛ³Ý
ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝóϳóÙ³Ý Ù³ëÇÝ: ²Ûë ÑáÕÇ íñ³ Çñ³íÇ׳ÏÁ ËÇëï ɳñí»ó
³µË³½Ý»ñÇ áõ íñ³óÇÝ»ñÇ ÙÇç¨, áñÝ Çñ ·³·³ÃݳϻïÇÝ Ñ³ë³í ÑáõÉÇëÇ 15-Ç ÉáõÛë
16-Ç ·Çß»ñÁ: ØÇç¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý µ³ËÙ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí, Áëï å³ßïáÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñÇ,
ٳѳó³í 11 íñ³óÇ, 5 ³µË³½ ¨ Ù»Ï ÑáõÛÝ: ìÇñ³íáñÝ»ñÇ ÃÇíÁ ѳëÝáõÙ ¿ 4448-Ç:14
êï»ÕÍí³Í Çñ³¹ñáõÃÛáõÝÁ ѳñϳ¹ñ»ó Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ »ñÏñáõÙ ÑáõÉÇëÇ 18-Çó
ÙïóÝ»É ³ñï³Ï³ñ· ¹ñáõÃÛáõÝ: 15 ²Ûë áñáßÙ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ëáßáñ ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ
Ù³ñ¹Ï³Ýó Ïáõï³ÏáõÙÝ»ñÁ ¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ù»ù»Ý³Ý»ñáí ï»Õ³ß³ñÅí»ÉÁ,
ѳÝñ³Ñ³í³ùÝ»ñ áõ »ñûñ ³ÝóϳóÝ»ÉÁ ËëïÇí ³ñ·»ÉíáõÙ ¿ñ: ÊêÐØ Ï»ÝïñáݳϳÝ
Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Ûë áÕµ»ñ·áõÃÛáõÝÁ ³Û¹å»ë ¿É ù³Õ³ù³Ï³Ý
·Ý³Ñ³ï³Ï³Ý ãëï³ó³í:
1990 Ã. û·áëïáëÇ ëϽµÇÝ, ìñ³ëï³ÝÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÏáÕÙÇó
ÁݹáõÝí»ó ûñÇݳ·ÇÍ, áñÝ ³ñ·»Éáõ ¿ñ ³µË³½Ý»ñÇÝ Ù³ëݳÏó»É ìñ³ëï³ÝÇ
å³éɳٻÝï³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ¸³ ³ñíáõÙ ¿ñ ÑáÏï»Ùµ»ñÇÝ Ï³Û³Ý³ÉÇù
ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ²µË³½Ç³ÛÇ ²½·³ÛÇÝ ýáñáõÙÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÁ ϳÝË»Éáõ
12
"წერილი დანიშვნის გამოცდების იმ ფილიალი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი", საბჭოთა
აფხაზეთი, 15.07.89
13
Конфликты в Абхазии и Южной Осетии. Сборник документов 1989-2006 гг. М., 2008. ¿ç 92-94:
14
В. Чирикба. Советская Абхазия в 1921 - начале 1991 г. // Абхазы. М., 2007. ¿ç 98:
15
“Постановление президиума Верховного Совета и Совета министров Абхазской АССР о введении
особого режима поведения граждан на всей территории Абхазской АССР”// «Советская Абхазия».
20.07.1989.

7. ѳٳñ: ÜáõÛÝ û·áëïáë ³Ùëí³ 25-ÇÝ ²µË³½Ç³ÛÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÏáÕÙÇó
ÁݹáõÝí»ó å»ï³Ï³Ý ÇÝùÝÇß˳ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ 15 Ï»ïÇó µ³Õϳó³Í Ñéã³Ï³·ÇñÁ,
áñáí ³ÙµáÕç ÷³ëï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ »ñÏñáõÙ ³ÝóÝáõÙ ¿ñ ¶»ñ³·áõÛÝ
ÊáñÑñ¹ÇÝ:16 ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç íñ³óÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ Ññ³Å³ñí»óÇÝ Ù³ëݳÏó»É ³Ûë
Ñéã³Ï³·ñÇ ÁݹáõÝÙ³ÝÁ ¨ ³ÛÝ Ñ³Ù³ñ»óÇÝ Ñ³Ï³ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý: 1990 Ã.
ÑáÏï»Ùµ»ñÇÝ Ï³Û³ó³Í å³éɳٻÝï³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³ÛÇ
ջϳí³ñ³Í §ÎÉáñ ë»Õ³Ý - ³½³ï ìñ³ëï³Ý¦ µÉáÏÁ ï³ñ³í ïå³íáñÇã
ѳÕóݳÏ:
ÀÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá ³µË³½³Ï³Ý ÏáÕÙÁ ëÏë»ó íñ³ó³Ï³Ý
Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ µ³ó³Ñ³Ûï ѳϳ¹ñí»Éáõ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ í³ñ»É: 1990 Ã.
¹»Ïï»Ùµ»ñÇÝ ²µË³½Ç³ÛÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ³µË³½ å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÁ
ËáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ ÁÝïñ»óÇÝ ìɳ¹ÇëÉ³í ²ñÓÇݵ³ÛÇÝ: ²Û¹ ûñ»ñÇÝ ³ÙµáÕç
ϳÛëñáõÃÛ³Ý Ù»ç ù³Õ³ù³Ï³Ý ûñ³Ï³ñ·Ç ·É˳íáñ Ã»Ù³Ý ÊêÐØ-Ç å³Ñå³ÝÙ³Ý
ѳñóÇ ßáõñç Ù³ñïÇÝ Ï³Û³Ý³ÉÇù ѳٳÙÇáõÃ»Ý³Ï³Ý Ñ³Ýñ³ùí»Ý ¿ñ: ö»ïñí³ñÇ
28-ÇÝ ²µË³½Ç³ÛÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á áñáßáõÙ ÁݹáõÝ»ó` Ù³ëݳÏó»Éáõ
ÙÇáõÃ»Ý³Ï³Ý Ñ³Ýñ³ùí»ÇÝ:17 سñïÇ 10-ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç
ݳ˳·³Ñ ¼. ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ѳݹ»ë »Ï³í ³µË³½ ÅáÕáíñ¹ÇÝ áõÕÕí³Í Ïáãáí,
áñáõÙ Áݹ·ÍáõÙ ¿ñ Çñ ѳñ·³ÝùÁ »ñÏáõ ѳñ¨³Ý ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ¹³ñ³íáñ
µ³ñ»Ï³ÙáõÃÛ³Ý Ýϳïٳٵ, ¨ Ñݳñ³íáñ ¿ñ ѳٳñáõÙ Ýñ³Ýó ˳ճÕ
·áÛ³ÏóáõÃÛáõÝÁ ÏáÕù ÏáÕùÇ: ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ý³ Ïáã ¿ñ ³ÝáõÙ ãÙ³ëݳÏó»É
ÙÇáõÃ»Ý³Ï³Ý Ñ³Ýñ³ùí»ÇÝ ¨ Ýå³ëï»É ìñ³ëï³ÝÇ å»ï³Ï³Ý ³ÝϳËáõÃÛ³Ý
ϳ۳óÙ³ÝÁ: ÆÝã í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ ²µË³½Ç³ÛÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ` ì. ²ñÓÇݵ³ÛÇ
·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ, ³å³ ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý Ýñ³Ýó µáÉáñÇÝ ³Ýí³ÝáõÙ ¿ñ ¹³í³×³Ý ¨
·áñÍÇù ØáëÏí³ÛÇ Ó»éùÇÝ: 18 Æ å³ï³ë˳Ý, ì. ²ñÓÇݵ³Ý ѳÛï³ñ³ñ»ó, áñ
¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á ²µË³½Ç³Ý ¹»é¨ë ѳٳñáõÙ ¿ ÊêÐØ ³Ý¹³Ù ¨
å³ïñ³ëïíáõÙ ¿ Ù³ëݳÏó»É ѳÝñ³ùí»ÇÝ, áñÁ ³å³ÑáíáõÙ ¿ ÊêÐØ-Ç Ï³½ÙáõÙ
ÇÝùݳí³ñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áÛáõÃÛáõÝÁ: سñïÇ 17-ÇÝ Ï³Û³ó³Í ѳÝñ³ùí»ÇÝ
Ù³ëݳÏó»óÇÝ ÁÝïñáÕÝ»ñÇ 52.4%, áñáÝóÇó 98.4% ÏáÕÙ ùí»³ñÏ»óÇÝ ÊêÐØ-Ç
å³Ñå³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ëå³éݳó í»ñ³óÝ»É ²µË³½Ç³ÛÇ
ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÁ: àñå»ë ѳϳù³ÛÉ, ²ñÓÇݵ³Ý Îñ»ÙÉÇ Ñ»ï
å³Ûٳݳíáñí³ÍáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»ñ»ó` Ø»ñÓµ³ÉÃÇϳÛáõÙ ï»Õ³Ï³Ûí³Í éáõë³Ï³Ý
16
Декларация о государственном суверенитете Абхазской Советской СоциалистическойРеспублики
//«Советская Абхазия». 28.08.1990.
17
Конфликты в Абхазии и Южной Осетии. Сборник документов 1989-2006 гг. М., 2008. ¿ç 107-108:
18
“Обращение к абхазскому народу” // Вестник Грузии. 12.03.1991,

8. ¹»ë³Ýï³ÛÇÝ ·áõÙ³ñï³ÏÝ ²µË³½Ç³ ï»Õ³÷áË»Éáõ Ù³ëÇÝ: êï»ÕÍí³Í
Çñ³¹ñáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ²µË³½Ç³ÛÇ ÏáÕÙÇó ѳÝñ³ùí»ÇÝ Ù³ëݳÏó»ÉÁ, ݳ¨
»ñÏñÇ ï³ñ³ÍùáõÙ éáõë³Ï³Ý ¹»ë³Ýï³ÛÇÝ ·áõÙ³ñï³ÏÇ ï»Õ³Ï³ÛáõÙÁ ÙÇ³Ï ³½¹áõ
ÙÇçáóÝ»ñ ¿ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇÝ µ³ó³Ñ³Ûï é³½Ù³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ï
å³Ñ»Éáõ ѳٳñ: Ü³Ë ¨ ³é³ç, »Ã» ²µË³½Ç³Ý Ññ³Å³ñí»ñ ѳÝñ³ùí»ÇÝ
Ù³ëݳÏó»Éáõó, ϳ٠ѳÝñ³ùí»Ý ï³å³Éí»É, ÏÝ߳ݳϻñ, áñ ÇÝùÁ ãÇ ÁݹáõÝáõÙ
ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý Ñ»ï³·³ ·áÛáõÃÛ³Ý ÷³ëïÁ: ¸ñ³Ýáí, ÷³ëï³óÇ ²µË³½Ç³Ý
ѳÛïÝíáõÙ ¿ñ û¹Çó ϳËí³Í íÇ׳ÏáõÙ: ²ÛëåÇëÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ݳ ëïÇåí³Í ¿ñ
Ñéã³Ï»É ë»÷³Ï³Ý å»ï³Ï³Ý ³ÝϳËáõÃÛáõÝÁ ϳ٠·áÝ» ѳÛï³ñ³ñ»É ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ
ßñç³ÝÇ Ù³ëÇÝ, áñáí ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Çñ ¹»Ù ¿ñ ѳÝáõÙ ìñ³ëï³ÝÇÝ, »ñÏñáñ¹`
½ñÏíáõÙ ¿ñ Îñ»ÙÉÇ ³ç³ÏóáõÃÛáõÝÇó:
ºñÏñÇ Ï³ÛáõݳóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ѳçáñ¹ ϳñ¨áñ ù³ÛÉ ¿ñ ¹ÇïíáõÙ ¶»ñ³·áõÛÝ
ÊáñÑñ¹Ç ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙÁ: Æ ëϽµ³Ý» ³Ûë ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
ѳٳñ ûñ ¿ñ Ý߳ݳÏí»É ë»åï»Ùµ»ñÇ 22-Á: ²ñ¹»Ý 1991 Ã. ÑáõÉÇëÇ 20-ÇÝ
²µË³½Ç³ÛÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á ëï»ÕÍ»ó λÝïñáÝ³Ï³Ý ÁÝïñ³Ï³Ý
ѳÝÓݳÅáÕáí ¨ áñáß»ó Ýñ³ ϳ½ÙÁ: ú·áëïáëÇ 15-ÇÝ Ï³Û³ó³í ²µË³½Ç³ÛÇ
¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç Ñ»ñÃ³Ï³Ý ÝÇëï, áñáõÙ ùÝÝáõÃÛ³Ý ¿ñ ¹ñí³Í ²µË³½Ç³ÛÇ
¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝóϳóÙ³Ý ûñÇݳ·ÍáõÙ
÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳï³ñ»Éáõ Ù³ëÇÝ Ñ³ñóÁ: ²ÙëÇ 27-ÇÝ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç
ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí»ó ûñÇݳ·ÇÍ, áñÁ µ³Õϳó³Í ¿ñ 12 Ï»ïÇó: Æ ëϽµ³Ý» ²µË³½Ç³ÛÇ
ÏáÕÙÇó ³é³ç³ñÏíáõÙ ¿ñ ÁÝïñ»É »ñÏå³É³ïÛ³ å³éɳٻÝï, áñÁ ϳ½Ùí³Í ¿ñ
ÉÇÝ»Éáõ ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹Çó (ï³ñ³Íù³ÛÇÝ µ³Å³ÝÙáõÝùÝ»ñÇó ÁÝïñí³Í
å³ï·³Ù³íáñÝ»ñ) ¨ ³½·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹Çó` ÁÝïñí³Í ²µË³½Ç³ÛÇ 5
³½·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇó` ³µË³½Ý»ñ, ѳۻñ, íñ³óÇÝ»ñ, éáõëÝ»ñ,
ÑáõÛÝ»ñ: ê³Ï³ÛÝ ìñ³ëï³ÝÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Ûë
³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÁ Ïïñ³Ï³Ý³å»ë Ù»ñÅí»ó: ÀÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
ݳ˳å³ïñ³ëï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ ÁÝóÝáõÙ ¿ÇÝ µ³í³Ï³Ý ɳñí³Í
ÙÃÝáÉáñïáõÙ: ÀÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³çÇÝ ÷áõÉÁ ϳ۳ó³í ë»åï»Ùµ»ñÇ 29-ÇÝ, áñÇ
³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ñݳñ³íáñ »Õ³í ÁÝïñ»É 36 å³ï·³Ù³íáñ 65-Çó: 12
ÁÝïñ³ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ãϳ۳ó³Ý ÁÝïñáÕÝ»ñÇ ãÝ»ñϳ۳ݳÉáõ
å³ï׳éáí: »ÏݳÍáõÝ»ñÇó 17-Á ã¿ÇÝ Ñ³í³ù»É ùí»Ý»ñÇ 50%-Çó ³í»ÉÇÝ:
ÐáÏï»Ùµ»ñÇ 13-ÇÝ 17 ÁÝïñ³ï³ñ³ÍùÝ»ñáõ٠ϳ۳ó³í ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ »ñÏñáñ¹
÷áõÉÁ, ÇëÏ ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 1-ÇÝ Éñ³óáõóÇã ÷áõÉ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ ÁÝïñí»óÇÝ 59

9. å³ï·³Ù³íáñÝ»ñ` 27 ³µË³½Ý»ñ, 21-Á íñ³óÇÝ»ñ, ÇëÏ 11-Á ³ÛÉ ³½·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ
Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñ:19
²Ý¹ñ³¹³éݳÝù íñ³ó-ѳñ³íûë»Ã³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: Æ
ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ ²µË³½Ç³ÛÇ, гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃÇ³Ý ¨ Ýñ³ µÝ³ÏÇãÝ»ñÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ
ù³Õ³ù³Ï³Ý í»ñݳ˳íÁ ÁÝϳÉáõÙ ¿ñ áñå»ë ìñ³ëï³ÝÇ ï³ñ³ÍùÇ íñ³ µÝ³ÏíáÕ
Ýáñ»ÏÝ»ñ, ¨ Ýñ³Ýó ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ ³í»ÉÇ ³ÝÑÇÙÝ ¿ÇÝ ÑÝãáõÙ, ù³Ý
³µË³½Ý»ñÇÝÁ: øÝÝáõÃÛ³Ý ³éÝíáÕ Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ ³Ý·³Ù гñ³í³ÛÇÝ
úë»Ãdz ï»Õ³ÝáõÝÁ íñ³ó³É»½áõ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ëÏë»ó ¹áõñë ÙÕí»É ¨ ¹ñ³
÷á˳ñ»Ý ·áñͳÍí»É ê³Ù³ã³µÉá (სამაჩაბლო- س㳵»ÉÇÝ»ñÇ Ï³Éí³Íù, íñ³ó
³í³ï³ï»ñ»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÇ ³Ýí³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³, áíù»ñ, Áëï íñ³ó³Ï³Ý
³ÕµÛáõñÝ»ñÇ, ³Ûë ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ï»ñ»ñÝ »Ý »Õ»É- ².¼): Þñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿ñ ¹ñí»É
ݳ¨ Þǹ³ ø³ñÃÉÇ (Ü»ñùÇÝ ø³ñÃÉÇ) ï»Õ³ÝáõÝÁ:
1988 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Ç ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí»ó
ÊêÐØ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³ÝÁ ѳϳëáÕ ûñ»Ýù, áñáí íñ³ó»ñ»ÝÁ ѳٳñíáõÙ ¿ñ ÙdzÏ
å³ßïáÝ³Ï³Ý É»½áõÝ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ-Ç ï³ñ³ÍùáõÙ: ²Ûë ûñ»Ýùáí, ÷³ëï³óÇ
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÅáÕáíáõñ¹Á, áñ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ëï³ó»É ¿ñ éáõë³ó
É»½íáí, ½ñÏíáõÙ ¿ñ ³Û¹ É»½áõÝ ·áñͳͻÉáõ Çñ³íáõÝùÇó: ÜÙ³Ý áñáßÙ³Ý ÁݹáõÝáõÙÁ,
µÝ³Ï³Ý³µ³ñ, ³ÙµáÕç гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ
³é³ç³óñ»ó ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÉÇù, ù³Ý½Ç ¹³ Ýñ³Ýó ÏáÕÙÇó ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ñ
áñå»ë ë»÷³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ áïݳѳñÙ³Ý ÷áñÓ: ÆÝùݳí³ñáõÃÛáõÝ
ëÏë»óÇÝ Ý»ñÙáõÍ»É Ù»Í Ãíáí ïå³·Çñ Ù»ù»Ý³Ý»ñ` íñ³ó»ñ»Ý ï³é³ï»ë³Ïáí, áñÇ
ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ñ ³Ûëï»Õ ½³ñÏ ï³É íñ³ó³É»½áõ ïå³·ñáõÃÛ³ÝÁ:
гïϳÝß³Ï³Ý ¿, áñ ÙÇÝ㨠ɻ½íÇ Ù³ëÇÝ ûñ»ÝùÇ ÁݹáõÝáõÙÁ, »ñµ ³Ûë ݳ˳·ÇÍÝ
³ÏïÇíáñ»Ý ùÝݳñÏíáõÙ ¿ñ Ù³ÙáõÉáõÙ, §¶ñ³Ï³Ý ìñ³ëï³Ý¦ ûñÃáõÙ ÉáõÛë ï»ë³í
áÙÝ Â. Îí³ÝãÇɳßíÇÉÇÇ Ñá¹í³ÍÁ: ²Ûë Ñá¹í³ÍÁ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ-Ç ³½·³ÛÇÝ
÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ùáï ÇëÏ³Ï³Ý ßáÏ ³é³ç³óñ»ó: Â. Îí³ÝãÇɳßíÇÉÇÝ Ïáã ¿ñ
³ÝáõÙ ë³Ñٳݳ÷³Ï»É ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ-áõÙ µÝ³ÏíáÕ ³Ûɳ½·ÇÝ»ñÇ ÍÝ»ÉÇáõÃÛáõÝÁ,
áñå»ë½Ç ѻﳷ³ÛáõÙ Ñݳñ³íáñ ÉÇÝÇ Ëáõë³÷»É »ñÏñÇ ¹»Ùá·ñ³ýÇÏ å³ïÏ»ñÇ
÷á÷áËáõÃÛáõÝÇó:20 ÜÙ³Ý Ñá¹í³ÍÇ ïå³·ñáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ ¿É §¶ñ³Ï³Ý ìñ³ëï³ÝǦ
å»ë Ñ»ÕÇݳϳíáñ ûñÃáõÙ, »ñÏñáõÙ ³åñáÕ ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ùáï
³é³ç³óñ»ó Éáõñç Ùï³í³ËáõÃÛáõÝ: ¸³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ñ, áñ ìñ³ëï³ÝÇ
Ùï³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áõ ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇ ÙÇ ½·³ÉÇ Ñ³ïí³Í ѳñáõÙ
19
“Аидгылара” № 12, декабрь 1991 г.
20
კვანჩილაშვილი თ., რა მოხდება შემდეგ? // ლიტერატურული საქართველო, 30 სექტემბერი, 1988.

10. ¿ñ ³Ûë ï»ë³Ï»ïÇÝ, ¨ áñå»ë »ñÏñáõÙ µÝ³ÏíáÕ ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý ËݹñÇ
ÉáõÍáõÙ ¹Çï³ñÏíáõÙ ¿ñ ݳ¨ í»ñáÝßÛ³É ï³ñµ»ñ³ÏÁ:
1989 Ã. ³åñÇÉÇ 9-Ç ÂµÇÉÇëÇÇ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ìñ³ëï³ÝÇ ³½·³ÛÇÝ
ß³ñÅÙ³Ý Ù»ç µ»ÏáõÙݳÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»ó³Ý: ܳË, ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý
ջϳí³ñÝ»ñÇ, ѳïϳå»ë ¶³Ù³ë³Ëáõñ¹Ç³ÛÇ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ ËÇëï
µ³ñÓñ³ó³í, ³í»ÉÇ ëñí»ó áõ ³·ñ»ëÇí µÝáõÛà ëï³ó³Ý ѳϳËáñÑñ¹³ÛÇÝ
ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: гïϳÝß³Ï³Ý ¿, áñ ³Ûë Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá
³Ûɳ½·ÇÝ»ñÇ áõ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å í»ñ³µ»ñÙáõÝùÁ ìñ³ëï³ÝáõÙ
ëï³ó³í ٻͳå»ï³Ï³Ý ßáíáõÝǽÙÇ µÝáõÛÃ:
ìñ³ó-ѳñ³íûë»Ã³Ï³Ý ѳϳٳñïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³éÇà ѳݹÇë³ó³í
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ³½·³ÛÇÝ ýáñáõÙÇ (²¹³ÙÇÝ Ü˳ë) ³é³çÝáñ¹ ². âáãǨÇ
ݳٳÏÁ, áñáõ٠ݳ Çñ µ³ñáÛ³Ï³Ý ³ç³ÏóáõÃÛáõÝÝ ¿ñ ѳÛïÝáõÙ ²µË³½Ç³ÛÇ ²½·³ÛÇÝ
ýáñáõÙÇÝ: 1989 Ã. ³åñÇÉÇ 4-ÇÝ ³Ûë ݳٳÏÁ Ññ³ï³ñ³Ïí»ó ³µË³½³Ï³Ý
Ù³ÙáõÉáõÙ: ÆÝãå»ë ÝßáõÙ ¿ ². âǵÇñáíÁ, ³Ûë ݳٳÏÁ ݳ˳ï»ëí³Í ã¿ñ
Ññ³å³ñ³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ Ù³ÙáõÉáõÙ ïå³·ñí»É ¿ ³é³Ýó Ñ»ÕÇݳÏÇ
ÃáõÛɳïñáõÃÛ³Ý:21 àñáß Å³Ù³Ý³Ï ³Ûë ݳٳÏÁ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý ã³ñųݳó³í íñ³ó
³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ¸³ ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý ¿ñ, ù³Ý½Ç ³Û¹
ûñ»ñÇÝ ÂµÇÉÇëÇáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»óáÕ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÃáõÛÉ ã¿ÇÝ ï³ÉÇë
áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝ»É Ñ³ñ¨³Ý ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ¹»åù»ñÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ:
ê³Ï³ÛÝ Ù³ÛÇëÇ 5-ÇÝ ³Ûë ݳٳÏÁ Ññ³å³ñ³Ïí»ó §¶ñ³Ï³Ý ìñ³ëï³Ý¦ ûñÃÇ
¿ç»ñáõÙ:22 ²Ûë ݳٳÏÇ Ù»ç íñ³óÇÝ»ñÇÝ Ñ³ïϳå»ë ¹áõñ ã¿ñ »Ï»É ³ÛÝ
³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ, áñ ². âáãǨÁ, íñ³óÇÝ»ñÇÝ ³Ýí³Ý»Éáí §»Õµ³Ûñ³Ï³Ý
ÅáÕáíáõñ¹¦, »Õµ³Ûñ µ³éÁ í»ñóñ»É ¿ñ ã³Ï»ñïÝ»ñÇ Ù»ç: ìñ³ó³Ï³Ý Ù³ÙáõÉáõÙ ¨
Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñáõÙ ëÏë»óÇÝ Ññ³å³ñ³Ïí»É ËÇëï ùÝݳ¹³ïáõÃÛáõÝÝ»ñª áã ÙdzÛÝ
áõÕÕí³Í ². âáãÇ¨Ç Ñ³ëó»ÇÝ, ³Ûɨ ³ÙµáÕç ûë»Ã ÅáÕáíñ¹Ç:
1989 Ã. Ù³ÛÇëÇ 26-ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ÎáÙÏáõëÇ ÏáÝïÏáÙÁ ѳÛï³ñ³ñ»ó
ѳٳÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ïáݳϳï³ñáõÃÛ³Ý ûñ` ìñ³ëï³ÝÇ ¸»ÙáÏñ³ï³Ï³Ý
гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý 61-ñ¹ ï³ñ»ÉÇóÇ ³éÃÇí: ´áÉáñ
ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ñ³ÝÓݳñ³ñí»ó ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ Ï³Ë»É ìñ³ëï³ÝÇ ³é³çÇÝ
ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ÝߨÇÏÛ³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý »é³·áõÛÝ ¹ñáßÁ: гñ³í³ÛÇÝ
úë»ÃdzÛÇ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÁ Ññ³Å³ñí»ó ϳï³ñ»É ³Ûë å³Ñ³ÝçÁª ÑÇÙݳíáñ»Éáí,
áñ 1918 Ã. ìñ³ëï³ÝÇ ³é³çÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ׳ݳãáõÙ ãÇ ëï³ó»É
21
Чибиров А. Л., Взаимоотношения Грузии и Южной Осетии в 1988-1992 гг., (по материалам
периодической печати), Владикавказ 2010. ¿ç 14:
22
ძვირფასო მეგობრებო აფხაზეთის // ლიტერატურული საქართველო, 5 მაისი 1989.

11. гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÏáÕÙÇó, ¨ ³Û¹ ÑáÕÇ íñ³ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ó»É µ³ËáõÙ »ñÏáõ
»ñÏñÝ»ñÇ ÙÇç¨:23
²Ûë ù³ÛÉÁ ѳϳûë»Ã³Ï³Ý Ýáñ ÑÇëï»ñdz µ³ñÓñ³óñ»ó íñ³ó³Ï³Ý Ù³ÙáõÉáõÙ:
ÎñÏÇÝ ÑÝã»óÇÝ Ïáã»ñ` гñ³íûë»Ã³Ï³Ý ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý í»ñ³óÙ³Ý å³Ñ³Ýçáí:
²í»ÉÇÝ, Ù³ÙáõÉáõÙ §Ð³ñ³í³ÛÇÝ úë»Ãdz¦ ³Ýí³Ý ÷á˳ñ»Ý ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë ëÏë»óÇÝ
·áñÍ³Í»É §ê³Ù³ã³µÉᦠ¨ §Þǹ³ ø³ñÃÉǦ ï»Õ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÁ, ÇÝãÁ, µÝ³Ï³Ý³µ³ñ,
³í»ÉÇ ¿ñ ëñáõÙ Çñ³íÇ׳ÏÁ ¨ íÇñ³íáñáõÙ ¿ñ ûë»ÃÝ»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ: ²Û¹
ÝáõÛÝ ßñç³ÝáõÙ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ëÏë»óÇÝ Ï³ï³ñí»É
÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳï³ñáõÙ
¿ÇÝ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ áõ í³ñã³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ: 24 ²Ûë ³Ù»ÝÁ, ³Ýßáõßï, ³ñíáõÙ ¿ñ
ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý å³ïÏ»ñÁ ÷á÷áË»Éáõ ѳٳñ: ê³ ³ñíáõÙ ¿ñ ³ÛÝ
å³ï׳éáí, áñ ìñ³ëï³ÝÁ Ýå³ï³Ï ¿ñ Ñ»ï³åݹáõÙ ³é³çÇϳÛáõÙ í»ñ³óÝ»É
ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÁ: ìñ³ó³Ï³Ý Ù³ÙáõÉáõÙ ëÏë»óÇÝ Ïáã»ñ ÑÝã»É ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÁ
í»ñ³óÝ»Éáõ ¨ ûë»ÃÝ»ñÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ å³ïÙ³Ï³Ý ÑáÕ»ñÇó íï³ñ»Éáõ Ù³ëÇÝ: 25
ê»åï»Ùµ»ñÇ 14-ÇÝ ¾ñ»¹íÇ ·ÛáõÕáõÙ (òËÇÝí³ÉÇÇ ßñç³Ý) íñ³ó³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ
ß³ñÅÙ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛ³Ùµ ³Ýóϳóí³Í Ù³ëë³Û³Ï³Ý ѳí³ùÇ
Å³Ù³Ý³Ï Ð»ÉëÇÝÏÛ³Ý ÙÇáõÃÛ³Ý ³é³çÝáñ¹ ¼. ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ѳÛï³ñ³ñ»ó
ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 23-ÇÝ òËÇÝí³ÉÇáõÙ 200-300 ѳ½³ñ³Ýáó óáõÛó ³ÝóϳóÝ»Éáõ
Ùï³¹ñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ:26
²Û¹ ûñ»ñÇÝ Çñ³íÇ׳ÏÁ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛáõÙ ÝáõÛÝå»ë ɳñí³Í ¿ñ:
òËÇÝí³ÉÇáõÙ ÁÝóÝáõÙ ¿ÇÝ ·áñͳ¹áõÉÝ»ñ, áñáÝù áõÕÕí³Í ¿ÇÝ ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý
ÏáÙáõÝÇëï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»Ù: ÆÝùݳí³ñáõÃÛáõÝáõÙ ³éϳ ³Ûë íÇ׳ÏÁ
û·ï³·áñÍí»ó ìñ³ëï³ÝÇ ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: Üñ³Ýù Éáõñ»ñ
ï³ñ³Í»óÇÝ, áñ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛáõÙ Ý»ñù³Õ³ù³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÇ ëñáõÙÁ ï»ÕÇ
¿ áõÝ»ÝáõÙ ³½·³ÛÇÝ å³ïϳݻÉÇáõÃÛ³Ý ÑáÕÇ íñ³, áïݳѳñíáõÙ »Ý ѳïϳå»ë
³½·áõÃÛ³Ùµ íñ³óÇ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÝ áõ ³½·³ÛÇÝ ³ñųݳå³ïíáõÃÛáõÝÁ:
ÜÙ³Ý Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³Ýßáõßï, Ýå³ï³Ï ¿ÇÝ Ñ»ï³åݹáõÙ ³ñ¹³ñ³óÝ»Éáõ
ìñ³ëï³ÝÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ Ñ³Ý¹»å ¨ Ù»ÕùÁ µ³ñ¹»É
ûë»Ã³Ï³Ý ³½·³ÛݳÙáÉáõÃÛ³Ý íñ³:
23
Заключение комиссии по расследованию обстоятельств, происшедших 23 ноября 1989г. и последующий
период. Х111 сессия Совета Народных Депутатов Юго- Осетинской Автономной Области // Южная Осетия,
1990, 13 июня.
24
Заключение комиссии по расследованию обстоятельств, происшедших 23 ноября 1989г. и последующий
период…
25
“Отступать нельзя” // Зарья востока, 10. 09.1989.
26 Заключение комиссии по расследованию обстоятельств, происшедших 23 ноября 1989г. и последующий
период..

12. ²ÛëåÇëÇ Çñ³íÇ׳ÏáõÙ 1989 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 9-ÇÝ óáõó³ñ³ñÝ»ñÁ òËÇÝí³ÉÇáõÙ
ßñç³÷³Ï»óÇÝ Ð³ñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ßñç³Ý³ÛÇÝ ÏáÙÇï»Ç ß»ÝùÁ ¨
ջϳí³ñáõÃÛáõÝÇó å³Ñ³Ýç»óÇÝ ³ÝóϳóÝ»É ßñç³Ý³ÛÇÝ ËáñÑñ¹Ç
å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ ³ñï³Ñ»ñà ÁÝïñáõÃÛáõÝ: ÜáõÛÝ ûñÁ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ßñçÏáÙÇ
ÝÇëïÁ, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ð³ñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÎáÙÏáõëÇ ßñçÏáÙÇ ³é³çÇÝ
ù³ñïáõÕ³ñÁª ². »Ëá¨Á, Ññ³Å³ñ³Ï³Ý ïí»ó: ÜáÛ»Ùµ»ñÇ 10-ÇÝ Ï³Û³ó³Í
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ßñçÏáÙÇ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ XX ·áõÙ³ñÙ³Ý
ÊáñÑñ¹Ç XII ³ñï³Ñ»ñà ÝÇëïÝ ÁݹáõÝ»ó áñáßáõÙ` гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÇÝùݳí³ñ
Ù³ñ½Á í»ñ³÷áË»É ÇÝùݳí³ñ êáí»ï³Ï³Ý êáódzÉÇëï³Ï³Ý гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý:
ÊáñÑáõñ¹Á Ëݹñ³Ýùáí ¹ÇÙáõÙ ¿ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ ¨ ÊêÐØ ¶»ñ³·áõÛÝ
ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇÝ` í»ñ³Ý³Û»Éáõ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇÝ ÇÝùݳí³ñ ëáódzÉÇëï³Ï³Ý
ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ï³ñ·³íÇ×³Ï ï³Éáõ ѳñóÁ: 27
ÜáÛ»Ùµ»ñÇ 16-ÇÝ ÂµÇÉÇëÇáõ٠ϳ۳ó³Í ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÝÇëïÁ
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ßñçÏáÙÇ ³Ûë áñáßáõÙÁ ѳٳñ»ó ѳϳë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý: ²ÛÝ
ѳϳëáõÙ ¿ñ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý 155-ñ¹ Ï»ïÇ 10-ñ¹ Ñá¹í³ÍÇÝ ¨
ÁݹáõÝí»É ¿ñ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ³½·³ÛÇÝ ×³Ï³ïÇ Ñ³Ï³ûñÇÝ³Ï³Ý ×ÝßÙ³Ý
Ý»ñùá:28 ÆÝùݳí³ñáõÃÛáõÝáõÙ ³éϳ ¹ñáõÃÛáõÝÁ áõëáõÙݳëÇñ»Éáõ ѳٳñ
ìñ³ëï³ÝÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÏáÕÙÇó ëï»ÕÍí»ó ѳïáõÏ Ñ³ÝÓݳËáõÙµ:
ÜáÛ»Ùµ»ñÇ 10-Ç áñáßáõÙÇó Ñ»ïá ìñ³ëï³ÝÇ ÏáÙáõÝÇëï³Ï³Ý
Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ëÏë»óÇÝ Ëñ³Ëáõë»É ¼. ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³ÛÇÝ áõ Ýñ³
ÃÇÙ³ÏÇóÝ»ñÇݪ ³í»ÉÇ Ù»Í Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáõ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛáõÙ
ëï»ÕÍí³Í Çñ³¹ñáõÃÛ³ÝÁ: ìñ³ëï³ÝÇ ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ
ëÏë»óÇÝ Ñ³Ý¹»ë ·³É ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí, áñ å³ïñ³ëïíáõÙ »Ý ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 23-
ÇÝ òËÇÝí³ÉÇáõÙ ³ÝóϳóÝ»É Ë³Õ³Õ »ñÃ` áõÕÕí³Í ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 10-Ç áñáßÙ³Ý ¹»Ù:
²Ûëï»Õ ѳñÏ ¿ Ýß»É, áñ òËÇÝí³ÉÇÇ áõ µÇÉÇëÇÇ ÙÇç¨ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ É³ñí³Í
÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÉÇáíÇÝ µ³ó³éáõÙ ¿ÇÝ Ë³Õ³Õ »ñÃÇ ³ÝóϳóáõÙÁ:
ìñ³ëï³ÝÇ ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý ³é³çÝáñ¹Ý»ñÁ µ³½ÙÇóë Ýᯐ ¿ÇÝ, áñ гñ³í³ÛÇÝ
úë»ÃdzÛáõÙ Çñ³íÇ׳ÏÁ µ³í³Ï³Ý ɳñí³Í ¿ Ñ»Ýó ³½·³ÛÇÝ ÇÝùÝáõÃÛ³Ý ÑáÕÇ íñ³:
²ÛÝå»ë áñ, ÝÙ³Ý Çñ³íÇ׳ÏáõÙ Ë³Õ³Õ »ñÃÇ ³ÝóϳóÙ³Ý Ù³ëÇÝ
ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ, ϳñ»ÉÇ ¿ áñ³Ï»É ϳ٠áñå»ë ÇÝùݳëå³ÝáõÃÛáõÝ, ϳÙ
¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛ³Ý Ññ³ÑñÙ³Ý µ³ó³Ñ³Ûï ÷áñÓ: ÜáÛ»Ùµ»ñÇ 21-ÇÝ
гñ³í³ÛÇÝ úë»Ãdz ųٳݻó ìñ³ëï³ÝÇ §²½·³ÛÇÝ ×³Ï³ï¦ ß³ñÅÙ³Ý ³é³çÝáñ¹
27 î»՛ ë՝ Региональные конфликты в Грузии - Юго-Осетинская автономная область,Абхазская АССР (1989
- 2005). Сборник политико-правовых актов. Тбилиси, 2005. С.13 / / Конфликты в Абхазии и Южной Осетии.
Сборник документов 1989-2006 гг. ¿ç 65:
28
Ведомости Верховного Совета Грузинской ССР. 1989. № 11. ¿ç 141-142:

13. Üá¹³ñ ܳï³Ó»Ý: гݹÇåáõÙ áõݻݳÉáí ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý ÙÇ ß³ñù ջϳí³ñÝ»ñÇ,
ÇÝãå»ë ݳ¨ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ å»ï³Ï³Ý Ù³Ýϳí³ñÅ³Ï³Ý Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ
é»ÏïáñÇ Ñ»ïª Ý³ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ñ Éáõñ»ñ ï³ñ³Í»É ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 23-ÇÝ Ý³Ë³ï»ëíáÕ
óáõÛóÇ Ù³ëÇÝ: ܳï³Ó»Ý, ÝáõÛÝÇëÏ å³Ñ³Ýç»ó ³Û¹ Ù³ëÇÝ Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝ ïå»É
Ù³ÙáõÉáõÙ:29 ´Ý³Ï³Ý³µ³ñ, Ýñ³ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ Ù»ñÅí»óÇÝ:
²Ï³Ý³ï»ëÝ»ñÇ íϳÛáõÃÛ³Ùµ, 1989 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 23-ÇÝ, ijÙÁ 11-ÇÝ
µÇÉÇëÇÇó ¨ Ñ³ñ³ÏÇó ßñç³ÝÝ»ñÇó ¹»åÇ òËÇÝí³ÉÇ ß³ñÅí»óÇÝ Ù³ñ¹³ï³ñ
Ù»ù»Ý³Ý»ñÇó áõ ³íïáµáõëÝ»ñÇó ϳ½Ùí³Í ÑëÏ³Û³Ï³Ý ÙÇ ß³ñ³ëÛáõÝ: î³ñµ»ñ
³ÕµÛáõñÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ϳñ»ÉÇ ¿ »½ñ³Ï³óÝ»É, áñ ¹»åÇ òËÇÝí³ÉÇ ß³ñÅíáÕÝ»ñÇ
ÃÇíÁ ï³ï³ÝíáõÙ ¿ñ 20 ѳ½³ñÇó ÙÇÝ㨠30 ѳ½³ñÇ ÙÇç¨: ìñ³ó³Ï³Ý ²ÕµÛáõñÝ»ñÁ
³Û¹ ÃÇíÁ ѳëóÝáõÙ »Ý ÙÇÝ㨠50 ѳ½³ñÇ: Ø»ù»Ý³Ý»ñÇ ß³ñ³ëÛáõÝÁ Ó·íáõÙ ¿ñ »ñÏáõ
ÏÇÉáÙ»ïñÇ íñ³: ø³Õ³ùÇ ÙáõïùÇ Ùáï, Ë³Õ³Õ »ñÃÇ Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÇÝ ëå³ëáõÙ ¿ñ
ûë»Ã »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇó ϳ½Ùí³Í ϻݹ³ÝÇ ßÕóÝ, áñ ÷³Ï»É ¿ñ ¹»åÇ òËÇÝí³ÉÇ
ï³ÝáÕ ×³Ý³å³ñÑÁ: ²ÛÝï»Õ ¿ñ ݳ¨ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ï»Õ³Ï³Ý
áëïÇϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Ü»ñùÇÝ ½áñù»ñÇ 8-ñ¹ ·áõݹÁ: ø³Õ³ù ÙïÝ»ÉÇë ѳݹÇå»óÇÝ
Ñ³Ù³é ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛ³Ý: êï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÁ å³ñ½»Éáõ ѳٳñ, §²¹³ÙáÝ Ü˳ëǦ
¨ ìñ³ëï³ÝÇ å³ïíÇñ³ÏáõÃÛ³Ý ÙÇç¨, áñÇ Ï³½ÙáõÙ ¿ÇÝ ¼. ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý, Æ,
Ì»ñ»Ã»ÉÇÝ, Æ. ´³ïdzßíÇÉÇÝ, ². ´³Ïñ³Ó»Ý, è. ØÇϳµ»ñÇÓ»Ý, è. ¶í»Ýó³Ó»Ý, ¶.
â³Ýïáõñ³ÇÝ, ìñ³ëï³ÝÇ ÎáÙÏáõëÇ Î»ÝïÏáÙÇ ³é³çÇÝ ù³ñïáõÕ³ñ ¶.
¶áõÙµ³ñÇÓ»Ý, ìñ³ëï³ÝÇ Ý»ñùÇÝ ·áñÍ»ñÇ Ý³Ë³ñ³ñ Þáó ¶áñ·áÓ»Ý, 00:35-ÇÝ
ëÏëí»óÇÝ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ: ´³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ó»éù µ»ñí»ó
ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝ, áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÏáÕÙÇó 300 Ñá·Ç å»ïù ¿ ѳí³ùí»Ý
òËÇÝí³ÉÇÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Ñ³Ù»ñ·³ëñ³ÑáõÙ` ÙÇçáó³éÙ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý
ѳٳñ: úë»Ã³Ï³Ý ÏáÕÙÁ å³Ñ³Ýç Ý»ñϳ۳óñ»ó, Áëï áñÇ íñ³ó³Ï³Ý
å³ïíÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ûë»ÃÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ½ÝÝáõÙ ³ÝóÝ»ñ, áñå»ë½Ç µ³ó³é»ÇÝ
ù³Õ³ù ½»Ýùáí Ù³ñ¹Ï³Ýó ÙáõïùÁ: ²Ûë å³Ñ³ÝçÁ íñ³óÇÝ»ñÁ ѳٳñ»óÇÝ
ë»÷³Ï³Ý ³ñųݳå³ïíáõÃÛáõÝÇó í»ñ: ÜáÛ»Ùµ»ñÇ 24-ÇÝ íñ³ó óáõó³ñ³ñÝ»ñÇ
ß³ñ³ëÛáõÝÁ, ãϳñáճݳÉáí Ïáïñ»É ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛáõÝÁ, »ï ß³ñÅí»ó ¹»åÇ ÂµÇÉÇëÇ:
ê³Ï³ÛÝ, áñáß óáõó³ñ³ñÝ»ñ ï»Õ³Ï³Ûí»óÇÝ ù³Õ³ùÇÝ Ñ³ñ³ÏÇó ßñç³ÝÝ»ñáõÙ ¨
÷³Ï»óÇÝ ¹»åÇ ù³Õ³ù ï³ÝáÕ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÁ:
î»ÕÇ áõÝ»ó³ÍÁ ï³ñµ»ñ ·Ý³Ñ³ï³Ï³Ý ëï³ó³í íñ³ëï³ÝÇ ¨ ³½·³ÛÇÝ
ß³ñÅÙ³Ý ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó: ²½·³ÛÇÝ-ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý
³é³çÝáñ¹ ¶Ç³ â³ÝïáõñdzÝ, §¶ñ³Ï³Ý ìñ³ëï³Ý¦ ûñÃÇÝ ïí³Í ѳñó³½ñáõÛóáõÙ
29
Чибиров А.Л. Начальный период грузино-осетинского противостояния 1988-1989гг (по материалам
грузинской прессы) // Южная Осетия: современное состояние и перспективы. Изд-во РГГУ. Москва.2010.

14. ѳÛï³ñ³ñ»ó. - §î»ÕÇ áõÝ»ó³í ß³ï ïÑ³× Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ: Æ٠ϳñÍÇùáí, ÝÙ³Ý
˳Ûï³é³ÏáõÃÛáõÝ »ñµ»ù ã¿ÇÝù ï»ë»É…. ²Ù»Ý ÇÝã ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ Çñ ³ÝáõÝáí Ïáã»É:
Ø»Ýù å»ïù ¿ Ñëï³Ï ï³ñµ»ñ³Ï»Ýù ù³Õ³ù³Ï³Ý å³Ûù³ñÁ å³ï»ñ³½ÙÇó: Ø»Ýù
å³ñï³íáñ ¿ÇÝù ÇٳݳÉ, áñ òËÇÝí³ÉÇáõÙ ÝÙ³Ý Ù³ëßï³µÇ ÙÇçáó³éáõÙ
³ÝóϳóÝ»Éáõ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ ãϳñ: ²ÛÝ, ÇÝã å³ï³Ñ»É ¿, ³ÙáóÉÇ ¿: Øáï 28
ѳ½³ñ íñ³óÇÝ»ñ í»ñ³¹³ñÓ³Ý ÂµÇÉÇëǦ։30
òËÇÝí³ÉÇ ÙïÝ»Éáõ ³ÝѳçáÕ ÷áñÓÁ ãÏáïñ»ó íñ³óÇÝ»ñÇÝ: سëݳÏÇóÝ»ñÇ
ÙÇ Ù³ëÁ í»ñ³¹³ñÓ³í µÇÉÇëÇ, ÙÛáõë Ù³ëÝ ¿É ³å³ëï³Ý»ó ¶áñÇ-òËÇÝí³ÉÇ
Ù³ÛñáõÕáõ »ñϳÛÝùáí ï»Õ³Ï³Ûí³Í ·ÛáõÕ»ñáõÙ` ¾ñ»¹íÇ, ³ٳñ³ß»ÝÇ, ²ã³µ»ÃÇ,
λËíÇ ¨ ³ÛÉÝ: Üñ³Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ¹»åÇ Ð³ñ³í³ÛÇÝ úë»Ãdz
ï³ÝáÕ Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÁ ßñç³÷³ÏÙ³Ý »ÝóñÏí»óÇÝ:
1989 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 28-ÇÝ òËÇÝí³ÉÇ áõÕ³ñÏí»ó ÊêÐØ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç
³½·³ÙÇçÛ³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³ñïáõÕ³ñáõÃÛ³Ý å³ïíÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ, áñÇ
ϳ½ÙáõÙ ¿ÇÝ åñáý»ëáñÝ»ñ Î. Ò³·³ÉáíÝ áõ Ø. Æ볨Á: Üñ³Ýù, ØáëÏí³ÛÇ
ѳÝÓݳñ³ñáõÃÛ³Ùµ, å»ïù ¿ ÷áñÓ»ÇÝ Ñ³ëÏ³Ý³É ëï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÁ:
ä³ïíÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ù»Ï ß³µ³Ã ³Ýó í»ñ³¹³ñÓ³í ØáëÏí³: Îñ»ÙÉÝ ³Ûë ³Ý·³Ù ¨ë
³Ýáõß³¹ñáõÃÛ³Ý Ù³ïÝ»ó ëï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÁ, ¨ áñ¨¿ ·áñÍÝ³Ï³Ý ù³ÛÉ
ãÓ»éݳñÏ»ó ¹ñáõÃÛáõÝÁ Ù»ÕÙ»Éáõ ѳٳñ:
²ÛëåÇëáí, íñ³ó-ѳñ³íûñë»Ã³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³é³ç³ó³Í
ɳñí³ÍáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ³ÉÇùÁ Ñݳñ³íáñ »Õ³í ѳݹ³ñï»óÝ»É 1990 Ã. ·³ñݳÝÁ:
¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá ìñ³ëï³ÝáõÙ ëÏë»ó ³Ûëå»ë Ïáãí³Í §ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý
ѳϳٳñïáõÃÛáõÝÝ»ñǦ ųٳݳϳѳïí³ÍÁ: Ø»ÏÁ ÙÛáõëÇ Ñ»ï¨Çó í»ñ³Ý³ÛíáõÙ
¿ÇÝ ÊêÐØ ûñ»ÝùÝ»ñÁ ¨ ѳٳå³ï³ë˳ݻóíáõÙ »ñÏñáõÙ ³éϳ ù³Õ³ù³Ï³Ý
Çñ³¹ñáõÃÛ³ÝÁ: 1990Ã. Ù³ñïÇ 9-ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á
ÁݹáõÝ»ó áñáßáõÙ` §ä»ï³Ï³Ý ÇÝùÝÇß˳ÝáõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý »ñ³ßËÇùÝ»ñÇ
Ù³ëÇݦ, áñï»Õ ³ëíáõÙ ¿ñ. §ìñ³ëï³ÝÇ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ¶»ñ³·áõÛÝ
ÊáñÑáõñ¹Á ѳëï³ïáõÙ ¿, áñ 1921Ã. ÷»ïñí³ñÇÝ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ½áñù»ñÇ ÙáõïùÁ
ìñ³ëï³ÝÇ ï³ñ³Íù Çñ³í³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ 鳽ٳϳÝ
ÙÇç³ÙïáõÃÛáõÝ ¨ ìñ³ëï³ÝÇ ï³ñ³ÍùÇ µéݳ·ñ³íáõÙ` ·áñÍáÕ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ
ï³å³É»Éáõ ¨ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Ï³ñ·»ñ ѳëï³ï»Éáõ ѳٳñ: ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ èáõë³ëï³ÝÇ
ÏáÕÙÇó ³Ûë ù³ÛÉÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõݦ:31 1990 Ã.
³åñÇÉÇ 3-ÇÝ ÊêÐØ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á ÁݹáõÝ»ó` §ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
30
“ინტერვიუში ლიდერი ეროვნულ დემოკრატიული პარტია საქართველოს გია ჭანტურია”
//ლიტერატურული საქართველო, 1 დეკემბერი, 1989
31
Ведомости Верховного Совета Грузинской ССР. 1990. № 3. ¿ç 38-40:

15. ÊêÐØ-Ç Ï³½ÙÇó ¹áõñë ·³Éáõ ϳñ·Ç Ù³ëÇݦ ûñÇݳ·ÇÍÁ, áñï»Õ ÝßíáõÙ ¿ñ, »Ã»
ËáñÑñ¹³ÛÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÁ áñáßáõÙ ¿ ϳ۳óÝáõÙ ¹áõñë ·³É ÊêÐØ Ï³½ÙÇó, ³å³ Ýñ³
ջϳí³ñÙ³Ý Ý»ñùá ·ïÝíáÕ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù Çñ»Ýù áñáß»Ý ÊêÐØ-Ç
ϳ½ÙáõÙ Çñ»Ýó ÙݳÉ-ãÙݳÉáõ ѳñóÁ:32
²Ûë ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ýáÝÇ íñ³, 1990 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 20-ÇÝ Ð³ñ³í³ÛÇÝ
úë»ÃdzÛÇ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ¹»åáõï³ïÝ»ñÇ ßñç³Ý³ÛÇÝ ËáñÑñ¹Ç XVI Ýëï³ßñç³ÝÁ
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÁ Ñéã³Ï»ó гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ
¸»ÙáÏñ³ï³Ï³Ý ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ: Üñ³Ýù Ïáãáí ¹ÇÙ»óÇÝ ÊêÐØ
¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹ÇÝ` гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ¸»ÙáÏñ³ï³Ï³Ý ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ
гÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÁª áñå»ë ÇÝùÝáõñáõÛÝ å»ïáõÃÛáõÝ, Áݹ·ñÏ»É ÙÇáõÃÛ³Ý Ï³½ÙÇ Ù»ç:
ÀݹáõÝí»ó ݳ¨ ³ÝϳËáõÃÛ³Ý Ñéã³Ï³·ÇñÁ, áñáõ٠гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ
¸»ÙáÏñ³ï³Ï³Ý ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ ³ÛëáõÑ»ï¨
ûñÇÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ñ ÊêÐØ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ:
²Ûë ù³ÛÉÁ, µ³Ý³Ï³Ý³µ³ñ, ã¿ñ ϳñáÕ ³Ý³ñÓ³·³Ýù ÙÝ³É ÂµÇÉÇëÇÇ ÏáÕÙÇó:
ê»åï»Ùµ»ñÇ 21-ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí»ó
áñáßáõÙ` ѳϳë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ׳ݳã»É гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇ
Ù³ëÇÝ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ, ¨ ѳÝÓݳñ³ñíáõÙ ¿ñ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý
¹»åáõï³ïÝ»ñÇ ËáñÑñ¹ÇÝ ã»ÕÛ³É Ñ³Ù³ñ»É ³Û¹ áñáßáõÙÝ áõ Ýå³ëï»É »ñÏñÇ
ï³ñ³ÍùáõÙ ÊêÐØ áõ ìÊêРѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ
³Ý³ñ·»É Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ: 33 §úñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ѳϳٳñïáõÃÛáõÝÝ»ñǦ
ųٳݳϳѳïí³ÍÁ áñ³Ï³Ï³Ý Ýáñ ÷áõÉ Ã¨³ÏáË»ó, »ñµ 1990 à ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 28-
ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ
Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ·ÉáõË ³Ýó³í ¼. ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³ÛÇ Õ»Ï³í³ñ³Í §ÎÉáñ ë»Õ³Ý-²½³ï
ìñ³ëï³Ý¦ µÉáÏÁ: ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ¹³ñÓ³í ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ:
¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ¨ Ýñ³ ջϳí³ñ³Í áõÅ»ñÁ Ù»Ï ³Ý·³Ù ã¿, áñ ѳÛï³ñ³ñ»É ¿ÇÝ
Çñ»Ýó µ³ó³ë³Ï³Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝùÁ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ ï³ñ³ÍùáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ
áõÝ»óáÕ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å: îñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý ¿, áñ ³ÛÅÙª ·³Éáí
Çß˳ÝáõÃÛ³Ý, Ýñ³Ýù Çñ»Ýó ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ·áñÍÝ³Ï³Ý ÑáÕ
ëï³ó³Ý: ÜáÛ»Ùµ»ñÇ 22-ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á,
ѳϳë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ׳ݳã»Éáí гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý
¹»åáõï³ïÝ»ñÇ ËáñÑñ¹Ç ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ
áñáßáõÙÁ, ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ïáã ¿ñ ³ÝáõÙ ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý µáÉáñ µÝ³ÏÇãÝ»ñÇÝ
óáõó³µ»ñ»É ù³Õ³ù³Ï³Ý ½·áÝáõÃÛáõÝ ¨ ãÙ³ëݳÏó»É ¹»Ïï»Ùµ»ñÇÝ ³Ýóϳóí»ÉÇù
32
“О порядке выхода союзных республик из состава СССР” // Правда, 05.04. 1990 г.
33
Ведомости Верховного Совета Грузинской ССР. 1990. № 9. ¿ç 29-30:

16. гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý ¹»åáõï³ïÝ»ñÇ ËáñÑñ¹Ç
ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ:34
¸»Ïï»Ùµ»ñÇ 9-ÇÝ Ð³ñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛáõ٠ϳ۳ó³Í ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ óáõÛó
ïí»óÇÝ, áñ ÎáÙÏáõëÁ ³ÙµáÕçáíÇÝ Ñ»ÕÇݳϳ½ñÏí»É ¿ ¨ ãÇ ïÇñ³å»ïáõÙ »ñÏñÇ
ù³Õ³ù³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÇÝ: ¸»åáõï³ïÝ»ñÇ ËáñÑñ¹Ç 64 ٳݹ³ïÝ»ñÇó 20-Á
µ³ÅÇÝ Ñ³ë³Ý §²¹³ÙáÝ Ü˳ëÇݦ, ÇëÏ í»ñçÇÝÇë ³ç³ÏóáÕ §ºñÇï³ë³ñ¹³Ï³Ý
µÉáÏÁ¦ ëï³ó³í 15 ٳݹ³ï: гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý
¹»åáõï³ïÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹Ý Çñ ³é³çÇÝ ÝÇëïáõ٠ݳ˳·³Ñ ÁÝïñí»ó Âáñ»½
ÎáõÉáõÙµ»ÏáíÇÝ:
êï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏáõÙ, »ñµ ÷³ëï³óÇ Ð³ñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÝ
³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ ¹áõñë ¿ñ ·³ÉÇë ìñ³ëï³ÝÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ï³ÏÇó, ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý
áñáß»ó ·Ý³É í×é³Ï³Ý ù³ÛÉÇ: 1990 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 11-ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ
¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí»ó áñáßáõÙ` Éáõͳñ»É гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ
ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýñ³ ï³ñ³ÍùÁ µ³Å³Ý»É ë³ÑٳݳÏÇó åñ»ý»Ïïáõñ³Ý»ñÇ
ÙÇç¨:35 ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý òËÇÝí³ÉÇÇ ¨ æ³í³ÛÇ ßñç³ÝÝ»ñáõ٠ѳÛï³ñ³ñ»ó
³ñï³Ï³ñ· ¹ñáõÃÛáõÝ ¨ å³ñ»ï³ÛÇÝ Å³Ù: ²Ûë ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ
å³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿ñ, áñáíÑ»ï¨ Ýñ³Ýó Ù»ç ã¿ÇÝ ÙïÝáõ٠гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ
íñ³ó³µÝ³Ï ·ÛáõÕ»ñÁ: ö³ëïáñ»Ý, ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý Çñ»Ýó ï³ÉÇë ¿ñ
·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½³ïáõÃÛáõݪ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáí û·ï³·áñÍ»É
ù³Õ³ù³Ï³Ý áõ ½ÇÝíáñ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ` гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇÝ ÍÝÏÇ µ»ñ»Éáõ
¨ ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å áõÝ»ó³Í Çñ Íñ³·ñ»ñÁ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ
ѳٳñ: ¸»Ïï»Ùµ»ñÇ 12-ÇÝ ÇÝùݳÓÇ·Çó ³ñÓ³Ïí³Í ÷³Ù÷áõßïÝ»ñÇó òËÇÝí³ÉÇáõÙ
ٳѳó³Ý »ñ»ù Ù³ñ¹: àñáß ïíÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ù³Ñ³ó³ÍÝ»ñÇó »ñ»ùÝ ¿É íñ³óÇ
¿ÇÝ, ÙÛáõë ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ ѳÕáñ¹áõÙ ¿ÇÝ, áñ ٳѳó³ÍÝ»ñÇ ÃíáõÙ »Õ»É »Ý »ñÏáõ ûë»Ã
Ù»Ï íñ³óÇ: ²ÕµÛáõñÝ»ñÁ ѳÕáñ¹áõÙ ¿ÇÝ, áñ ٳѳó³ÍÝ»ñÇ Ù»ç ¿ »Õ»É ݳ¨
¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³ÛÇ ÃÇÏݳ½áñÇ ³Ý¹³Ù:
¸»Ïï»Ùµ»ñÇ 13-ÇÝ Ð³ñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý
¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á ѳݹ»ë »Ï³í ѳÛï³ñ³ñáõÃÛ³Ùµ, áñÇ Ù»ç ¹ÇÙáõÙ ¿ñ ÊêÐØ
¹»åáõï³ïÝ»ñÇ ãáññáñ¹ Ýëï³ßñç³ÝÇÝ` ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ×³Ý³ã»Éáõ ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ
áñáßáõÙÁ` гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý í»ñ³óÙ³Ý ¨ Ýñ³ ï³ñ³ÍùáõÙ
³ñï³Ï³ñ· ¹ñáõÃÛáõÝ ÙïóÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ: ´³óÇ ³Û¹, Ïáã ¿ñ ³ñíáõ٠׳ݳã»Éáõ
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁª áñå»ë ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ
ØÇáõÃÛ³Ý ëáõµÛ»Ïï ¨ Ýáñ ÙÇáõÃ»Ý³Ï³Ý å³Ûٳݳ·ñÇ ëïáñ³·ñÙ³Ý ûµÛ»Ïï:
34
Ведомости Верховного Совета Республики Грузия. 1990; № 11. ¿ç 148-149:
35
Ведомости Верховного Совета Республики Грузия. 1990; № 11. ¿ç 150-152:

17. 1991 Ãí³Ï³ÝÇ ÑáõÝí³ñÇ 5-ÇÝ íñ³ó³Ï³Ý áëïÇϳÝáõÃÛáõÝÁ òËÇÝí³ÉÇ
ÙïÝ»Éáõ ³é³çÇÝ ÷áñÓÝ ³ñ»ó: ê³Ï³ÛÝ ù³Õ³ùÇ ³ÛÝ µÝ³ÏÇãÝ»ñÁ, áíù»ñ ÑÇßáõÙ ¿ÇÝ
1989 Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 23-Ç Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹áõñë »Ï³Ý áëïÇϳÝáõÃÛ³ÝÁ
Áݹ³é³ç ¨ ϳñáÕ³ó³Ý ϳÝË»É Ýñ³Ýó ³é³ç˳ճóáõÙÁ: ÜáõÛÝ ûñÁª ÑáõÝí³ñÇ 5-
ÇÝ, ØáëÏí³ÛÇó Ññ³Ù³Ý ëï³óí»ó` ã³ñ·»É»É íñ³ó áëïÇϳÝÝ»ñÇ ÙáõïùÁ
гñ³í³ÛÇÝ úë»Ãdz: ²Ûë áñáßáõÙÁ ÁݹáõÝí»É ¿ñ ÊêÐØ Ý»ñùÇÝ ½áñù»ñÇ Ý³Ë³ñ³ñ
´.Î. äáõ·áíÇ ÏáÕÙÇó, ÇѳñÏ» ¶áñµ³ãáíÇ Ñ»ï ѳٳӳÛÝ»óÝ»Éáí: ¸ñ³Ý ѳçáñ¹»ó
ÑáõÝí³ñÇ 7-Ç ÊêÐØ Ü³Ë³·³ÑÇ Ññ³Ù³Ý³·ÇñÁ` §ìñ³ëï³ÝÇ ÊêÐ-Ç ÏáÕÙÇó 1990
Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇÝ ÁݹáõÝí³Í áñáß ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ³Ïï»ñÇ Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ¦: 36 ²Ûë
Ññ³Ù³Ý³·ñáí ѳϳë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¿ñ ׳ݳãíáõÙ ìñ³ëï³ÝÇ ÏáÕÙÇó`
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÇÝùݳí³ñ Ù³ñ½Ç ÉáõͳñÙ³Ý Ù³ëÇÝ ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 11-ÇÝ
ÁݹáõÝí³Í áñáßáõÙÁ: ìñ³ó³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ññ³Ù³ÛíáõÙ ¿ñ »éûñÛ³
ųÙÏ»ïáõ٠гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ï³ñ³ÍùÇó ¹áõñë µ»ñ»É µáÉáñ ½áñù»ñÁ,
µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ ÊêÐØ Ý»ñùÇÝ ½áñù»ñÇ: 37 ²Ûë »ñÏáõ Çñ³í³Ù»ñÅ áõ ѳϳë³Ï³Ý
áñáßáõÙÝ»ñÇ ÁݹáõÝáõÙÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ Îñ»ÙÉÁ ã¿ñ ϳñáÕ Ñ³Ù³ñÅ»ù
·Ý³Ñ³ï³Ï³Ý ï³É áõ ϳñ·³íáñ»É ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ ëï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÁ: ²Û¹
Å³Ù³Ý³Ï ³ñ¹»Ý òËÇÝí³ÉÇ Ùáõïù ¿ÇÝ ·áñÍ»É »ñ»ù ѳ½³ñ íñ³óÇ áëïÇÏ³Ý ¨ Ùáï
³Û¹ù³Ý ¿É ìñ³ëï³ÝÇ ³½·³ÛÇÝ ß³ñÅÙ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñ: òËÇÝí³ÉÇÇ Ï³åÁ
³ñï³ùÇÝ ³ß˳ñÑÇ Ñ»ï Ïïí»ó, ÷³Ïí»óÇÝ ù³Õ³ùÇó ¹áõñë »ÏáÕ µáÉáñ
׳ݳå³ñÑÝ»ñÁ: ²ñ¹»Ý ÑáõÝí³ñÇ 7-Ç »ñ»ÏáÛ³Ý íñ³óÇ áëïÇϳÝÝ»ñÁ, ½»Ýù
·ïÝ»Éáõ å³ïñí³Ïáí, ÙïÝáõÙ ¿ÇÝ Ñ³ë³ñ³Ï ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ µÝ³Ï³ñ³ÝÝ»ñÁ, û¹
¿ÇÝ Ïñ³ÏáõÙ` ù³Õ³ùáõÙ ëï»ÕÍ»Éáí ë³ñë³÷Ç ÙÃÝáÉáñï: γñ×
ųٳݳϳѳïí³ÍáõÙ íñ³óÇ áëïÇϳÝÝ»ñÇÝ Ñ³çáÕí»ó ·ñ³í»É ¶áñÍÏáÙÇ,
ÞñçÏáÙÇ ß»Ýù»ñÁ, λÝïñáÝ³Ï³Ý ÷áëïÁ, гÝñ³ÛÇÝ ·ñ³¹³ñ³ÝÁ, óɳÝí»óÇÝ áõ
ç³ñ¹áõ÷ßáõñ ³ñí»óÇÝ Ã³ïñáÝÇ ß»ÝùÁ, ˳ÝáõÃÝ»ñ ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý
Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ³ÛÉ ß»Ýù»ñ, áñáÝù ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ ù³Õ³ùÇ Ï»ÝïñáÝáõÙ: ijÙÁ 16-Ç
¹ñáõÃÛ³Ùµ, íñ³ó áëïÇϳÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ó»ñµ³Ï³Éí»É ¿ÇÝ Ûáà ûë»Ã ù³Õ³ù³óÇÝ»ñ
½»Ýù å³Ñ»Éáõ ϳëϳͳÝùáí: ²Ñ³ ³Ûë Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¿É ëÏëí»ó 1989-1992
ÃÃ. íñ³ó-ѳñ³íûë»Ã³Ï³Ý ѳϳٳñïáõÃÛ³Ý Ýáñ ÷áõÉÁ:
ÐáõÝí³ñÇ 7-Ç »ñ»ÏáÛ³Ý Ø.¶áñµ³ãáíÇ ÏáÕÙÇó ëïáñ³·ñí»ó §ìñ³ëï³ÝÇ
ÊêÐ-Ç ÏáÕÙÇó 1990 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇÝ ÁݹáõÝí³Í áñáß ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý ³Ïï»ñÇ
ϳå³ÏóáõÃÛ³Ùµ¦ Ññ³Ù³Ý³·ÇñÁ: ê³Ï³ÛÝ, íñ³ó³Ï³Ý ÏáÕÙÁ Ññ³Å³ñí»ó ϳï³ñ»É
Ññ³Ù³Ý³·ñÇó µËáÕ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ: ²ÛëåÇëáí, ÑáõÝí³ñÇ 14-ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ Ü¶Ü
36
Указ Президента СССР М.С. Горбачева «О некоторых законодательных актах, принятых в декабре 1990
года в Грузинской СССР» // Правда, 09.01. 1991.
37
ÜáõÛÝ ï»ÕáõÙ:

18. ݳ˳ñ³ñ ¸. ʳµáõÉdzÝÇÝ ³ñ·»É»ó ÊêÐØ Ü¶Ü ½ÇÝí³Í ëïáñ³µ³Å³ÝáõÙÝ»ñÇÝ
áõÕ»Ïó»É ¹»åÇ òËÇÝí³ÉÇ áõÕ¨áñíáÕ å³ñ»Ý³Ùûñùáí µ»éÝí³Í Ù»ù»Ý³Ý»ñÁ, áñáÝù
³ÝóÝáõÙ ¿ÇÝ íñ³ó³Ï³Ý ·ÛáõÕ»ñáí: ²ÛÝáõÑ»ï¨, ÷»ïñí³ñÇ 1-ÇÝ §ìñ³ëï³ÝÇ
¿Ý»ñ·»ïÇÏÝ»ñÇ ³ÝÏ³Ë ÙÇáõÃÛáõÝÁ¦, áñÁ ÙÇÝã ³Û¹ ß³ï ùã»ñÇÝ ¿ñ ѳÛïÝÇ,
å³Ñ³Ýç»ó ¹³¹³ñ»óÝ»É òËÇÝí³ÉÇÇ ¨ æ³í³ÛÇ ßñç³ÝÇ ¿Ý»ñ·³Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙÁ:
èáõë³Ï³Ý Ù³ÙáõÉÇ Ñ³Õáñ¹Ù³Ùµ, óñï³Ñ³ñáõÃÛáõÝÇó ٳѳó³Ý òËÇÝí³ÉÇÇ
Í»ñ³ÝáóáõÙ ³åñáÕ 29 ٻͳѳë³ÏÝ»ñ: ø³Õ³ùÇ ÍÝݹ³ï³ÝÁ ¿É»Ïïñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý
µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ٳѳó³Ý 8 Ýáñ³ÍÇÝÝ»ñ: 38 ¼µ³Õ»óÝ»Éáí ù³Õ³ùÇ
ßñç³Ï³ µ³ñÓáõÝùÝ»ñÁ` íñ³ó³Ï³Ý ½áñù»ñÁ ëÏë»óÇÝ éÙµ³ÏáÍ»É ù³Õ³ùÁ: ʳճÕ
µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳÛÇÝ ½áÑ»ñ áõ íÇñ³íáñÝ»ñ, ³í»ñíáõÙ ¿ÇÝ µÝ³Ï»ÉÇ ïÝ»ñ áõ
ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñ:
êï»ÕÍí³Í Çñ³¹ñáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ÑáõÝí³ñÇ 18-ÇÝ Ð³ñ³í³ÛÇÝ
úë»ÃdzÛÇ ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý ¹»åáõï³ïÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹Á Ëݹñ³Ýùáí ¹ÇÙ»ó ÊêÐØ
ݳ˳·³ÑÇÝ` ³í»ÉÇ í×é³Ï³Ý ù³ÛÉ»ñÇ ·Ý³Éáõ ÑáõÝí³ñÇ 7-Ç Ññ³Ù³Ý³·ñÇó µËáÕ
¹ñáõÛÃÝ»ñÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ¨ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛáõ٠ѻﳷ³
39
³ñÛáõݳѻÕáõÃÛáõÝÁ ϳë»óÝ»Éáõ ѳٳñ: Îñ»ÙÉÇ áñáßٳٵ Çñ³íÇ׳ÏÁ
áõëáõÙݳëÇñ»Éáõ ѳٳñ ï³ñ³Í³ßñç³Ý áõÕ³ñÏí»ó ѳïáõÏ Ñ³ÝÓݳÅáÕáí: 1990Ã
÷»ïñí³ñÇ 20-ÇÝ ÊêÐØ ¶»ñ³·áõÛÝ ËáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ ². ÈáõÏÛ³ÝáíÁ ¹ÇÙ»ó
ìñ³ëï³ÝÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ ¼. ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³ÛÇݪ Ïá㠳ݻÉáí Ýñ³Ý
òËÇÝí³ÉÇÇó ¹áõñë µ»ñ»É íñ³ó³Ï³Ý áëïÇϳÝáõÃÛ³Ý áõÅ»ñÝ áõ ½ÇÝí³Í
ËÙµ³íáñáõÙÝ»ñÁ, ¹³¹³ñ»óÝ»É ù³Õ³ùÇ ßñç³÷³ÏáõÙÝ áõ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É
¿Ý»ñ·³Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙÁ:40 ö»ïñí³ñÇ 25-ÇÝ ². ÈáõÏÛ³ÝáíÇÝ áõÕÕí³Í Çñ
å³ï³ëË³Ý Ý³Ù³ÏáõÙ ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»ó
µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ ëÏë»É гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ Ñ»ï,
å³ÛÙ³Ýáí, áñ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ³ñ¹Ûáõݳí»ï ÙÇçáóÝ»ñ ÏÏÇñ³éí»Ý §ûë»Ã
·ñáѳÛÇÝÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¹³¹³ñ»óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ ³ñï³Ï³ñ· Çñ³¹ñáõÃÛáõÝ
ѳÛï³ñ³ñí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñáõ٠ϳå³ÑáííÇ ÉdzñÅ»ù ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõݦ: 41
²ÛëåÇëáí, ØáëÏí³ÛÇ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ùµ íñ³ó³Ï³Ý áëïÇϳÝáõÃÛ³Ý áõÅ»ñÝ áõ
½ÇÝí³Í ËÙµ³íáñáõÙÝ»ñÁ ëÏë»óÇÝ Éù»É ù³Õ³ùÁ:
гïϳÝß³Ï³Ý ¿, áñ 1991 Ã. Ù³ñïÇ 23-ÇÝ Ï³Û³ó³í èÊüêÐ ¶»ñ³·áõÛÝ
ÊáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ ´. ºÉóÇÝÇ ¨ ìñ³ëï³ÝÇ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ ¼.
38
Очирова, Т. Джиошвили Д. Южная Осетия: братоубийство // Литературная Россия, 08.02.1991.
39
Южная Осетия – навеки с Россией. Историко-правовое обоснование вхождения Республики Южная
Осетия в состав России. Сборник документов и материалов. М., 2004. ¿ç 62:
40
“Постановление Верховного Совета СССР о положении в Юго-Осетинской автономной области и мерах
по стабилизации обстановки в регионе “ // Известия, 20.02.1991.
41
“Ответ Гамсахурдиа” // Известия, 25.02.1991.

19. ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³ÛÇ Ñ³Ý¹ÇåáõÙÁ: гݹÇåÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ó»éù µ»ñí»ó
å³Ûٳݳíáñí³ÍáõÃÛáõÝ ¨ ëïáñ³·ñí»ó ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ, áñÁ ݳ˳ï»ëáõÙ ¿ñ
³åñÇÉ ³Ùëí³ ÁÝóóùáõ٠ݳ˳å³ïñ³ëï»É »ñÏáõ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç¨
ÙÇçå»ï³Ï³Ý ѳٳӳÛݳ·ñÇ ëïáñ³·ñáõÙÁ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳñ¨áñ ï»Õ ¿ñ
ѳïϳóíáõ٠гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛáõÙ ³é³ç³ó³Í Çñ³íÇ׳ÏÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý
ËݹñÇÝ:42 ²Ûë ³ñӳݳ·ñáõÃÛ³Ùµ ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý Çñ»Ý ³í»ÉÇ íëï³Ñ ëÏë»ó ½·³É
Çñ ѻﳷ³ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç: ²ñӳݳ·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ݳ˳ï»ëíáõÙ ¿ñ
ѳٳï»Õ áëïÇÏ³Ý³Ï³Ý çáϳïÇ ëï»ÕÍáõÙ, áñÁ å»ïù ¿ ½Çݳó÷ ³Ý»ñ
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛáõÙ ³éϳ µáÉáñ ³åûñÇÝÇ ½ÇÝí³Í ËÙµ³íáñáõÙÝ»ñÁ:
²ñӳݳ·ñáõÃÛ³Ý ³Ûë Ï»ïÁ Çñ³í³Ï³Ý ³éáõÙáí ³ÝÃáõÛɳïñ»ÉÇ ¿ñ, ù³Ý½Ç
ìñ³ëï³ÝÁ ѳϳٳñïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙ ¿ñ, »Ã» áã Ññ³ÑñáÕ, ¨ ã¿ñ ϳñáÕ ³Ý³ã³é
áñáßáõÙ ÁݹáõÝ»É Ï³Ù Ï³ñ·³íáñ»É ëï»ÕÍí³Í ѳϳٳñïáõÃÛáõÝÁ: ²Ûë
³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÁ ³é³ç³óñ»ó ûë»ÃÝ»ñÇ ³ñ¹³ñ³óÇ ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÁ, ù³Ý½Ç
Ýñ³Ýù ѳÙá½í³Í ¿ÇÝ, áñ ³½·³ÛÇÝ Ñ³ñó»ñáõÙ Çñ ͳÛñ³Ñ»Õ³Ï³Ý ѳ۳óùÝ»ñáí
³ãùÇ ÁÝÏÝáÕ ¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ãÇ Ï³ñáÕ ³Ý³ã³é áõ ³ñ¹³ñ³óÇ Ï³ñ·³íáñ»É ³éϳ
ËݹÇñÁ: 1991 Ã. ³åñÇÉÇ 27-ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ³ñ¹»Ý Ýáñ³ÝÏ³Ë Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý
¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí»ó áñáßáõÙ` òËÇÝí³ÉÇÇ ¨ ÎáñÝÇëÇ ßñç³ÝÝ»ñÇ
í»ñ³óÙ³Ý ¨ ¹ñ³Ýù ¶áñÇÇ ßñç³ÝÇÝ ÙdzóÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ: Üß»Ýù, áñ ³Ûë »ñÏáõ
ßñç³ÝÝ»ñÝ ¿É гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý Ù³ëÝ ¿ÇÝ Ï³½ÙáõÙ: ¸ñ³ÝÇó
Ñ»ïá гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³ÛÉ»ñÁ ÙÇ ï»ë³Ï Ñá·»í³ñù ¿ÇÝ
ÑÇß»óÝáõÙ: Üñ³Ýó ÏáÕÙÇó Ù³ÛÇëÇ 4-ÇÝ ÁݹáõÝí³Í áñáßáõÙÁ` 1990 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ
20-Ç áñáßáõÙÁ` гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝÁ í»ñ³÷áË»É Ð³ñ³í³ÛÇÝ
úë»ÃdzÛÇ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ¸»ÙáÏñ³ï³Ï³Ý гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý í»ñ³÷áË»Éáõ Ù³ëÇÝ
áñáßáõÙÁ ׳ݳã»É áõÅÁ Ïáñóñ³Í: 43
Æñ Ñ»ñÃÇÝ, Ñá·»í³ñùÇ Ù»ç ¿ñ ݳ¨ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛáõÝÁ: γÛëñáõÃÛ³Ý
·áÛáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÁ ˳ñËÉáõÙ ¿ñ èÊüêÐ-Ç ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á, áñÁ
´. ºÉóÇÝÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ, ¹ÇÙ³¹ñáõÙ ¿ñ ÊêÐØ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ: ²Ûë
å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, »ñµ ϳÛëñáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ñ¹»Ý Çñ»Ýó Ñéã³Ï»É
¿ÇÝ ÇÝùݳí³ñ áõ ³ÝϳË, гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ Ñ»ï³·³ ׳ϳﳷÇñÁ Ñáõ½áõÙ
¿ñ ÙdzÛÝ Ýñ³ µÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ: ²éϳ Çñ³íÇ׳Ïáõ٠гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ
Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³ç ¹ñí³Í ¿ñ µ³í³Ï³Ý ͳÝñ ËݹÇñ: ܳ˪ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ
ϳÝË»É Ù³ëë³Û³Ï³Ý ³ñï³·³ÕÃÁ »ñÏñÇó: ²ÛÝ Ï³ÝË»Éáõ ѳٳñ ÙÇ³Ï ÙÇçáó ¿ñ
42
“Протокол о встрече и переговорах Председателя Верховного Совета Российской Советской
Федеративной Социалистической республики и Председателя Верховного Совета Республики Грузия” //
Вестник Грузии, 26.03.1991.
43
Южная Осетия – навеки с Россией. Историко-правовое обоснование вхождения Республики Южная
Осетия в состав России. Сборник документов и материалов. М., 2004., ¿ç 83-84:

20. ѳݹÇë³ÝáõÙ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ ìñ³ëï³ÝÇ ¨
¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³ÛÇ ûñ»óûñ ³Ñ³·Ý³óáÕ íï³Ý·Çó: 1991 Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 1-ÇÝ
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ÏñÏÇÝ ùÝÝáõÃÛ³Ý ¹ñí»ó »ñÏñÇ
ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹Á ÏñÏÇÝ
áñáß»ó µ»Ï³Ý»É Ù³ÛÇëÇ 4-Ç áñáßáõÙÁ, í»ñ³¹³éÝ³É ÇÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý
ϳñ·³íÇ׳ÏÇÝ: ¸ñ³ Ñ»ï Ù»Ïï»Õ, ÁݹáõÝí»ó áñáßáõÙ` ¹ÇÙ»É èÊüêÐ ¶»ñ³·áõÛÝ
ÊáñÑñ¹Çݪ ùÝÝáõÃÛ³Ý ³éÝ»Éáõ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃÇ³Ý èáõë³ëï³ÝÇÝ ÙdzóÝ»Éáõ
ѳñóÁ: ÜáÛ»Ùµ»ñÇ 1-ÇÝ èÊüêÐ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí³Í áñáßáõÙáí
Ïáã ¿ñ ³ñíáõÙ ìñ³ëï³ÝÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ³Ýѳå³Õ ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éݳñÏ»É`
гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ Çñ³íÇ׳ÏÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ê³Ï³ÛÝ ³Û¹ ųٳݳÏ
¶³Ùë³Ëáõñ¹Ç³Ý ¨ Ýñ³ ÃÇÙ³ÏÇóÝ»ñÁ å³Ûù³ñáõÙ ¿ÇÝ ë»÷³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý
å³Ñå³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ:
µÇÉÇëÛ³Ý Ñ»Õ³ßñçÙ³Ý Ý³Ëûñ»ÇÝ, Üáíá-ú·³ñ¨áõÙ ´.ºÉóÇÝÇ, È. Îñ³íãáõÏÇ
¨ ì. ÞáõßÏ»íÇãÇ ÙÇç¨ Ï³Û³óñ³Í áñáßÙ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ÊêÐØ-Á å³ßïáݳå»ë
¹³¹³ñ»ó ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáõó: ²Ûë Çñ³íÇ׳Ïáõ٠гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ
гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ÏáÕÙÇó Ññ³å³ñ³Ïí»ó гñ³í³ÛÇÝ
úë»ÃdzÛÇ ³ÝϳËáõÃÛ³Ý Ñéã³Ï³·ÇñÁ: ²ÝϳËáõÃÛ³Ý Ñ³Ýñ³ùí»Ç ³ÝóϳóÙ³Ý ûñ
Ý߳ݳÏí»ó 1992 Ã. ÑáõÝí³ñÇ 19-Á:44
44
Чибиров А. Л. Взаимоотношения Грузии и Южной Осетии в 1988-1992 гг., ¿ç 101: