Ο ι μαθητές της Στ1΄τάξης του 2ου Δ.Σ. Αρτέμιδος ανακάλυψαν κρυμμένες πτυχές της Ελληνικής Επανάστασης μέσα από τη ζωγραφική τέχνη της εποχής εκείνης και την επιρροή που ασκήθηκε από Έλληνες ζωγράφους στην Ευρώπη. Ο Χάρης, ο Μάριος, ο Γκάμπριελ, η Μυρτώ, η Ρουίτζιε, ο Αβραάμ και η Σελίνα παρουσιάζουν έργα Ελλήνων ζωγράφων που εμπνεύστηκαν από την Ελληνική Επανάσταση.
Ο ι μαθητές της Στ1΄τάξης του 2ου Δ.Σ. Αρτέμιδος ανακάλυψαν κρυμμένες πτυχές της Ελληνικής Επανάστασης μέσα από τη ζωγραφική τέχνη της εποχής εκείνης και την επιρροή που ασκήθηκε από Έλληνες ζωγράφους στην Ευρώπη. Ο Χάρης, ο Μάριος, ο Γκάμπριελ, η Μυρτώ, η Ρουίτζιε, ο Αβραάμ και η Σελίνα παρουσιάζουν έργα Ελλήνων ζωγράφων που εμπνεύστηκαν από την Ελληνική Επανάσταση.
1. Τέχνη και Επανάσταση
Έργα τέχνης εμπνευσμένα από την
Επανάσταση των Ελλήνων.
Κείμενα –εικόνες:Τάσος Βενέτης, Επιμέλεια-παρουσίαση: Κεντρωτή Ελευθερία
2. Η ιστορική ζωγραφική του 19ου αιώνα (1800
έως 1900)στην Ελλάδα αφοσιώνεται στην
απομνημόνευση του Αγώνα της Ανεξαρτησίας.
Το νέο κράτος σπεύδει να ιδρύσει “Σχολείο των
Τεχνών”, το 1836, αναγνωρίζοντας τη σημασία
της τέχνης και τον ρόλο που μπορεί να παίξει
στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης.
Στην πρώτη περίοδο της ελληνικής τέχνης μετά
τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας δεσπόζουν η
ιστορική ζωγραφική και η προσωπογραφία. Ο
ηρωισμός, η αυτοθυσία και η γενναιότητα των
Αγωνιστών του ΄21 προβάλλονται ως ηθικό
πρότυπο και ως μαρτυρία της αδιάλειπτης
ιστορικής συνέχειας του ελληνισμού.
4. Πολεμιστής του 21 (ελαιογραφία του Σπυρίδωνα
Προσαλέντη, 1862)
• «Οι Έλληνες ενδιαφέρθηκαν πάντοτε
για τα γεγονότα, γι’ αυτό και οι πρώτοι
καλλιτέχνες του ελεύθερου κράτους
που κλήθηκαν να ζωγραφίσουν
προσωπογραφίες και σκηνές από την
Επανάσταση, αναγνωρίζοντας τούτο
προσπάθησαν να μείνουν σε μια πιστή
αποτύπωση προσώπων και πραγμάτων
[…] Το θέμα είναι η αρχή και το τέλος
στη ζωγραφική αυτή και όλη η
προσπάθεια των καλλιτεχνών
συγκεντρώνεται στο να το αποδώσουν
με ακρίβεια, πληρότητα και αμεσότητα
δημοσιογραφική.» (Ηλίας
Μυκονιάτης«Το Εικοσιένα στη
ζωγραφική. Συμβολή στη μελέτη της
εικονογραφίας του Αγώνα» 1979)
5. • Στη ζωγραφική ιστορικών
γεγονότων τα έργα είναι
μνημειακά, μεγάλων
διαστάσεων, οι συνθέσεις
σκηνοθετημένες, το ύφος
τελετουργικό στο στυλ του
ακαδημαϊκού ρομαντισμού.
Από τους κυριότερος
ζωγράφους ιστορικών
σκηνών ήταν ο Θεόδωρος
Βρυζάκης, ο οποίος ήταν
ορφανό του πολέμου της
Ανεξαρτησίας (τον πατέρα
του τον είχαν κρεμάσει οι
Τούρκοι), αλλά και ο
Διονύσης Τσόκος, ο
Νικόλαος Γύζης, ο Ανδρέας
Κριεζής και άλλοι
Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης
ορμά έφιππος προς την
Ακρόπολη (Ελαιογραφία του
Γεώργιου Μαργαρίτη, 1844
6. Ο θάνατος του Μάρκου
Μπότσαρη (Ελαιογραφία
του Διονύσιου Τσόκου,
1844
7. Η Έξοδος του Μεσολογγίου
(Ελαιογραφία του Θεόδωρου
Βρυζάκη, 1853)
10. • Ο Παναγιώτης Ζωγράφος ήταν Έλληνας ζωγράφος και αγωνιστής του 1821, ο
οποίος αποτελεί θρύλο για την ελληνική τέχνη χάρη στη συνεργασία του με τον
Ιωάννη Μακρυγιάννη. Ο στρατηγός έμαθε γράμματα στα γεράματά του για να
γράψει τα απομνημονεύματά του. Πίστευε όμως, ότι εκτός από τον γραπτό λόγο,
χρειάζονταν και εικόνες, αφού το μεγαλύτερο μέρος των Ελλήνων ήταν
αγράμματοι. Αρχικά ανάθεσε σε έναν Ευρωπαίο να του ζωγραφίσει, γρήγορα
όμως κατάλαβε ότι δεν χρειάζονταν καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις, αλλά εικόνες
περιγραφικές με όλα τα απαραίτητα στοιχεία που θα ήταν ικανά να εξιστορήσουν
με ακρίβεια το θέμα που απεικόνιζαν. Έτσι στράφηκε στον Παναγιώτη Ζωγράφο,
παλαίμαχο αγωνιστή από τη Βορδόνια Λακωνίας. Ο Παναγιώτης Ζωγράφος ήταν
αυτοδίδακτος λαϊκός ζωγράφος, αγιογράφος της μεταβυζαντινής λαϊκής
παράδοσης και ως αγωνιστής είχε δει με τα ίδια του τα μάτια όλα αυτά που ο
Μακρυγιάννης του ανέθετε να περιγράψει.
• Ο Παναγιώτης φιλοτέχνησε εικοσιπέντε πίνακες ανάμεσα στο 1836 και το 1839.
Αντίγραφα των πινάκων φτιάχτηκαν από τους γιους του και από τον ίδιο τον
Παναγιώτη και μοιράστηκαν όπως ήθελε ο Μακρυγιάννης στον βασιλιά Όθωνα,
στον Τσάρο της Ρωσίας, τον βασιλιά της Γαλλίας και τη βασίλισσα της Αγγλίας.
Στα εν λόγω έργα, συνεπώς, συνδυάζεται η "χειρ του Ζωγράφου με τη διήγηση
του Μακρυγιάννη". Το έργο του θεωρείται "αντίλογος στην ακαδημαϊκή
παράδοση της Σχολής του Μονάχου" (Μ. Στεφανίδης) και προδρομικό του
Θεόφιλου, ενώ ο Γιάννης Τσαρούχης έκανε λόγο για "αθώα, σοφή ζωγραφική"
22. • Στις αρχές του 19ου αιώνα το ρεύμα υποστήριξης προς την ελληνική
υπόθεση ξεκινούσε στην Ευρώπη. Οι Φιλέλληνες συγκινημένοι από
τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία βοηθούσαν με όποιον
τρόπο μπορούσαν. Μέσα από τα έργα τους έθεταν το πρόβλημα της
υπόδουλης Ελλάδας, έστελναν χρήματα για τη συνέχιση του αγώνα,
ενώ κάποιοι πιο τολμηροί, δεν δίστασαν να πολεμήσουν και να
χάσουν τη ζωή τους στο πλευρό των Ελλήνων. Λαμπρό παράδειγμα ο
ποιητής Λόρδος Μπάιρον, ο οποίος ήρθε το 1823 στη χώρα για να
συνδράμει στον αγώνα και πέθανε ένα χρόνο αργότερα στο
Μεσολόγγι.
23. Η υποδοχή του
Λόρδου Βύρωνα στο
Μεσολόγγι
(Ελαιογραφία του
Θεόδωρου Βρυζάκη,
1861
24. • Το έργο του Μπάιρον επηρέασε σημαντικά έναν από τους
μεγαλύτερους ζωγράφους και πρωτοπόρο του Γαλλικού
Ρομαντισμού, τον Ευγένιο Ντελακρουά. Από τις ιστορίες του για την
επανάσταση αντλούσε θέματα για τους πίνακες που ζωγράφιζε. Το
1824 σε ηλικία 24 ετών παρουσίασε τον πρώτο του πίνακα στο
Παρίσι. Απεικόνιζε τις θηριωδίες των Τούρκων στον άμαχο πληθυσμό
και ευαισθητοποίησε τη γαλλική κοινωνία. Πηγή έμπνευσης ήταν η
σφαγή χιλιάδων Ελλήνων της Χίου από τους Οθωμανούς, που είχε
γίνει δύο χρόνια νωρίτερα ως αντίποινα για τον ξεσηκωμό τους....
26. • Στους πίνακες του Ντελακρουά, το πρόσωπο των Τούρκων
συμβόλιζε την τυφλή, βίαιη δύναμη και το πρόσωπο των
Ελλήνων την ελευθερία και τον πολιτισμό. Όπως ανέφερε στο
Ημερολόγιο του το 1822 «Όταν οι Τούρκοι προφταίνουν τους
λαβωμένους στο πεδίο της μάχης, η ακόμη και τους
αιχμαλώτους τους λένε: Μη φοβάσαι και τους χτυπούν στο
πρόσωπο με τη λαβή του σπαθιού τους για να τους κάνουν να
σκύψουν το κεφάλι: τους το παίρνουν με μια σπαθιά!…» Το
ποίημα «Ο Γκιαούρης», που έγραψε το 1813 ο Λόρδος
Μπάιρον, ενέπνευσε τον Ντελακρουά να ζωγραφίσει τη
«Μάχη του Γκιαούρη και του Χασάν». Απεικόνιζε τη σκηνή
εκδίκησης του Γκιαούρη για τον θάνατο της αγαπημένης του
από τον Τούρκο Χασάν και συμβόλιζε την μάχη των δύο
κόσμων, την ένταση του αγώνα και τη σφοδρότητα με την
οποία πολεμούσαν Έλληνες και Τούρκοι....
29. • Η ηρωική έξοδος των
Μεσολογγιτών το 1826 και ο
θάνατος του αγαπημένου του
Λόρδου Μπάιρον στο
Μεσολόγγι συγκλονίζουν τον
Ντελακρουά. Ζωγραφίζει έναν
ακόμη εντυπωσιακό πίνακα,
με τίτλο «Η Ελλάδα
ξεψυχώντας στα ερείπια του
Μεσολογγίου» και τον εκθέτει
στην γκαλερί Λεμπρέν «προς
όφελος των Ελλήνων». Η
Ελλάδα παρουσιάζεται
απελπισμένη να στέκεται
πάνω στα πτώματα των
αγωνιστών και πίσω της να
στέκεται ο εχθρός που υψώνει
τη σημαία....
33. Μετά τη σφαγή στη
Σαμοθράκη
(Ελαιογραφία του
Φρανσουά-Ωγκύστ
Βινσόν)
• Επηρεασμένοι από τις
αρχές του διαφωτισμού, το
Ρομαντικό καλλιτεχνικό
κίνημα και την παθιασμένη
υποστήριξη σπουδαίων
προσωπικοτήτων της
διεθνούς διανόησης στην
επανάσταση, μια σειρά
Ευρωπαίων ζωγράφων
ακολούθησαν το
παράδειγμα του
Ντελακρουά,
αποτυπώνοντας ιστορικές
στιγμές, ή δραματικά
περιστατικά και εικόνες των
εξεγερμένων Ελλήνων
41. Έλληνας αγωνιστής (Ελαιογραφία του Λουδοβίκου
Λιπαρίνι
• «Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το
θέμα του «παλικαριού», που το
ζωγράφισαν πολύ συχνά οι Ευρωπαίοι
ζωγράφοι.[…] Ο τύπος του νεαρού
αγωνιστή της ελευθερίας άλλοτε στο
καραούλι ή σε ενέδρα, και άλλοτε μετά
τη μάχη μονάχος ή με τους συντρόφους
του, ασκεί ιδιαίτερη γοητεία στους
Ευρωπαίους. Η πλούσια όσο και
παράξενη φορεσιά του σε συνδυασμό
με τα κλασικά ερείπια, που συχνά
παρουσιάζονται ολόγυρά του, φέρνουν
την αρχαία Ελλάδα κοντά στη σύγχρονη.
Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι οι
παραστάσεις αυτές απεικονίζουν το
μέσο Έλληνα πολεμιστή, χωρίς να τον
ανεβάζουν στα ύψη απ’ όπου να
καθορίζει με μόνη τη «θεϊκή» του
παρουσία την έκβαση της δράσης»
(Ηλίας Μυκονιάτης, «Το Εικοσιένα στη
ζωγραφική. Συμβολή στη μελέτη της
εικονογραφίας του Αγώνα» 1979)
47. Κρυφό σχολειό (Ελαιογραφία
του Νικόλαου Γύζη, 1885)
• Σταδιακά και προς
στα τέλη του αιώνα,
το επαναστατικό
πνεύμα μέσα από
το κλίμα του
ρομαντισμού που
επικρατούσε στην
Ευρώπη υποχωρεί,
και από τους
ζωγράφους του
τόπου μας
μετατρέπεται σε μια
ειδυλλιακή
ηθογραφία (η
απεικόνιση δηλαδή
της ζωής, των ηθών
και των εθίμων).
48. Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος
• Ειδική μνεία οφείλουμε στο σπουδαίο λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο. Από ταπεινή
οικογένεια της Μυτιλήνης, εκδήλωσε πολύ νωρίς την κλίση του προς τη ζωγραφική.
Εγκατέλειψε το νησί του στα 1883 και εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη έως το 1897,
οπότε επέστρεψε με σκοπό να καταταγεί ως εθελοντής στο μέτωπο του
ελληνοτουρκικού πολέμου. Μην μπορώντας να ξαναγυρίσει στην
τουρκοκρατούμενη Σμύρνη, παρέμεινε στη Θεσσαλία, και συγκεκριμένα στο Βόλο
και τα χωριά του Πηλίου, όπου διακόσμησε με ζωγραφιές καταστήματα, καφενεία
και πανδοχεία, χωρίς όμως να γίνει αποδεκτός από τους κατοίκους της περιοχής
λόγω και της εκκεντρικής συμπεριφοράς και εμφάνισής του. Το 1927, ο Θεόφιλος,
απογοητευμένος, επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου συνέχισε να
εργάζεται έως το θάνατό του. Λίγα χρόνια νωρίτερα, ο τεχνοκρίτης Στρατής
Ελευθεριάδης, γνωστός στους καλλιτεχνικούς κύκλους του Παρισιού ως Τeriade, με
σύσταση του Φώτη Κόντογλου και του Γιώργου Γουναρόπουλου, γνώρισε τον
Θεόφιλο και του παρήγγειλε έργα προκειμένου να οργανώσει έκθεση στο Παρίσι.
Τελικά η έκθεση παρουσιάστηκε το 1936. Το 1965 εγκαινιάστηκε στη Βαρειά το
Μουσείο Θεόφιλου, δωρεά του Τeriade.
• Στα έργα του -τοιχογραφίες, ζωγραφική πάνω σε αντικείμενα ή πανιά-
αποτυπώνεται, με την αφέλεια και την αθωότητα αλλά και τη φρεσκάδα της λαϊκής
ζωγραφικής, ο κόσμος του Θεόφιλου, ένας κόσμος θεών, ηρώων και καθημερινών
ανθρώπων, που συνυπάρχει με στοιχεία και εικόνες από την οικεία πραγματικότητα
και το τοπίο
