Factoren die productiviteit beïnvloeden - productiviteitsverlies - thermisch comfort - temperatuurgevoel - zomercomfort - meta analyse - luchtkwaliteit - binnnenluchtkwaliteit - effecten van luchtkwaliteit - arab 2016 - vochtgehalte - verlichting - flikkering - akoestiek - speech privacy - regelbaarheid - belang controle

1. Binnenklimaat, productiviteit
en ziekteverzuim
B.Simons
H.Désiron

2. PRODUCTIVITEIT

3. Productiviteit
Factoren die productiviteit beïnvloeden
Persoonlijke
factoren
•Persoonlijkheid
•Instelling
•Kwalificaties
•Toewijding
Organisatie
•Bedrijfdscultuur
•Leiderschapsstijl
Sociale
omgeving
•Welvaartsniveau
•Sociale positie
•Woon-werk balans
werkmiddelen
•Instrumenten
•PBM
•ergonomie
Werkomgeving
•Meubilair
•Ruimte
•Binnenklimaat

4. Productiviteitsverlies
 Ziek melden
 Vertraging werktempo
 Ongevallen
 Tijdverlies
 Productieverlies
 Rose verzuim (presenteïsme)
 later komen, eerder naar huis gaan
 verlengde koffie, thee en lunch pauzes
 overdreven socialiseren
 meer vergissingen (= overdoen)
 Verloren tijd voor vergaderen over binnenmilieu, melden
van klachten e.d.

5. Enkele cijfers
 UK, kantoororganisaties:
 75 tot 85% van de uitgaven: salaris en personeelsgebonden
 5 tot 10% huisvesting
 VS:
 400 keer zoveel geld uitgegeven aan salariskosten dan aan
elektriciteit.
 Investering in fysieke werkomstandigheden (verhoging
productiviteit) : terugverdientijden 1 à 2 jaar
 Algemene beeld uit de literatuur: invloed
werkplekontwerp en werkomgeving > 15%
Bronnen: Oseland N.A., 1999. Environmental factors affecting office worker
performance,memorandum TM24. CIBSE, Londen,
Literatuuronderzoek gebouwgebonden, gezondheid, comfort, productiviteit en ziekteverzuim in relatie
tot energiegebruik
SenterNovem Onderzoekers: ir. A.C. Boerstrair. drs. J.L. Leijten,drs. L. Haans,BBA binnenmilieu.

6. Binnenklimaat
Thermisch comfort
Luchtkwaliteit
Akoestiek
Omgeving

7. THERMISCH COMFORT

8. Thermisch comfort
Gebouwgebonden
 Luchttemperatuur
 Stralingstemperatuur
 Bijkomend
 Luchtvochtigheid
 Luchtsnelheid
 Temperatuurgradiënten
Persoonsgebonden
 Warmtegevoel
 Kledij
 Regelbaarheid

9. Temperatuurgevoel
Luchttemperatuur
Straling

10. Zomercomfort
Subjectiviteit
% klagenden
Studies: steeds wel enkele ontevredenen
Kan ik invloed uitoefenen?
Standaarden?
TO uren
25°C: maximaal 100 uren/jr
28°C: maximal 10-20 uren/jr
Weeguren
(rekening houden met gebouw)

11. Thermisch comfort
Altijd klagenden
Gedeelde kantoren: compromissen

12. Meta analyse
 24 studies met objectief gemeten data
 Gecontroleerd voor
 Omgeving (ventilatie, vochtigheidsgraad, workload, …)
 Kleding
 Persoonlijke factoren
Seppänen, Fisk, Lei 2005

14. Enkele praktijkvoorbeelden
Call center
Gemiddelde spreektijd 5-7% lager onder de 25°C
Medisch call center
Rapport na consult: 16% meer tijd als boven 25,4°C
Call center
Temp van 25,4 naar 23,4°C (10l/s vent):
Prestatieverbetering 4,9%
Wargocki en Seppänen, 2007

15. LUCHTKWALITEIT

16. Binnenluchtkwaliteit
Parameters
Samenstelling (O2, CO2, ..)
Vochtgehalte
Stofdeeltjes
Gasvormige vervuiling
Fijn stof
Binnenluchtkwaliteit
ARAB, codex welzijn op het werk (luchttoevoer 30
m³/h/persoon)

17. Effecten van luchtkwaliteit
CO2:

19. ARAB 2016
 Art. 36. De werkgever zorgt ervoor dat de werknemers in de werklokalen over
voldoende verse lucht beschikken, rekening houdend met de werkmethoden en de
door de werknemers te leveren lichamelijke inspanningen.
Hiertoe neemt de werkgever de nodige technische of organisatorische
maatregelen opdat de CO2-concentratie in deze werklokalen lager is dan 800 ppm,
tenzij deze kan aantonen dat dit om objectieve en gegronde redenen niet mogelijk
is.
In elk geval mag de CO2-concentratie in deze werklokalen nooit hoger zijn dan
1200 ppm.

20. Vochtgehalte: Droge lucht
 Klachten over droge lucht worden in de regel niet veroorzaakt door lage
RV, maar door te hoge temperaturen (>21°C).
 Een relatieve vochtigheid (RV) onder 10-15% kan SBS-symptomen
opleveren bij gevoelige personen of bv. dragers van contactlenzen.
 Boven 15% RV neemt de ervaren luchtkwaliteit af bij stijgende RV.
Boven de 21°C neemt de ervaren luchtkwaliteit af bij stijgende RV.
 Er is wel een verband tussen klachten droge lucht en
 Temperatuur (21°C)
 Verontreinigende organische stoffen

21. Vochtgehalte: te vochtige lucht
Vochtgehalte
Te vochtige lucht
verhoogt de verspreiding van microben.
doet het thermisch comfort dalen.
geeft aanleiding tot gezondheidsklachten (luchtwegen).
werkt de vorming van schimmel in de hand.

22. Effecten van luchtkwaliteit
Schimmels

23. 23

24. 24

25. Korte afwezigheden dor infectieziektes vs
ventilatie (Wells-Riley model)

26. Voorbeelden
Kantoor, ventilatievoud 0,45:
Ziekteverzuim 2% (5 dagen/jr)
Verhoging naar 1
Ziekteverzuim 1,5% (3,75 dagen/jr)
Voor bedrijf met 10 wn: +/- 5000 €

27. Voorbeeld 1
Wargocki et al., 2000
5-30 l/spp 3,5% productiviteitswinst

29. Nog enkele praktijkvoorbeelden
Labo-omstandigheden
Prestatie typwerk verhoogt met 1% bij elke verdubbeling tussen 3 en 30l/s
(dus samen 3,5%)
Call center
Buitenluchttoevoer 2,5-25 l/s
+ 6% als filters ververst
- 8% als oude filters
Kort ziekteverzuim: daling met 35%
bij 26 l/s/p vs 12 l/s/p

30. Nog enkele bevindingen
 Kenmerken die zeer consistent tot gemiddeld meer gebouwgerelateerde klachten leiden zijn
koeling en bevochtiging van de ventilatielucht.
 Kenmerken die min of meer consistent tot gemiddeld meer klachten leiden zijn recirculatie,
inductie-units, onvoldoende beïnvloedbaarheid van de temperatuur per ruimte,
gesloten gevel, grotere aantallen werknemers per ruimte en beeldschermwerk (meer
uren/slechte software).
 Tevens is geconcludeerd dat screenende metingen betreffende binnenmilieu zinloos zijn, dat
bronaanpak vóór alles gaat en dat mensen hun omgeving moeten kunnen beïnvloeden.

31. LICHT

32. Verlichting
300
500 500 500
700
100
200
150
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Klaslokaal
(algemeen
)
Klaslokaal
(avondless
en)
Bord
Praktijklo
kaal
Tekenloka
al
Gangen
Inkomhal
Trappen

33. Niet enkel sterkte
Kleurtemperatuur
Oriëntatie
Verblinding, spiegelingen

34. Flikkering
Detectie: smartphone

35. Licht en productiviteit/welzijn
 Studies:
 Geen significante invloed lichtkleur TL verlichtingsbuizen op het
welzijn en de prestaties bij uitvoering van simpele cognitieve
taken.
 Gezondheidsbevorderende, productiviteitsverhogende
en energiebesparende verlichting
 een hoge mate van individuele beïnvloeding,
 toepassing van hoogwaardige verlichtingsarmaturen
 het gebruik van hoogfrequente voorschakelapparatuur
 het gebruik van een afgewogen mix van daglicht en kunstlicht.
US Departement of Energy, 2001. Benefits of energy efficient lighting (web based summary).
USDE, Washington DC, VS.

36. AKOESTIEK

37. 37
Akoestiek
LOKAAL  ACTIVITEIT  EISEN

38. Speech privacy
 Bron: ASID, sound solutions,
D.M.Sykes, how acoustics affect human productivity

39. REGELBAARHEID

40. Regelbaarheid
100
104.3
107.1
96
98
100
102
104
106
108
oud gebouw nieuw gebouw nieuw gebouw+indiv controle
Kroner & Stark-Martin (1992)
oud gebouw nieuw gebouw nieuw gebouw+indiv controle

41.  Op grond van de objectief gemeten productiviteit in
laboratoriumsituaties en een veldonderzoek wordt een
schatting gemaakt van de invloed van een door de
werknemers te gebruiken temperatuurregeling op de
productiviteit.
 - Beslissingen nemen in labsituatie: + 2,7%
 - Beslissingen nemen in veldsituatie: +2,8%
 - Gemengd kantoorwerk (beslissingen nemen + tekstverwerking) in
labsituatie: 5,4%
 - Gemengd kantoorwerk (beslissingen nemen + tekstverwerking) in
veldsituatie: 4-6%
Wyon DP. 2000. Individual control at the workplace: the means and the potential benefits. In: Clements-Croome
D. ed. 2000. Creating the productive workplace, E & FN SPON, 192-206.
Regelbaarheid

42. Belang Controle

43. Interventie Prod
Verhoging verlichtingsniveau en verbetering visueel comfort bij
papierwerk
+2,8%
Introductie van indirecte verlichting (uplighters) bij beeldschermwerk +3,0%
Algemene verbetering verlichting in een ontwerpersstudio +15%
Introductie van akoestisch absorberende panelen in een typekamer +29%
Aanbrengen van koeling in een electronische werkplaats +3,5%
Verhoging verse luchttoevoer in een kantoor +3,0%
Verbetering binnenluchtkwaliteit (tot niveau van nieuwe normen) in
kantoorgebouwen
+4,0%
Verplaatsing van een organisatie van een natuurlijk geventileerd
gebouw naar een gebouw met airconditioning
-6,0%
Introductie van individuele beïnvloeding van temperatuur en verse
luchttoevoer
+9,0%
Introductie van individuele beïnvloeding van temperatuur en verse
luchttoevoer
+2,8%
Verbeterd ergonomisch ontwerp van werkplekken +10,0%
Verhoging privacy / verplaatsing kantoorwerkers van kantoortuin naar
kamerkantoren
+12,3%
Oseland N.A., 1999. Environmental factors affecting office worker
performance

44. The Comfortmeter:
a tool to measure comfort in offices.
Geert Goorden
Leuven, FM Day, 9 February 2017

45. Factor4
• Engineers and Consultants
• Building performance
• Making existing buildings more cost efficient (energy,
maintenance) and healthy
• Developer of the Comfortmeter, together with 6 EU
universities: online survey tool to measure indoor comfort
in offices

46. People are the best measuring ‘instruments’

47. People are the best measuring instruments
Website:
www.comfortmeter.eu

48. Survey
59 questions…
– Comfort
• Temperature
• Air
• Light
• Acoustics
• Individual control
• Office space and building
• Cleanliness, maintenance
– Information about the responding person
• Gender, age, stress level, ...

49. Comfortmeter: survey
• Less than 10 minutes to complete survey
• High response rate : 57%

50. Comfortmeter: report

51. Benchmarked result

52. Productivity advantage

53. Improve productivity of office workers

54. Comfortmeter: added value
 Diagnosis of ‘sick buildings’ by Facility Manager
>> measures to improve employee productivy
 Promotion of attractive building by real estate broker
>> sales pitch
 Reality check of comfort in buildings by user
>> negotiation of rent
 Comparison of comfort level before/after measures
>> monitoring of contractors

55. Other advantages
• Cost efficient compared to classical technical measurements
(Temperature, humidity, etc)
• Firm belief that actual building users are appropriate
measurement ‘instruments’
• Financial translation of correlation comfort-productivity enables
rational ranking of comfort enhancing measures.
• Compliant with BREEAM-in-use (Post Occupancy Survey)
• Compliant with WELL Building Standard (95%)

56. Contact
Geert Goorden
Email: geert.goorden@factor4.eu
Telefoon: 00-32-477-598903
Website: www.factor4.eu
Kantoor: Antwerpen
Website: www.comfortmeter.eu
Email: info@comfortmeter.eu

58. Slecht presterende kantoren

59. Goed presterende kantoren

60. Dank U
Voor uw
aandacht