Presentación para iniciar a cativos pequenos na astronomía

1. Cursiño deCursiño de
AstronomíaAstronomía
1.
O ceo, dende outro punto de vista
Antonio Gregorio Montes

2. Que é isto?

3. E isto?

4. Isto?

5. Un pouco de historia:
No principio, era a nada.
No principio, creou Deus os ceos e a Terra.
Iso nos dí o libro do Xénese (Antigo Testamento).
Pero, ¿Hai máis parecido que entre ceo e nada?

6. Todas as culturas miraron o ceo, ó comezo con incomprensión, para logo ir
comprendéndoo pouco a pouco.
Antes, os mitos cubriron o vacío de coñecemento:
case tódolos 'deuses' habitan no ceo. O 'noso' Deus tamén o imaxinamos no
ceo.
O ceo representa un espacio inalcanzable e ideal.
As nosas crenzas relixiosas están relacionadas con ese ideal.

7. Tamén, a noite da medo, non se ve. Hai que
imaxinar “en vacío”.
... ¡Vaia reforzo para os mitos!

8. Somos polvo de estrelas.
A nosa materia provén de estrelas xa
mortas de xeracións anteriores, pó que se
foi condensando para formar a Terra, e de
aí, nós.
¿Lembras o do “polvo eres e en polvo
haste converter”?

9. O Xénese dinos que, despois dos ceos e a Terra,
Deus creou a luz.
E iso é o que fan as estrelas, convertir a materia
anterior a elas en luz.
Iso levan facendo xa miles de millóns de anos e
seguirán a facer moitos máis.

10. Os antigos concentraron os seus medos e ilusións personalizándoos
en mitos.
Así, nun xeito de personalización, agruparon as estrelas para construír
imaxes que lles eran recoñecibles como esceas de mitos, dándolles
nomes como Orión, o xigante que se enfrentou ó touro (Tauro),
acompañado cos dous cans, o maior (Canis Maior) e o menor (Canis
Minor).
Aí a orixe das constelacións, agrupacións de estrelas que hoxe seguen
a conservar o seu valor xeográfico no ceo.
Os nomes das mesmas estrelas teñen moito que ver con eses mitos,
como por exemplo, Betelgeuse, en Orión, chámase así por ser
considerada o ombreiro do xigante.

12. As constelacións máis vellas nomeadas receben nomes asociados
coa vida e crenzas naquel tempo e na cultura que as nomeou:
Ursa – Osa
Tauro – Toro
Orión – Xigante mitolóxico
Canis – Can
Ofiucio – Domador de serpes
As máis nomeadas máis de novo, tamén: as constelacións austrais
foron nomeadas por mariños...
Puppis – Popa (de barco)
Sextans – Sextante
.....
Cada época foi referíndose ó seu entorno para buscar semellanzas,
como cando miramos a forma das nubes e lles asignamos o nome
dunha figura recoñecible no noso entorno.

13. O oscurantismo asociado ó ceo comezou a minguar pouco a pouco,
cando se observaron regularidades.
Primeiro, da Lúa nas súas posicións e formas.
E logo das estacións e as estrelas que as acompañaban, aplicándose
para saber cando eran épocas adecuadas para a plantación ou recolleita.
Máis tarde aínda, inspirando medidas cada vez máis minuciosas do
tempo, centrándose en unidades como meses e horas.
Así o tempo diario foi medido pola altura do sol no ceo. A orixe da
división en múltiplos de 6, 10 e 12 e non só de 10 ven da mistura entre
os antigos sistemas de cómputo.

14. Osa Menor, coa estrela
Polar
Osa Maior ou Carro, co
punteiro que nos indica a
posición da estrela Polar

15. Así como a posición do Sol no ceo marca as
horas, a das estrelas fan o mesmo.
Así como o Sol no ceo varía de altura coas
estacións, as estrelas varían a súa posición dunha
noite a outra.
... e a marca das estacións dinos cando vai vir
máis frío ou máis calor, máis choiva ou
menos, ...

16. O tempo diario foi medido pola altura do sol no ceo...
A orixe da división en múltiplos de 6 e 12 e non só de 10 ven
dos antigos sistemas de cómputo.

17. Máis adiante veu a demostración da Terra como corpo redondo.
¿Como? Comprobando a sombra mínima dun pao vertical en dúas
cidades diferentes de Exipto, o mesmo día, e vendo que era
diferente.
Na imaxe podemos poñer como proporcionais o pao e lonxitude da
sombra co radio da Terra e a distancia entre pao e pozo:
R= h*d/L
onde R=radio Terra, h=altura pao, d=distancia entre as cidades,
L=lonxitude sombra.

18. Pero os mitos seguiron a ter vigor.
- Os días da semana toman nomes de deuses / astros: Luns, da Lúa. Martes,
de Marte. Mércores, de Mercurio. Xoves, de Xúpiter (Iupiter - Iovis en latín).
Venres, de Venus. Sábado, de Saturno.
O Domingo (Dominicus) pasou o seu actual nome de día do Señor a partir do
seu primitivo de día do Sol (en inglés, aínda se chama así, 'Sunday').
- Seguía habendo un calendario luar, cecais por eso de que a Lúa impoñía
máis medo ou chamaba máis á atención ó verse máis achegada e grande.
O calendario solar tardou en impoñerse, e aínda hoxe o calendario relixioso é
luar.

19. Lúa - cambio + visible -}
1ª influencia
Sol – maior influencia -}
influencia posterior, historia

20. O noso eu, o ego humano, seguía tendo
moito peso, por outra banda.
Apoiados ás veces na relixión, e na
psicoloxía de vérmonos a nós como centro
do noso mundo, mantívose que a Terra era
o centro de Universo ate fai uns 500 anos.

21. Concebíase a Terra como
centro, co resto de corpos
celestes ó noso arredor.
Estarían por exemplo,
dispostos en esferas
transparentes, máis quedas
e inmutables a medida que
nos alonxaramos da Terra.
... máis 'ceo' canto mías
lonxe, recollendo as
ilusións de felicidade, de
eternidade...

22. Logo, pasou a considerarse o centro o Sol,
... e logo, o Universo quedou sen centro: todos os lugares do Universo son
centros, depende só de como se mire, da perspectiva... e xa non somos o
embigo do mundo.

23. A época na que isto sucedía as ideas comezaron a cambiar cunha certa
rapidez, e a humanidade descubría ó tempo novas terras e novas miras
no seu pensamento:
... era a época dos descubrimentos, non só no plano científico.
Primeira volta ó mundo:
Magallanes-Elcano
Descubrimento dun novo “mundo”:
Colón

24. Agora estamos noutra época de descubrimentos: os
descubrimentos fora do noso pequeno planeta, enviando
naves máis aló, mesmo lonxe del.
¿Que cambios de pensamento poderán ocurrir en
consecuencia dos novos descubrimentos?
Imaxinemos todo o que traixo a electrónica...

25. De calquera xeito, agora xa somos máis prácticos (iso pensamos), e por iso
empregamos os nosos coñecementos e os nosos ceos de forma distinta.
Hoxe dan cabida a multitude de satélites artificiais, encargados das
transmisións a nivel mundial, ou sinxelamente de investigación do tempo
ou espionaxe.
¿Non empezou a cambiar xa a nosa mentalidade ca era espacial? En
particular, a mentalidade respecto do ceo.

26. Os ceos tiveron xa un papel grande noutros
sucesos, científicos ou non, de diversas
épocas:
Os movementos da Lúa estáronse para a
predicción das mareas, hoxe xa unha case
reliquia científica.

27. O temor a un comenta propiciou a invasión de Inglaterra polos
normandos:
Considerouse como un mal augurio, os defensores loitaron ca
certeza de que iban perder... e perderon.

28. Unha eclipse foi tamén a razón da toma de cidades, como
parece ser o caso de Gabaón, referido no Antigo Testamento.
Parece ser que os xudeus sabían que iba a suceder un eclipse
cando a estaban cercando (os exipcios, de onde viñan, xa sabían
bastante astronomía), co que fixeron parecer que controlaban o
día: organizaron un desfile e, tras querer comezar a irse o Sol,
voltou e non se acabou de poñer ate abondo tempo despois.

29. Os nosos ancestros, mesmo a comezos do século XX, non
estaban informados dunha eclipse, o que deu lugar a algún
descontrol...

30. Unha batalla deuse entre Astronomía e astroloxía.
Empezaron sendo unha, pero acabaron loitando a morte.
A astroloxía, predicción do futuro por interpretación dos
astros, sucumbeu ante a científica astronomía, de prediccións
moito máis sinxelas.
Pero aínda hoxe, por cada palabra dedicada nos periódicos a
sucesos astronómicos, tódolos días son publicados numerosos
e acientíficos horóscopos.
Semana x-y-z:
Aries: Amor... diñeiro... viaxes... saúde...

31. No renacemento usouse con profusión un
bó invento. A orientación no mar pola
referencia das estrelas.

32. ... E así, pódese ver hoxe en día a perspectiva da astronomía como
xeografía ou medición do ceo ('astro' 'nomos'), ou na ladeira de
investigación teórica, por non falar do campo de proba e uso de
novas tecnoloxías.
E, mirando cara atrás, as construccións astronómicas en honra de
deuses e mortos, zigurats en Mesopotamia e pirámides en Exipto, os
primeiros observatorios na India ou a referencia china ó cometa
Halley, o impacto dun meteorito na Lúa, referido por un monxe na
idade media, ...

33. E moitos outros datos, e datos,... co cambio das teorías sobre o
ceo a mans de Copérnico, Galileo e Kepler, con duros
enfrentamentos, por exemplo, ca Igrexa, como tivo Galileo.
Polo estudo do ceo, Newton descubriu a lei da atracción
universal e complicou a vida dos estudiantes de medias, Einstein
puido comprobar a relatividade, ... e nós estamos reunidos
arredor deste tema hoxe.

34. Como despedida, vaia unha boa entre
astrónomos e aficionados:
Que teñades ceos craros e boa visión.Que teñades ceos craros e boa visión.

35. ...chegou o fin.
Datos obtidos de forntes dispersas
Fotos obtidas de
http://grupos.emagister.com