Hernieuwbare energie is een hot topic binnen Europa en wordt aanzien als de oplossing om zowel minder CO2 uit te stoten en zo de opwarming van de aarde te verminderen, als minder afhankelijk te worden van olie- en gaslanden buiten de EU. Binnen Vlaanderen zijn warmtepompen erkend als bron van hernieuwbare energie (cfr EPB), en dus een dankbaar alternatief om in comfort- als procestoepassingen ingezet te worden. Het bedrijfsbezoek bij Daikin maakt u wegwijs in de verschillende soorten warmtepompen die vandaag op de markt beschikbaar zijn en waar ze ingezet worden. Warmtepompen maken gebruik van verschillende soorten koelmiddelen die continu evolueren om zo de milieu-impact te reduceren: hierbij krijgt u een update van de huidige koelmiddelwetgeving en het toekomstig wetgevend kader. Het borgen van betrouwbaarheid en efficiëntie kan ook niet zonder een goed onderhoud: u leert tijdens het bezoek hoe u als facility manager preventief onderhoud verder kan optimaliseren, om zo de Life Cycle Cost van het HVAC systeem zo laag mogelijk te houden. Tot slot vertelt Facility Management Daikin Europe NV welk traject ze hebben doorlopen om het comfort niveau in de landschapsburelen te optimaliseren en welke resultaten dit heeft opgeleverd. Een interessante business case waar u heel wat van kan opsteken.

1. 1
BEDRIJFSBEZOEK
DAIKIN EUROPE NV
13 november 2015

2. 2
1. Principe van een warmtepomp
2. Hernieuwbare energiebronnen
3. Wetgevend kader
4. Directe expansiesystemen (lucht/lucht)
5. Ventilatiesystemen
6. Ijswatergroepen
1. Kantoor toepassingen
2. Productie toepassingen
7. Predictive maintenance
8. General affairs Daikin Europe: case study

3. 3
Principe van een warmtepomp1.

4. 4
Een koelkast heeft een koude
en een warme zijde.
Bij een koelkast zijn we
geïnteresseerd in de koude
zijde (verdamper).
Bij een warmtepomp zijn we
geïnteresseerd in de warme
zijde (condensor).
koelkast = warmtepomp
Principe van een warmtepomp

5. 5
Lage druk
gasvormig
Lage druk
vloeibaar
Hoge druk
vloeibaar
Hoge druk
gasvormig
VERDAMPER CONDENSOR
Hier wordt
warmte
opgenomen op
lage temperatuur
Hier wordt
warmte afgegeven
op hoge
temperatuur
Koelcyclus

6. 6
Warmtepomp
Warmtepomp
Comp
Verdamper Condensor
Expansie
ventiel
1 kW
Elektriciteit
3 kW 4 kW
COP = Coefficient of Performance (bij vast werkingspunt)
= verwarmingsvermogen/elektrisch vermogen
= 4/1 = 4
Bronnen
• Grond
• Grondwater
• Lucht
Afgifte mogelijkheden
• Direct via lucht (Directe Expansie)
• Via water: ventilo convectoren, klimaatbalken,
vloerverwarming, klimaatplafonds
Warmte
Hernieuwbare
energie
Tbron en Tafgifte dicht bij elkaar : COP = hoog
Tbron en Tafgifte ver uit elkaar : COP = laag
Keuze uitvoering hangt af van
• praktische mogelijkheden
• gewenst rendement
• terugverdientijd

7. 7
Warmtepomp
Reversibele Warmtepomp
• Omkeerbare cyclus maakt ook aktieve koeling mogelijk
Comp
VerdamperCondensor
Expansie
ventiel
1 kW
Elektriciteit
4 kW 3 kW
EER= Energy Efficiency Ratio (bij vast werkingspunt)
= koelvermogen/elektrisch vermogen = 3/1 = 3
KoelingHernieuwbare
energie

8. 8
Hernieuwbare energiebronnen2.

9. 9
Hernieuwbare energiebron: lucht
• Warmtepomp haalt energie uit buitenlucht:
voordelen aandachtspunten
beperkt grondbeslag zeer sterk wisselende brontemperatuur
bijna overal toepasbaar periodiek zeer lage bron temperaturen mogelijk
onuitputbaar Ontdooicyclus buitenunit noodzakelijk
lage investeringskost
Kleine toepassingen
Showroom, winkel,
Middelgrote toepassingen:
Burelen KMO’s, winkels
Grote toepassingen:
Burelen, shoppingcentra, industrie
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000
-10 -5 0 5 10 15 20
Heatconsumption(kWh)
Ambient temperatures (°C)
kWh thermal output
80%

10. 10
Hernieuwbare energiebron: bodem
• Warmtepomp haalt energie uit bodem via een gesloten watercircuit
– Algemeen:
• Multipel verticale boringen
• Aantal boringen functie van kwaliteit grond &
verwarmings-/koelingsvermogen
• Gesloten circuit van water & glycol haalt warmte
uit grond en leidt deze naar warmtepomp
– Toepassingsgebied
• Kleine tot middelgrote toepassingen
voordelen aandachtspunten
Bijna overal toepasbaar Daling werkingstemperatuur in stookseizoen
Beperkt grondbeslag Gebruik glycol in systeem: lekdichtheid
Hoge constante efficiëntie Hogere initiële kost (700- 1000€ per kW boring)
Milieuvergunning
Thermische responstest (check bodemkwaliteit)

11. 11
Hernieuwbare energiebron: water
• Warmtepomp haalt energie uit bodem via een open watercircuit
– Algemeen
• Grondwater wordt opgepompt en terug geïnjecteerd
in ondergronds acquifeer
• Vooral toegepast in zanderige bodemlagen (cic Kempen)
• Geen
– Toepassingsgebieden:
• Middelgrote tot grote projecten
• Zanderige bodem vereist (Kempen)
voordelen aandachtspunten
Constante brontemperatuur Kwaliteit grondwater (corrosief)
Beperkt grondbeslag Niet overal beschikbaar op haalbare diepte
Hoge efficiëntie Hogere initiële kost (700- 1000€ per kW)
Milieuvergunning nodig
Groter pompvermogen nodig wegens open systeem

12. 12
Wetgevend kader
• EPB
• Koelmiddelwetgeving & impact op Daikin
3.

13. 13
EPB directive
• Europese richtlijn opgestart in 2006
• doel: verminderen CO2 uitstoot & energieverbruik gebouwen
• Regio’s zijn verantwoordelijk voor implementatie
• 3 verschillende eisen: Vlaanderen, Brussel, Wallonië
• Echter zelfde EPB softwarepakket
• Focus op woningbouw, echter ook eisen voor kantoren & scholen
• Verstrengingspad tot 2021

14. 14
EPB Vlaanderen
Eisen
• Thermische isolatie eis:
• Maximaal K-peil
• Maximale U- /minimale R-waarden
• Energieprestatie eis: maximaal E-peil
• nieuwbouw huizen/burelen/scholen:E60 in 2015 E50 in 2016
• Ingrijpende renovatie huis/burelen/scholen: E90
• Binnenklimaateisen
• Minimum aan ventilatievoorzieningen
• Beperken van risico op oververhitting (enkel voor woningen)
Gevolgen op technieken:
parameter evolutie opportuniteiten
Verwarming • Gebruik warmtepomp
• Lage temperatuur afgifte
Koeling • Omkeerbare warmtepomp
Ventilatie • Mechanische ventilatie met
warmteterugwinning

15. 15Title - Internal use only1
5
EPB 2015: welke gebouwen in scope?
Gebouwen met
• Gezondheidsfunctie: vb ziekenhuis,
• Sportfunctie: vb fitnesszaal
• Handelsfunctie: vb bankkantoor, winkel,
• Horeca: vb restaurant
• Overige: hotel, dagopvang, crèche, labos,

16. 16
minimum aandeel hernieuwbare energie
Eis enkel voor woningbouw, scholen & kantoren
• Minimum 10 kWh/m² bruikbaar vloeroppervlakte uit hernieuwbare energie
• Indien niet voldaan aan minimum eis: minimum E54 ipv E60
SPF (seasonal performance factor)
= berekening door VEA die seizoensrendement in verwarming simuleert
= COP bij 2°C buiten temperatuur / 20° binnentemperatuur

17. 17
Minimum ventilatie-eisen
• Volgens bijlage X (Energiebesluit) mag het ontwerpdebiet niet kleiner zijn dan
het minimumdebiet dat overeenkomt met binnenluchtklasse IDA3
• Norm: NBN EN 13779
• ARAB: 30 m³/persoon

18. 18
Minimale eisen bij renovatie (Bijlage XII Energiebesluit)
• Warmtepompen:
• Ijswatermachines:

19. 19
Overzicht EPB-eisen overige gewesten
• Conclusie
• Wallonië strengste eisen op K-peil: focus op
gebouwschil
• Brussel: op weg naar passief standaard
• Vlaanderen heeft strengste eisen op E-peil:
technieken belangrijk!
EPB eisen Vlaanderen Wallonië Brussel
K-peil 40 35 40
E-peil 60 80 70
NEB (kWh) (woningen) 70 130 JR2015 -
15
Minimum aandeel
Hernieuwbare energie
Ja Nee Nee

20. 20
• Uitfasering HCFC’s: eg R22
• Tasten ozonlaag aan
• Wetgevende kaders
– Global: Montreal protocol
– Europa: EC/2037/2000
– Belgie: vanaf 1 jan 2015:
• Vlaanderen: geen servicing op toestellen
met R22
• Brussel: alle toestellen met R22 moeten
uit dienst
• Wallonie: geen servicing op toestellen
met R22 indien laatste 2 jaar geen lekken
• AC industrie moest op korte termijn met
alternatieven komen:
> HFC’s (R407C, R410A, R134A, etc…)
Evolutie koelmiddelwetgeving

21. 21
• Probleem HFC’s: global warming potential (GWP)
indien vrijgelaten in atmosfeer
• Eg R404A, R410A, R134A, R407C,…
• 2006: Europese koelmiddelwetgeving
• Lekdichtheid, recuperatie, decomposeren HFC’s
• Certificatie koeltechnisch installateur
• Regelmatige controle & rapporting (logboek)
• 2015: Europese koelmiddelwetgeving verstrengt
• Verdere reductie van potentiële opwarming aarde
– Phasing down impact HFC’s
– Uitgedrukt in Ton CO2 equivalent impact
– Verbod HFC in bepaalde producten
Evolutie koelmiddelwetgeving

22. 22
• HFC phase down targets (in C02 equivalent = GWP x kg)
• Industrie moeten HVAC producten introduceren met lagere CO2 impact:
– Via andere type koelmiddel
– Via minder volume koelmiddel per product
100%
93%
63%
45%
31%
24%
21%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
2015 2016 2018 2021 2024 2027 2030
HFC phase down targets
in CO2 equivalent
Evolutie koelmiddelwetgeving

23. 23
• Product & service bans in AC & refrigeration industry
2015 2020 2025
Product
Bans
All new cars A/C
(2017) GWP≥150
(MACdirective)
All new car types
A/C (2013)
GWP≥150
(MACdirective)
Domestic fridge &
freezers (2015)
GWP≥150
Commercial fridge &
freezers (2020)
GWP≥2500
Commercial fridge &
freezers (2022)
GWP≥150
Stationary refrigeration
(2020) GWP≥2500
Commercial Multipack
centralised
refrigeration
(2022) GWP≥150
Or cascade ≥GWP150
+ ≥GWP1500 primary
circuit
Portable A/C
(2020) GWP≥150
Single split A/C < 3kg
(2025) GWP≥750
refrigeration equipment
>40 TCO2eq (2020)
GWP≥2500
Service Bans
refrigeration equipment
>40 TCO2eq (2030)
reclaimed or recovered
GWP≥2500
Eg: service ban on
existing R404A -
systems containing > 10
kg
Evolutie koelmiddelwetgeving

24. 24
Directe expansie systemen (L/L)
• Split
• Multi
• VRV
4.

25. 25
Overzicht directe expansie systemen
Systeem Lay-out toepassingsgebied
Split • Serverlokalen
• Kleine burelen
• Residentiële toepassing
• Containergebouwen
Multisplit • Kleine burelen
• Containergebouwen
• Residentiële toepassing
VRV • Middelgrote burelen
• Grote burelen
• HotelsMax 64 units
Max 150 kW
Max 9 kW
Max 14 kW
Max 5 units

26. 26
Van 2~14 kW
Split systemen
Residentiële toepassingen Commerciële toepassingen
Enkelfasig Enkelfasig of driefasig

27. 27
• Commerciële gamma: comfort toepassingen
• Vermogens van 2,5kW tot 14kW
• Integratie in systeemplafonds
• Integratie in verschillende beheersystemen
• Toepassingsgebied
• Kantoren – van klein tot landschap
• Winkels
Split systemen

28. 28
Werking 24/7 Typische controle strategieën:
• Duty rotation (gelijke draaitijden)
• Back-up (overname ingeval van defect)
Typische uitvoeringsvormen
• Commerciële gamma: serverroom toepassingen
• Vermogens van 2,5kW tot 14kW
Lucht/lucht warmtepomp

29. 29
tot 5 binnenunits + 9kW per buitentoestel
Multi split systeem
• Ruim gamma binnentoestellen
– Vermogens van 2 tot 5kW
– Fluisterstille units tot 19dB(A)
– Look
• Design
• Compact
• Mogelijkheid tot onzichtbare opstelling
– Online controller
• Toepassingsgebied
• Woningen
• Kleine kantoren

30. 30
Tot 150 kW
VRV systeem
Koelen EN verwarmen: heat recovery systems
Koelen OF verwarmen: heatpump systems
• Onafhankelijke regeling van ieder binnentoestel
• Frequentiegestuurde compressor buitendeel:
• past zijn volume koelmiddel aan in functie van nood binnentoestellen
• Vaste verdampingstemperatuur om capaciteit te garanderen
• Koel/verwarmingscapaciteiten buitendelen: 22 kW – 150 kW
• Capaciteits range binnendelen: 1,5 kW – 25 kW

31. 31
VRV formats
luchtgekoeld geothermisch

32. 32
VRV formats
Heatpump: 2-pijps Heat recovery: 3-pijps

33. 33
VRV binnentoestellen: uitvoeringsmogelijkheden
VRV formats

34. 34
• Continue verwarming
– Tijdens ontdooicyclus buitentoestel wordt er geen warmte onttrokken aan
de binnendelen: blijven een minimale warmte afgeven
VRV technologie

35. 35
• “Variable Refrigerant Temperature” technology
– weersafhankelijke verdampingstemperatuur van koelmiddel
– tot 28% lager verbruik in koelseizoen
– Hogere uitblaastemperaturen, leidt tot beter zomercomfort
VRV technologie

36. 36
Available
cooling
capacity
Cooling
requirement
Design
point
100%
25%
35°25° 30°20°
Ambient
Temperature
LoadRefrigerantTEfficiency
Fixed Tr
35°25° 30°20°
Ambient
Temperature
Fixed Tr
35°25° 30°20°
Ambient
Temperature
Available
cooling
capacity
Cooling
requirement
Design
point
100%
25%
35°25° 30°20°
Ambient
Temperature
Load
Variable Tr
RefrigerantTEfficiency
35°25° 30°20°
Ambient
Temperature
Fixed Tr
35°25° 30°20°
Ambient
Temperature
Variable Tr
pulsietemperatuur pulsietemperatuur
Seizoens
rendement
+28%
Hogere
uitblaas
temp.
Standard
VRF system
VRV formats

37. 37
• In heel wat gebouwen wordt er met afzonderlijke systemen gewerkt
voor verwarming, koeling, ventilatie en productie van warm water
Lucht/lucht warmtepomp

38. 38
Lucht/lucht warmtepomp
• VRV systemen integreren verschillende functies, om zo tot een maximale energie
recuperatie en minimaal energieverbruik te komen

39. 39
Ventilatiesystemen5.

40. 40
• Binnenluchtkwaliteit waarborgen door
• aanvoer van verse lucht (O2)
• afvoer van vervuilde lucht (CO2, VOC)
• Verschillende klasses binnenluchtkwaliteit
• IDA4 IDA1
• gevolgen op ontwerp
• Verschillende richtlijnen/normen
• Vlaanderen: EPB via EN13779 : zie tabel
• ARAB: 30 m³/h/persoon
• Belgische norm 3,6 m³/h/m²
• Relatieve luchtvochtigheid: 30% > 70%
Verse lucht: reglementering

41. 41
Typische toepassingen:
• Kantoren
• Hotels
Geïntegreerd HVAC systeem:
VRV + Modulaireventilatie

42. 42
Voorbeeld centrale luchtbehandeling
• Toevoer van verse lucht: afvoer van vervuilde lucht
• Actieve voorverwarming/koeling door VRV systeem, om verse lucht op
aangename comfort temperatuur te brengen
• Voordeel: eenvoudige installatie, enkel elektriciteit naar dak te brengen (geen
waterleidingen en/of gasleidingen)
Daikin modular inverter AHU
VRV IV Inverter
Condensing unit
Daikin
Electronic
Control box
(factory fitted
within Modular
AHU)
Daikin
Electronic
Expansion
valve
(factory fitted
within Modular
AHU)
Max. 25000 m³/h
VRV + Centrale luchtbehandeling

43. 43
Centrale ventilatie
AHU*
O2
O2
O2
CO2
CO2
VOC
CO2
CO2
VOC O2
O2
O2
Gescheiden
verwarming/koeling
+ verse lucht
Typische toepassing:
Vele kleinere ruimtes met wisselend gebruik
Vb: burelen, vergaderzalen, klaslokalen, RVT,
ziekenhuis
Typische toepassing:
Grote ruimtes met constant gebruik
Vb: auditoria, logistieke ruimtes,
luchthavens, winkelruimtes
AHU*
O2 CO2
VOC
CO2
CO2
VOC
O2
O2
O2
Geïntegreerde
verwarming/koeling
+ verse lucht
*AHU= Air Handling Unit = luchtbehandelingskast

44. 44
Daikin luchtgroepen
140
120
100
90
80
70
60
50
40
20
0
Up to 144,000m3/h
Professional
Up to 70,000m3/h
Energy
Modular
Up to 25,000m3/h

45. 45
1) Damper Outdoor Air
2) Filters Supply
3) Heat Recovery wheel
4) EC Fan Supply
5) Filters Extract
6) Controls HMI
7) EC Fan Exhaust
8) Damper Exhaust
Modular concept

46. 46
Main
Unit
Airflow
[m3
/h]
Electrical supply
[V-ph-Hz]
Size 1 1200 230-1-50
Size 2 1700 230-1-50
Size 3 2700 230-1-50
Size 4 4100 400-3+N-50
Size 5 5500 400-3+N-50
Size 6 6100 400-3+N-50
Size 7 7000 400-3+N-50
Size 8 9100 400-3+N-50
Size 9 11500 400-3+N-50
Size 10 15000 400-3+N-50
Three way mixing box Main Module Coil Module
Modularity & benefits
Plug & Play unit
Low Installation cost and
commissioning work
Operating limits
from -25°C (-40°C with electric
heaters)
to +43°C ambient air
Commissioning
Factory pre-commissioning of
control equipment

47. 47
– Aluzinc® will grant a corrosive resistance ability to
extend the product life time for installation in
aggressive environments (C4 class)
– 25 Years* guaranteed from steel manufacturer
Outstanding Corrosion Resistance
» Anodized Aluminum profile granting
excellent protection against corrosion.

48. 48
Completely flush internal surface plus
rounded internal profile are guaranteeing
an excellent cleanability
Heat Wheel always with
purge section
Excellent Indoor Air Quality (IAQ)

49. 49
– Electro-commutated (EC) Motor (IE4 premium efficiency)
– Radial impeller made of aluminium
– Aerodynamically optimised inlet nozzle
– Maintenance-free ball bearings and permanent lubrication
Effective and Efficient
EC Fan – NRLS accessory
∆-Sound
power level
0
-2
-4
-6
-8
-10dB(A)
-3.3

50. 50
D-AHU Range: Professional & Energy - Variability

51. 51
D-AHU Range: Professional & Energy - Variability

52. 52
Infinity variable size it’s a unique feature, we are able to
increase our width and high of one centimeter by one
centimeter, that means two main thing:
- Dimension unlimited flexible to match client’s needs
- Increase Efficiency of Heat Wheel
Supply Air
Return Air
H
W
Daikin
Heat
Wheel
Supply Air
Return Air
H
W
Competitors
Heat Wheel
W=H W<H
Double Deck configuration same airflow
Daikin Heat Recovery
Bigger than competitors
means Higher Efficiency
by one centimeter
D-AHU Range: Professional & Energy - Variability

53. 53
Clear Immediate Display of
ENERGY EFFICIENCY CLASS
AS PER EUROVENT
+ SFP (Specific Fan Power)
Automatic Calculation Value
SFP - Specific Fan Power Calculation
Calculation of Savings, Pay back Time and ROI
Energy Class Label
D-AHU Range: Energy Series – Energy Report

54. 545
4
• EPB? EN308? Stavingsattest?
• Hoe kan u een individueel testrapport verkrijgen van een op maat
gemaakte AHU?
Dit kan u niet, maar …
• De EPB-regelgeving voorziet echter in bijlage XI van het energiebesluit
dd 2 april ’07 een mogelijkheid om via een testrapport van enkel de
wisselaar aanwezig in de AHU een correcte berekening te maken.
• Dit testrapport is geheel conform aan bijlage VI (cfr. Bijlage G van bijlage V en
gesteund op EN308)
• en kan u aangeleverd worden bij de levering van de AHU.
Voor uw ontwerpberekening, kunnen wij u uiteraard de nodige
gegevens verstrekken, weliswaar nog niet in een officieel rapport van
de leverancier zoals EPB dit uiteindelijk vereist.

55. 55
Ijswatergroepen
• Enkel koelen (chillers)
• Koelen en verwarmen (heatpump chillers)
6.
5
5

56. 56
EWA/YQ-BA (R-410A)
EWYQ-BAWP S
INVERTER
50 100 250 500 750 1000 1250 1500 20000
EWA/YQ-A* (R-410A)
EWAQ-GZ (R-410A)
EWAD-TZ (R-134a) EWAD-CZ (R-134a)
EWYD-BZ (R-134a)
EWAQ-E-/F- (R-410A)
EWYQ-F- (R-410A)
EWAD-E- (R-134a) EWAD-C- (R-134a)
EWAD-D- (R-134a)
EWA/YQ-G- (R-410A)
KOELVERMOGEN (kW)
NON-INVERTERDaikin luchtgekoelde Chillers

57. 57
R-410A&407c
57
EWWP-KBWN (incl. EWLP) (R407c)
EWWQ-B-
DWSC/DWDC
EWWD-I- (incl. EWLD)
EWWD-G- (incl. EWLD)
EWWD-J- (incl. EWLD)
EWWD-FZ
EWWD-H- (flooded)
DWME
50 100 250 500 750 1000 1250 1500 20000
KOELVERMOGEN (kW)
EWW/HQ-G of L (R-410A)
R-134a
(DWSC up to 4.500 kW)
(DWDC up to 9.000 kW)
R-134aDaikin watergekoelde Chillers

58. 58
and
INVERTER SLIDING VALVE for VVR
- New EWAD-TZ -
The most advanced chiller ever with single screw
compressor, built-in inverter and Variable Volume Ratio

59. 59
Capacity range (kW) 328÷513kW 170÷710kW
Full load efficiency Up to 2,75 EER Up to 3,57 EER
Seasonal efficiency Up to 4,75 ESEER Up to 5,73 ESEER
Footprint 8 ÷ 12 fans 3 ÷ 14 fans
Refrigerant charge 73 ÷ 121 kg 29 ÷ 121 kg
NEW SERIES
‘EWAD-TZ’
CURRENT SERIES
‘EWAD-BZ’
+ 30% EER
3 times wider
+ 21% ESEER
30% more compact
vs. equivalent capacity
34% less refrigerant
vs. equivalent capacity
Nieuwe technologie: benefits

60. 60
Conwed Plastics1
Belorta
1
Thales Alenia Space Belgium
4
Plastic Omnium
2
Data center Zaventem
2
Borealis Polymers
2
AZ Sint Lucas Gent
1
KBC Namen
1
AZ Sint Dimpna Geel
1
Total Petrochemicals
Research
2
Beaulieu
2
Nervia
1
1
Westland Shopping
Center Anderlecht
Eryplast1
MRS Sérénité
1
KDG Campus Zuid
2
> 10MW EWAD-TZ in België

61. 61
Predictive maintenance7.

62. 62
Remote monitoring
• Predictief onderhoud ahv continue monitoring
– Maximale levensduur
– Gegarandeerde maximale efficientie
– Minimale impact op gebruikers
Minimale
Life Cycle Cost
Daikin
cloud