Door Peter Vriezen

1. Workshop 5
Beperking Gasverbruik
Peter Vriezen
Duurzame SteK Oosterbeek
23-2-2021

2. Gasverbruik besparen
• Gasverbruik besparen gaat vooral over optimaliseren van het
verwarmingssysteem en een aantal instellingen daarvan*,**,***
• Daarnaast spelen isolatie, details van het verwarmingssysteem
en het bewonersgedrag een stevige rol
• Gas besparen raakt aan vele andere verduurzamings-
onderwerpen; overlap met eerdere en volgende workshops is
daardoor onvermijdelijk
*) Een aantal besproken instellingen zijn slechts bedoeld voor de installateur en niet
gedocumenteerd in gebruikersdocumentatie; het internet biedt vaak uitkomst
**) Onderneem niets waar u zich niet vertrouwd bij voelt; een goed installateur kan dit
ook voor u uitvoeren
***) Noteer altijd de oorspronkelijke instellingen voor u iets gaat veranderen

3. Waarom gas besparen? - Poll
• Weet u hoeveel gas u jaarlijks verbruikt?
o Weet ik nauwkeurig
o Weet ik zo ongeveer
o Heb ik geen flauw idee van.
• Wat is voor u het belangrijkste doel om te gaan besparen?
o Verlagen van mijn maandlasten
o Iets voor het milieu doen (verminderen CO2 uitstoot)
• Denkt u zelf met gas besparen te gaan experimenteren?
o Waarschijnlijk wel
o Daar twijfel ik aan
o Zeker niet

4. Wat kun je met één m3 gas?
En dat alles voor 80 Euro cent

5. Energieprijs en gemiddeld energiegebruik in
2021 (Landelijke gemiddelden)
Opbouw gemiddelde energierekening • Gemiddeld
gasgebruik:
1500 m3
• Gemiddeld
elektriciteits-
gebruik: 3500 kWh
• Gasprijs:
79,7 cent/m3
• Elektriciteitsprijs:
22,7 cent/kWh

6. Daling gemiddeld gasverbruik 2010-2020

7. Maandelijks gasverbruik als functie van gezinsgrootte
Landelijke gemiddelden

8. Spreiding in het Stenenkruis gasverbruik
• Het gasverbruik varieert
enorm.
• Het is vooral afhankelijk
van de grootte van de
woning, de mate van
isolatie, de keuzes van
het verwarmingssysteem
en de instellingen, het
onderhoud en het gebruik
bij douchen en baden

9. Ons gasverbruik gaat op aan:
Gemiddeld verbruik:
1500 m3/jaar
• Verwarming: 75%
• Warm water voor
douchen/baden: 20%
• Koken: 5%

10. Gas besparen - te behandelen onderwerpen
• De CV-installatie
• Warmteopwekking (ketel)
• Warmtetransport
• Warmte afgifte
• Optimale samenwerking van alle componenten
• Systeemontwerp
• Instellingen
• Onderhoud
• Vermijd verspilling van de afgegeven warmte

11. De CV-ketel
• Juiste vermogen
installeren
• Modulerende werking
• Efficiënte verbranding
• Principe HR-ketel
• ‘HR’ gerealiseerd?
0% 0% 0%
3%
6%
9% 10% 11%
87% 87% 87%
90%
93%
96% 97% 98%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
80 70 60 50 40 30 20 10
HR-Rendement
(%) Temperatuur retourwater (C)
Rendement HR-CVketel
Bijdrage condensatie HR-Rendement

12. CV-ketel en -installatie
De CV-ketel
• Brander
• Temperatuur-
gestuurde gasklep
• Warmtewisselaar
• Tegenstroomkoeling
retourwater
• Ventilator regelt
luchttoevoer
• Rookgasafvoer
• Circulatiepomp

13. CV-ketel en –installatie: Warm Tapwater
• Keuze: alleen verwarmen bij afname,
óf opslag in boilervat
• Niet heter dan nodig opslaan
• Tmax,boilerverwarming > 60 C (Legionella)
• Leidingen en vat goed geïsoleerd
• Beperk verbruik warm water:
• kort douchen en beperkt baden
• Bespaardouche
• bespaarbroeskop
• Elektrische close-in boiler in de
keuken alleen als leidinglengte >20 m
(bron: Milieu Centraal)

14. Warmtetransport
• Circulatiepomp
• Gelijkstroomtype zuiniger
• Leidingen isoleren:
• In de kruipruimte
• Achter de knieschotten
van verwarmde zolder
• Op onverwarmde zolder
• Bij vloerverwarming:
• Aparte circulatiepomp,
• Temp. begrenzing Tmax
• Pompschakelaar

15. Warmte afgifte
‘Klassiek’
• Radiatoren
• Convectoren
• Als alternatief voor radiatoren
• In convectorbak onder de vloer
• Combinatie-units
Lage temperatuur(LT)
• Vloerverwarming
• Muurverwarming
• Plafondverwarming
• LT-convectoren
• Combinatie-units
Dit alles wordt verder behandeld in Workshop 8 ‘Duurzame verwarming’

16. Radiatoren
(70% convectie + 30% stralingswarmte)
• Dimensionering
• Vrije luchtcirculatie belangrijk
• Thermostaatknop
(niet voor hoofdverwarming in de ruimte
met de kamerthermostaat)
• Voetventielen zinvol
• Bij LT-gebruik van radiatoren
ventilatoren essentieel!
=> betere warmteafgifte

17. Radiatoren (2)
(70% convectie + 30% stralingswarmte)
• Bij radiator tegen koude
buitenmuur: installeer glanzend
aluminium folie achter radiator
• Dit reduceert de opwarming van
de koude muur door warmte-
straling
• Reductie gasverbruik: zo’n 5-10
m3 gas / m2 /jaar (afhankelijk
van al dan niet spouwisolatie)
• Makkelijkst met magneetjes of
magneetstrip direct achter
radiator aan te brengen
De infraroodopname laat het warmteverlies
zien van een radiator zonder radiatorfolie.
Dit effect is het sterkst bij een ongeïsoleerde
spouwmuur

18. Waar/wanneer convectoren
• In convectorbak onder
schuifpui
oJuiste opstelling
oIsolatie en stralingsscherm
oSoms periferie-isolatie vereist
• Warmteoverdracht met LT-
convectoren beter dan met
LT-gebruik van radiatoren
• Elektrische ventilatoren om
overdracht te verhogen
Convectorbak opengewerkt
Slechts 9 cm diepe Jaga convectorbak

19. Vloerverwarming
• Klassiek: op betonnen vloer
gefraist
• Eronder goed isoleren!
• Nu ook héél dunne systemen
o.a. geschikt voor houten
vloeren
• Warmteafgifte (97 W/m2)
• Temperatuurbegrenzing vereist
• Met verdeler
• Of pompschakelaar
• Omgekeerde oplossing mogelijk
bij natuurstenen vloer boven
kelder
Variokomp 23 mm opbouwdikte vloerverwarming

20. Gasverbruik verlagen - Ketel instellingen
HR-verwarmingsketel
• Test of pompvermogen zo ver omlaag* kan
dat Tretourwater < 55 C (als direct instelbaar)
• Verhoog modulatiebereik:
min. toerental CV-pomp  30 (20)%
=> Stiller en zuiniger (check stabiliteit)
• Streef naar T = Tuit-Tretour = 20 C
voor optimaal rendement
 T te laag => lagere pompstand en v.v.
 Zo verhoogt de warmteafgifte
 Verlaagt # cycli/uur => hoger rendement
 Minder slijtage/onderhoud
• Vergroot modulatiebereik: stel
toerentalmin zo laag mogelijk
 Toerental circulatiepomp  verhoogt
warmteafgifte
dus lagere Tretourwater
0% 0% 0% 3% 6% 9% 10% 11%
87% 87% 87% 90% 93% 96% 97% 98%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
80 70 60 50 40 30 20 10
HR-Rendement
(%)
Temperatuur retourwater (C)
Rendement HR-CVketel
Bijdrage condensatie HR-Rendement
 Verleng tnadraai,pomp van 1  5 min
=> beter gebruik restwarmte
 ‘Booster’- functie UIT
* Vooral belangrijk voor niet-modulerende CV-ketels

21. Gasverbruik verlagen - Ketel instellingen (2)
• Laat Tmin,ketel Tmin,thermostaat volgen (Tmin,ketel > 40 C
• Langere brander cycli => minder slijtage en onderhoud
• Bij vloerverwarming: Tmin,ketel = 40 C
• Verlaag starttoerental  50%
• Ketel komt rustig op gang
• Verhoog ‘anti-pendeltijd’ van 5  12 min
• Minder lange cycli beter dan meer kortere
• Verlaag Tboiler  60 C (niet lager i.v.m. legionella)
• ‘Tap-comfort’ naar Eco
*) NB. Al deze instellingen bij koud weer, na bijvullen en ontluchten, met alle
radiatoren open

22. Gasverbruik verlagen – Thermostaat instellen
Aanpassingen op OpenTherm thermostaat
• Nachtverlaging: 2-5 C (min. = 15 C i.v.m. dauwpunt
• Kies tijdsblokken naar wens
• Laat Tdag,i licht oplopen b.v. 19,0/19,5/20,0 C
• Laat tnacht 30-60 min. vóór bedtijd beginnen
• Stel Twater,max in gelijk aan waarde op CV-ketel
• ‘Warm tapwater tijdens laatste periode’: UIT
• ‘Low load-regeling’: AAN (=> optimale timing van
de ‘Aan’ en ‘Uit’ perioden continu herberekend)
Zo bespaar je op gasverbruik, verhoog je comfort en
verleng je de levensduur van de ketel

23. Gasverbruik verlagen – Thermostaat (2)
• Kamerthermostaat:
• in woonkamer
• Locatie: uit de zon en uit de tocht
• Modulerend; optioneel via smartphone te bedienen
• Optimaliserend: eindtijd nachtverlaging wordt
automatisch aangepast zodat ingestelde
dagtemperatuur op de gewenste tijd bereikt wordt
Zo bespaar je op gasverbruik, verhoog je comfort en
verleng je de levensduur van de ketel

24. Waterzijdig Inregelen geeft optimale
warmteverdeling over alle afgiftepunten
• Dit alleen geeft zo’n 10-15% (max. 25%)
reductie in gasverbruik!
• Vereist extra instelpunt op elke radiator
(voetventiel of insert in thermostaatkraan)
• Optimale instelling: Tin,radiator en de
temperatuurval op alle afgiftepunten gelijk
• T(Tin 80 C) = 20 C; T(Tin 60 C) = 12 C
• Richt je op gemiddelde van
gemeten T-waardes
• Als Ti te laag: flow knijpen
• Als Ti te hoog: flow openen
• Aantal cycli uitvoeren
• Meten met infraroodcamera
en/of IR-thermometer
Insert op
Honeywell
thermostaat
afstellen

25. Praktijkvoorbeelden slechte en goede inregeling
Een verwarming die te weinig water
krijgt en daardoor niet volledig warm
wordt. Dit is slecht voor de capaciteit
van de radiator.
Een correct functionerende radiator

26. Praktijkvoorbeelden slechte inregeling (2)
<- Verkeerd om aangesloten
radiator
Het warme water komt links onderin
de radiator binnen, maar stijgt de
direct op naar boven door de eerste rib
- het enige gedeelte van de radiator
wat maximaal opwarmt. Daarna
stroomt het grootste deel De rest van
de radiator zal ook langzaam
opwarmen, maar nooit volledig.
Dezelfde radiator na lange tijd->
Gehele radiator is na lange tijd nu
warm, maar nog steeds 10 C kouder
dan bij correcte aansluiting.
De retourleiding is veel te warm, dat
verlaagt het ketelrendement

27. Samenvatting instellingen
Instellingen
• Ketel:
• Reduceer vermogen: Taanvoer,max zo laag mogelijk
• Vergroot modulatiebereik (min. toerental pomp verlagen)
• Optimaliseer pompstand = T over radiatoren
• Stel Ttapwater,max = 60 C, Eco-stand UIT en boiler ‘s nachts UIT
• Circulatiepomp:
• Reduceer debiet zo ver mogelijk
• Nalooptijd 5 min.
• Voer ‘waterzijdig inregelen’ iteratief uit

28. Samenvatting besturing
• Kamerthermostaat in woonkamer
• Locatie: uit de zon en uit de tocht
• Modulerend
• Optimaliserend
• Met warmteblokken naar wens ingesteld
• Met temperatuur licht oplopend
• Nachtverlaging 3 á 5 graden
• Begin nachtverlaging voor bedtijd

29. Meer-zone systeem
Meer-zonesysteem
• Temperatuur in elk
vertrek apart meten en
regelen vanuit één
centraal punt (besparing)
• Centrale unit stuurt RF-
thermostaten
• Optie: vloerverwarming
• Optie: deel van leidingen
met RF-kraan open/dicht
Honeywell Evohome Watts Vision

30. Optimaal gebruikersgedrag
• Deuren dicht om afkoeling door circulatie te
vermijden (dranger)
• Radiatoren ‘uit’ in ruimtes waar niemand is
• Systeem op nachtverlaging als overdag niemand
aanwezig is (kan automatisch)
• Vermijd lang douchen en vaak in bad

31. Om nog verder te besparen
Verdere besparingsmogelijkheden:
• Isoleren, isoleren, isoleren!
• Bestrijd tocht (naden, kieren, brievenbus, …)
• Overweeg balansventilatie met WTW
• Overweeg hybride verwarmingssysteem:
kleine L/W warmtepomp in serie met CV
Dit kan gasverbruik halveren!

32. Hybride systeem: 40-75% extra gasbesparing!
• Kleine warmtepomp
toevoegen aan gas-CV
• Warmtepomp levert alle
warmte bij T > 5 C;
draagt bij tot rond 0 C
• CV levert warm water en
vult zo nodig warmte vraag
aan.
• Netto kosten met installatie
en subsidie 3000 Euro
• Besparing op gasgebruik voor
verwarming: 40-75%

33. Samenvattend:
• Optimaliseren van de gas-CV zeer lonend
• Waterzijdig inregelen de belangrijkste actie
• Goed gebruikersgedrag loont
• Overweeg waar mogelijk dit te automatiseren
• Meerzone regeling soms van voordeel
• Nog verder besparen =>
• Vermijd de gasslurpers
• Isoleren, isoleren, isoleren…
• Hybride systeem

34. De gasslurpers nog eens op een rijtje…
• Thermostaat op 21 C of hoger
• Geen nachtverlaging instellen
• Radiatoren ‘aan’ in ruimtes
waar niemand is
• Deuren open laten staan
• Radiatoren zonder aluminium
stralingsscherm tegen niet
geïsoleerde buitenmuren
• Ongeïsoleerde CV-leidingen
• Max. afgiftetemperatuur CV
nog op fabrieksstand (vaak 90
C) of maar onnodig hoog
• Niet waterzijdig ingeregelde
installatie
• Geen thermostaatknoppen op de
radiatoren
• Gordijnen of meubilair
verhinderen vrije luchtcirculatie
om radiatoren
• Geen waterbesparende
douchekop, lang douchen of te
vaak in bad
• Boiler-temperatuur ver boven 60
C

35. Meer how-to’s en technische details
• Website waterzijdig inregelen:
https://www.vandomburg.net/bespaar-energie-met-cv-tuning/waterzijdig-inregelen/
• CV optimaliseren:
https://www.vandomburg.net/bespaar-energie-met-cv-tuning/cv-ketel-instellen-en-
afregelen/
• Thermostaat instelling optimaliseren:
https://www.vandomburg.net/bespaar-energie-met-cv-tuning/thermostaat-instellen/
• Overzicht van de mogelijkheden ‘Gasverbruik besparen
door optimaal afstellen van de CV-installatie’
wordt met veel meer referenties geplaatst op:
www.duurzamestek.nl/