More Related Content Similar to ปัญหาการบังคับใช้กฎหมายเกี่ยวกับการบำบัดผู้ติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ (20) ปัญหาการบังคับใช้กฎหมายเกี่ยวกับการบำบัดผู้ติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ1. ปญหาการบังคับใชกฎหมายเกี่ยวกับการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ
Problems on Legal Enforcement regarding Treatment of Drug Addicts
in Voluntary System
วาที่ ร.ต.ศรัณยู โสสิงห1
คณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยเฉลิมกาญจนา
99 หมู 6 ตําบลโพธิ์ อําเภอเมือง จังหวัดศรีสะเกษ 33000
E-mail: tosoing@gmail.com
บทคัดยอ
บทความนี้ มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาความเปนมา แนวคิดพื้นฐาน หลักการ และทฤษฎีทาง
กฎหมายมหาชนที่เกี่ยวกับการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ อีกทั้งเพื่อศึกษากฎหมาย
ที่เกี่ยวของกับการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดระบบสมัครใจในตางประเทศและประเทศไทย ตลอดจน
เพื่อศึกษาปญหาการบังคับใชกฎหมายเกี่ยวกับการบําบัดผูติดยาเสพติดระบบสมัครใจ และเสนอแนะ
ใหมีการแกไขเพิ่มเติมบทบัญญัติของกฎหมายเกี่ยวกับกระบวนการบําบัดผูติดยาเสพติดในระบบสมัคร
ใจ ในพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 และประกาศคณะรักษาความสงบแหงชาติ ฉบับที่
108/2557 เรื่อง การปฏิบัติตอผูตองสงสัยวากระทําผิดตามกฎหมายเกี่ยวกับยาเสพติดเพื่อเขาสูการ
บําบัดฟนฟูและการดูแลผูผานการบําบัดฟนฟู เพื่อใหสามารถแกไขปญหาระบบการบําบัดผูติดยาเสพ
ติดรูปแบบสมัครใจไดอยางมีประสิทธิภาพ และยั่งยืนสืบไป
จากการศึกษาพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 และประกาศคณะรักษาความ
สงบแหงชาติ ฉบับที่ 108/2557 เรื่อง การปฏิบัติตอผูตองสงสัยวากระทําผิดตามกฎหมายเกี่ยวกับยา
เสพติดเพื่อเขาสูการบําบัดฟนฟูและการดูแลผูผานการบําบัดฟนฟู พบปญหาการบังคับใชกฎหมาย
เกี่ยวกับการบําบัดผูติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ ซึ่งจากปญหาดังกลาวสงผลเสียตอการแกไขผูเสพ
ผูติดยาเสพติด ทําใหผูเสพ ผูติดยาเสพติดไมไดรับการชวยเหลือ ดูแลและติดตามใหสามารถกลับไปใช
ชีวิตในสังคมไดอยางปกติสุข ทําใหผูติดยาเสพติดเหลานี้หวนกลับมาสรางปญหาและสรางความ
เดือดรอนใหแกสังคมซ้ําแลวซ้ําอีก สงผลใหปญหาการแพรระบาดของยาเสพติดทวีความรุนแรงเพิ่ม
มากขึ้น และนําไปสูการทําลายชุมชน สังคม ประเทศชาติในที่สุด
ดังนั้น จะเห็นไดวาประเทศไทยจะตองแกไขบทบัญญัติของพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ
พ.ศ. 2522 มาตรา 94 โดยเพิ่มอํานาจใหรัฐมนตรีในการออกมาตรการสงเสริม จูงใจใหผูติดยาเสพติด
เขารับการบําบัดรักษา และเพิ่มเติมบทบัญญัติ มาตรา 94/2 โดยเพิ่มเติมใหคณะกรรมการควบคุม
ยาเสพติดใหโทษมีอํานาจในการกําหนดมาตรฐาน รูปแบบ วิธีการและอัตราการคาบริการสําหรับ
การบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดที่ดําเนินการโดยภาคเอกชน รวมถึงแกไขเพิ่มเติมประกาศคณะรักษา
1
นิติศาสตรบัณฑิต (น.บ.) คณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี, นิติศาสตรมหาบัณฑิต (น.ม.) คณะนิติศาสตร
มหาวิทยาลัยศรีปทุม, mini-MPM, อดีตเจาหนาที่วิเคราะหนโยบายและแผน สํานักงานปองกันและปราบปรามยา
เสพติดภาค 1 สํานักงาน ป.ป.ส., อาจารยประจําคณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยเฉลิมกาญจนา
2. 2
ความสงบแหงชาติ ฉบับที่ 108/2557 ขอ 3 โดยเพิ่มเติมใหมีการจัดตั้งศูนยเพื่อประสานการดูแล
ผูผานการบําบัดรักษาขึ้นในองคกรปกครองสวนทองถิ่นทุกประเภท โดยนําหลักการ ทฤษฎี
ทางกฎหมายมหาชน และแนวความคิดในตางประเทศมาปรับใชในการวิเคราะหและเสนอแนะแนว
ทางแกไขปญหา เพื่อใหประเทศไทยสามารถแกไขปญหายาเสพติดไดอยางยั่งยืน สืบไป
คําสําคัญ : ยาเสพติด, การบําบัดรักษาในระบบสมัครใจ, คณะรักษาความสงบแหงชาติ
Abstract
The objectives of the thesis were: to study a background, basic concept,
principles and theories of public law regarding the treatment for addicts in voluntary
system; to study the law regarding the treatment for addicts in voluntary system in
overseas and in Thailand; to study problems on law enforcement of the treatment
for addicts in voluntary system; to give recommendations to amend the provisions of
the law regarding the treatment procedure for addicts in voluntary system under the
Narcotic Drugs Act, B.E. 2522 and the Announcement of the National Council for
Peace and Order No. 108/2557 Subject: Treatment for an accused committing an
offence under the law on drugs in order to be treated and recovered and taking care
of those who has been treated and recovered, in order to solve the problems arising
from the law enforcement of the treatment for addicts in voluntary system
proficiently.
On the basis of the results of this research, it can be concluded that the
Narcotic Drugs Act, B.E. 2522 and the Announcement of the National Council for
Peace and Order No. 108/2557 Subject: Treatment for an accused committing an
offence under the law on drugs in order to be treated and recovered and taking care
of those who has been treated and recovered have been found legal problems as
follows: Firstly, a legal problem on determination of the government’s policies in
order to encourage the addicts entering into the treatment procedure in voluntary
system. Secondly, a problem on determination of legal measures for controlling the
treatment for addicts in voluntary system by private sectors and, last but not least, a
legal problem on determination of the local administrative organization’ s duties on
tracking and assisting those who has been passed the treatment in voluntary system as
aforementioned. Therefore, it found that the said legal problems have affected to
remedy the addicts and such the addicts have not been helped, taken care of and
followed up to be back to live in the society peacefully. Those addicts may be back
to cause problems and disturbances to the society again and again. Theses shall
affect to a problem of epidemic of drugs which is seriously more increasing and
leading to a destruction of a community, a society and, finally, a nation.
3. 3
Therefore, the author would recommend that the principles and concepts
of overseas such as: Federal Republic of Germany, French Republic, Swiss
Confederation, Republic of Portugal, Japan, USA, UK, and New Zealand shall be
applied in Thailand. The provisions of the Narcotic Drugs Act, B.E. 2522 should be
amended: Section 9 4 shall be increased the authority to the Minister to issue a
measure for promoting and inducing the addicts to entering into the treatment; and
Section shall be added that the Commission on Narcotic Drugs to have the power to
determine a standard, form, method and rate of service fees for the treatment for
addicts conducted by a private sector as well as Clause 3 of the Announcement of
the National Council for Peace and Order No. 108/2557 shall be added that it should
have an establishment of a coordinating center where taking care of those who have
been passed the treatment in all kind of local administrative organizations. These
shall help solving the problems in Thailand sustainable and continuously.
Keyword : Narcotics, Drug Addition, National Council for Peace and Order
1. บทนํา
นับตั้งแตประเทศไทยมีการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติด ซึ่งถือเปนการดําเนินการที่เกี่ยวของ
กับการดําเนินงานหลายรูปแบบ เพื่อลดความตองการใชยาของบุคคล ทั้งดานรางกายและจิตใจ
ทั้งนี้วัตถุประสงคของการบําบัดคือ เพื่อใหผูเสพติดงดหรือหยุดเสพยา รวมถึงลดอาการเจ็บปวยหรือ
ตายที่มีผลมาจากการใชยาเสพติด นอกจากนี้ การบําบัดรักษายาเสพติด ยังมีหมายความรวมถึงการ
สงเสริมการดําเนินชีวิตที่ปราศจากยาเสพติด หรือสงเสริมการตระหนักถึงอันตรายของยาเสพติด
ภายหลังผานการบําบัดรักษาไปแลวดวย เพื่อใหผูผานการบําบัดรักษาสามารถกลับไปดํารงชีวิตอยูใน
สังคมไดอยางปกติสุข ทั้งนี้ ในประเทศไทยมีระบบการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดอยู 3 ระบบ2 ไดแก
ระบบสมัครใจ (Voluntary System) ซึ่งเปนการเปดโอกาสใหผูติดยาเสพติดที่ตองการจะเลิกเสพยา
เสพติด สามารถสมัครขอรับการบําบัดรักษาในสถานพยาบาลตางๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน ซึ่งมีทั้งแบบ
ผูปวยในและผูปวยนอก ระบบที่สองคือ ระบบบังคับ (Compulsory System) ซึ่งเปนระบบ ที่
เกิดขึ้น ภายใตพระราชบัญญัติฟนฟูสมรรถภาพผูติดยาเสพติด พ.ศ. 2545 ซึ่งบังคับใหผูกระทํา
ความผิดในขอหาเสพ ครอบครอง หรือครอบครองเพื่อจําหนายยาเสพติดที่มีปริมาณเล็กนอยเขารับ
การบําบัดรักษาตามที่กฎหมายกําหนด และระบบที่สามคือ ระบบตองโทษ(Correctional System)
ซึ่งเปนการใหการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติด ที่ไดกระทําความผิดในคดียาเสพติดและถูกคุมขังอยูใน
เรือนจําหรือทัณฑสถานซึ่งตองไดรับการรักษาพยาบาลภายใตขอบเขตขอบังคับของกฎหมาย
2
มานพ คณะโต. 2557. การศึกษาประสิทธิผลการบําบัดรักษาและฟนฟูสมรรถภาพผูเสพยาเสพติดในรูปแบบ
คายปรับเปลี่ยนพฤติกรรม. กรุงเทพฯ: เครือขายพัฒนาวิชาการและขอมูลสารเสพติดภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
มหาวิทยาลัยขอนแกน. หนา 4.
4. 4
จากที่กลาวมาขางตน ผูเขียนจะขอกลาวถึงสภาพปญหาทางกฎหมายที่เกิดจากการบังคับใช
พระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 และประกาศคณะรักษาความสงบแหงชาติ ฉบับที่
108/2557 เรื่อง การปฏิบัติตอผูตองสงสัยวากระทําผิดตามกฎหมายเกี่ยวกับยาเสพติดเพื่อเขาสู
การบําบัดฟนฟูและการดูแลผูผานการบําบัดฟนฟู ที่สงผลกระทบตอกระบวนการบําบัดรักษาผูติด
ยาเสพติดในระบบสมัครใจของประเทศไทย ดังตอไปนี้
1.1 ปญหาทางกฎหมายเกี่ยวกับการกําหนดนโยบายของรัฐเพื่อสงเสริมใหผูเสพ ผูติด
ยาเสพติดเขาสูกระบวนการบําบัดในระบบสมัครใจ
การบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ ถือเปนมาตรการสําคัญในการลดจํานวน
ผูเสพ ผูติดยาเสพติด และปองกันกลุมผูเสพ ผูติดยาเสพติดรายใหมไมใหเกิดขึ้นในสังคม โดยมีพื้นฐาน
แนวคิดที่วา หากสามารถลดจํานวนผูเสพ ผูติด ซึ่งเปรียบเสมือนเปนผูบริโภคลงได ก็จะสามารถลด
ปริมาณยาเสพติดซึ่งเปรียบเสมือนสินคาไดตามไปดวย
อยางไรก็ตาม จากการศึกษาพบวาพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 ซึ่งเปน
กฎหมายหลักในการบําบัดรักษาผูเสพ ผูติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ ไมมีการกําหนดมาตรการจูงใจ
สงเสริมหรือสนับสนุนใหผูเสพ ผูติดยาเสพติดเขารับการบําบัดในระบบสมัครใจ ทําใหฝายบริหารหรือ
รัฐบาลไมมีอํานาจในการกําหนดนโยบาย และกําหนดมาตรการใดๆ ที่จะทําใหมีการเขารับการ
บําบัดรักษาในระบบสมัครใจใหมากขึ้น สงผลใหจํานวนผูติดยาเสพติดที่สมัครใจเขารับการ
บําบัดรักษา ตามพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 มีเปนจํานวนนอย สงผลใหการบังคับใช
กฎหมายไมเปนไปตามวัตถุประสงคและเจตนารมณของกฎหมาย ซึ่งมุงหมายที่จะทําใหผูเขารับการ
บําบัดสามารถลด ละ เลิก การใชยาเสพติด และพัฒนาคุณภาพชีวิตของผูเขารับการบําบัดรักษาใหดี
ยิ่งขึ้น และไมหวนกลับมายุงเกี่ยวกับยาเสพติดอีก
1.2 ปญหาการกําหนดมาตรการทางกฎหมายเพื่อควบคุมการบําบัดผูติดยาเสพติดในระบบ
สมัครใจที่ดําเนินการโดยภาคเอกชน
การบําบัดรักษายาเสพติดในรูปแบบสมัครใจ เปนรูปแบบที่มุงหมายจะใหโอกาสแกผูเสพ
ผูติดยาเสพติด ที่มีความตองการที่จะลด ละ เลิก ยาเสพติด สามารถสมัครขอเขารับการบําบัดใน
สถานพยาบาลทั้งของรัฐและเอกชนได หรือในคายปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของสวนราชการที่เกี่ยวของ
กับการแกไขปญหายาเสพติด อาทิ คายปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของกระทรวงมหาดไทย หรือคาย
ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของกองกระทรวงกลาโหม เปนตน
อยางไรก็ตาม จากการศึกษาพบวาพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 ยังไมได
มีการกําหนดบทบัญญัติในเรื่องของการควบคุมการดําเนินงานบําบัดรักษาและฟนฟูสมรรถภาพผูติด
ยาเสพติดในระบบสมัครใจโดยภาคเอกชน ที่มิใชการดําเนินงานในโรงพยาบาล สถานพยาบาล
หรือคลินิกเอกชน ซึ่งการควบคุมการดําเนินการบําบัดรักษาและฟนฟูผูติดยาเสพติด ถือเปนเรื่อง
สําคัญอยางยิ่งตอการคุมครองสุขภาพอนามัย ชีวิตและรางกายของผูที่เขารับการบําบัดรักษา
ตลอดจนมีสวนสําคัญตอการพัฒนาคุณภาพและมาตรฐานการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดในระบบ
สมัครใจ ซึ่งจําเปนตองดําเนินการใหสอดคลองกับหลักการวาดวยการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดของ
องคการสหประชาชาติ ซึ่งประเทศไทยเปนสมาชิกและมีพันธกรณีที่ตองปฏิบัติตาม
5. 5
1.3 ปญหาทางกฎหมายเกี่ยวกับการกําหนดอํานาจหนาที่ใหแกองคกรปกครองสวน
ทองถิ่นเพื่อติดตามและชวยเหลือผูผานการบําบัดในระบบสมัครใจ
การติดตามชวยเหลือผูผานการบําบัดรักษา มีความสําคัญอยางยิ่งตอกระบวนการ
บําบัดรักษายาเสพติดในระบบสมัครใจ การติดตามและชวยเหลือผูผานการบําบัดรักษา เปนอีก
กระบวนการที่ไปหนุนเสริมการปองกันการกลับไปเสพและใชยาเสพติดซ้ําของ ผูผานการ
บําบัดรักษาไดอยางมีประสิทธิภาพ เพื่อใหผูผานการบําบัดรักษาสามารถกลับไปใชชีวิตในสังคมได
อยางปกติสุข อันจะนําไปสูการมีคุณภาพชีวิตที่ดี มีครอบครัวที่สมบูรณ สงผลใหชุมชน สังคมมีความ
เขมแข็ง สงบสุขและปราศจากผูเสพ ผูติดยาเสพติดในที่สุด
อยางไรก็ตาม จากการศึกษา พบวาประกาศคณะรักษาความสงบแหงชาติ ฉบับที่
108/2557 เรื่อง การปฏิบัติตอผูตองสงสัยวากระทําผิดตามกฎหมายเกี่ยวกับยาเสพติดเพื่อเขาสูการ
บําบัดฟนฟูและการดูแลผูผานการบําบัดฟนฟู ซึ่งเปนกฎหมายหลักในการดําเนินการติดตาม ดูแล
และชวยเหลือผูผานการบําบัดรักษายาเสพติด ไดกําหนดใหมีการจัดตั้งศูนยเพื่อประสานการดูแล
ผูผานการบําบัดฟนฟูในระดับภูมิภาค สงผลใหการบริหารงานและการดําเนินงานของศูนยขาดความ
คลองตัว และไมสามารถดําเนินการไดอยางเปนรูปธรรม เนื่องจากไมมีบุคลากร งบประมาณ
และนโยบายเปนของตนเอง นอกจากนี้ยังกําหนดใหมีการจัดตั้งศูนยเพื่อประสานการดูแลผูผานการ
บําบัดฟนฟูขึ้นในองคกรปกครองสวนทองถิ่นบางประเภทเทานั้น ไดแก กรุงเทพมหานคร เทศบาล
นคร และเทศบาลเมือง สงผลใหประชาชนที่เปนผูเสพ ผูติดยาเสพติด ในเขตบริการของ เทศบาล
ตําบล องคการบริหารสวนตําบล และเมืองพัทยา ไมไดรับการชวยเหลือ ดูแล และติดตามภายหลัง
การบําบัดฟนฟู สงผลใหเกิดความไมเสมอภาคระหวางประชาชนผูผานการบําบัดรักษาในแตละ
ทองถิ่น
2. วิธีดําเนินการศึกษา
การศึกษานี้เปนการศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใชวิธีการวิจัยเอกสาร (Documentary
research) โดยทําการศึกษา คนควา รวบรวมและวิเคราะหขอมูลตาง ๆ จากบทบัญญัติของ
สนธิสัญญา ขอตกลง และกรอบความรวมมือระหวางประเทศ รวมถึงบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ
กฎหมาย คําแถลงนโยบาย บทความทางวิชาการ หนังสือ งานวิจัย วิทยานิพนธ เอกสารประกอบการ
อบรมและเอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ และการคนควาจากอินเทอรเน็ตที่เกี่ยวของทั้งใน
และตางประเทศ รวมถึงใชการสัมภาษณเชิงลึก (In-depth Interview) ประกอบดวย
3. ผลการศึกษา
ในบทความนี้ ผูเขียนจะขอนําเสนอผลการศึกษาออกเปน 3 สวนคือ สวนที่หนึ่ง จะกลาวถึง
ทฤษฎีทางกฎหมายมหาชนที่เกี่ยวของกับการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติด สวนที่สอง จะกลาวถึง
กฎหมายตางประเทศและกฎหมายไทยที่เกี่ยวของกับการบําบัดผูติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ
และสวนที่สาม จะกลาวถึงปญหาทางกฎหมายที่เกิดจากการบังคับใชกฎหมายเกี่ยวกับการบําบัดผูติด
ยาเสพติดในระบบสมัครใจของประเทศ ตลอดจนนําเสนอแนวทางแกไขปญหา ดังนี้
6. 6
3.1 ทฤษฎีทางกฎหมายมหาชน ที่เกี่ยวกับการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดในระบบ
สมัครใจ
1) หลักการคุมครองสิทธิและเสรีภาพ
การศึกษาถึงทฤษฎีสิทธิและเสรีภาพ ตลอดจนการคุมครองสิทธิเสรีภาพ จะชวยใหเขาใจ
แนวคิดวาดวยสิทธิและเสรีภาพของบุคคล รวมถึงการใหความคุมครองสิทธิและเสรีภาพของบุคคล
จากรัฐ ตลอดจนขอบเขตการใชสิทธิและเสรีภาพดังกลาว เพื่อมิใหการใชสิทธิและเสรีภาพไป
กระทบกระเทือนประโยชนโดยรวมของสังคมอีกทางหนึ่งดวย ทั้งนี้หากจะกลาวถึงการคุมครองสิทธิ
และเสรีภาพของประชาชนนั้น ประการแรกที่ตองทําความเขาใจคือ ความหมายของคําวา สิทธิและ
เสรีภาพ ซึ่งสามารถสรุปไดดังนี้
สิทธิ หมายถึง ประโยชนที่กฎหมายรับรองและคุมครองโดยกฎหมาย ดังนั้นถาบุคคลใด
เปนผูทรงในสิทธิ บุคคลอื่นๆ ก็มีหนาที่จะตองเคารพตอการใชสิทธิของบุคคลนั้น
สวนเสรีภาพนั้น หมายถึง สภาพการณหรือสภาวะของบุคคลที่มีอิสระในการกระทําการ
อยางใดอยางหนึ่งหรือไมกระทําการอยางใดอยางหนึ่ง โดยความประสงคของตนเองและไมอยูภายใต
ความครอบงําหรือแทรกแซงบุคคลอื่น ทั้งนี้สามารถแบงประเภทของสิทธิออกไดเปน 2 ประเภทใหญๆ
คือ
(1) การแบงประเภทของสิทธิโดยพิจารณาจากผูทรงสิทธิ โดยการแบงแยกสิทธิและ
เสรีภาพประเภทนี้ พิจารณาจากผูซึ่งไดรับสิทธิตามรัฐธรรมนูญหรือบุคคลซึ่งรัฐธรรมนูญที่จะใหความ
คุมครอง และอาจแบงสิทธิและเสรีภาพประเภทนี้ได 2 ประการ ดวยกัน คือ ประการแรกสิทธิ
มนุษยชนหรือสิทธิของทุกๆ คน โดยมิไดแบงแยกวาบุคคลนั้นจะเปนคนของชาติใด เชื้อชาติใด หรือศาสนา
ใด และประการที่สอง สิทธิพลเมือง สิทธิประเภทนี้ไดแก สิทธิที่รัฐธรรมนูญมุงที่จะใหความคุมครอง
เฉพาะบุคคลที่เปนพลเมืองของรัฐเทานั้น เชน สิทธิในทางการเมือง สิทธิในการไดรับการ
รักษาพยาบาล หรือเสรีภาพในการประกอบอาชีพ เสรีภาพในการเลือกถิ่นที่อยู เปนตน
(2) การแบงสิทธิและเสรีภาพโดยพิจารณาจากเงื่อนไขการจํากัดสิทธิ โดยการแบงสิทธิ
และเสรีภาพประเภทนี้ จะพิจารณาจากเงื่อนไขการจํากัดสิทธิ แบงเปน 3 รูปแบบ คือ สิทธิและ
เสรีภาพกับเงื่อนไขของกฎหมายทั่วไป สิทธิและเสรีภาพกับเงื่อนไขกฎหมายพิเศษ และสิทธิและ
เสรีภาพที่ปราศจากเงื่อนไขของกฎหมาย3 ซึ่งมีสาระสําคัญ ดังนี้
(2.1) สิทธิและเสรีภาพกับเงื่อนไขของกฎหมายทั่วไปนั้น รัฐธรรมนูญเพียงแต
กําหนดวาการจํากัดสิทธิและเสรีภาพนั้นอาจกระทําไดโดยบทบัญญัติของกฎหมาย แตสิทธิและ
เสรีภาพกับเงื่อนไขของกฎหมายทั่ว ไปไมไดกําหนดเงื่อนไขพิเศษในการจํากัดสิทธิและเสรีภาพบาง
ประการ
(2.2) สิทธิและเสรีภาพกับเงื่อนไขกฎหมายพิเศษนั้น รัฐธรรมนูญกําหนดใหการ
แทรกแซงสิทธิและเสรีภาพโดยกฎหมายนั้น จะตองผูกพันอยูกับสถานการณใดสถานการณหนึ่งหรือ
3
บรรเจิด สิงคะเนติ. 2555. หลักพื้นฐานเกี่ยวกับสิทธิเสรีภาพ และศักดิ์ศรีความเปนมนุษย (พิมพครั้งที่ 4).
กรุงเทพ: วิญูชน. หนา 52-55.
7. 7
ตองผูกพันกับวัตถุประสงคใดวัตถุประสงคหนึ่งเปนพิเศษ หรือตองดําเนินการโดยวิธีการที่รัฐธรรมนูญ
บัญญัติเทานั้น
(2.3) สิทธิและเสรีภาพที่ปราศจากเงื่อนไขของกฎหมายนั้น เปนกรณีที่รัฐธรรมนูญ
ไดกําหนดสิทธิและเสรีภาพนั้นไมอยูภายใตการจํากัดสิทธิโดยกฎหมายใดๆ ทั้งสิ้น
สวนการรับรองสิทธิและเสรีภาพนั้น มีการรับรองไวในระดับที่แตกตางกัน ซึ่งพอจะแบง
ออกไดเปน 2 ระดับ ดังนี้4
(1) การรับรองสิทธิและเสรีภาพไวเด็ดขาด หรือการรับรองสิทธิและเสรีภาพแบบ
สัมบูรณ คือ ไมยอมใหออกกฎหมายจํากัดสิทธิและเสรีภาพของประชาชนเลย
(2) การรับรองสิทธิและเสรีภาพโดยมีเงื่อนไข หรือการรับรองสิทธิและเสรีภาพแบบ
สัมพัทธ ซึ่งการรับรองประเภทนี้เปนการรับรองโดยมีเงื่อนไขของกฎหมายอยู 2 ลักษณะคือ
(2.1) การรับรองสิทธิและเสรีภาพโดยมีเงื่อนไขกฎหมายทั่วไป ในกรณีนี้รัฐธรรมนูญ
เพียงแตเรียกรองวาการจํากัดสิทธิและเสรีภาพนั้น อาจจะกระทําไดโดยบทบัญญัติของกฎหมาย สิทธิ
และเสรีภาพกับเงื่อนไขของกฎหมายทั่วไปนี้ไมไดเรียกรองเงื่อนไขพิเศษในการจํากัดสิทธิและเสรีภาพ
ประการอื่น
(2.2) การรับรองสิทธิและเสรีภาพโดยมีเงื่อนไขกฎหมายพิเศษ ในกรณีนี้รัฐธรรมนูญ
เรียกรองวาการแทรกแซงในสิทธิและเสรีภาพโดยกฎหมายนั้นจะตองผูกพันอยูกับสถานการณใด
สถานการณหนึ่งหรือตองผูกพันอยูกับวัตถุประสงคใดวัตถุประสงคหนึ่ง หรือจะตองดําเนินการ
โดยวิธีการที่กําหนดไวในรัฐธรรมนูญเทานั้น
นอกจากนี้ยังมีการคุมครองสิทธิเสรีภาพที่บัญญัติไวในรัฐธรรมนูญ ซึ่งสามารถแบง
การคุมครองสิทธิและเสรีภาพออกไดเปน 3 ระดับ ดังนี้
(1) การคุมครองสิทธิและเสรีภาพที่รัฐและองคกรของรัฐไมสามารถละเมิดสิทธิเสรีภาพ
เหลานี้ไดเลย เสรีภาพดังกลาวเปนเสรีภาพเด็ดขาด เชน เสรีภาพในรางกาย เสรีภาพในความเชื่อ
และศาสนา ดังนั้นถามีกฎหมายที่ตราออกมาแลวกระทบตอเสรีภาพแบบเด็ดขาดดังกลาว ก็ถือวา
ขัดตอรัฐธรรมนูญ
(2) การคุมครองสิทธิและเสรีภาพจากการละเมิดของฝายบริหาร เพราะฝายบริหารมี
อํานาจตามความเปนจริง เชน มีกําลังทหารและกําลังตํารวจอยูในอํานาจ ดังนั้นการจํากัดสิทธิ
และเสรีภาพ ตองกระทําโดยกฎหมายที่รัฐสภาตราขึ้นเทานั้น
(3) การคุมครองสิทธิและเสรีภาพในกรณีที่มีการละเมิด ตองใหประชาชนสามารถไป
ฟองรองตอศาลได5 เชน ถารัฐสภาออกกฎหมายจํากัดเสรีภาพขัดกับรัฐธรรมนูญ ตองมีองคกรชี้ขาด
ใหกฎหมายนั้นใชบังคับมิได
4
บรรเจิด สิงคะเนติ. 2543. หลักพื้นฐานของสิทธิเสรีภาพและศักดิ์ศรีความเปนมนุษยตามรัฐธรรมนูญ พ.ศ.
2540. กรุงเทพฯ: วิญูชน. หนา 51-52.
5
เกรียงไกร เจริญธนาวัฒน. 2547. หลักกฎหมายวาดวยสิทธิเสรีภาพ. กรุงเทพฯ: วิญูชน. หนา 195.
8. 8
2) ทฤษฎีภารกิจของรัฐ
ในบทความนี้ การศึกษาทฤษฎีวาดวยภารกิจของรัฐเปนการศึกษา เพื่อใหทราบและเขาใจ
ถึงบทบาทและหนาที่ของรัฐที่มีตอประชาชนภายในรัฐ ซึ่งจะชวยใหมีการเขาใจลักษณะการกระทํา
ของรัฐในดานตางๆ ของรัฐ ซึ่งการบําบัดรักษาผูเสพ ผูติด ยาเสพติด ตลอดจนการแกไขปญหายาเสพ
ติดภายในประเทศ ก็ถือเปนสวนหนึ่งในภารกิจของรัฐ ที่รัฐจะตองดําเนินการ เพื่อใหประชาชน
และสังคมมีความสงบสุข และสามารถพัฒนาประเทศไดอยางยั่งยืน
ประเภทภารกิจของรัฐ ในที่นี้แยกภารกิจของรัฐสมัยใหมออกเปนภารกิจที่รัฐทุกรัฐ
จําเปนตองกระทําเพื่อการดํารงอยูของรัฐ ภารกิจนี้จึงเปนภารกิจที่เนนสาระสําคัญของความเปนรัฐที่
เรียกวา “ภารกิจพื้นฐาน” และภารกิจที่รัฐอาจจะทําก็ไดหรือไมกระทําก็ไดเรียกวา “ภารกิจลําดับ
รอง”6 ซึ่งมีสาระสําคัญ ดังนี้
(1) ภารกิจพื้นฐานของรัฐ หมายถึง ภารกิจที่รัฐดํารงชีวิตอยูไดไมถูกทําลายหรือสูญ
สลายไปเรียกวาความมั่นคงของรัฐหรือความปลอดภัยของประเทศ ภารกิจเชนวานี้เปนอํานาจผูกขาด
ของรัฐที่ผูปกครองใชโดยมีวัตถุประสงคเพื่อประโยชนสวนรวม อันไดแก การรักษาความสงบเรียบรอย
และมีสันติสุขภายในรัฐ การปกปองอธิปไตยและตอตานการรุกรานจากรัฐอื่น การอํานวยความ
ยุติธรรมโดยทางศาล ตลอดจนการเจริญสัมพันธไมตรีกับรัฐอื่น ซึ่งการบําบัดรักษาผูเสพ ผูติดยาเสพ
ติด ก็เพื่อลดจํานวนผูเกี่ยวของกับยาเสพติดลงใหมากที่สุด รวมถึงการปองกันกลุมผูเสพ ผูติดยาเสพ
ติดรายใหมมิใหเกิดขึ้นในสังคม อันเปนการปองกันการทวีความรุนแรงของปญหายาเสพติดและ
อาชญากรรมที่เกี่ยวของกับยาเสพติด ถือเปนการรักษาความสงบเรียบรอยใหแกประชาชนภายในรัฐ
(2) ภารกิจลําดับรองของรัฐ หมายถึง ภารกิจที่จะทําใหชีวิตมีความเปนอยูของ
ประชาชนดีขึ้นหรือไดมาตรฐานขั้นต่ําในฐานะเปนมนุษย เปนภารกิจดานทํานุบํารุงชีวิตความเปนอยู
ของประชาชนใหกินดีอยูดีจึงเปนงานดานการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของรัฐนั่นเอง โดยรัฐอาจทํา
ดวยตนเองหรือไมก็ได รัฐอาจมอบหมายใหปจเจกชนเขามามีสวนรวมในการจัดทํา ถึงแมภารกิจรอง
จะมีความสําคัญในทางปฏิบัติก็ตาม แตก็ไมถือวาภารกิจรองของรัฐเปนเงื่อนไขของอํานาจอธิปไตย
องคกรอื่นนอกจากรัฐอาจเปนผูจัดทําภารกิจของรัฐเพื่อประโยชนสวนรวมไดเชนกัน ซึ่งการที่รัฐจัดให
มีการบําบัดรักษาผูเสพ ผูติดยาเสพติด ตลอดจนการติดตาม ดูแลและชวยเหลือผูผานการบําบัดรักษา
ใหสามารถกลับไปใชชีวิตในสังคมไดอยางปกติสุขนั้น ก็ถือเปนภารกิจลําดับของรัฐในดานสาธารณสุข
และดานสังคม ซึ่งรัฐอาจจะดําเนินการเอง โดยใหสวนราชการ หรือรัฐวิสาหกิจเปนผูดําเนินการ หรือ
อาจมอบอํานาจใหเอกชน เปนผูดําเนินการ ภายใตการควบคุมดูแลจากรัฐก็ได
3.2 กฎหมายที่เกี่ยวของกับการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดในตางประเทศและประเทศ
ไทย
ในบทความนี้ จะกลาวถึงกฎหมายที่เกี่ยวของกับการบําบัดผูเสพ ผูติดยาเสพติดใน
ตางประเทศที่สําคัญ ซึ่งมีลักษณะเนื้อหาและการดําเนินงานที่สามารถเทียบเคียงไดกับกฎหมาย
เกี่ยวกับการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดในประเทศไทย ดังนี้
6
ชาญชัย แสวงศักดิ์. 2556. กฎหมายมหาชน: ความเปนมา ทฤษฎี และหลักการที่สําคัญ (พิมพครั้งที่ 3).
กรุงเทพฯ: วิญูชน. หนา 212-213.
9. 9
1) สหรัฐอเมริกา มีรัฐบัญญัติวาดวยการฟนฟูสมรรถภาพผูติดยาเสพติด ค.ศ. 19667
มีเนื้อหาในสวนของการบังคับใหเขารับการบําบัดรักษาคลายคลึงกับพระราชบัญญัติฟนฟูสมรรถภาพ
ผูติดยาเสพติด พ.ศ. 2545 ของประเทศไทย แตมีสวนที่แตกตางกันคือรัฐบัญญัติวาดวยการฟนฟู
สมรรถภาพผูติดยาเสพติด ค.ศ. 1966 นั้น ไดบัญญัติใหนํารูปแบบการบําบัดรักษา และฟนฟู รวมถึง
การควบคุมตัวมาใชกับบุคคลที่ตกเปนผูตองสงสัยวากระทําความผิดฐานเสพยาเสพติดดวย ซึ่งกรณี
ดังกลาวเทียบเคียงไดกับการบําบัดรักษาในระบบสมัครใจ ตามประกาศคณะรักษาความสงบแหงชาติ
ฉบับที่ 108/2557 ที่กําหนดใหผูที่ตองสงสัยวาไดกระทําผิดกฎหมายยาเสพติด สามารถสมัครใจ
ยินยอมเขารับการบําบัดฟนฟูไดโดยไมเปนความผิด
2) สหราชอาณาจักร มีพระราชบัญญัติวาดวยการใชยาในทาง ที่ผิดป ค.ศ. 19718 ซึ่งมี
เนื้อหาใกลเคียงพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 และพระราชกําหนดปองกันการใชสาร
ระเหย พ.ศ. 2533 ของประเทศไทย ทั้งนี้ภายใตกฎหมายดังกลาว รัฐบาลสหราชอาณาจักร
โดยรัฐมนตรีวาการกระทรวงมหาดไทย มีอํานาจในการตราขอกําหนดใหมีการอนุญาตครอบครอง
ยาเสพติดบางประเภท เพื่อใชในการรักษาโรค9 นอกจากนี้ยังมีอํานาจในการตราขอกําหนดใหสิทธิ
ประโยชนแกผูติดยาเสพติด เพื่อสงเสริมใหเขารับการบําบัดรักษา ยาเสพติดอีกดวย เชน การรับการ
บําบัดรักษาฟรีสําหรับผูที่สมัครใจขอเขารับการบําบัดในโรงพยาบาล การชวยเหลือเงินทุน เงินคา
ครองชีพสําหรับผูติดยาเสพติดที่ยากไร การจัดหางานใหทําในภาคเอกชนที่มีความรวมมือกับภาครัฐ
เปนตน10 โดยมาตรฐานและรูปแบบการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดในระบบสมัครใจของ
สหราชอาณาจักรนั้น กระทรวงสาธารณสุข เปนผูกําหนดมาตรฐานและรูปแบบการบําบัดรักษา
ซึ่งมีเนื้อหาสอดคลองและคลายคลึงกับรูปแบบการบําบัดผูติดยาเสพติดขององคการสหประชาชาติ
และของสถาบันวิจัยดานยาเสพติดแหงชาติสหรัฐอเมริกา
3) ประเทศนิวซีแลนด มีรัฐบัญญัติวาดวยการบําบัดผูติดแอลกอฮอลและยาเสพติด ค.ศ.
196611 ที่กําหนดใหมีการบําบัดรักษาในระบบสมัครใจ ซึ่งมีลักษณะใกลเคียงกับการบําบัดรักษาใน
ระบบสมัครใจของประเทศไทย กลาวคือผูเสพ ผูติดยาเสพติด หรือผูใชยาที่มีความประสงคจะเขารับ
การบําบัดรักษา สามารถสมัครขอเขารับการบําบัดรักษาในสถานพยาบาลของรัฐหรือเอกชนไดตาม
ความตองการ แตอยางไรก็ตามแมผูเสพ ผูติดยาเสพติดมีความตองการจะเขารับการบําบัดรักษา แตก็
ตองไดรับการอนุญาตจากศาลทองถิ่นกอน ถึงจะเขารับการบําบัดรักษาได ทั้งนี้เพราะการบําบัดรักษา
อาจกระทบกระเทือนถึงสิทธิและเสรีภาพของบุคคล ดังนั้นประเทศนิวซีแลนดจึงกําหนดใหศาล เปน
องคกรที่ยินยอมใหมีการจํากัดสิทธิ หรือการกระทบสิทธิอันอาจเกิดจากการบําบัดรักษา จึงเปนที่มา
7
The Nacrotic Addict Rehabilitation Act 1966.
8
Misuse of Drugs Act 1971. (Uk.)
9
Misuse of Drugs Act 1971. (Uk.). Section 7.
10
ศักดิ์ชัย เลิศพานิชพันธุ. 2556. รายงานฉบับสมบูรณโครงการศึกษากฎหมายยาเสพติดในตางประเทศ: ศึกษา
เฉพาะกรณีประเทศญี่ปุน ฝรั่งเศส สวิตเซอรแลนด เยอรมัน โปรตุเกส อังกฤษและสหรัฐอเมริกา. กรุงเทพฯ:
สํานักงานปลัดกระทรวงยุติธรรม. หนา 193-194.
11
Alcoholism and Drug Addiction Act 1966. (Nz.)
10. 10
ของอนุญาตใหเขารับการบําบัดรักษาโดยศาล ซึ่งรวมถึงการบําบัดรักษาในผูมีอาการติดแอลกอฮอล
ดวย
4) ประเทศสวิสเซอรแลนด มีรัฐบัญญัติวาดวยยาเสพติดและสารที่ออกฤทธิ์ตอจิตประสาท
ค.ศ. 195112 ซึ่งสามารถเทียบเคียงไดกับพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 และ
พระราชบัญญัติวัตถุออกฤทธิ์ตอจิตและประสาท พ.ศ. 2518 ของประเทศไทย ทั้งนี้ภายใตรัฐบัญญัติ
ดังกลาว รัฐบาลของประเทศสวิตเซอรแลนดไดกําหนดนโยบายและมาตรการในการลดการบังคับใช
กฎหมายและการลงโทษทางอาญาตอผูเสพยาเสพติดลง แตพุงเปาไปที่การดําเนินการปราบปราม
ผูลักลอบคายาเสพติดใหมากขึ้น แลวหันมาเพิ่มการใหความชวยเหลือทางการแพทยในการดูแล
สุขภาพและดูแลสังคมของผูเสพยามากขึ้น การสงเสริมอาชีพในระหวางเขารับการบําบัด การให
ความสําคัญกับผูเสพผูติดยาเสพติดที่ติดเชื้อเอชไอวี โดยแยกการบําบัดรักษาไวเปนการเฉพาะ รวมถึง
ลดภาวะอันตรายจากการใชยา โดยอนุญาตใหครอบครองยาเสพติดบางประเภทเพื่อการรักษาโรค
รวมถึงการใหสารสังเคราะหทดแทนยาเสพติด เพื่อลดอาการอยากยา และปองกันการเสียชีวิตของ
ผูใชยาเนื่องจากอาการขาดยา
5) สาธารณรัฐฝรั่งเศส มีกฎหมายเกี่ยวกับการบําบัดผูติดยาเสพติดที่สําคัญคือ ประมวล
กฎหมายการสาธารณสุข ค.ศ. 197013 ซึ่งตราขึ้นเมื่อวันที่ 31 ธันวาคม ค.ศ.1970 โดยมี วัตถุประสงค
เพื่อปราบปรามการคายาเสพติดอยางรุนแรง การหามใชยาเสพติด นอกจากนี้รัฐบัญญัติดังกลาวยังเสนอ
ทางเลือกในการบําบัดรักษาจากการใชยาเสพติดที่หลากหลาย โดยกําหนดใหมีศูนยบําบัดยาเสพติดของ
รัฐกลางและรัฐบาลทองถิ่น ผูเสพ ผูติดยาเสพติดสามารถเขารับการรักษาโดยไมเสียคาใชจาย และ
ไดรับการปกปดขอมูลการรักษาเปนอยางดี ทั้งนี้รัฐบัญญัติดังกลาวของฝรั่งเศสสามารถเทียบเคียงได
กับพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 และพระราชบัญญัติมาตรการปราบปรามผูกระทํา
ความผิดเกี่ยวกับยาเสพติด พ.ศ. 2534
นอกจากนี้ในสวนของกฎหมายไทย ผูเขียนไดทําการศึกษากฎหมายที่เกี่ยวของกับการ
บําบัดผูเสพ ผูติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ ซึ่งจากการศึกษาพบกฎหมายที่สําคัญ 2 ฉบับ ดังนี้
1) พระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 มีบทบัญญัติที่เกี่ยวของกับการบําบัดรักษา
ผูเสพ ผูติดยาเสพติดในรูปแบบสมัครใจ ซึ่งกําหนดไวเปนการเฉพาะในมาตรา 9414 โดยมีสาระสําคัญ
12
Federal Narcotics and Psychotropic Substances Act 1951. (Ch.)
13
The Public Health Code 1970. (Fr.)
14
พระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 มาตรา 94 บัญญัติวา
“ผูใดเสพยาเสพติดใหโทษ เสพและมีไวในครอบครอง เสพและมีไวในครอบครองเพื่อจําหนาย หรือเสพและ
จําหนายซึ่งยาเสพติดใหโทษตามลักษณะ ชนิด ประเภท และปริมาณที่กําหนดในกฎกระทรวง และไดสมัครใจขอเขา
รับการบําบัดรักษาในสถานพยาบาลกอนความผิดจะปรากฏตอพนักงานเจาหนาที่หรือพนักงานฝายปกครองหรือ
ตํารวจ อีกทั้งไดปฏิบัติครบถวนตามระเบียบขอบังคับเพื่อควบคุมการบําบัดรักษา และระเบียบวินัยสําหรับ
สถานพยาบาลดังกลาว จนไดรับการรับรองเปนหนังสือจากพนักงานเจาหนาที่ที่รัฐมนตรีกําหนดแลว ใหพนจาก
ความผิดตามที่กฎหมายบัญญัติไว แตทั้งนี้ไมรวมถึงกรณีความผิดที่ไดกระทําไปภายหลังการสมัครใจเขารับการ
บําบัดรักษา
การรับเขาบําบัดรักษาในสถานพยาบาลตามวรรคหนึ่งใหเปนไปตามหลักเกณฑและวิธีการที่คณะกรรมการ
ประกาศกําหนด”
11. 11
คือ กําหนดใหผูเสพยาเสพติดใหโทษ เสพและมีไวในครอบครอง เสพและมีไวในครอบครองเพื่อ
จําหนาย หรือเสพและจําหนายซึ่งยาเสพติดใหโทษตามลักษณะ ชนิด ประเภทและปริมาณที่กําหนด
ในกฎกระทรวง ซึ่งหากบุคคลดังกลาวไดสมัครใจขอเขารับการบําบัดรักษาในสถานพยาบาล
กอนความผิดจะปรากฏตอพนักงานเจาหนาที่หรือพนักงานฝายปกครองหรือตํารวจ อีกทั้งไดปฏิบัติ
ครบถวนตามระเบียบขอบังคับเพื่อควบคุมการบําบัดรักษา และระเบียบวินัยสําหรับสถานพยาบาล
ดังกลาว จนไดรับการรับรองเปนหนังสือจากพนักงานเจาหนาที่ ที่รัฐมนตรีวาการกระทรวง
สาธารณสุขกําหนดแลวนั้น ใหบุคคลนั้นพนจากความผิดตามที่กฎหมายบัญญัติไว แตทั้งนี้ไมรวมถึง
กรณีความผิดที่ไดกระทําไปภายหลังการสมัครใจเขารับการบําบัดรักษา
2) ประกาศคณะรักษาความสงบแหงชาติ ฉบับที่ 108/2557 เรื่อง การปฏิบัติตอผูตอง
สงสัยวากระทําผิดตามกฎหมายเกี่ยวกับ ยาเสพติดเพื่อเขาสูการบําบัดฟนฟูและการดูแลผูผานการ
บําบัดฟนฟู ซึ่งถือเปนกฎหมายที่ออกมาเพื่อใหโอกาสผูกระทําผิดในฐานความผิดเสพยาเสพติดใหโทษ
หรือเสพและครอบครองยาเสพติดใหโทษ ไดมีโอกาสเขารับการบําบัดรักษาฟนฟูสมรรถภาพ โดย
กฎหมายไมดําเนินการเอาผิดทางอาญา ทั้งนี้เพื่อใหการดําเนินการบําบัดฟนฟูผูเสพยาเสพติดเปนไป
โดยเหมาะสม โดยกําหนดใหผูตองสงสัยวากระทําความผิดฐานเสพยาเสพติดหรือเสพและมียาเสพติด
ไวในครอบครอง ตามลักษณะ ชนิดประเภท และปริมาณที่กําหนดตามบัญชีทายประกาศนี้ ซึ่งไมมี
พฤติกรรมที่อาจกอใหเกิดอันตรายแกผูอื่นหรือสังคม ไดรับการบําบัดฟนฟูโดยการยินยอม และไดรับ
การดูแลอยางตอเนื่องภายหลังผานการบําบัดฟนฟู รวมทั้งกําหนดอํานาจหนาที่ของหนวยงานที่
เกี่ยวของในการดําเนินการดังกลาวเพื่อใหการบําบัดฟนฟูเปนไปดวยความเรียบรอย มีประสิทธิภาพ
และมีประสิทธิผลสูงสุด15
3.3 ปญหาการบังคับใชกฎหมายเกี่ยวกับการบําบัดผูติด ยาเสพติดในระบบสมัครใจ
และแนวทางแกไขปญหา
จากการศึกษา พบวา การบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดระบบสมัครใจในประเทศไทย
ยังมีปญหาทางกฎหมายเกี่ยวกับการกําหนดนโยบายของรัฐเพื่อสงเสริมใหมีการบําบัดรักษาในระบบ
สมัครใจ ปญหาการควบคุมการบําบัดรักษาผูติดยาเสพติดในระบบสมัครใจที่ดําเนินการโดย
15
ประกาศคณะรักษาความสงบแหงชาติ ฉบับที่ 108/2557 เรื่อง การปฏิบัติตอผูตองสงสัยวากระทําผิดตาม
กฎหมายเกี่ยวกับยาเสพติดเพื่อเขาสูการบําบัดฟนฟูและการดูแลผูผานการบําบัดฟนฟู ขอ 1 บัญญัติวา
“ในกรณีที่ผูใดตองสงสัยวากระทําความผิดฐานเสพยาเสพติด หรือเสพและมียาเสพติดไวในครอบครองตาม
ลักษณะ ชนิด ประเภท และปริมาณที่กําหนดตามบัญชีทายประกาศ ถาไมปรากฏวาผูนั้นเปนผูตองหาหรืออยูใน
ระหวางถูกดําเนินคดีในความผิดฐานอื่น ซึ่งเปนความผิดที่มีโทษจําคุกหรืออยูในระหวางรับโทษจําคุกตาม คํา
พิพากษาของศาล และไมมีพฤติกรรมที่อาจกอใหเกิดอันตรายแกผูอื่นหรือสังคม หากผูนั้นยินยอมเขารับการบําบัด
ฟนฟู ใหเจาหนาที่ดําเนินการนําตัวผูนั้นเขารับการบําบัดฟนฟู
ในกรณีที่ผูเขารับการบําบัดฟนฟูปฏิบัติครบถวนตามหลักเกณฑที่เลขาธิการคณะกรรมการปองกันและ
ปราบปรามยาเสพติดกําหนดเกี่ยวกับการบําบัดฟนฟู และไดรับการประเมินเปนผูผานการบําบัดฟนฟู ใหเจาหนาที่
ผูรับผิดชอบ ออกหนังสือรับรองเพื่อเปนหลักฐาน
การนําตัวผูตองสงสัยเขารับการบําบัดฟนฟู การบําบัดฟนฟู และการประเมินเปนผูผานการบําบัดฟนฟู ให
เปนไปตามหลักเกณฑที่เลขาธิการคณะกรรมการปองกันและปราบปรามยาเสพติดประกาศกําหนด”
12. 12
ภาคเอกชนและปญหาการติดตามดูแลชวยเหลือผูผานการบําบัดรักษาในระบบสมัครใจ ซึ่งผูเขียน
จะกลาวถึงปญหา ดังตอไปนี้
1) ปญหาทางกฎหมายเกี่ยวกับการกําหนดนโยบายของรัฐเพื่อสงเสริมใหผูเสพ ผูติด
ยาเสพติดเขาสูกระบวนการบําบัดในระบบสมัครใจ
นับตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน การบําบัดรักษาผูติดยาเสพติด ในระบบสมัครใจ ถือเปน
มาตรการอยางหนึ่งในการบําบัดรักษายาเสพติดในประเทศไทย เปนการเปดโอกาสใหผูเสพ ผูติด
ยาเสพติดที่ตองการจะเลิกเสพยาเสพติด สามารถขอเขารับการบําบัดรักษา ในสถานพยาบาลตางๆ
ทั้งของรัฐและเอกชน ภายใตระเบียบและขั้นตอนตามที่กฎหมายกําหนด ซึ่งมีรูปแบบการบําบัดทั้ง
แบบผูปวยในและผูปวยนอก โดยกระบวนการเริ่มตั้งแต ผูปวยเขามาขอรับการบําบัดรักษาไปจนถึง
การติดตามประเมินผลในระยะเวลา 1 ป จึงจะถือวาเสร็จสิ้นการบําบัดรักษา ดังนั้น กระบวนการ
บําบัดรักษาจึงตองผสมผสานรูปแบบตางๆ โดยเริ่มตั้งแตการวินิจฉัยอาการ การใหความชวยเหลือ
การบําบัดรักษา ทั้งทางดานรางกาย จิตใจ และอารมณ วัตถุประสงคของการบําบัดรักษาคือ เพื่อให
ผูปวยงดหรือหยุดเสพยาและลดอาการเจ็บปวย หรือตายที่มีผลมาจากการใชยาเสพติด และสามารถ
กลับไปดํารงชีวิตอยูในสังคมไดอยางปกติสุข การนําระบบการบําบัดยาเสพติดรูปแบบสมัครใจมาใชใน
การลดจํานวนผูเสพผูติดยาเสพติด และปองกันกลุมผูเสพผูติดยาเสพติดรายใหมไมใหเกิดขึ้นในสังคม
เปนแนวทางหลักที่หลายประเทศทั่วโลก รวมถึงประเทศไทยนํามาใชเปนแนวทางในการปองกัน
และแกไขปญหายาเสพติดในปจจุบัน โดยมีพื้นฐานแนวคิดที่วาหากไมมีความตองการเสพยาของผูติด
ยาเสพติดซึ่งถือเปนผูบริโภค ก็จะไมมีความตองการยาหรือสารเสพติดซึ่งเปรียบเสมือนสินคา
นอกจากนี้การบําบัดรักษายาเสพติดในระบบสมัครใจตองอาศัยความยินยอมพรอมใจและความตั้งใจ
จริงของผูเสพผูติดเปนสําคัญ จึงมีความเปนไปไดสูงที่ผูเสพผูติดยาเสพติดจะสามารถลดและเลิกใช
ยาเสพติดไดดวยตัวเองโดยไมมีการบังคับ อันจะสงผลใหครอบครัว ชุมชน สังคมปลอดจากจากปญหา
ยาเสพติด ดังนั้นการบําบัดรักษาผูมีอาการเสพติดยาเสพติดในระบบสมัครใจ จึงมีความสําคัญตอ
การลดปญหายาเสพติดของประเทศ
จากการศึกษา พบวา พระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 ไมมีเนื้อหาเกี่ยวกับ
มาตรการจูงใจ สงเสริมหรือสนับสนุนให ผูเสพ ผูติดยาเสพติดเขารับการบําบัดรักษาในรูปแบบสมัคร
ใจ สงผลใหรัฐบาลไมสามารถกําหนดนโยบายที่ชัดเจนในการดําเนินการแกไขปญหาผูเสพผูติดยาเสพ
ติด อีกทั้งการกําหนดมาตรการจูงใจ สงเสริมการบําบัดที่ผานมา เปนเพียงกรอบนโยบายที่กําหนดให
หนวยงานราชการดําเนินการใหเปนไปในทิศทางเดียวกันเทานั้น ไมปรากฏรายละเอียดมาตรการที่จะ
ใหสิทธิประโยชนอื่นใดแกผูเสพ ผูติดที่สมัครเขารับการบําบัด อันจะทําใหมีการสมัครใจเขารับ
การบําบัดมากขึ้น นอกจากนี้ เมื่อกฎหมายไมมีการกําหนดมาตรการจูงใจ สงเสริมหรือสนับสนุนใหผู
เสพผูติดยาเสพติดเขารับการบําบัดเปนการเฉพาะ รอแตเพียงนโยบายของรัฐบาลแตละสมัย สงผลทํา
ใหไมมีผูเสพผูติดยาเสพติดมาสมัครเขารับการบําบัดตามพระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ.2522
ทําใหการบังคับใชกฎหมายไมเปนไปตามวัตถุประสงคและเจตนารมณของกฎหมาย ซึ่งมุงหมายที่จะ
ใหผูเขารับการบําบัดสามารถลด ละ เลิกการใชยาเสพติด และพัฒนาคุณภาพชีวิตของผูเขารับการ
บําบัดรักษาไปพรอมกัน โดยมุงหมายที่จะใหผูเสพผูติดยาเสพติดเกิดความสํานึกผิดในตัว วาการเขาไป
เกี่ยวของกับยาเสพติดนั้นเปนสิ่งที่ผิดกฎหมายและสังคมไมใหการยอมรับ แตกฎหมายก็เปดชองใหเขา
13. 13
รับการบําบัดโดยสมัครใจและไมประสงคดําเนินคดีเอาผิดทางอาญากับผูเสพเหลานั้น กลาวอีกนัยหนึ่ง
คือ เปนการใชกฎหมายที่มีจุดประสงคเพื่อการแกไขฟนฟูผูกระทําผิดมากกวาจะลงโทษผูกระทําผิด16
แตจากผลการดําเนินงานของรัฐบาลที่ผานมาในป 2558 นั้นพบวา มีจํานวนผูสมัครเขารับการ
บําบัดรักษาในระบบสมัครใจ เพียง 42,042 ราย จากจํานวนประมาณการผูเสพยาเสพติดที่มากถึง
220,000 ราย17 การที่ไมสามารถบังคับใชกฎหมายดังกลาวไดอยางมีประสิทธิภาพยังสงผลใหจํานวนผู
ขอเขารับการบําบัดในแตละปมีจํานวนนอยมาก เมื่อเปรียบเทียบกับจํานวนผูเขารับการบําบัดใน
ระบบบังคับบําบัดและระบบตองโทษ และเนื่องจาก เปนระบบสมัครใจ จึงไมมีมาตรการในการบังคับ
ใหผูเขารับการรับการบําบัดนั้นตองอยูครบกระบวนการ และโดยสวนมาก ผูเขารับการบําบัดรักษามัก
ไมปฏิบัติตามรูปแบบและระยะที่กําหนด ทําใหการการบําบัดฟนฟูไมประสบผลสําเร็จ และขาด
ประสิทธิภาพในการลดจํานวนผูเสพ ผูติดยาเสพติดอยางเห็นไดชัด
จากที่กลาวมาขางตนจะเห็นไดวา การที่พระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522 ไมมี
บทบัญญัติที่กําหนดใหฝายบริหารหรือรัฐบาลสามารถกําหนดมาตรการตางๆเพื่อจูงใจ สงเสริมหรือ
สนับสนุนใหมีการสมัครใจเขารับการบําบัดที่มากขึ้น สงผลตอการบังคับใชกฎหมายของมาตรา 94
ตามพระราชบัญญัติดังกลาวไมสัมฤทธิ์ผล ตามเจตนารมณของกฎหมาย ที่มุงหมายจะลดจํานวนผูเสพ
ผูติดยาเสพติดลง โดยไมใชกระบวนการบังคับ หรือการดําเนินคดีตามกฎหมาย และในอดีตที่ผานมา
รัฐบาลบางรัฐบาลก็กําหนดแตเพียงนโยบายใหผูเสพยาเสพติดเปนผูปวย ที่ตองไดรับการรักษา ซึ่งการ
ออกมาตรการเพียงแคนั้น ไมสามารถทําใหผูเสพมีความพรอมหรือมีความตองการที่จะเขารับการ
บําบัดมากขึ้น สังคมเต็มไปดวยผูติดยาและปญหายาเสพติด ที่นับวันจะทวีความรุนแรงเพิ่มมากขึ้น
การที่รัฐบาลในฐานะฝายบริหารไมสามารถกําหนดนโยบายและมาตรการดังกลาวได เนื่องจากไมมี
บทบัญญัติของกฎหมายรองรับ จึงเปนการไมสอดคลองกับทฤษฎีทางกฎหมายมหาชนวาดวยภารกิจ
ของรัฐ สงผลใหเกิดปญหาทางกฎหมาย เกี่ยวกับการกําหนดนโยบายของรัฐเพื่อสงเสริมใหผูติดยาเสพ
ติดเขาสูการบําบัดรักษาในระบบสมัครใจ
ดังนั้น จะเห็นไดวา การที่ประเทศไทยไมมีบทบัญญัติของกฎหมายที่กําหนดใหรัฐบาล
สามารถกําหนดนโยบายหรือมาตรการจูงใจ สงเสริมหรือสนับสนุนใหผูเสพ ผูติดยาเสพติดเขารับการ
บําบัดรักษาในระบบสมัครใจ ที่มีวัตถุประสงคในการเพิ่มจํานวนและเพิ่มความพรอมในการตัดสินใจ
เขารับการบําบัดรักษา และอยูจนครบกําหนดการบําบัดรักษา ไดสงผลเสียตอประชาชน ในรัฐที่เปน
ผูเสพผูติดยาเสพติด ที่ไมไดรับการบําบัดรักษายาเสพติดใหหายขาดจากอาการติด ยาเสพติด ทําใหคน
เหลานี้กลายเปนอาชญากร ถูกกีดกันออกจากสังคม ยิ่งมีผูเสพผูติดยาเสพติดเพิ่มมากขึ้นปญหา
อาชญากรรมก็มีอัตราเพิ่มขึ้นตามมา สงผลเสียตอประชาชนโดยทั่วไปที่มีความเสี่ยงภัยในการใชชีวิต
ในสังคม โดยตองเผชิญอาชญากรรมจากการกระทําของผูเสพ ผูติดยาเสพติด สงผลกระทบตอ
16
ประวิทย ศรีมาฤทธิ์ และ ตะวัน พิมพทอง. 2554. “กฎหมายกํากับกาย คุณธรรมกํากับใจ สังคมไทยเปนสุข”.
วารสารกฎหมายคณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. 4(7). หนา 63
17
สํานักปลัดกระทรวงสาธารณสุข. 2558. อัตราคงอยูในการบําบัดรักษาทั่วประเทศ ระบบรายงาน ระบบติดตาม
และเฝาระวังปญหายาเสพติด ประจําปงบประมาณ 2558. กรุงเทพฯ : สํานักบริหารการสาธารณสุข สํานักงาน
ปลัดกระทรวงสาธารณสุข. หนา 1