SlideShare a Scribd company logo
1 of 142
Download to read offline
Pioneer Bank with Customer Service Excellence
cfhb]lv ;]jfsf] *# cf}+ jif{ k|j]zsf] ;'cj;/df o; a}+ssf
u|fxsju{, z]o/wgL, z'e]R5's Pj+ ;Dk"0f{ ;/f]sf/jfnfx?df xflb{s
cfef/ k|s6 ub}{ cfufdL lbgdf cem a9L k|efjsf/L, u'0f:t/Lo,
cfw'lgs Pj+ ljZj;gLo a}+lsª ;]jf k|bfg ub}{ hfg] k|ltj4tf
JoQm ub{5f}+ .
k|wfg sfof{noM wd{ky, sf7df8f}+, kmf]g g+= (&&–!–$@@(^(@, www.nepalbank.com.np
jflif{
s
f]
T
;j
ljz]
i
ff+
s
@)&^
g]
k
fn
a}
+
s
lnld6]
8
k|sfzsM
g]kfn a}s lnld6]8
ljz]iff+s k|sfzg pk;ldlt
k|d'v ;NNffxsf/M s[i0f axfb'/ clwsf/L, k|d'v sfo{sf/L clws[t, g]kfn a}s lnld6]8
;Nnfxsf/M k|sfz s'df/ clwsf/L, sf=d'= ;xfos k|d'v sfo{sf/L clws[t, g]kfn a}s lnld6]8
;+of]hsM n]vgfy e'iffn, d'Vo k|aGws, g]kfn a}s lnld6]8
;b:oM d's'Gb cof{n, k|]; ;NNffxsf/÷;Dkfbs, g]kfn a}s lnld6]8
;b:oM clZjg s'df/ k'8f;}gL, k|aGws, g]kfn a}s lnld6]8
sf]
pknIodf k|sflzt
jflif{sf]T;j ljz]iff+s @)&^
-ljljw cfly{s n]v, /rgfsf] ;+ufnf]_
g]kfn a}+s lnld6]8sf]
a}+s aflx/ / leqsf ljleGg n]vsx¿sf Joj:yfkg, ljlQo If]q tyf cy{tGq;DjGwL n]v /rgfx? ;dfj]z
u/L o; a}såf/f *# cf}+ jflif{sf]T;jsf] pknIfdf of] ljz]iff+s k|sfzgdf NofOPsf] xf] . o; ;+ufnf]df cleJoQm
ljrf/x¿ n]vssf lghL x'g, ltgn] o; ;+:yfsf] k|ltlglwTj ub}{gg . a}s o; k|sfzgnfO{ ;kmn agfpg ;xof]u
k'¥ofpg] n]vs dxfg'efjx¿Nfufot ;Dj4 ;a}df xflb{s wGojfb 1fkg ub{5 .
;+rfns ;ldltsf] ;lrjfno
rfFbLsf df]x/x¿ tfdfsf] ufu|f]df /fv]/ hldgd'lg uf8g]===
;/;fk6L rflxP ;fx'sxfFaf6 Aofh, Aofhsf] :ofh, £o"sf] 7]sL, d]nfdf sfd cflbsf] zt{df l/g;fk6L lng] ===
a:t' ljlgdo k/Dk/fdf km8sf] dfb}{ d'b|fsf] k|of]udf cfPsf] g]kfnL ;dfhdf ;fx'sf/df cfwfl/t art /
shf{sf] sf/f]af/sf] pk/f]Qm cEof; nfdf] cjlw /x]sf]df a}+s;Fu g} pQm sf/f]af/ ug]{ cEof; cfh eGbf *@
jif{ cl3 >Lu0f]z ug]{ g]kfn a}+s . g]kfn a}+sn] z'? u/]sf] a}ls+u Dof/fy'gdf cfh ljleGg @* j6f jfl0fHo
a}+sx¿ bf}}l8/x]sf 5g . ;+VofTds lx;fjn] a}ls+u kxF'rsf] lx;fan] g]kfndf afl0fHo a}+sx¿sf] ljsf;nfO{
sd cf+Sg ldNb}g . ;fFRRf} eGg] xf] eGf] ;+3Lotfsf] sfof{Gjogdf ;a}eGbf a9L ;kmn If]q g]kfnsf] ljlQo
If]q xf] .
g]kfnn] ljut Ps ztfAbLotf ef]u]sf /fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs cfGbf]ngsf] hLjGt ;fIfL g]kfn a}+s .
/f0ffsfn, @))& sf] hgqmflGt, lj=;+=@)#^, lj=;+=@)$^ sf] hgcfGbf]ng, !) jif]{ nfdf] ;z:q hgo'4,
)^@÷)^# sf] csf]{ hgcfGbf]ng clg To;otfsf /fhgLlts kl/jt{g b]Vg] ef]Ug] g]kfn a}+s . latf{ pGd'ng,
ufpF kms{ cleofg, e"ld;'wf/, cfkmgf] ufpF cfkm} agfcf}+ h:tf cfly{s / nf]stflGqs sfnaf6 cf/De
ePsf] ;fdflhs ;'/Iffsf kxn cflb ;a} cfly{s ;fdflhs cf/f]x cj/f]xsf] ;fIfL sf7df8f} gofF;8sl:yt
lkknaf]6s} 5]pdf plePsf] g]kfn a}+s .
s] ;f]Rb} xf]nfg oL d's ;fIfLx¿n] g]kfnsf] a}ls+u If]q clg cfly{s If]qaf/] <
s] ;fFRRf} ;d:ofd'Qm 5 t g]kfnsf] a}ls+u / cfly{s If]q <
o;sf] pQ/ vf]Hg] qmddf ;dfhsf ljleGg sf]0faf6 k|Zgx¿ g} t]l;{g] u/]sf 5g M
/fd|} d'gfkmf ub{5g a}+sx¿, cy{tGqsf cGo If]q 6flS;g] a}+s dfq t+lu|g], C0fL l;l4g] a}+s ;k|g] of] s;/L
;Dej x'G5 < ;dfhsf] Ps sf]0faf6 k|Zgsf] em6f/f] cfO/x]sf]] 5 . ;a} If]q c:tJo:t /x]sf] a]nf a}+sx¿ klg
?U0f eP eg] b]zsf] cj:yf s:tf] xf]nf < a}+sx¿n] C0fLsf] s'enf] slxNo} grfxg] / gfkmf ljgf a}+s hLljt
/xg g;Sg] x'Fbf cf}lrTok'0f{ d'gfkmf ckl/xfo{ x'g] cledt 5 a}+s/x¿sf] .
a}+sx¿ pTkfbgzLn If]qdf -l/on Osf]gdL_ df hfg gvf]h]sf], ;+:yfut ;fdflhs pQ/bfloTjsf sfo{df
;dfhsf] j[xQ/ lxt ug]{ If]qdf nufgL -;fdflhs nufgL_ ug'{eGbf klg s'g} ;+:yfnfO{ s]xL /sd of sDjn
afF8]/ pDsg] u/]sf], pko'Qm ljQLo k|8S6 / ;zQm ljQLo ;fIf/tf cleofg dfkm{t ;dfhdf pBdzLntf
ljsf;df nfUg g;s]sf] ;du|df a}+sx¿ :6]sxf]N8/d'vL geO{ z]o/xf]N8/d'vL ePsf] u'gf;f] ;dfhsf cGo
sf]0fx¿af6 cfO/x]sf 5g .
lgZro klg g]kfnsf] cy{tGqn] ljut s]xL jif{otf /fd|f] j[lWb xfl;n u/]sf] tYo k/d ;Gtf]ifsf] ljifo xf] t/
of] j[lWb pTkfbg /f]huf/Ldf ck]lIft ?kn] k|ltljlDjt x'g g;s]sf] l:ylt 5 . g]kfnsf] cy{tGqn] lhl8lkdf
g]kfn a}+s *# jif{df
;DkfbsLo
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
8
s[lif, pBf]usf] of]ubfg 36b} uPsf], cy{tGqdf cgf}krfl/s lx::ff al9/x]sf], cy{tGq /]ld6ofG;sf] sdhf]/
6]sf]df wflgPsf], nufgLstf{x¿ pTkfbgzLn eGbf ;xh Jofkf/df /dfpg] of ;''6'Ss knfog x'g] u/]sf],
l;h{gzLn o'jfx¿ b]zleq} ;'vb eljioaf6 cfZj:t x'g g;ls b]zaf6} knfog eO/x]sf] / o'jfx¿sf] >d
a]r]/ cGg cfoft ug'{k/]sf] h:tf b'lg{olt ef]Ug' k/]sf] 5 . b]zn] lgof{t a9fPsf] tYof+s cfO/x+bf Tof]
:jb]zL pTkfbgdf cfwfl/t gePsf] atfOG5 . o;}u/L, x/]s jif{ al9/x]sf] cfoft xfn 36]sf] tYof+s
cfkm}df ;''vb /x]tfklg cfGtl/s pTkfbg ga9L 36]sf] cfoftsf] sf/0f cWoogsf] ljifo x'g] cfzo
;dfhsf] Ps sf]0faf6 JoQm ul/Fb}5 . b]zn] 8'O{ª lahg]; OG8]S;df cfzfk|b k|ult xfl;n ubf{ klg
lahg]; 8'c;{ OG8]S;df u'0ffTds k|ult xfl;n ug{ g;lsPsf], nufgLstf{x¿ c1ft dgf]qfzaf6 cfqmfGt
/x]sf] / :jod cy{tGqsf cWo]tf / 1ftfnfO{ cy{tGqsf] lbzf / ult cgk|]l8S6]jn aGb} uO/x]sf] h:tf
lgotL clg k|Zgx¿sf aLr u'lh|/x]sf] 5 g]kfnsf] cy{tGq .
s] oL k|Zgx¿sf] pQ/ vf]Hg] lhDDff ;/sf/, bn ljz]if of /fhgLlts zlQmx¿sf] dfq xf] <
s] o;df a}+s ljQLonufot cGo ;fj{hlgs ;+:yfx¿ / :jod xfdL -gful/s_ lhDd]jf/ 5}gf}+ <
cfh, jt{dfgn] tkfO{ xfdL ;a};Fu ;f]w]sf k]lrnf k|Zgx¿sf] pQ/ vf]Hg] lbg .
cfh, *@ jif{ cl3 x[bodf nIdL dftfsf] t:jL/, lz/df ;d[l4 ;kgf 6fF+;]/, g]kfn a}+s :yfkgf ePsf] lbg,
/fli6«o ;d[l4sf] ofqfdf ;femf ;+sNk clg ;xofqfsf] z'e;fO{t ug]{ lbg .
-d's'Gb cof{n_
ljifo;"rL
cGtjf{tf{M >L s[i0f axfb'/ clwsf/L, k|d'v sfo{sf/L clws[t, g]kfn a}+s lnld6]8 !
g]kfn a}+ssf] Pkmlkcf]sf] syf — b]j]G›k|tfk zfx %
;d'Ggt g]kfnsf] Ps Gof/]6Le — 8f= :jl0f{d jfUn] !$
g]kfn abNg] k|:tfj — s[i0fxl/ af:sf]6f !&
;Gt'lnt ef}lts / cfWoflTds ljsf; — b]jL k|;fb k|;fO{ -kLPr=8L_ @)
Aoa:yfksLo l;k tyf bIftfx? — k|sfzs'df/ clwsf/L @*
cfly{s Oltxf;sf s]lx ltyLldlt / g]kfnsf] cy{tGq — s'a]/ rfln;] #)
cfj]ufTds ;Gt'ng — ldqnfn k+1fgL #%
cfly{s ;fdflhs k|ultsf nflu 1fgM s]xL ljj]rgf — /fdafa' g]kfn #*
Gf]kfnL ;+u7gx?df df}nfPsf] jGbfuf]jL ;+:s[tL — b'uf{ s8]n -5Ts'nL_ $$
Joj;flos k|of]hgsf nflu j}b]lzs C0f=== — k|;Gg kf}8]n $*
g]kfnsf] ;Gb{edf ;fj{hlgs ;+:yfgx?sf] lghLs/0f — ;"o{k|sfz e§ %!
;'g rfFbL shf{ — ;/f]h vgfn %&
Afflkmof @)&# ;DaGwL laZn]if0f — k|sfz kf]Vf|]n ^@
lgIf]k kl/rfng — /~hgf kf]v|]n ^*
g]kfn a}+s ;+u|xfnoM klxnf] a}+ls+ª Do'lhod — clZjgs'df/ k'8f;}gL &#
sflt{s #) ut]nfO{ /fli6«o a}+s lbj;sf] ?kdf dgfcf}+ — s[i0fxl/ a'9fyf]sL &&
sfo{;Dkfbg Aoj:yfkgM ;Gbe{ g]kfn a}+s lnld6]8 — afa'/fd sfkmn] &(
ljQLo If]qdf dh{/McfjZostf Pjd r'gf}ltx? — ;'/h l3ld/] *@
Developing Infrastructure in Nepal — Pradip Kumar Pathak 87
Importance and Challenges of Non- Fund Based Business in
Nepalese Banking — Arjun Bahadur Kandel 91
Conflict Management: As an Emerging Concept — Raju Thapa 95
A Federal Banking Perspective of Nepal Bank Limited — Ravi Dhungel 101
Technological Disruption in Banking — Shilpi Joshi 106
Brand Positioning of Financial Products — Amit Tiwari 110
HYDROPOWER“An Opportunity and Risk for Investment”— Prashuram Bogati 113
Poverty Alleviation: Importance of Financial Inclusion and SME financing — BishalTripathi 117
E-banking: Present Problems and Prospects — Dharmendra Kumar Karna 121
An Overview of Islamic Banking and Finance — Jabed Mansuri 127
g]kfn a}+s lnld6]8 ;+rfns ;ldltn] ldlt
)&^.^.!% df >L s[i0f axfb'/ clwsf/LnfO{
cfufdL $ jif{sf nflu a}+ssf] k|d'v
sfo{sf/L clws[tdf lgo'Qm u/]sf] 5 .
>L clwsf/L]sf a}+s ;]jfsf !% jif{ g}ltstfk'"0f{{ a}lsË
cEof;k|lt lgi7f / ;dk{0fsf pbfx/0fLo cjlwsf]
?kdf /x]sf 5g . g]kfn a}+ssf] k'g{;+/rgfsf ;fy}
a}+snfO{ u|fxssf] :g]x ;befj, k|ltikwL{sf] k|z+;fof]Uo,
/ nufgLstf{sf] /f]hfOsf] a}+s agfpg >L clwsf/Ln]
ljutdf lgefpg'ePsf] dxTjk"0f{ e"ldsfn] a}+ssf]
ljsf;df 5'§} kblrGx agfPsf 5g . >L clwsf/L
cfkmgf] g]t[Tjsfndf g}ltstfk'"0f{ tyf pQ/bfoLo'Qm
a}+s ;]jfsf dfWodaf6 g]kfn a}+s lnld6]8sf] ;'/lIft
/ lbuf] ljsf;sf ;fy} g]kfnsf] ;d[l4df ;3fpg]
kl/sNkgfnfO{ ;fsf/ agfpg s[t ;+slNkt x'g'x'G5 .
>L clwsf/Ln] lj=;+ @)^! Dff g]kfn a}+s lnld6]8sf]
;xfos k|aGwsaf6 ;]jf cf/De u/]otf ljleGGf dxTjk"0f{
Joj:yfksLo lhDd]jf/L ;DxfNg'ePsf] 5 . o; cjwLdf
pxfFn] al/i7 k|aGwssf] x}l;otdf jL/u~h l;l6 clkm;,
d'Vo k|aGwssf] x}l;otdf 6«]h/L ljefu, ;+:yfut shf{
ljefu / sf7df8f} a}lsË clkm;sf] lhDd]jf/L cg'ej
;+ufNg'ePsf] 5 . tbpk/fGt ;xfos k|d'v sfo{sf/L
clws[t / gfoj k|d'v sfo{sf/L clws[tsf]?kdf k|wfg
sfof{nosf] k|zf;sLo lhDd]jf/L ;Dxfn]sf clwsf/L
o;cl3 ^ dlxgf;DDf sf=d'= k|d'v sfo{sf/L clws[tsf]
lhDd]jf/Ldf x'g'x'GYof] . >L clwsf/L v'NNff k|ltikwf{df
;xefuL ;zQm !$ pDd]bjf/dWo] ;3g 5gf}6 k|s[of
kf/ u/L g]kfn a}+s lnld6]8af6 k|d'v sfo{sf/L
clws[tdf 5flgg] klxnf] JolQm x'g'x'G5 . a}+sleqsf
ljleGg dxTjk"0f{ lhDd]jf/L / ljleGg /fli6«o tyf
cGt/fli6«o:t/sf tflnd sfo{qmddf ;xeflutfaf6
ltvfl/Psf] k]z]j/ cg'ejaf6 pxfF ultzLn a}lsË
pBf]udf ;fdgf ug'{kg]{ x/]s ;DefJo kl/jt{gnfO{
;hutf Pj+ k"j{ ;lqmotfsf ;fy a}+s lxtsf kIfdf
Joj:yfkg ug]{ v'aL, Nofst /fVg'x'G5 .
u08sL k|b]z, nDh'Ë lhNnfsf] dgf]/d ufpF a]zLzx/
es'08]df lj=;+=@)@& df ;fdfGo ls;fg kl/jf/df dftf
lz/dfof clwsf/L / lktf :j=rGb| axfb'/ clwsf/Lsf]
Ho]i7 ;'k'qsf ?kdf hGd]sf d[b'efifL Pj+ zfnLg
JolQmTjsf wgL >L clwsf/Ln] lqljaf6 PdaLP /
cGtjf{tf{
s[i0f axfb'/ clwsf/L
k|d'v sfo{sf/L clws[t
g]kfn a}s lnld6]8
æg]kfn a+}snfO{
g]kfnsf] a}l+s+u
ahf/df dfgs a}ssf]
?kdf ljsf; ul/g] 5Æ
æg]kfn a+}snfO{
g]kfnsf] a}l+s+u
ahf/df dfgs a}ssf]
?kdf ljsf; ul/g] 5Æ
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
2
k"jf{~rn ljZjljBfnoaf6 O{PdljPsf] z}lIfs of]Uotf
xfl;n ug'{ePsf] 5 . gjlgo'Qm k|d'v sfo{sf/L clws[t
>L clwsf/L;Fu o; ljz]iffªssf ;Dkfbs d's'Gb
cof{nn] g]kfn a}+ssf ljljw kIfdf ;+lIfKt s'/fsfgL
ug'{ePsf] lyof] . k|:t't 5 pQm s'/fsfgLsf] ;f/M
g]kfnsf] klxnf] a}+sdf v'NNff k|ltikwf{df ;3g 5gf}6
k|s[of kf/ u/]/ k|d'v sfo{sf/Lsf] pRr kbdf cf;Lg
x'g'ePsf]df k|ydtM o; ljz]iffªs k|sfzg ;ldltsf]
tkm{af6 awfO{ 1fkg ub{5f} . o;jvt oxfFsf s]xL
cg'e"ltx¿ ;fl6lbg'x'G5 ls <
wGojfb . d's'GbhL . g]kfn a}+ssf] Oltxf;df klxnf]
k6s ;++:yfleqaf6 k|d'v sfo{sf/L clws[t rog
ePsf]df ;+:yfdf sfo{/t sd{rf/Lx¿k|lt ul/Psf]
ljZjf; ePsf]n] xfdL ;a}
awfO{sf kfq ePsf 5f} .
o;nfO{ d}n] d nufot a}+sdf
sfo{/t ;Dk"0f{ sd{rf/Lx¿k|lt
;'lDkPsf] Ps ljZjf; clg
e/f];fsf] ?kdf lnPsf] 5' .
;fy} g]kfnsf] klxnf] a}+snfO{
;jn / ;Ifd agfO{ o;}sf
ultljlwdfkm{t g]kfnsf] /fli6«o
;Dj[l4df ;3fpg] Pp6f uxg
lhDd]jf/L sfFwdf cfPsf]
7fg]sf] 5' . o; a}+ssf] pRr
Joj:yfksLo kbdf pko'Qm
7fgL dpk/ JoQm ljZjf; / e/f];fsf lglDt s[t1tf /
ckf/ v'zLsf ;fy} uxg lhDd]jf/Lsf] cg'e"lt ;a}dfem
;f6g rfxG5' .
oxfFn] g]a}lnnfO{ $ jif{df sxfF k'¥ofpg] of]hgf
agfpg'ePsf] 5 <
a}lsË eGgf;fy g]kfn a}+s lnsf] ljutsf] h'g cj:yf
lyof] To;nfO{ u'0ffTds ;]jf dfkm{t kx'Fr tyf
;dfj]lztf clej[l4 u/L clg a}+ssf] ;fwg cfk"lt{stf{
/ pkof]ustf{aLr k|efjsf/L dWo:y e"ldsf dfkm{t
k'g{:yflkt ug]{df g} d]/f] ch'{gb[li6 /xg]5 .
a}+snfO{ To; uGtJodf k'¥ofpg oxfFn] s] s:tf gLlt,
Joj:yfksLo, of]hgf tyf sfo{qmd nfu" ub}{ x'g'x'G5 <
To;sf lglDt k|ydtM xfdLn] xfd|f] a}lsË Joj;fo
tyf ;+rfngdf k|o'Qm xF'+b} cfPsf ljBdfg gLltx¿Aff/]
;dLIff u/]/ cfjZos ;'wf/fTds k|of;sf] tTsfn kxn
ug]{5f}+ .
bf]>f], kl/jlt{t k|ltikwL{ jftfj/0fdf cl3 a9g xfd|f]
;+u7gfTds ;+/rgfdf ;dofg's"n ;'wf/ u/L r':t b'?:t
agfpg]5f}+ . ;fy} a}lsË ahf/df a9b} u/]sf hf]lvdx¿
Go'lgs/0fdf xfd|f] ljz]if k|of; /xg]5 . xfdLn] jflif{s
of]hgf, sfo{qmd tyf ah]6 lgdf{0fb]lv sfof{Gjog
tx;Dd ;doj4 / glthfd'vL agfpg]5f}+ . To:t} a}+s
;+rfngsf] dxTjk"0f{ dfWod dfgj >f]tsf] of]hgf,
tflnd, ljsf;df ljz]if hf]]8 lbOg]5, a}+ssf ljleGg
txsf k|aGwsx¿sf] Ifdtf clej[l4 u/L pgLx¿sf]
pTkfbsTj clej[l4df ljz]if hf]8 /xg]5 . u|fxs /
a}+snfO{ cfjZos gjLg k|ljlwx¿ a}lsË ;km6j]o/x¿
leqofpg], a}+s sf/f]af/nfO{
a9L eGbf a9L l8lh6fO{h];g
ug]{tkm{ xfdL ;lqmo /xg]
5f}+ . xfdL ahf/ Joj:yfkgdf
k|efjsfl/tf clej[l4 lglDt
cg';Gwfgd"ns sfo{x¿df klg
;+nUgtf a9fpg]5f}+ .
t]>f] a}+ssf] d'gfkmf j[l4sf
lglDt z'Ns cfwfl/t cfo j[l4df
xfd|f] hf]8 /xg]5 . rf}yf] a}+ssf]
cfGtl/s lg/LIf0fnfO{ ;doj4,
;'wf/d'vL Pj+ k|ltkmnd'vL
agfO{ a}+ssf] cfGtl/s lgoGq0f
k4ltnfO{ ;jn r':t agfOg]5 . a}+ssf] ef}lts ;DklQsf]
/Iff, ;Def/sf lglDt ljz]if sfo{qmd agfO{ sfof{Gjog
ug]{5f}+ / ltgLx¿sf] pTkfbgzLntf a9fpg]5f}+ . a}+såf/f
k|jflxt x'g] shf{sf] u'0f:t/ sfod /fVg] tyf u}x|a}lsË
;DkQL Joj:yfkgdf ljz]if tbf?stf b]vfpg]5f}+ . xfdLn]
;fdlos kmfO{gflG;on l8:Snf]h/, c;n ;+:yfut
;'zf;g, ;fdlos jflif{s ;fwf/0f;efnufotsf
sDKnfoG;x¿ cg'kfngfdf ljz]ifM Wofg k'¥ofpg]5f}+ .
xfdL sfo{ ;Dkfbgdf bQlrQ /xg]5f}+ g} a}+sn] u/]sf
gLltut lg0f{o tyf sfof{Gjog txdf ;+rflnt sfoqmd
/ To;sf] pknlJwaf/] xfd|f] ;jf]{Rr lgsfo ;+rfns
;ldlt / cfjZostfcg';f/ afXo ;+rf/dfWoddfkm{t
;a} ;/f]sf/jfnfnfO{ hfgsf/L u/fpg] Joj:yfnfO{
k|efjsf/L agfpg]5f}+ . d'Vo s'/f xfd|f] lg0f{o k|s[ofnfO{
;dfj]zL / lg0f{o sfof{GjognfO{ k|efjsf/L agfO{ a}+ssf]
ljj]s;DDft, g}ltstfk"0f{,
pQ/bfoLk'0f{, u|fxsd'vL
Joj;flos a}ls+u
cEof;af6 g]kfn a}snfO{
g]kfnsf] a}ls+u ahf/sf]
dfgs a}ssf] ?kdf ljsf;
ug]{ lbzfdf xfd|f] ;Dk"0f{
k|oTg s]lGb|t x'g]5 .
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 3
;]jf k|jfxnfO{ lbuf] ljsf; clg /fli6«o ;d[l4df cfj4
u/fpg] ;femf k|oTg xfd|f] /xg]5 .
g]kfnsf] a}lsË If]q ;]jf kx'Fr tyf ;dfj]lztf a9fpg
cln pbf;Lg 5 eGg] ljutdf ;'lg+b} cfPsf] cfd
cleJolQmk|lt s] k|ltlqmof 5 < g]kfn a}+ssf] rfn'
cf=j=df zfvf lj:tf/sf] s] sfo{s|d 5 <
b]z ;+3Lotfdf uPkl5 ljlQo kx'Frsf] cfwf/df ;a}eGbf
a9L ;kmn b]lvPsf] If]q g} ljlQo If]q xf] . :yfgLo txdf
clwsf+Zf :yfgdf a}+s k'lu;s]sf] cj:yf 5 . hxfF;Dd
rfn' cf=j=df g]kfn a}]ªssf] zfvf lj:tf/sf] sfo{qmd
5, xfn ;ftj6} k|b]zdf k|fb]lzs sfof{no, !^% j6f
zfvf, @# j6f PS;6]G;g sfpG6/dfkm{t g]kfnsf ^#
lhNNffdf xfd|f] kx'Fr /x]sf]df rfn' cfjdf #) :yfgdf
zfvf lj:tf/sf] nIo /x]sf] 5 . ;fy}, k|ljlwhGo
a}lsËdf hf]8 lbO{ df]jfOn a}ls+u, a|fGrn]; a}lsË tyf
Pl6Pd cfp6n]6 lj:tf/df a}+sn] hf]8 lbb} cfPsf] 5 .
xf] ;a} ju{ / tKsfdf ljlQo If]q k'Ug g;s]sf] cf/f]kdf
w]/yf]/ ;Totf 5}g eGg ldNb}g, jf:tjdf ;dfhsf] tNnf]
tx;DDf ljlQo If]qnfO{ k'¥ofpg' cfhsf] cfjZostf
xf], To;k|lt g]kfnsf] cu'jf tyf ;/sf/L g]kfn a}+s
uDeL/ 5 . ljlQo ;dfj]lztfsf] cfjZostfnfO{
;Daf]wg ug{ g]kfn a}+sn] x/]s g]kfnLsf] a}+s vftf
cleofgnfO{ cfkmgf] Ps dxTjk'0f{ sfo{sf] ?kdf cufl8
a9fO/x]sf] 5 . ;dfhsf lgDg tyf lgDg dWodju{nfO{
k"0f{?k]0f a}lsË ;~hfndf cfj4 u/fO{ pgLx¿sf]
pTkfbgzLntf, /f]huf/L tyf cfo clej[l4sf lglDt
pBdzLntf a9fpg] r'gf}tL ;Daf]wg ug]{ lbzfdf w]/}
sfd ug{ afFsL /x]sf] ;Gbe{df o;df g]kfnsf] a}lsË
If]q clg nlIft ju{af6 ;femf k|oTgsf] vfFrf] 5 / o;
lglDt cfjZos cWoog tyf k|fKt lgisif{ sfof{Gjogdf
g]kfn a}+s tTk/tf k|s6 ub{5 .
g]kfn a}+sn] pTs[i6 u|fxs ;]jf ;lxtsf] cu'jf
a}+s eGg] cfkmgf] gf/f agfPsf] 5 . a}+sn] sl/j @
jif{cl3af6 :df6{ a|fGrsf] cjwf/0ff sfof{Gjogdf klg
NofPsf] xf] . t/ cem} klg a}+ssf] u|fxs ;]jf sdhf]/
5, sd{rf/Lx¿ u|fxsnfO{ sfpG6/df kvf{P/ vfhf vfg
hfG5g, af]nL Jojxf/ ;]jssf]eGbf klg dflnssf] h:t}
ub{5g, ;d:of ;dfwfg lglDt u|fxsn] s'g} ljefu
l8lehg jf zfvfdf kmf]g ubf{ ;DjlGwt JolQm l;6df
gePsf] hfgsf/L cfpF5 h:tf u'gf;fx¿ u|fxsaf6
;'lgG5g . a}+ssf] k|ltj4tf / ;]jf k|jfxaLrsf]
of] b'/L 36fpg oxfFsf s] s:tf sfo{of]hgf /x]sf 5g <
cemklg s]xL u|fxsx¿af6 ljutsf] ;]jfsf] cfwf/df
o:tf cf/f]kx¿ obfsbf ;'lgg] u/]sf] oyfy{ xf] . af:tjdf
clxn]sf] k|lt:kwf{df dfly pNn]v eP adf]lhdsf] Jojxf/
sfod} /x]sf] eP a}+s cfhsf] of] cj:yfdf cfOk'Ug]
lyPg . cfd ;/sf/L lgsfon] lbFb} cfPsf] ;]jfk|lt
;a{;fwf/0f hgtfsf] cg'e"lt o; k|sf/sf] ePsf]n]
g]kfn a}+sk|lt klg To; k|sf/sf] ;f]rfO{ /xg uPsf] x'g
;Sb5 . g]kfn a}+s ljzfn u|fxssf] w/ftndf plePsf]
a}+s xf] . xfdL k'0f{?kdf ;r]t 5f} ls of] Ps Jofj;flos
;+:yf xf], ;Gt'i6 u|fxsx¿ g} xfd|f] p2]Zo xf] . xfdL ;do
;fk]lIft?kdf xfd|f] ;]jfnfO{ cem kl/is[t ub}{ hfg]5f}+ .
of] s'g} ljefu ljz]ifsf] dfq lhDd]jf/L geO{ xfdL ;d:t
sd{rf/L ju{ o;df ;dlk{t eO/x]sf5f}+ . ljleGg tflnd
tyf bIftf clej[l4sf sfo{qmdx¿dfkm{t sd{rf/Lx¿sf]
cfr/0fdf, Jofj;flos 1fgdf cem Jofks ;'wf/ ug]{5f} .
olb s'g} zfvf jf sd{rf/Laf6 u|fxs ;]jfdf nfkf/jfxL
u/]sf] cj:yf ;[hgf ePsf] cj:yfdf u'gf;f] ;'g'jfO{
O{sfO{sf] ;d]t Joj:yf ePsf]n] pQm O{sfO{df hfgsf/L
u/fpg ;d]t cg'/f]w 5 .
oxfFn] a}+sdf dxTjk'0f{ lhDd]jf/L jxg u/]otf
ljj]s;DDft / g}ltstfk"0f{ a}lsË cEof;sf] (Rational
and Ethical Banking Practice) jf/Daf/ k}/jL ub}{
cfpg'ePsf] 5 . xfd|f lgIf]k u|fxsx¿ a}+sn] sd Jofh
lbg] / shf{ u|fxsx¿ a}+sn] rsf]{ Aofh lng] u'gf;f]
ub{5g . a}+ssf k'/fgf art lgIf]k u|fxsn] t gofF
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
4
lgIf]k u|fxssf] eGbf sd Jofhb/ lbPsf] eGg] u'gf;f]
klg ub{5g . lgIf]k tyf shf{ u|fxssf] of] u'gf;f]af/]
s]xL atfOlbg'x'G5 ls < jflif{sf]T;jdf u|fxsnfO{ cGo
s]xL ;Gb]z 5 ls <
g]kfndf a}lsË ;]jfsf] k|f/De g]kfn a}+ssf] :yfkgfaf6
ePsf] xf] . o;sf/0f g}lts / ljj]szLn a}lsËdf
g]kfn a}+s k'0f{?kdf ;r]t 5 . hxfF;Dd lgIf]kdf sd
Aofh shf{df a9L Jofh eGGf] k|Zg 5 clxn] g]kfnsf]
a}lsË kl/j]zdf lgIf]kdf pRr Aofhb/ lbg] / shf{df
Go"g Aofhb/ lng] a}+s g]kfn a}+s xf] . oxfFn] k|Zgdf
;f]w]h:tf] k'/fgf lgIf]k u|fxsnfO{ sd Aofhb/ / gofF
lgIf]kstf{nfO{ a9L Aofhb/ eGg] ljifodf ;Totf 5}g,
lgIf]ksf] Aofhb/df leGgtf gofF / k'/fgf u|fxssf]
cfwf/df geO{ lgIf]k vftfsf] ljz]iftfsf] cfwf/df /xG5,
h:t} dlxnf, Ho]i7 gful/s, sd{rf/L art vftfdf eg]
;fwf/0f art vftfeGbf s]xL yk Aofh k|bfg ul/G5 .
o; a}+sn] lng]lbg] Aofh cToGt ljj]s;Ddt Gofok"0f{
/ clg ljleGGf ;]jfjfktsf z'Nsx¿ Go"gtd /x]sf]
;Dk"0f{ u|fxsau{x¿df hfgsf/L u/fpFb} o;sf] ;]jfsf]
pkef]usf] nflu cg'/f]w ub{5' .
;/sf/L a}+ssf] gftfn] ;+/Ifssf] x}l;otdf, ;/sf/L
gLlt sfof{Gjogsf l;nl;nfdf a}+ssf] gLltut txdf
;/sf/L e"ldsf :jfefljs dfq xf]O{g cfjZos klg
x'G5 . a}+sdf $ j6f o'lgogx¿ sfo{/t /x]sf 5g .
ahf/df ;/sf/L a}+sdf a9L /fhgLlt x'G5, /fhgLlts
x:tIf]k x'G5 eGg] ufO{u'O{ obfsbf ;'lgg] ub{5 . a}+ssf]
Jofj;flostfdf cf3ft k'Ug] u/L a}+sn] /fhgLlts
x:tIf]k em]n]sf] 5 5}g < o;af/] ;+lIfKtdf k|sfz
kfl/lbg'x'G5 ls <
of] a}+s g]kfn ;/sf/ / ;a{;fwf/0faLrsf] ;+o'Qm
nufgL (Joint Venture) xf] . g]kfn ;/sf/sf] %!
k|ltzt / ;j{{;fwf/0fsf] $( k|ltzt nufgL /x]sf] 5 .
g]kfnsf] lgod sfg'gcg';f/ :yfkgf eO ;~rfngdf
/x]sf a}+sx¿n] g]kfn ;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmdsf]
sfof{Gjogdf ;a} a}+sx¿sf] g}lts bfloTj /xG5 .
;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmdsf] sfof{Gjogdf,
;j{{;fwf/0fdf ;'ne a}lsË ;]jf pknAw u/fO{ b]zsf]
cfly{s ljsf;df 6]jf k'¥ofpg o; a}+ssf] ;b}a cu|0fL
e"dLsf /x]sf] 5 / eljiodf klg /xg]5 . clwsf+z
;/sf/L :jfldTj ePtfklg o;sf] ;~rfngsf]
lhDd]jf/L ;~rfns ;ldltdf /xg] ePsf]n] k'0f{tof
Jofj;flos?kdf sfo{ ug{ a}+s :jtGq /x]sf] /
;f]lx adf]lhd e'ldsf lgaf{x ub}{ cfO/x]sf] klg 5 .
hxfF;Dd o'lgogx¿sf] ljifo 5, lgZro klg $ j6f
6«]8 o'lgogx¿ /x]sf] / pxfFx¿sf] ;/f]sf/ klg a}+ssf]
;af]{kl/ lxtdf /x]sf]n] ;xof]uL e'ldsf /x]sf] ;d]t
hfgsf/L u/fpFb5' .
* z]o/xf]N8/nfO{ ;Gb]z
xfdL a}+ssf] jflif{sf]T;jsf] cj;/df o; a}+ssf ;Dk'0f{
z]o/wlg dxfg'efjx¿df cfef/;lxt z'esfdgf ;f6g
rfxG5f} . z]o/wgL dxfg'efjn] o; a}+ssf] ljsf;df
b]vfpg'ePsf] rf;f] / lrGtfn] g} a}+s cfh of] :yfgdf
cfOk'u]sf] xf] / cfufdL lbgdf ;d]t o:t} ;befjk"0f{
dfu{lgb]{zgsf] ck]Iff k|s6 ub{5f} . xfdLn] oxfFx¿sf]
:jefljs ck]IffnfO{ /fd|/L a'em]sf 5f}+ . a}+ssf jf:tljs
:jfdLsf] ?kdf /x]sf oxfFx¿nfO{ nfef+z lbg olt
xtfl/Psf 5f} h;/L s'g} vf]nf ;d'Gb|df ldl;g xtfl/P/
aU5 t/ j}wflgs dfkb08 k|s[of kfngfdf klg xfdL
uDeL/ x'g} kb{5, oL dfkb08 k|s[of k'/f x'gf;fy xfdLn]
z]o/wgL dxfg'efjx¿nfO{ nfef+z ljt/0f ug]{5f}+ .
o; a}+ssf sd{rf/LnfO{ ;Gb]z
xfdL ;Dk'0f{ sd{rf/Lx¿sf] eljio g]kfn a}+ssf]
;kmntfdf 5 / g]kfn a}+ssf] eljio xfd|f] xftdf 5 .
xfdL olta]nf @ j6f ljifosf] sl7g k/LIffdf 5f}+,
klxnf] g]kfn a}+sleq g} ;Ifd g]t[Tj 5 eGg] k|dfl0ft
u/]/ b]vfpg], bf]>f] g]kfn a}+sn] ljutdf xfl;n u/]sf
pknlJwdf sdL cfpg glbO{ a}+ssf] bLuf] ljsf;
;'lglZrt ug]{, oL k/LIffdf xfdL v/f] pqg' 5 . o;sf
lglDt a}+ssf ;a} txsf sd{rf/Lx¿nfO{ cfkmgf] sfFwdf
cfPsf] lhDd]jf/LnfO{ cfTd;ft u/L a}+s ljsf;sf]
lglDt h'6g xflb{s cfu|x ub{5' .
;d:t g]kfnL bfh'efOnfO{ ;Gb]z
cfheGbf *@ jif{ cl3 cfd g]kfnL hgtfnfO{ a}lsË
;]jf pknAw u/fpg] p2]Zon] :yflkt of] a}+s oxfFx¿s}
:g]x ;befj / k|ToIf ;xfof]uaf6 oxfF;Dd cfOk'u]sf]
5 . xfdL o; cj;/df cfd g]kfnL bfh'efOsf] ;'v
b'vsf] ofqfdf ;bf ;fy /xg] k|ltj4tf;lxt oxfFx¿
;a}af6 ;befj :g]xsf] ck]Iff bf]xf]¥ofpFb5f} .
wGojfb
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 5
s'g} klg ;+:yfsf] nfdf] sfo{sfndf dfG5]sf] hLjgdf
h:tf] slxn]sfxLF laz]if 36gfx? 36b5g . To:tf
36gfx? k|Lo jf clk|o, /dfOnf] jf g/dfOnf],
;+:yfsf] hLjgdf bL3{sfnLg c;/ kfg]{ x'g ;S5g .
k|Lo, /dfOnf] / bL3{sfnLg c;/ kfg]{ Pp6f 36gf
lyof] – g]kfn a}+sn] @)&%.&^ df lgisfifg u/]sf]
kmb{/ klAns ckml/ª (Further Public Offering –
FPO Pkmlkcf]_ . Ps k6s cfOlkcf] -Initial Public
Offering_ ul/;s]sf] ;+:yfn] k'gM z]o/sf] ;fj{hlgs
lgisf;g u/]df To;nfO{ Pkmlkcf] elgG5 . @)&!
r}qb]lv @)&% r}qsf] $ aifL{o calwdf cGo laz]if
36gfx? klg 36]sf 5g . o; afx]s Tolt nfdf] g]kfn
a}+ssf] OltxfF;df klxn] slt laz]if 36gfx? 36]
xf]nfg . tL ;a}sf] rrf{ t oxfF ;Dej x'g] s'/f ePg .
cfh d h] n]Vg nfUb}5', of] k|f]km];gn n]v x'g]
5}g . Pkmlkcf] lgisf;gdf Aoxf]l/Psf k|zf;lgs
ca/f]wx?sf] k|:t'lt o;sf] p2]io 5 . em§ b]Vbf /
;'Gbf ;fdfGo nfUg] ;–;fgf 36gfx?sf] k|:t'lt, t/
tL ;fdfGo 36gfsf] pko'Qm XofG8lnª gePsf] eP
Pkmlkcf] lgisf;g clglZrt x'g] lyof] . g]kfn a}+ssf]
ljlQo :jf:Yo xfn r'it x'g'sf] Pp6f sf/0f Pkmlkcf]
klg xf] . To;}n] dnfO{ nfU5, eljiodf g]kfn a}+s
h:tf ;/sf/L ;+:yfsf] Aoa:yfkgsf] lhDd]jf/L lng]
AolQmTjsf] nflu o:tf uGyg ;fGble{s x'g]5g .
g]kfn a}+s b]zs} ;a}eGbf h]7f] dfq x}g, s'g} a]nf ;a}
eGbf 7'nf] a}+s klg lyof] . ck/];g, lgIf]k, shf{, zfvf
/ sd{rf/L ;+Vof x/]s b[li6n] of] cGo eGbf 7'nf] a}+s
lyof] . uf}/jk"0f{ Oltxf; af]s]sf] o; a}+ssf] cj:yf
Aoa:yfksLo u}/lhDd]jf/L / pko'Qm lgodgsf]
cefjdf s'g} sfndf v:s]/ kftfn k'u]sf] lyof] .
cfhsf] ;do–ljGb'df o; a}+ssf] OltxfF;sf] :d/0f
ubf{ ldl>t efjgfx? dgdf v]N5g . z]o/ k'FhL dfq
x}g hgtfsf] lgIf]k ;d]t gf]S;fg Aoxf]g{df pkof]u
ug{ k/]sf] lyof] . Tof] eg]sf] sl/a sl/a d[To"sf] l:ylt
xf] – 6]lSgsNnL OG;Ne]G6 . ;/sf/L :jfldTj /x]s}
sf/0fn] zfob of] a}+s lalu|of], t/ ;/sf/L :jfldTjs}
sf/0fn] of] a}+sn] l/se/L klg u{of] . o;}n] ;/sf/n]
a}+lsª Aoa;fo rnfpg g;Sg] laZjf; ul/GYof] . t/
cfh ;a} ;/sf/L a}+sx?n] lglh If]qsf a}+sx?nfO{
r'gf}lt lbO/x]sf 5g . nfdf] ;do;Dd ;/sf/L x:tIf]k
gx'g'sf] pkh xf] of] . t/ o; n]vsf] p2]io ;Gbe{n]
dfu]sf] cj:yfdf afx]s a}+ssf] xfn / ljutsf] ljlQo
cj:yfsf] tYof+sut t'ngf / laZn]if0f ug{' x}g .
@)&! ;fn r}qdf l;Ocf]sf] ?kdf k|a]z ubf{ g]kfn
a}+ssf] ljlQo cj:yf Pp6f la/fdL a}+ssf] h:t} lyof] .
/fi6« a}+ssf] k|ToIf Aoa:yfkg / j}b]lzs Aoa:yfkgn]
!@ aif{;Dd rnfpFbf klg g]kfn a}+ssf] k"0f{ ;'wf/
geO;s]sf] ;To lyof] . ;+lrt gf]S;fg sl/a ? ^
ca{ lyof] eg] v'b l/he{ sl/a ? # ca{n] C0ffTds
lyof] . o;sf] cy{ x'G5, a}sn] cfˆgf] z]o/ k'FhL dWo]
sl/a ? # ca{ vfO;s]sf] lyof] . k'FhL kof{Kttfsf]
cg'kft -Capital Adequacy Ratio -CAR_ /fi6« a}+ssf]
kl/kq cg';f/ Go'gtd !) k|lt;t x'g kg]{df nfhdbf]{
?kdf $=%* k|lt;t dfq lyof] . ;+ejt g]kfnsf ;a}
jfl0fHo a}+sx?df sd CAR o; a}+ss} lyof] . cfˆgf]
Aoa:yfkg /x'~h]n df}g ;fFw}sf] /fi6« a}+s 5f8]/ hfgf
;fy CAR gk'u]sf]df tf/Gtf/ kq n]Vb} lyof] . aflif{s
gfkmfsf] c+s Go'gtd lyof], a}+sn] k'FhL k'¥ofpgsf
nflu ;Dklt a]Rg z'? ul/;s]sf] lyof] . ;/sf/ / /fi6«
a}+s :jo+ ;Dklt lalqm ug{ g]kfn a}+snfO{ pT;flxt
agfpFb} lyP .
o:tf] cj:yfsf] a}+snfO{ ptfg]{ sfd s;/L x'g ;S5,
o;df ;f]rfO hfg' :jfefljs lyof] . ;lKnd]G6/L
cyf{t 6fo/ @ Soflk6n a9fpgsf nflu l8a]~r/
-C0fkq_ hfl/ ug{ ;lsGYof] . t/ ;+lrt gf]S;fg
/x]sf] a}+sn] l8a]~r/ hf/L ug{ gkfpg] /fi6« a}+ssf]
g]kfn a}+ssf]
Pkmlkcf]sf] syf b]j]G›k|tfk zfx
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
6
k"j{lgb]{zg lyof] . To;}n] s]xL ;Dkltx? a]lrP, k'FhL
k'u]kl5 laqmLdf /x]sf ;Dkltx? klg lalqmaf6 /f]lsP .
Plkml;oG;Ldf ;'wf/ u/]/ gfkmfsf c+sx? a9fOP . ?
Ps ca{ klg aflif{s gfkmf gx'g] a}+ssf] gfkmf ca ? #
ca{ gf£g yfNof] .
oxL lardf cs:dft /fi6« a}+sn] jfl0fHo a}+sx?sf]
z]o/ k'FhL Go'gtd ? * ca{ x'g kg]{ lgb]{zg hf/L
u{of] . ? ^ ca{ $& s/f]8 r'Qmf k'FhL ePsf] o; a}+sn]
cu|flwsf/ z]o/ hf/L u/]/ z]o/ k'FhL k'{ofof] . oL ;a}
sfd ubf{ a}+ssf] CAR /fi6« a}+sn] tf]s]sf] Go'gtd !)
k|lt;t eGbf gf3] klg k'/} a}+lsª pBf]udf k|ltiklw{
aGgsf nflu cem} k'FhL yKg' kg]{ cj:yf lyof] .
o;}sf] nflu a}+sn] Pkmlkcf] hf/L ug]{ lg0f{o u/]sf]
lyof] . csf]{ s'/f, a}+s alnof] agfpgsf nflu k'FhL
yKb} hfg' cGt/fl{i6«o k|rng klg xf], l:jh/Nof08sf]
af;]n l:yt Bank for International Settlements sf]
klg o:t} lgb]{zg x'g] u/]sf] 5 . k'FhL ylkbf a}+ssf]
hf]lvd lng] Ifdtf a95, a9L lgIf]k ;+sng ug]{ af6f]
v'N5, h;n] l/:s j]6]8 P;]6 -Risk Weighted Asset_
a9fpg cyf{t ;fdfGo efiffdf shf{ k|afx a9fpg
dbt u5{ cflb .
g]kfn a}+ssf] z]o/ k'FhL kl5Nnf] cu|flwsf/ z]o/
lgisf;gkl5 ? * ca{ $ s/f]8 k'u]sf] lyof] . o;df
;/sf/sf] :jfldTj ^@=@! k|lt;t cyf{t ? % ca{
lyof] . /fi6« a}+ssf] lgb]{zg cg';f/ k|df]6/x?sf] z]o/
sddf klg %! k|lt;t x'g kg]{ x'G5 . g]kfn a}+ssf]
Ps dfq k|df]6/ ;/sf/ lyof] / clxn] klg 5 . cGo
;a} ;fwf/0f z]o/xf]N8/ lyP . k'gM cu|flwsf/ z]o/
lgisf;g ug{ g;lsg] x}g, Go'gtd k'FhL k'lu;s]sf]
cj:yfdf of] Aoy{sf] cEof; dx;'; x'g ;SYof] . oxL
ca:yfsf] cWoog u/]/ AolQmut ?kdf d}n] g]kfn
;/sf/sf] z]o/ k'FhL /sddf oyfjt cyf{t ? % ca{
sfod} /flv :jfldTjsf] cg'kft %! k|lt;tdf emfg]{
k|:tfj u/]sf] lyPF . o;f] ubf{ ? ! ca{ &^ s/f]8 z]o/
k'FhL ylkGYof] eg] To; a]nfsf] :6s dfs]{6df eO/x]sf]
g]kfn a}+ssf] z]o/ sf/f]af/ cg';f/ o;sf] b'O{ tLg
u'gf /sd z]o/ lk|ldodsf] ?kdf g]kfn a}+ssf] Aofn]G;
l;6df lelqg] cf+sng lyof] .
dgdg} cfkm'n] lg0f{o u/] kl5 tTsfnLg n]vf laefusf
k|d'v lza/fd ld>nfO{ Pkmlkcf] lgisf;gsf] nflu
kfngf ug{' kg]{ sDkgL P]g, lwtf]kq af]8{ tyf cGo
;DalGwt lgsfosf lgod sfg'g / lgb]{zgx? x]/]/
k]z ug{ cg'/f]w u/]F . rf6{8{ PsfpG6]G6 ePsfn] ld>
o; ;DalGw k|fawfgx? l56f] a'‰g ;Sy] . o;df /fi6«
a}+ssf] klg s'g} lgb]{zg eP ;f] ;d]t x]/L k]z ug{ eg]F .
pgn] cGo k|fawfgsf cltl/Qm # aif{;Dd nuftf/
gfkmf u/]sf] ;+:yfn] lk|ldoddf Pkmlkcf] lgisf;g ug{
;Sg] lgisif{ lgsfn] . o; cl3 Pkmlkcf] lgisf;g ug{
rfxg] a}+sn] gub nfef+; ;d]t lat/0f u/]sf] x'g kg]{
k|fawfg lyof], t/ sDkgL P]gsf] Tof] k|fawfg kl5Nnf]
;+;f]wgn] x6fPsf] /x]5 . of] xfd|f] nflu cg's'n eof] .
cGo k|fawfgx? klg cg's'n g} b]v]kl5 o;nfO{ cufl8
a9fpg] lg0f{o ul/of] .
Aoa:yfkgn] dfq lg0f{o u/]/ k'Ug] lyPg, ;+rfns
;ldlt, g]kfn ;/sf/, lwtf]kq af]8{, sDkgL /lhi6«f/sf]
sfof{no, g]kfn /fi6« a}+s cflb lgsfox?sf] :jLs[lt
rflxGYof] h'g ;lhnf] sfd lyPg . t/ o;kl5
cgf}krfl/s ?kdf ax; z'? u/]F . ;+rfns ;ldltsf
;b:ox?;Fu k/fdz{ ug{ yfn]F cgf}krfl/s ?kdf,
;/sf/sf] cflwsfl/s wf/0ff s] x'g ;Snf eGg] af/]df
dGqfnosf ;x;lrj / ;lrjx?;Fu cgf}krfl/s s'/f
u/]F . dGqfnon] o; laifodf s'g} gLlt g} agfPsf] 5
ls eg]/ klg d a'‰g rfxGy], To:tf] gLlt agfPsf]
eP pm cfˆgf] gLltaf6 6;d; x'g] lyPg . af]8{df
cy{ dGqfnosf] tkm{af6 k|ltlglwTj ug]{ ;b:on] o;
k|:tfjnfO{ t'?Gt} …l8l:d;Ú ug{ ;Sy] . k|of; ug{'sf]
s'g} cf}lrTo x'g] lyPg .
;/sf/;Fu l;w} ;DalGwt Ph]08fx?df cGo ;+rfnsx?
df}g /xg' zfob l7s} x'GYof], t/ cGo Ph]08fdf klg
;x;lrjn] af]n] kl5 ;fdfGotM cGo r'k nfUg] k/Dk/f
g} ag]sf] lyof], h'g d]/f] ljrf/df afl~5t x}g . h'g;'s}
;|f]taf6 lgo'Qm ePsf] eP klg af]8{ ldl6ªdf ;a}
;b:ox? a/fa/ x}l;otsf x'G5g, s;}sf] laz]ifflws/,
s;}sf] sd clwsf/ eGg] x'Fb}g . t/ cy{ dGqfnosf]
k|ltlglwsf] ?kdf d}n] tLg ;x;lrj a]xf]/]F, pgLx?sf]
/afkm} cs}{ x'GYof], slt;Dd eg] l;6 P/]~hd]G6df
;d]t ljjfb l;h{gf u/]sf] d ofb u5{', ckl/kSjtfsf]
xb gf3]sf] l:ylt . To;}n] pgLx?k|lt d]/f] a]Un} ODk|];g
eof] . t/ tLgdWo] ;x;lrj /fdz/0f k'8f;}gL enfßL
dfq x}g, c?sf] s'/f klg ;'Gy], lh2L ub}{gy] . Pkmlkcf]
lgisf;g d'2fdf klg pgL z'?b]lv g} ;sf/fTds /x],
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 7
zfob dGqfnosf] wf/0ff pgnfO{ yfxf lyof] .
cgf}krfl/s s'/fsfgLdf Pkmlkmcf] af/]df cWoIf
df}g lyP . ;x;lrj ;sf/fTds b]lvPsf] ca:yfdf
;+rfns ;'/]G›axfb'/ l;+xaf6 klg o:t} wf/0ff cfP
cWoIf ;sf/fTds x'g ;Sg] d]/f] a'emfO eof] .
;'/]G›hLsf] AolQmut :jfefjsf sf/0f cWoIf
sDk|f]dfOh uy]{ . oxL sf/0fn] d}n] ;'/]G›hLnfO{ 5'§}
e]6]/ eg]F, …Pkmlkcf]sf] k|:tfj NofpFb}5', lghL If]qsf]
nflu /fd|f] k|:tfj x'g]5 . lk|ldodsf] /sdn] kl5
af]g; z]o/ lbg ;lsG5, af]8{df vf; u/]/ cWoIfnfO{
;sf/fTds agfpg] e"ldsf ug{ k¥of]Ú . !( aif{;Dd
z]o/xf]N8/nfO{ s]xL lbg g;s]sf] eGb} af/Daf/ u'gf;f]
ul//fVg] pgsf] cfZro{hgs hafkm cfof], …lbg' /
glbg';Fu dnfO{ vf;} dtna 5}g, d]/f] cfˆg} ef]6 a}+s
5, d k'gM lhT5' . l7s} 5 g/fd|f] s'/f x}gÚ . logn]
Pkmlkcf] lgisf;gsf] d'2fdf Go'6«n e"ldsf lgaf{x /x] .
of] t eof] af]8{df Ph]08f nfg' cl3sf] s'/f . ;fwf/0f
s'/fsfgL kl5 af]8{df nfg] k|:tfj tof/ ug{ nufOof] .
of] s'/fsf] hfgsf/L o'lgogx?nfO{ eP5 . of] pgLx?sf]
rf;f]sf] laifo gePsf] eGg] d]/f] ;f]r lyof], t/ $
j6} o'lgogsf sl/a @) hgf hlt k|ltlglwx? d]/f]
RofDa/ leq Psf;L k;]/ o;sf] la/f]w u/] . ca z'?
eof] ca/f]w . pgLx?nfO{ d}n] To;f] gug{ / u/]df
a}+snfO{ x'g} nfu]sf] oqf] kmfObf u'Dg] hfgsf/L u/fPF .
pgLx? dWo] s]xLn] kmfObfsf] s'g} dtnj gePsf] t/
a}+snfO{ lglhs/0f ug{ glbOg] ts{ /fv] . Aoa:yfkgn]
ug{ nfu]sf] Pkmlkcf]sf] k|:tfj :jLs[t ePdf Tof] s'g}
xfntdf klg lglhs/0f gx'g] AofVof d}n] u/]F . o;sf]
;dy{gdf d}n] s[lif ljsf; a}+ssf] pbfx/0f lbPF . pQm
a}+sdf !) aif{b]lv ;/sf/sf] :jfldTj %!Ü dfq /xFb}
cfPsf] 5 . t/ TonfO{ ;/sf/L a}+s g} eGg] ul/Psf]
/ o'lgogx? klg ;s[o /x]sf] s'/f :d/0f u/fPF .
pgLx? 6;d; ePgg . To;kl5 pgLx?nfO{ s'g} lbg
cfkm'n] kfj/ KjfOG6 lk|h]G6];g ug]{, To;af6 klg
lrQ ga'em] Pkmlkcf]sf] k|:tfj lkmtf{ lng]tkm{ ;f]lrg]
hfgsf/L lbPF .
dnfO{ cem} pgLx?nfO{ la:jf;df lng ;lsG5 eGg]
lyof] . gq o'lgog lalRsP eg] ;fa{hlgs ;+:yfdf
Aoa:yfkgsf] lgb x/fd ul/lbG5g . km]l/ pgLx?sf]
p2]io klg ToxL x'G5 . Aoa:yfkgsf] lgb x/fd u/]/
cfˆgf] b'gf] ;f]‰ofpg], of] g]kfn a}+sdf dfq x}g, ;a}
;fa{hlgs ;+:yfdf k|hftGq kl5 cfPsf] /f]u} xf] .
To;}n] o'lgognfO{ lrQ ga'emfO cufl8 a9bf s'g}
clk|o 36gf x'g] ;+efjgf x'GYof] . clk|o 36gfnfO{
cfkm}n] lgDtf u/]/ af]nfpg t ePg .
lk|h]G6];g cl3 o'lgogsf g]tfx?nfO{ Ps Ps u/L
af]nfP/ Pkmlkcf]sf] af/]df AofVof u/]F . a}+sdf sl/a ?
% ca{ ?k}of lagf nfut cfpg] atfPF, o;af6 sddf
klg aflif{s ? $) s/f]8;Dd gfkmf a9g] hfgsf/L
klg lbPF . To;/L AolQmut ?kdf e]6]/ hfgsf/L
u/fpFbf pgLx? lrQ a'emfpFy], t/ ;d'xdf cfpFbf
cs}{ lgx'F vf]Hg] s'/f uy]{ . Ps lbg af]8{sf] xndf ;a}
o'lgogsf k|ltlglwx?nfO{ af]nfP/ Pkmlkcf]sf] af/]df
lk|h]G6];g u/]F . d]/f] ;Demgfdf o'lgognfO{ nlIft
ul/Psf] of] g} klxnf] lk|h]G6];g lyof] . ToxfF klg s]xLn]
cfklQ hgfP, t/ w]/}h;f] s'n 8fpg eP . o;kl5
Pkmlkcf]sf] k|:tfj af]8{df nluPsf] xf] . klxnf] ca/f]w
o;/L 6¥of] . t}klg pgLx?sf] csf]{ Pp6f dfu afFsL
g} lyof], …Pkmlkcf]sf] s]xL k|lt;t z]o/ sd{rf/Lx?nfO{
lbg] u/L 5'6ofOof];, / sd{rf/LnfO{ ahf/df cGoaf6
lnOg] efp eGbf sddf lbOof];Ú . of] dfusf] af/]df
pko'Qm ;dodf ;+rfns ;ldltdf /flvg] s'/f u/]/
6f/]F . t/ dnfO{ yfxf lyof] lwtf]kq af]8{sf] lgb]l{zsf
cg';f/ o;f] ug{ kfOb}g .
s'g} ;fFemsf] ldl6ªdf af]8{df k|:tfj nluof] .
af]8{n] cfZro{hgs 9+un] k|:tfj c:jLs[t u{of],
dGqfnosf] ;x;lrjsf] ;sf/fTds wf/0ff x'Fbfx'Fb}
cWoIfsf] sf/0faf6 k|:tfj 7f8} c:jLs[t eof], ;a}
x]/]sf] x]o}{ eP . ;x;lrj ;sf/fTds lyP, t/ pgn]
k|:tfj kfl/t ug]{ sfddf eg] lh2L u/]gg . cGo r'k
eP . cGTolt/ d ts{ ug{ vf]Hb} lyPF, cWoIfn] ;'Gb}
;'g]gg, RofK6/ Snf]h ul/lbP . cGo k|:tfjdf 5nkmn
x'g yfNof], d aflx/ lgl:sPF Ps l5gnfO{ . a}+ssf]
l;Ocf]sf] kf]lh;gdf /xFbf lbSs nfUg] kl/l:ylt w]/}
k6s cfof], To;dWo] lgZro g} of] Pp6f lyof] . dgdf
czflGt lnb} 3/ lt/ nfu]F . vfgf vfP/ cf]5ofgdf
klN6P/ …s] ug]{<Ú eGg] ;f]Rg yfn]F .
s]xL dfG5]x? o:tf x'G5g hf] ghfgLsg} s'g} k|:tfjsf]
ljkIfdf lh2L u5{g, ga'lemsg} sf]xL k|:tfjsf] kIfdf
lh2L u5{g . zfob d}n] klg s'g} a]nf sxLF To;f] u/]sf]
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
8
5' ls < oxfF cWoIfn] To;} u/] . pgsf] lh2Lsf b'O{j6f
cfwf/ x'g ;Sy] . Ps, dGqfno o;df gsf/fTds x'G5
/ cgfjZos ufln vfOg] ;+efjgf x'G5, o;af6 pgL
aRg rfxGy] . t/ o;df ;x;lrj g} ;sf/fTds x'Fbf
pgnfO{ km/s kg]{ lyPg . pgsf] :jfefj g} lyof] ;t
k|lt;t ;'/lIft v]n v]Ng] . pgL uj{sf ;fy eGg] uy]{,
…d}n] d]/f] $) aif{ eGbf a9Lsf] hflu/] hLjgdf Pp6f
klg :kli6s/0f vfg k/]sf] 5}gÚ . c? cfkm'n] ;+:yfsf]
nflu u/]sf] ;sf/fTds sfdnfO{ xfOnfO6 u/]/ cfgGb
dfG5g . cf–cfˆgf] AolQmut :jfefjsf] s'/f xf] .
cWoIfn] k|:tfj c:jLs[t ug{'sf] csf]{ sf/0f x'g ;SYof],
sd{rf/L o'lgogx?sf] rsf]{ la/f]wsf] ;+efjgf . pgL
/fli6«o afl0fHo a}+ssf] l;Ocf] eO;s]sf AolQm lyP .
o'lgogn] lbg ;Sg] ;d:ofsf] af/]df pgnfO{ elnefFlt
hfgsf/L lyof] . o'lgogsf g]tfx?n] pgnfO{ o; af/]df
elg;s]sf x'g ;Sy] . a}+snfO{ kmfOb} eP klg a]sf/df
em~em6df lsg km:g] eGg] pgsf] ljrf/ xf]nf . t/
dnfO{ eof] lrGtf . cflv/ pgL cWoIf lyP, pgsf]
:jLs[lt lagf k|:tfj cl3 a9g] cjZy} lyPg . k|:tfj
c:jLs[t ePsf] Tof] ;fFemsf] ef]lnkN6 laxfg klg af]8{
ldl6ª lyof] . ToxL laxfg km]l/ Ps k6s cWoIf;Fu
s'/f ug]{ ljrf/ u/]F lsgls dfOGo'6 eO;s]sf] lyPg,
;+rfnsx?n] ;xL ul/;s]sf lyPgg . g]kfn a}+sdf
o;/L 6'+lu;s]sf] Ph]08fdf k'gM 5nkmn u/fpg] cfF6
u/]sf] dnfO{ ofb 5}g .
;fdfGotM ldl6ª ;do eGbf cufj} cWoIf clkm;
cfOk'Uy] . ef]lnkN6 laxfg * ah] ldl6ª lyof], kf}g] cf7
k'Ubf pgL cfO;s]sf] ;'rgf kfPF . pgsf] sfo{sIfdf
k'u]/ ldl6ª z'? x'g' cufj} …s]xL laz]if s'/f ug{ k¥of]Ú
eg]/ pgnfO{ af]8{ xndf NofPF hxfF sf]xL klg lyPg,
Ps l5gdf ldl6ª z'? x'g] jfnf lyof] . b'O{ hgf dfq
a;]/ Pkmlkcf]sf] af/]df la:t[t ?kdf ;DemfPF pgnfO{
/ s'g} xfntdf klg of] k|:tfj c:jLs[t x'g gx'g],
o'lgogx?n] la/f]w u/] To;sf] lhDdf cfkm'n] lng]
atfPF . o;kl5 klg ;/sf/n] :jLs[t gu/] of] sfd
gx'g] hfgsf/L klg lbPF, of] t pgnfO{ yfxf lyof] .
;/sf/sf] k|ltlglw klg ;sf/fTds ePsf] of] ;'a0f{
cj;/nfO{ v]/ hfg lbg gx'g] klg d}n] eg]F . ;a}
a'em]kl5 pgn] dfg] . AolQmut ?kdf AofVof u/]kl5
pgdf o;/L o' 6g{ x'g ;Sg] v'aL lyof] . o;nfO{
/fd|} u'0f dfGg' k5{ . o;/L cl3Nnf] lbg c:jLs[t
eO;s]sf] Pkmlkcf]sf] k|:tfj dfOGo'6 geO;s]sf]
sf/0fn] ef]lnkN6 :jLs[t ePsf] dfOGo'6 ul/of],
s;}n] o;df c;lhnf] u/]g, ;a}sf] ;xof]u
/Xof] . of] Ps ;'vb If0f lyof], t/ Pkmlkcf]sf] k'/}
k|f];]; ;lsPsf] eg] x}g, a? z'? ePsf] lyof] . bf]>f]
ca/f]w o;/L 6¥of] .
ca ;/sf/sf] :jLs[lt lng' clgafo{ lyof] h'g of]
;Dk'0f{ cEof;s} ;a} eGbf 7"nf] sfd lyof] . d}n] cfˆgf]
;Dk"0f{ k|f]km];gn hLjg ;/sf/L ;+:yfdf sfd u/]/
latfPF, t/ ;/sf/s} …sf]/Ú sd{rf/L slxn] klg eOg .
k|f]km];gn hLjgsf] Pp6f lttf] cg'ej s] 5 eg] g]kfn
b]zdf …;/sf/Ú nfO{ d}n] slxn] klg laZj;gLo ;+:yf
dfGg ;lsg . olt ;'Gb}df ;/sf/L sd{rf/Lx?nfO{
l/; p7g ;S5 . of] unt xf] . lsgls Ps cy{df
;/sf/ eg]sf] ;a} hgtfsf] xf] . ;/sf/sf af/]df
ul/Psf o:tf sd]G6nfO{ s;}n] AolQmut cfqmd0f
dfGg x'Gg . d cfkm} ;/sf/af6 w]/} k6s lgo'Qm ePF,
d h:tfn] klg ;/sf/ k|ltsf] cfˆgf] a]Un} wf/0ff
agfpg kfpF5 . ;/sf/ eg]s} p;sf] g/fd|f] sfdsf]
nflu ;a}n] cfnf]rgf ug]{ j:t' xf] . cleefjs ;/x
ePsf]n] ;/sf/nfO{ ufnL ub}{ …dnfO{ of] ;d:of k¥of],
ldnfOlbg k¥of]Ú eg]/ ToxL ;/sf/sf]df hfg klg
kfOG5 . o;sf] nflu sltko pbfx/0fx? d]/f] lbdfudf
5g, t/ tL ;a} atfpg] 7fpF of] x}g .
;fgf] sfdsf] nflu klg nfdf] ;do nfUg], …x'G5Ú
elgPsf sfd klg cGTolt/ k'Ubf pN6f] x'g], af]ln
t'?Gt} km]g]{ cflb ;/sf/L clkm;/x?sf] lbgrof{ leq}
k5{ . To;}n] ;/sf/sf] kq g} ga'lemsg s'g} sfd
…lglZrt ?kn] x'G5Ú eGg ;lsb}g . kq cfP kl5
klg s'g} sf/0fj; lkmtf{ x'g ;S5 . To;}n] ha 8f=
o'j/fh vltj8f cy{dGqL eP/ ;/sf/df k;], k"j{dGqL
1fg]G›axfb'/ sfsL{n] u/]sf] lg0f{o pgn] kl/jt{g
ug{ ;Sg] 7fg]sf] lyPF . sfsL{ sf+u|]; lyP, vltj8f
sDo'lgi6, h] klg x'g ;SYof] . sfsL{n] kmfOn t
:jLs[t u/], t/ sfd z'? gx'Fb} vltj8f cfOk'u] .
sDo'lgi6 ;/sf/ xf], em§ x]bf{ lglhs/0f h:tf] nfUg]
Pkmlkcf]sf] k|:tfjnfO{ pN6fpg ;Sy] . pN6fPsf eP
lard} Pkmlkcf] t'lxGYof] . ;/sf/sf] clwsf/ ;DkGg
cy{dGqLsf] cufl8 s'g} klg sd{rf/L af l;Ocf] d';f
h:t} x'G5g . e]6g rfx] klg dGqLhLsf] ;do ldNb}g
jf ldnfOb}g . b'a}hgf dGqL gePsf] ca:yfsf] s'/f
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 9
ug]{ xf] eg] k"j{ dGqL sfsL{hL;Fu eGbf jt{dfg dGqL
vltj8fhL;Fu d]/f] w]/} k6s e]6 ePsf] 5 . k|f]km];gNnL
s'/f ug]{ xf] eg] d]/f] s'/f :jfefjtM vltj8fhLn] rf8}
a'‰y] . t}klg dnfO{ d]/f] Pkmlkcf]sf] k|:tfj /2 kf]
x'G5 ls h:tf] nflu/Xof] . t/ a'‰g] cy{ dGqL ePsfn]
To:tf] x'g kfPg .
;+rfns ;ldltn] :jLs[t u/]kl5 d]/f] lrGtf ca
o;nfO{ s;/L ;/sf/af6 :jLs[t u/fpg] eGg]df
s]lG›t x'g yfNof] . ;fdfGo tl/sfn] of] k|:tfj ;/sf/n]
:jLs[t gug]{ jf ;dodf :jLs[t gx'g] d]/f] cf+sng
lyof] . o;} a]nf cy{ dGqfnosf] tkm{af6 g]kfn a}+s
af]8{df k|ltlglwTj ug]{ ;+rfns k'8f;}gLhL;Fu ;Nnfx
dfu]F . pgn] Odfgbf/Lk'0f{ ;Nnfx lbP . pgn] eg], …b'a}
;lrj / ;a} ;x;lrax? Pp6} sf]7fdf e]nf u/fpg]
sfd d]/f] eof], tkfO{n] ToxfF cfP/ Pkmlkcf] ;DaGwL
lk|h]G6];g ug{';Ú . s'/f dnfO{ dgfl;a nfUof], t/ tL
Ao'/f]qm¥of6x?sf] le8df a;]/ lk|h]G6];g ug{ dnfO{
;+sf]r cg'ej eof] . Ao'/f]qm¥of6 eg]sf] clwsf+;tM
hxfF klg, h'g b]zdf klg ;fdfGotM yf]/} 1fgdf w]/}
hfg]sf] /afkm lbg] ;d'x xf], pgLx?nfO{ To;} u/]/
k'U5, To;} u/]/ dfly dfly k'Ub} hfG5g . cfkm'n] rflxF
ljgok"a{s hafkm lbO/xg' kg]{ x'G5 . To;}n] pgnfO{
eg], …dGqLhLnfO{ d eG5', tkfO{n] ;lrjHo"x?nfO{
slGeG; ug{' eof] eg] t eOxfNnf lg, lsg rflxof]
lk|h]G6];g<Ú
pgn] dfg]gg, eg], …x]gf]{;, d klg oL ;a} s'/f /fd|f];Fu
atfpg ;lSbg, ;lrjx?n] t dnfO{ g} ;f]W5G, clg
k|:tfj t'lxg ;S5, To;}n] lk|h]G6];g ug]{ Pp6f df}sf
xf], To;af6 gr'Sgf];Ú . o;df cWoIfn] klg dnfO{
…lk|h]G6];g ug{' /fd|f] xf], hfg';Ú eg] . d}n] cWoIfnfO{
…To;f] eP tkfO{ klg lx8g';Ú eg]F, pgn] cfkm' hfg
rflxF dfg]gg .
ca dnfO{ s'/f] l7s nfUof] . …x;Ú eg]/ d kfj/ KjfOG6
lk|h]G6];gsf] tof/Ldf nfu]F . lk|h]G6];g tof/ eof] .
;/sf/af6 ;do tf]lsPkl5 clkm;sf b'O{ hgf l;go/
clws[tx?nfO{ lnP/ uPF dGqfno / u/]F lk|h]G6];g .
l;lgo/ sd{rf/Lx? lyP xfnsf l;Ocf] s[i0faxfb'/
clwsf/L / rf6{8{ PsfpG6]G6 tyf n]vf k|d'v lzj/fd
ld> . Tof] Pp6f /fd|f] df}sf lyof], ;a}nfO{ Ps} k6s
cfˆgf] s'/f eGg kfOg], ;Gtf]if nfUof] . d]/f] ;f]rfO
ljkl/t Ao'/f]Sof{6x? ;a} ;sf/fTds lyP, eP . o;kl5
d]/f] sfd eg]sf] dGqL 1fg]G›axfb'/ sfsL{nfO{ e]6]/
cfˆgf] s'/f /fVg' lyof] . cToGt enfßL sfsL{hL;Fu
d]/f] k'/fg} lrghfg lyof] . pgL s'g} a]nf xflQuf}8fdf
a:bf slxn]sfxL dlg{ª jfsdf xfd|f] a'9fgLns07sf]
d'xfgkf]v/Ldf e]6 x'GYof] . pgL d]/f] ;;'/fnL vnsnfO{
klg lrGy], d]/f] ;;'/fnLsf] af/]df slt t dnfO{ g} yfxf
gePsf] lrh pgL atfpFy] . pgL ef]hk'/sf lyP, d]/f]
;;'/fnL xfn afg]Zj/df eP klg kxf8 3/ ;f]n'v'Da"
lyof] . kl5Nnf] r'gfj rflxF pgn] ;'g;/Laf6 lht]sf
lyP . d}n] pgnfO{ eg]F, …g]kfn a}+snfO{ xh'/sf] Pp6}
lg0f{on] alnof] agfpg ;lsG5, of] df}sf dGqLhLnfO{
k|fKt ePsf] 5 . o;sf] nflu ;/sf/n] k};f xfNg kg]{
x}g, xfd|f] Pkmlkcf]sf] k|:tfj :jLs[t u/]/ ;/sf/sf]
xf]lN8ªnfO{ ^@ k|lt;taf6 %! k|lt;tdf emfg{ k¥of] .
c? s'/f ;lrjhLx? / ;+rfns /fdz/0f k'8f;}gL;Fu
a'em] x'G5 xh'/n]Ú . o:t} Aoxf]/fsf] s'/f d}n] pgL;Fu
b'O{ k6s u/]kl5 :jLs[ltsf] kq cfof] . dGqL kbaf6
x6]kl5 Ps k6ssf] kmf]g jftf{df dnfO{ pgn] …g]kfn
a}+s alnof] eof] x}g tÚ eg]/ cfkm'n] u/]sf] sfdsf]
;Demgf u/fPsf lyP . t]>f] ca/f]w klg o;/L 6¥of] .
dGqfnoaf6 kq k|fKt eP kl5 t'?Gt af]8{df cfaZos
;a} sfdsf nlu Ps pk;ldlt u7g ug]{ k|:tfj
nluof] / Tof] t'?Gt kfl/t klg eof] . pk;ldltdf
dGqfnosf k'8f;}gLhL / ;x;lrj tyf sfg'gsf
k|d'v pbo ;fksf]6f ;d]t b'O{ k|ltlglw /x], lwtf]kq
af]8{sf l;lgo/ clws[t lg/h lu/L / d cfkm} klg
pk;ldltdf lyPF .
of] pk;ldlt u7g x'Fbf a}+sdf x8tfn rln/x]sf] lyof],
af]8{ ldl6ª a:g glbg] o'lgogx?sf] lg0f{o lyof], pgLx?
l8:6a{ ul//xGy] . ;do e]6lsg nfu]sf] lyof], t/
o'lgogx?nfO{ o;sf] s'g} dtnj lyPg . clg xfdLn]
dGqfnosf] ;x;lrjs} sfo{sIfdf ldl6ª ug{ yfNof}F .
ldl6ªdf Pkmlkcf] ;DaGwL Ph]08fx? x'Gy], tL dWo]
z]o/ s'g d"Nodf lgisf;g ug{' / O:o' d}g]h/ 5gf}6
ug{' r'gf}ltk'0f{ lyof] . ;/sf/L sd{rf/Lx? pk;ldltdf
lyP, pgLx? cgfjZos s'/fdf klg 8/fpFy] .
emg d"No tf]Sg] sfd t c;lhnf] g} lyof], s;/L
tf]Sg] < Ps dr}{06 a}+s/n] g]kfn a}+ssf] z]o/sf]
d"Nof+sg u/]sf lyP, t/ To;sf] k|lta]bg cfp~h]n;Dd
ahf/df z]o/sf] d"No 3l6;s]sf] lyof] . lbglbg} 36]sf]
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
10
dfs]{6df Go'gtd d"No s;/L tf]Sg] lrGt} eof] . w]/}
tf]Sbf cG8//fO6 gxf]nf eGg] 8/ lyof], yf]/} tf]Sg
;/sf/L sd{rf/Lx? 8/fpg] ca:yf eof] . s] ug]{ eGg]
eof], 8]8ns h:t} x'g nfUof] . ;t k|lt;t cG8//fO6
geP;Dd z]o/ lgisf;g ug{ gkfOg] lwtf]kq af]8{sf]
lgb]{zg lyof] . o;df ;xof]u ug{ ;Sg] Pp6} AolQm d]/f]
gh/df k/], tL lyP, lg/h lu/L . pgL lwtf]kq af]8{sf
cWoIf d'lgsf clwsf/L lyP . z]o/ dfs]{6 a'em]sf
dfq x}g, cflwsfl/s /fo lbg ;Sg], xfd|f] pk;ldltsf]
klg ;b:o ePsfn] cfˆgf] ts{ ;x;lrjx?sf] cufl8
/fVg ;Sg] kf]lh;gdf lyP . cGTodf, d"No :jLs[t ug]{
sfd klg lwtf]kq af]8{s} lyof] . lg/h lu/LhLnfO{ a]Un}
e]63f6 u/]F / ;xof]usf] nflu cg'/f]w u/]F, ldl6ªdf
cln b/f] ?kdf k|:t't x'g eg]F . pgn] ;xof]u gu/]
d"No tf]Sg ufx|f] x'g] atfPF . pgsf] ljrf/ ? @*).–
;Dd tf]Sg' l7s eg]/ cfkm}n] eg] . To;f] eP ToxL s'/f
ldl6ªdf eGg / o;d} cl8u /xg d}n] pgnfO{ cg'/f]w
u/]F . pgn] ldl6ªdf To;} u/], To;f] u/]kl5 pbohLn]
;dy{g u/] . pbohLdf xfF;L xfF;L cfˆgf] s'/f eGg
;Sg] uhasf] u'0f lyof] . clg sfd eof] .
w]/} ldl6ª eof], o;df dGqfnosf ;x;lrj pbohL /
lwtf]kq af]8{s} lg/h lu/Ln] ;xof]u u/]sfn] ? @*)
d"No tf]Sg ;Dej eof] . …gq dfs]{6 Eofn" eGbf sd
sxfF tf]Sg ;lsG5 <Ú eGg] c8fg lnP/ k'/} k|:tfj
t'xfpg] k|of; x'GYof] . ? @*) eGbf dfly b/ /flvPdf
cG8//fO6 gx'g] eGg] dr}{06 a}+s/ / O:o' d}g]h/sf]
egfO lyof] . d}n] pgLx?;Fu cfˆgf] egfO{ lnlvtdf
lbg cg'/f]w u/]sf] lyPF . lglh If]qsf pgLx?nfO{ s]
lyof] / < n]v]/} lbP, t/ n]vfOdf Ps?ktf ePg,
s;}n] a9L klg n]v]/ lbP . ;x;lrj k'8f;}gLhL cln
a9L g} Ao:t lyP . pgs} sf]7fdf ldl6ª x'GYof], t/
pgL slxn] dGqLn] af]nfP/ slxn] ;lrjn] af]nfP/
sf]7faf6 aflx/ lgl:s/xGy] . pgsf] cg'kl:yltdf
lg0f{o x'GYof], pgn] kl5 ;xL uy]{ pbohL;Fu ;Nnfx
u/]/ . rf}yf] ca/f]w o;/L xn ul/of] .
d"No tf]lsPkl5 klxnf] sfd eg]sf] cG8//fOl6ª lyof] .
cG8//fOl6ª eg]sf] ahf/df laqmL gePsf] z]o/
cfkm'n] lsG5' eg]/ ul/g] s/f/ xf] . Pkmlkcf]sf] ;f]rfO
cfpFbf gful/s nufgL sf]ifaf6 cG8//fOl6ª x'g]df
d 9'Ss lyPF lsgls ToxfFsf l;Ocf] /fds[i0f kf]v/]n
lyP hf] clkml;on ldq eGbf a9L lyP . pgn] cGo
sDkgLnfO{ o:tf] cG8//fOl6ª ul//x]s} lyP . t/ s'/f
ubf{ pgn] cEjfO8 ug{ vf]h] . o:tf dfG5] t lyPgg
pgL . s] eP5 eGg] nfUof], lh2L ul/g . pgn] sf/0f
atfPgg . cy{ dGqfnodf u'xf/ dfUbf …xfdL To;
dfG5]nfO{ eGb}gf}FÚ elgof], ToxfF gful/s nufgL sf]if
Aoa:yfkg, af]8{ / dGqfnosf lar t o'2 rln/x]sf]
/x]5 . ;a} eGbf 7'nf] cG8//fOl6ª Ifdtf ePsf] ;+:yf
g} aflx/ kg]{ eP kl5 ;t k|lt;t cG8//fOl6ª gk'Ug]
csf]{ lrGtf eof] .
of] ca:yf d}n] O:o' d}g]h/ l;2fy{ Soflk6nsf k|d"v
„'a ltldlN;gf;Fu z]o/ u/]F . pgn] !).!@ j6f dr}{06
a}+s/x?sf] ldl6ª u/fOlbP . pgLx?sf] ;fOh ;fgf],
g]kfn a}+ssf] Pkmlkcf]sf] ;fOh rflxF 7'nf] lyof] .
w]/} h;f] dr}{06 a}+s/x?sf] k'FhL g} ? @) s/f]8sf]
lyof], sltsf] t ? !) s/f]8 dfq klg lyof] Sof/ .
pgLx?sf] ;fOhsf sf/0fn] Pp6}n] w]/} cG8//fO6
ug{ gldNg] lyof] . gful/s nufgL sf]if gx'g] ePkl5
w]/} cG8//fO6/ rflxg] eof] . s'g} klg l8ndf kmfObf
gb]v];Dd dr}{06 a}+s/x?n] sfd cufl8 a9fpg] s'/f
ePg . g]kfndf c08//fOl6ª lalhg]; cGoq h:tf]
5}g, dr}{06 a}+s/x?sf] nflu of] Ps lglZrt cfDbfgLsf]
;|f]t x'Fb} cfPsf] 5, l/:s k|mL . ahf/df z]o/ lalqm
eOxfN5, sld;g dfq vfg kfOg], s'g} z]o/ vl/b
ug{ gkg]{ . oxL nf]edf * dr}{06 a}+s/ tof/ eP,
O:o' d}g]h/ ePsfn] l;2fy{ Soflk6nn] cG8//fOl6ª
ug{ kfpg] lyPg . pgLx?n] lhDdf lng tof/ ePsf]
s'n /sd hf]8bf xfdLnfO{ rflxg] c+s;Fu ldNof] . k'/f
/sdsf] cG8//fOl6ª eof], Plu|d]G6 ul/of] . clg 9'Ss
eOof] . kfFrf} ca/f]w o;/L x6of] .
xfd|f] cf7 dr}{06 a}+s/x?;Fu lnlvt Plu|d]G6 ePsf]
s]xL ;dod} z]o/ dfs]{6 km]l/ cf]/fnf] nfUg yfNof],
dr}{06 a}+s/x? cfFltg yfn] . ahf/df g]kfn a}+ssf]
z]o/ ? @*) jf sddf cfOb]nf / Pkmlkcf] lalqm
gxf]nf eGg] lrGtf pgLx?nfO{ eof] . ePsf] Plu|d]G6
tf]8g] dfu lnP/ pgLx? g]kfn a}+s / O:o' d}g]h/sf]df
wfpg yfn] . xfdL ;Demf}tf tf]8g] jfnf t lyPgf}F, t/
lrGtf s]df eof] eg] ahf/df laqmL geP/ lsGg k/]sf]
cjZyfdf dr}{06 a}+s/x?sf] x}l;otn] gEofpg] 8/
eof] . t/ Ps b'O{ dr}{06 a}+s/n] sld;gsf] nf]+edf ?
! ca{ ;Ddsf] c08//fOl6ª u/]sf lyP . pgLx?;Fu
oqf] /sd x'g] s'/f klg ePg . ahf/df z]o/ laqmL
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 11
x'G5, cfkm'n] vf;} lsGg kb}{g eGg] pgLx?sf] cf+sng
lyof], sld;gsf] nf]edf km;]sf dr}{06 a}+s/x?df
7'n} ljkt kf] cfpg vf]Hof] . pgLx?n] lsGg g;s]sf]
cj:yfdf pgLx?sf] sDkgL g} lnlSj8];gdf hfg
;SYof] . csf{]lt/, pgLx?;Fu /sd gePsf] ca:yfdf
:jtM z]o/ lalqm gx'g] ePsf]n] xfd|f] klg lrGtfsf]
laifo eof] .
o:tf] l:yltdf ca s] ug{' knf{ eg]/ xfdLn] a}+sdf
;Nnfx u¥of}F, „'ahL;Fu klg ;Nnfx dfUof}F . pgn]
kqsf/ ;Dd]ng tyf /flqef]h ug]{ ;Nnfx lbP .
pgsf] egfO cg';f/ g]kfn a}+ssf] ljlQo l:ylt
/fd|f] 5, t/ o;sf] k|rf/ eO/x]sf] 5}g . o;nfO{
xfOnfO6 ug{ ;lsof] eg] ahf/df z]o/ lalqm x'G5,
cG8//fO6/x?sf] lrGtf klg x65, xfd|f] lrGtf t x6g}
g} eof] . pgsf] ;NnfxnfO{ d}n] cf+lzs dfg]F . /flq
ef]h gug]{, kqsf/x?nfO{ af]nfP/ clkm;d} s'/f ug]{ .
To;} u¥of}F, ;fgf] Oe]G6, lrofkfgsf] dfq vr{ . kqsf/
e]63f6 sfo{qmddf d}n} w]/} s'/fx? eg]F, tL dWo] Pp6f
lyof], …xfnsf] Pkmlkcf]df ? !*) lk|ldod hf]l8Psf]
5, k|lt z]o/ d"No ? @*) . o;af6 a}+snfO{ ? !
ca{ *! s/f]8 z]o/ k"FhL / ? # ca{ !^ s/f]8 ?k}of
lk|ldod k|fKt x'g]5 . of] lk|ldod /sdaf6 cfufdL aif{
#@ k|lt;t;Dd af]g; z]o/ lbg k'U5 lsgls lk|ldod
hDdf ePsf] /sdaf6 gub nfef+; lat/0f ug{
ldNb}g . t/ s'g aif{ slt af]g; z]o/ jf gub nfef+;
lbg] eGg] laifo g]kfn a}+s af]8{n] pko'Qm ;dodf
lg0f{o u5{Ú . lnlvt 6]S:6 afFl8Psf] lyof], o;df
nfef+; 3f]if0ff olt jf plt s]xL klg elgPsf] lyPg .
t/ o;} s];nfO{ lnP/ a}+ssf ;+rfns ;'/]G›axfb'/
l;+xn] xËfdf dRrfpg vf]h] . of] 5}7f} ca/f]w cfof] .
;'/]G›hLn] a}+ssf cWoIf nufot ;a} ;+rfnsnfO{
kmf]g u/]/ …Aoa:yfkg cfkm}n] nfef+; 3f]if0ff u¥of], u}/
sfg'gL sfd eof], l;Ocf]nfO{ sfjf{xL x'g k5{Ú eg]5g .
kqsf/ e]63f6sf] ;dodf nfef+; 3f]if0ffsf] t s],
s'g} gLltut ax; ;d]t ul/Psf] lyPg . Pkmlkcf]nfO{
k'; ug{sf] nflu /0fgLlts of]hgf lyof] Tof] h'g ;t
k|lt;t Aoa:yfkgsf] sfo{–bfo/f leq lyof] . Ps
;+rfnsn] dnfO{ va/ u/] …;'/]G›n] ;a}nfO{ kmf]g ub}{
pQ]lht kfl//x]sf] 5Ú . o;kl5 d}n] t'?Gt} ;'/]G›nfO{
kmf]g u/]F . b'O{ tLg k6s k'/f k'/f 306L hfFbf klg
pgn] kmf]g p7fPgg . c? a]nfdf o;f] ub}{gy], clg
z+sf eof] . To;kl5 cWoIfnfO{ kmf]g u/]F . kmf]gdf
cWoIfnfO{ eg]F …Aoa:yfkgn] ug{ ;Sg] bfo/f leq a;]/
olt;Dd af]g; z]o/ lbg k};f p7g], t/ slxn] / slt
lbg] eGg] s'/f ;+rfns ;ldtn] lg0f{o ug]{ eg]/ n]v]/}
lbPsf] 5', o;df ;'/]G›hLsf] s] cfklQ eP5 < ;a}lt/
df]lanfOh ub}{ x'gx'G5 eGg] ;'g]FÚ . olt eg]kl5 ck]Iff
lyof], cWoIfn] d]/f] ;fy b]nfg . t/ pgLaf6 ck]lIft
Aoaxf/ ePg . ;'/]G›n] s'/f nufO;s]sf lyP . /fd|f]
g/fd|f] h] eP klg s;}nfO{ klg ;t k|lt;t laZjf;
gug]{ cWoIfsf] :jfefj g} lyof] . of] :jfefj a]nf
a]nfsf] pgsf] Aoaxf/af6 k|s6 x'GYof] . o;df klg s]
s] g eO;s]sf] eGg] k¥of] jf uNtL xf] eg] 5f8g gx'g]
pgsf] lbdfudf cfof] . ;f}xf›tfljxLg 6f]gdf pgn]
eg] …ef]ln af]8{ ldl6ªd} 5nkmn eOxfN5 lg, clxn]
o;df s'/f gu/f}FÚ . :s]lK6sn Û t/ dnfO{ a'‰g ufx|f]
ePg ls pgnfO{ ;'/]G›n] g]u]l6e agfO;s]sf lyP .
ga'‰g' t pgsf] bf]if x}g, a'‰g gvf]Hg'nfO{ s] eGg] <
o;kl5 dnfO{ nfUof], lagl;lQdf ca af]8{ ldl6ªdf
rsf]{ 5nkmn x'G5 .
ef]lnkN6 dGqfnodf af]8{ ldl6ª eof] ;x;lrj
k'8f;}gLhLsf] sfo{sIfdf . c? Ph]08fx?df 5nkmn
;lsPkl5 cWoIfn] s'/f lgsfn], …;'/]G› ;/, s] xf]
tkfO{n] lxhf] eGg' ePsf] s'/f <Ú ;'/]G›n] ;fdfGo 6f]gdf
g} -;fdfGotof ;–;fgf] s'/fdf cfqmf]l;t eO/xg] ;6{
6]Dk/sf AolQm x'g ;'/]G›_ eg], …ToxL nfef+; 3f]if0ffsf]
s'/f xf]Ú . cfkm} a'‰g] k|of; gu/Lsg cWoIfn] af]8{sf]
clwsf/df Aoa:yfkgn] x:tIf]k u/]sf] 36gfsf] ?kdf
lnP5g .
uf]N8]g 6«¥ofs /]s8{ eO;Sbf klg af]8{ Aoa:yfkgnfO{
k'0f{ laZjf; ug]{ d'8df gePsf] d a'‰y]F . laZjf;sf]
;+s6 lyof] clncln . o;df d}n] s'g} u'gf;f] klg
u/]sf] lyOg . t/ sfd ub}{ hfFbf s'g} uNtL eOxfn]df
Aoa:yfkgsf] nflu ufx|f] ;do cfpg] sNkgf lyof]
d]/f] . clg cTolws af]8{ ldl6ª / Go'gtd laZjf;sf]
cfwf/df a}+s rNb} uof] . o;n] ;+:yfsf] u|f]y–kydf
s]xL afwf kSs} lbof] . o:tf] cjZyfdf af]8{sf]
If]qflwsf/df lsg k:g rfxGy]F / d < o;kl5
ldl6ªdf d}n] cfˆgf] s'/f /fv]F – z]o/ ahf/sf] xfnsf]
em'sfjsf sf/0fn] xfd|f] Pkmlkcf] laqmL gx'g] ca:yf
cfpg] ;Defjgf b]lvPsf] 5 . -cflv/ eof] klg To:t},
ahf/df k'/} lalqm gePsf]n] cG8//fO6/x?n] k};f
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
12
xfNg k¥of]_ . To;}n] O:o' d}g]h/sf] cg'/f]wdf ;fdfGo
kqsf/ e]63f6 u/]sf] xf], Tof] klg cfly{s kqsf/x?
dfq . To;df lnlvt 6]S:6 afFl8Psf] 5 h;df :ki6}
n]lvPsf] 5, nfef+; slt / slxn] lbg] eGg] s'/f
;+rfns ;ldltsf] lg0f{odf e/ k5{, z]o/ lk|ldodsf]
k};fn] #@ k|lt;t;Dd af]g; z]o/ lbg k'Ug] k};f
hDdf x'G5 . o;df s] grflxg] s'/f eof] oxfFx?n] g}
eGg k¥of]Ú .
o;kl5 d]n} kqsf/ ;Dd]ngdf afFl8Psf] lnlvt
6]S:6 b]vfPF . sf]xL s]xL af]n]gg, lgzAb . Ps} l5gdf
k'8f;}gLhLn] eg], …slxn]sfxL Aoa:yfkgn] kqsf/
e]63f6 t ug{' k5{, o;nfO{ cGoyf lng x'GgÚ . o;kl5
ldl6ª ;lsof] . b'Mv rflxF s]df nfUYof] eg] ;xL s'/f
;a} k|:t't eO;s]kl5 klg cGo ;+rfnsHo"x? r'k
nflu/xg' x'GYof] . pxfFx? ;a} SjflnkmfO8 x'g'x'GYof],
o:tf ;fdfGo s'/f ga'‰g] eGg] x'Fb}g . t/ pxfFx? g
cfkm'n] ga'em]sf] s'/f ;f]Wg'x'GYof], g ;sf/fTds ePsf]
cleAolQm lbg'x'GYof] . o:tf] df}gtfn] slxn]sfxLF unt
lgisif{ lgsfNg]x?nfO{ kmfObf k'Ug] x'G5 h'g dnfO{
yfxf lyof] pxfFx? rfxg'x'GgYof] .
;'/]G› To;nfO{ 7'n} 36gfsf] ?kdf prfNg rfxGy], t/
To:tf] x'g g;s]sf]df pgnfO{ l7s nflu/x]sf] lyPg .
yk af]Ng klg pgnfO{ cK7]/f] lyof], pgL;Fu nlhs s]xL
lyPg . cWoIfsf] ;fy pgnfO{ lyof] . s'/f rsf{pg]
ck]Iffn] xf] jf x}g eGg ;lSbg, ldl6ªd} cWoIfn] eg]
klg, …aflx/ kmf]gdf To:tl/ dlRrPsf] ;'/]G›hL oxfF t
s]xL klg af]Ng' x'Gg lg . s] xf] <Ú t}klg ;'/]G› df}g
/x] . cGonfO{ pQ]lht agfpgdf ;'/]G› l;kfn' lyP .
kl5 cfkm'n] u/]sf] uNtLsf] l/cfnfOh eof] ls< s'g}
laifodf z'?sf] Ps b'O{ ;+jfb af]Nbf slxn]sfxL hfGg]
dfG5] h:tf] u/L pgL k|:t't x'g ;Sy], pgsf] v'la
eg]sf] oxL+;Dd lyof] . o;/L 5}7f} ca/f]w 6¥of] .
t/ s]xL g s]xLsf] s'/fdf oqf] aafn lsg ug{ vf]h]
;'/]G›n] < dnfO{ pT;'stf eof] . d]/f] of] k|Zgsf]
hafkm Ps ;+rfnsn] dnfO{ ToxL a]nf lbP, …ldl6ª
w]/} x'g] x'gfn] l/:s sldl6af6 pgL cl86 sldl6lt/
hfg rfxGy], o;sf] nflu cWoIfsf] ;xof]u clgafo{
lyof] . tkfO{ l;Ocf]n] s] ug{ ;Sg'x'GYof] / < csf]{
s'/f, l;Ocf]sf] af/]df o:t} s'/f ul//x]sf] cWoIfnfO{
dg k5{ eGg] ;'/]G›n] 7fg]sf] 5 . rfsl8 u/]sf x'GÚ .
glhs} al;/x]sf csf{ ;+rfnsn] …xf]Ú eg]/ ;xL yfk] .
cf]xf] Û d 5fgfaf6 v;] em}F ePF, o;/L d}n] t slxn]
klg ;f]lrg . cfh d h] 5', ;a}sf] /fd|} ;f]r]sf] x'gfn]
5', s;}sf] g/fd|f] ;f]Rg ;lSbg .
o;kl5 klg Pkmlkcf] lgisf;gdf c? ;d:ofx? klg
cfP . lwtf]kq af]8{n] ;do nufpg], sd d"Nodf
sd{rf/Lx?nfO{ z]o/ ;'/lIft ug{ o'lgogx?sf] dfu,
To;sf] nflu a}+sn] C0f lbg kg]{ s'/f cflb . t/ tL
;]6n eP . s'/f a'em]kl5 ;se/ rf8} u/]/ lwtf]kq
af]8{n] :jLs[lt lbof] . clGtd :jLs[lt lbg] sfd p;}sf]
lyof] .
clg g]kfn a}+ssf] Ps s/f]8 5xQ/ nfv lsQf ;fwf/0f
z]o/ ? @*) k|lt lsQfsf b/n] ahf/df laqmLsf] nflu
v'nf ul/of] . :6s PS;r]~hdf rln/x]sf] d"No g} sl/a
? @() df em/]sf] lyof] . oqf] 7'nf] ef]n'dsf] z]o/
ahf/df Ps} tfln cfPkl5 ahf/ cem} emg]{ eof] . ;a}
cfFlQg yfn], dr}{06 a}+s/sf k|d"vx? /ftf] /ftf] d'v
nufpFb} …s]xL ug{ k¥of], cGoyf xfdL t 8'A5f}Ú eg]/
s/fpg yfn] . klxn] ;lhn} laqmL x'g]df laZjf; ug]{
„'ahL ;d]t x8a8fP . oxL lardf sd{rf/L ;+rosf]if
Aoa:yfkg l6d;Fu xfdLn] s'/f u¥of}F . g]kfnsf] z]o/
dfs]{6 a'em]sf la1x? ToxfF lyP . pxFx?nfO{ yfxf
lyof], ca g]kfn a}+ssf] z]o/ 36g] 7fpF 5}g, a9g]
;+efjgf k|;:t 5 . g]kfn a}+ssf] kmfOgflG;oN; Tolt
a]nfsf] :6fG88{ rf6{8{ a}+ssf] eGbf alnof] lyof] . t/
g]kfn a}+sn] ljut b'O{ bzsb]lv z]o/xf]N8/x?nfO{
s]xL glbPsf] / ;/sf/L a}+s ePsf]n] nufgLstf{sf]
la:jf; lyPg . sd{rf/L ;+rosf]ifsf la1x?nfO{ of]
yfxf lyof] . ;+rosf]if Aoa:yfkg l6d k'/} z]o/sf]
nflu cfj]bg /fVg tof/ eof] . t/ ToxfFsf] …k|d'vÚ
ev{/ lgo'Qm ePsf lyP, v'Nnf k|ltikwf{af6 cfPsf
eP klg pgL ;/sf/sf] ;x;lrj lyP . dfG5] enfßL
/ ldng;f/, t/ Ao'/f]Sofl{6s Aofsu|fp08 . pgL ;f]Wg
uP ;/sf/nfO{ . k'/} Pkmlkcf] /sd ;+rosf]ifsf] s'n
sf]ifsf] b'O{ k|lt;t klg x'Fb}gYof] . To;/L ;f]Wg kg]{
lyPg, clg s'/f lalu|of] . ;/sf/n] dfg]g, s'/f vQd .
;a} lhNn kl/of], otf Pkmlkcf] k'/} lalqm gx'g] kSsf
eof] . csf]{ ;d:of cfOnfUof] .
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 13
sd{rf/L ;+ro sf]if / gful/s nufgL sf]if h:tf
;+:yfx?nfO{ xfn;Dd ;/sf/L ;+:yf elgG5 lsgls
ToxfFsf] af]8{ / Dofg]Hd]G6sf] lgo'QmL ;/sf/n] u5{ .
klxnf]df ;/sf/n] Ps k};f klg k'FhL xfn]sf] 5}g,
Tof] 6«i6 xf] . bf]>f]df !) b]lv !@ k|lt;t xf]nf .
ca lgs} 7'nf] eO;s]sf oL ;+:yfx?sf] Aoa:yfkg
;/sf/n] g} ul//xg' xfF:of:kb x'G5 . oqf] 7'nf] ;+:yf
rnfpg] zLk ;/sf/;Fu sxfFaf6 x'G5 < oL b'a}
cTolws :6]sxf]N8;{ tyf k|;:t lnlSj8 P;]6 ePsf
;+:yfx? x'g . ljb]zlt/ eP o:tf ;+:yfx?sf] ;Dklt
b]z ljb]zdf nufgL u/]/ x/]s $.% aif{df d'nwgnfO{
bf]a/ agfO;Sg] lyP, Tof] ug{' klg k5{ . t/ ;/sf/n]
Aoa:yfkg u/]/ of] ;Dej x'Fb}g . d'nwg oyfjt /fVg
;s]sf]d} ;/sf/ b+u x'G5, l/:s lnb}g . d'2lt vftfdf
vaf}{F ?k}of /flvPsf] 5 . csf]{ zAbdf eGg' kbf{ oL ;a}
/sd a}+sx?n] g} rnfPsf 5G, ;+rosf]if cfkm}n] s]xL
klg u/]sf] 5}g . slxn]sfxLF k|fyldstf cfof]hgfdf
;/sf/n] ;+rosf]ifnfO{ nufgL ug{ eG5, of] klg
unt xf] . ;+rosf]ifsf] /sd o;/L ;/sf/L lXjddf
rNg] xf]Og, lg/Gt/ a9fpFb} nfg] l:sdlt/ hfg' k5{
h'g k|f]km];gn DofgfHd]G6n] dfq ug{ ;S5 . o;sf]
nflu t ;/sf/n] rfx]/ klg x6fpg g;Sg], a]OdfgL
u/]sf] kfOP h]n} rnfg ug]{ …k|d'vÚ lgo'QmLsf] sfg'g
NofP/ ;f]xL sfg'g cGtu{t af]8{ u7g ug]{, ToxL af]8{n]
Aoa:yfkg lgo'Qm ug]{ Aoa:yf ul/g' k5{ . ljsl;t
d'n'sx?sf] Aoa:yf oxL xf] . clg dfq d'nwg s]xL
aif{df bf]a/ x'Fb} hfG5 . o:tf] ul/Psf] eP cfh sl/a
? # va{df /x]sf] ;+rosf]ifsf] d'nwg ? !) va{ eGbf
dfly k'lu;s]sf] x'GYof] .
csf]{ s'/f lgodgsf] klg 5, xfn /fi6« a}+sn] cfˆgf]
lgodg If]q leq oL b'O{ ;+:yfnfO{ NofPsf] 5 . o;nfO{
lgs} ;sf/fTds sbd eGg] h'g bfjL ul/G5 Tolt x}g .
x'g t /fi6« a}+s h] sfdsf] nflu klg ;Ifd x'g] laZjf;
lng] la1x? klg oxfF 5g . t/ of] unt xf], p;sf]
klg ;Ldf 5 . oL b'O{ ;+:yfsf] p2]io / k'FhLsf] ;|f]tsf
b[li6n] x]bf{ /fi6« a}+ssf] xfnsf] Ifdtfn] logLx?sf]
pko'Qm lgodg / cg'udg x'g ;Sb}g lsgls /fi6«
a}+s Ps …6fOK8Ú ;+:yf xf] . To;}n] pm To;sf] laof]08
hfg ;Sb}g . cfufdL lbgx? ;+rosf]if / gful/s
nufgL sf]ifsf nflu ;'ky b]lvb}g .
v}/, oL b'O{ ;+:yfsf] rrf{ a]Un} 7fpFdf u?nf, oxfF
5fl8lbpF . xfd|f] Pkmlkcf] sf] %) k|lt;t eGbf a9L
ahf/af6 uof], afFsL %) k|lt;t c08//fO6/x?n]
lnP . cfˆgf] x}l;ot gePsf c08//fO6/x?n] laleGg
sDkgLx?sf] dfWodaf6 Ifdtf k'¥ofP .
o;/L cg]sf} Aoawfg a]xf]/]/ Pkmlkcf] lgisf;g
;kmntf k"j{s ;DkGg ul/of], t/ klg ck]lIft ;dodf
sfd x'g g;s]sf]n] k};f ;a} hDdf x'g csf]{ cfly{s
aif{sf] >fj0f nfluxfNof] . ;+:yf leqsf ;Dk"0f{ sd{rf/L
tyf aflx/sf lgsfox?af6 ;d]t ;xof]u k|fKt ePs}
xf] . t}klg cfa )&$.&% leq} sfd ;DkGg u/]/ &%.&^
df af]g; z]o/sf] 3f]if0ff ug]{ of]hgf k'/f ePg . cGo
gfkmfaf6 nfef+; lat/0f ug{ gofF axfgfdf /fi6« a}+sn]
dfg]g . nfef+; 3f]if0ff u/]/ dfq a}+saf6 labf x'g] d]/f]
;kgf k'/f ePg . t}klg Pp6f la/fdL xfntdf /x]sf]
a}+snfO{ k'0f{ ?kn] :j:y / k|ltikwL{ agfP/ 5f8]/ hfg
kfpFbfsf] ;'v eg] d}n] lnP/ lx8]F . ubub 5' .
z'?d} eg]sf] lyPF, of] k|f]km];gn n]v x'g] 5}g, AolQmut
uGyg x'g]5 . To:t} eof] . c:t' .
sflt{s @)&^, a'9fgLns07
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
14
x/]s bzs h;f] d'nwf/sf] ljsf;sf df]8ndf k'g{ljrf/
eOg} /xg] u/]sf] 5 . ljsf; cy{zf:qdf /fhgLlt,
wd{ jf bz{gzf:qdf h:tf] h8;'q x'Fb}g . tYo, k|df0f
/ a:t'ut cg'ejsf cfwf/df 8]enkd]G6 æl/lylGs+uæ
lg/Gt/ e}/xG5 . ljZjdf 7"nf 7"nf kl/jt{g cfPsf
5g . r'gf}tL, k|ljlw, ;fdYo{ / ;f]rdf . ;g @)#)
;Ddsf] lbuf] ljsf; nIo -P;8LhL_ sf] Ph]08f
cfPsf] 5 . hnjfo' kl/jt{g k[YjLsf] cl:tTj;+u g}
ufFl;Psf] 5 . kfFr sf]0faf6 k'glj{rf/sf] k|lqmof yfNg
;lsG5 . klxnf], sG6]G6 ckm 8]enkd]G6 +-ljsf;sf]
;f/_ s] xf] < ;d'Ggt / ;dfj]zL cfly{s j[l4df s;/L
dfgj ljsf;, /f]huf/L / kof{j/0fnfO{ ;Gt'ngdf
/fVg] < bf];|f], ljlQo ;|f]t sxfFaf6 Nofpg] -kÞmfOgflG;Ë
ckm 8]enkd]G6_ < ax'klIfo ljb]zL cg'bfgsf]
lge{/tfaf6 qmdzM xfdL ca C0fdf cfwfl/t lghL
;|f]tx?df cfl>t x'Fb} hfg'kg]{ jfWotf 5 . Odlh{ª
rLg, ef/t h:tf b]z, 8fo;kf]/f nufgLsf gofF s'/f
5g . t];|f], Ph]G;L ckm 8]enkd]G6M ljsf;sf] ldof]
sf] x'g] < s]G›, k|b]z / :yfgLo ;/sf/aLr lhDd]jf/Lsf]
af+8kmf+8 k'/fgf bftf / gofF ;|f]tsf] ;Gt'ng lghL If]q,
;d'bfo / gful/ssf e"ldsf . ljsf;df ax'cfofd 5,
km/s km/s stf{x?aLr ;dGjo s:n] / s;/L ug]{ <
rf}yf], nf]s];g ckm 8]enkd]G6M ljsf; eg]sf] 7fpFsf]
ljsf; xf] ls JolQmsf] < of] bfzl{{gs k|Zg 5 . g]kfn
ufpFg} ufpFsf] b]z xf], !) hgfdf gf} hgf ufpFdf
a:5g eg]/ cl:t;Dd k9b} lyof} t/ cfh ^) k|ltzt
hgtf gu/kflnsfdf a;]sf 5g . zx/Ls/0f lta|
5 . s[lifdf b'O{ ltxfO{ hgtf cfj4 5g t/ /fli6«o
pTkfbgdf o;sf] c+z @& k|ltztdf eml/;Sof] .
;fdflhs d"No r'sfP/ ePklg cfk|jf;gn] ubf{
dfG5] t alg/x]sf 5g, t/ 7fpF ag]sf 5}gg . kfFrf},
ljsf;sf] j}wtf, ef}lts glthf t tfgfzfxn] klg
lbG5 t/ dfG5]sf] df}lns :jtGqtf, ;fd'lxs lg0f{o
k|lqmofn] Nofpg] ;befj;lxtsf] ;dtfd'ns ;dfh
lgdf{0f x'g] ljsf;] k|lqmof ckgfpg' kg]{5 .
g]kfnsf] cfufdL !@, !% aif{sf] ljsf;sf] vfsf sf]b}{
ubf{ s]xL s'/fdf :ki6tf cfjZos 5 . clxn] g]kfnL
cy{tGq / ;dfhdf uO{/x]sf e'O{rfnfx? s] s] x'g
< ;dfh / cy{tGqnfO{ s] rLhn] xNnfO{/x]sf 5g <
clxn]sf] xfd|f] Gof/]l6e s] xf] < klxnf] t 8]df]u|fkmL
-hg;f+lVos agf]6_ g} xf] . g]kfn / clk|msfsf s]xL
d'n'sdf t?0f hg;+Vof 5 . ljsl;t /fi6«x? k|f}9
;dfhdf kl/0ft e};s] . 8]df]u|fkmLsf] gofF kmf]x/fn]
4G4nfO{ dnhn uof]{ / xfdL æ/]ld6]G; Osf]gf]dLæ
aGof}+ . ldl8og pd]/ clxn] @$ aif{sf] 5 . xfdL
@)%$ kl5 dfq k|f}9 ;dfh aG5f}+ . 8fo;kf]/fsf] wg
klg a9L/x]sf] 5 . ufpFdf k'?if gx'Fbf dlxnfdf cy{tGq
s]lG›t ePsf] 5 . t/fO{df oflGqs/0f t ePsf] 5 t/
ckl/kSj . hg;+Vofsf] gofF :j?kn] a;fO{;/fO{nfO{
klg Jofks agfO{lbof] . @! lhNnfdf ›'t ultdf
lgh{gLs/0f eO{/x]sf] 5 . 8]df]u|fkmL / a;fO{;/fO{n]
s[lifsf] lx:;f cy{tGqdf 3l6/x]sf] 5 . l6lksn xf]Og
æPl6lksnæ ;+/rgfut ?kfGt/0fdf xfdL uPsf 5f}+,
h'g aL;f}+ ztfAbLsf] ljZj cg'ejeGbf k[ys 5 .
s[lifaf6 dfG5] aflx/ cfpFy], pBf]un] To;nfO{ l6KYof] .
cy{tGq kl/kSs x'Fb} uPkl5 ;]jf If]q pGgt aGYof] .
clxn] s[lifaf6 dflg; aflx/ lg:sg yfn] t/ pBf]u
v'Dr]sf] 5 . ;f]em} lgDg :tl/o ;]jf If]qdf k|j]z
u/]sf 5g . pTkfbgd"ns pBf]usf] of]ubfg s'n
u|fx:y pTkfbg -hL8LkL_ df ^ k|ltzt dfq 5 . l;w}
;]jf If]qdf uOof] t/ cy{tGq kl/kSj e};s]sf] 5}g .
;/sf/sf] gLlt / nufgL clg /]ld6]G;n] sg]S6LeL6L
Jofks a9]sf] 5 . ax'bn cfpFbf d'n'sdf &! xhf/
% ;o ^) j6f dfq kmf]g lyof] . clxn] tLg s/f]8
;]nkmf]g 5g . ef}lts ljsf; x]g]{ xf] eg]kl5 *# xhf/
lsnf]ld6/ af6f] k'u]sf] 5 . ;a} xfdLn] vf]h]sf] h:tf]
u'0f:t/sf] 5}g . #% xhf/ lsnf]ld6/ ;8sdf sfnf]kq
jf u|fj]n 5 . 8f]h/] ljsf;n] ljgf; klg NofPsf] 5
t/ sg]lS6eL6Ln] ahf/;Ddsf] kx'Fr / nfut 36fpg
;xof]u k'¥ofPsf] 5 . clxn]sf] csf]{ 7'nf] km8sf]
;d'Ggt g]kfnsf]
Ps Gof/]6Le 8f= :jl0f{d jfUn]
-/fli6«o of]hgf cfof]usf k"j{ pkfWoIf_
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 15
zf;sLo z}nLdf cfPsf] 5M @%) jif{sf] PsfTdstf
af6 xfdL ;+3fTds /fHodf uPsf 5f}+ .
xjfO{hxfhdf xfjfn] ws]Nof] eg] 6]n–ljG8sf sf/0f
uGtJo l56f] k'Ug ;lsG5 . cfhsf] cy{tGqnfO{ cl3
a9fpgsf nflu s'g tTj 6]n–ljG8sf] ?kdf 5< Pp6f
l8lh6nfO{h]zg, o;n] Oue{/g]G; dfkm{t e|:6frf/d'Qm
;]jf k|jfxdf r':ttf NofpF5 . e"–kl/j]l:yt /fi6«df
;'rgf k|ljlwn] 7"nf] cj;/ NofPsf] 5 . Jofkf/sf
df]8nx? kl/jt{g ePsf 5g . l8lh6nfO{h]zgn]
Eofn' r]gsf] ;Defjgf cuf8L NofPsf] 5 . ljlQo
;dfj]zLtfdf klg l8lh6nfO{h]zg / cfO;L6Ln]
7"nf] of]ubfg lbg ;S5 . bf];|f], kfgL / :jR5 phf{
h;df yk JofVof cfjZos /x]g . t];|f], ko{6g;Fu
ufl;Psf] cfsif{s e'uf]n / Nof08:s]k ljljwtf .
rf}+yf], ljZj cfly{s u|fle6Lsf] s]G›laGb' g]kfnlt/
;f]lemg' . ln Sjfg o' :s'n ckm klAns kf]ln;Lsf
l8gn] b]vfPsf 5g ;g !(%) cyf{t %) aif{
cl3 pQm s]G›laGb' P6nflG6s dxf;fu/sf] dWolt/
lyof], ca ;g @)%) df ef/t / rLgsf] aLrdf xfd|}
lxdfnodf cfP/ a:b}5 . ahf/, ko{6g / nufgLsf
nflu of] cj;/ xf] . cGtdf, ljZjdf g]kfnsf]
a|f08 gfd cem} dfly 5 . xfdLk|lt ;xfg'e"lt 5 .
clxn] pTkfbg ug{ ;Sg] xf] eg], Ifdtf eO{lbPsf] eP,
cGt/f{li6«o ahf/ cg's"n 5 .
ljsf;sf] ;fWo ;d'Ggltsf] l;h{gf, ljt/0f / lbuf]kg
xf] eg] ;fwg jf cf}hf/ s] x'g t < of]hgf cfof]udf
k/Dk/fut b:tfj]h agfOG5 hxfF If]qut j0f{g a9L
x'G5M s[lif, vfg]kfgL, pBf]u cflbsf 5'§} cWofo . If]q
If]qsf] rrf{ eGbf ljifout 9f+rf a9L pkof]uL 5 eGg]
dnfO nfU5 . klxnf] d'2f xf]M pTkfbsTjdf j[l4 .
dfG5] s[lifd} a;] x'G5 t/ pTkfbsTj a9fpg'k¥of] .
Nofl6g cd]l/sfsf] lrn]n] u/]/ b]vfof] . klxnf df5f
a]RYof], clxn] To;nfO{ k|f];]; u/]/ ;fdg Koflsª u/]/
pRr d'Nodf a]Rg yfNof] . klxnf c+u'/ l6KYof], clxn]
c+u'/nfO{ jfOg agfP/ ljZj ahf/df a]R5 . s[lif
If]qaf6 pBf]u, pBf]uaf6 ;]jfdf hfg] eGg] k|j[ltdf
abnfj cfPsf] 5 . s[lif, pBf]u, ;]jf hxfF a;]klg pRr
pTkfbsTjdf hfg'kof]{ . bf];|f], cf}krfl/sLs/0flt/
hfg'kof]{ . o;n] s/sf] cfwf/ a95, /fHo bx|f]
x'G5 . t/ cem dxTjk'0f{, o;df ;fdflhs ;'/Iffsf]
;jfn hf]l8G5 . cf}krfl/s hflu/ 5 eg], p;n]
tna cg';f/ s/ ltnf{, k]G;g kfpnf, pkbfg kfpnf,
la/fdL k/] pkrf/ xf]nf . clxn] g]kfndf ;o s8f kfFr
k|ltzt dfq cf}krfl/s If]qdf 5g . o;nfO{ kfFraf6
%) k'of{pg'kof]{ . h] h] ubf{ cf}krfl/stf a95, Tof]
ug{'kof] . t];|f], u|Lg/ cj{gfO{h]zgsf] s'/f 5 . ca
xl/t zx/Ls/0flt/ hfg'kof]{ . ljB'tLo ;jf/L ;fwg
a9fpg'kof]{, kmf]l;n ˆo"nk|lt k/lge{/tf 36g'kof]{ .
klxnf af6f]g} ;'wf/f} . eG;f/ ljlwdf k'g/fjnf]sg
u/f} . /ftL rfh{ u/] lk|m eg]/ elGbpm . ;x/nfO{ klg
Jojl:yt ub}{, l8lh6n g]6js{sf] PsLs[t of]hgf
agfpg] s'/f cl3 a9fpg'kof]{ .
rf}+yf], ;fdflhs df]laln6Lsf] ;xhLs/0f . ;f]l;on
df]laln6L ;dtfd'ns ;dfhsf] rl/q xf] . d
uf]vf{sf] Pp6f eL/df hGd]sf] dfG5] t/ dnfO{
oxfF;Dd u'0f:t/Lo lzIffn] Nofof] . lzIff, :jf:Yon]
s;sf] ;Gtfg jf s'g hft jf lnË jf If]qsf
cfwf/df cj;/ kfpg] cj:yfnfO{ uf}0f agfO{lbg
k5{ . cj;/df ;dfgtf vf]Hg] xf], glthfdf
xf]Og . pRr u'0f:t/sf] lzIffn] h'g cj;/ k|bfg
u5{, o;n] c;dfj]zL ;dfhnfO{ lj:tf/} Gofof]lrt
;fdflhs dfu{df 8f]of{pg] sfd u5{ . kfFrf} xf],
;dfj]zL / k|efjsf/L ;'zf;g . km]/L egf}+, ;d[l4sf
v'l8snfx? oL x'g . pTkfbTsj / cf}krfl/stfnfO{
a9fpg'kof]{ . ;x/Ls/0fnfO{ u|Lg agfpFb} n}hfg'kof]{ .
;f]l;on df]laln6LnfO{ Gofof]lrt agfpFb} nfg'kof]{ .
;'zf;g r':t x'g kof]{ .
g]kfnsf] ;d'Ggltsf] ofqfdf kfFr hf]lvd 5g . klxnf]
xf]–ljkbM :nf] / /oflk8 l8hf:6/ . xfd|f] d'n'sn]
e'sDk ef]Uof], af9Lklx/f] ef]lu/x]sf 5f} . sfa{g
pT;h{gn] hnjfo' kl/jt{g ul//x]sf] 5 . Anfs sfa{g
u|Lg xfp; hltSs} ljgfzs x'G5 . o;df If]qLo
;dfwfg vf]Hg'k5{ . bf];|f] hf]lvd dfgj z+;fwgsf]
IfoLs/0f xf] . t];|f], l8;/K6Le 6]Sgf]nf]hLsf] s'/f 5 .
lah'nL a]r]/ wgL x'G5f} eGb} uof}{ . ;f]nf/ olt ;:tf]
eO;Sof]ls xfd|f] lah'nL a]r]/ wgL x'g] lbg gcfpg]
6]Sgf]nf]hLx? b]lvg yfn]sf 5g . hnljB't cfof]hgf
agfpg] ^÷* aif{ nfU5, Tof] cjlw kv{g ;Sg] cj:yf
/xG5ls /xGg eGg] xf] . ;f]nf/ Aof6«L 6]Sgf]nf]hLdf 7"nf]
nufgL eO{/x]sf] 5 . Aof6«L 6]Sgf]nf]hL ;:tf] x'gf;fy
;f]nf/ hnljB'tsf] ljsNk aGnf . rf}yf], l5d]sL
k|efjsf] s'/f 5 . e'k/Lj]li7t d'n'sdf 5]psf] b]zn]
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
16
cy{tGqdf w]/} s'/fdf lg0ff{os e"ldsf v]n]sf] x'G5 .
åGåsf afl56f 5l/G5g . ef/t;Fu xfd|f] d'›fsf] k]u
5 . o;n] xfd|f] k|lt:kwL{ Ifdtfdf c;/ k'u]sf] 5
k"jf{wf/df klg ;dGjo ug{ k¥of] . la/u+h;Dd ljZj
:tl/o ;8s aGof] eg] klg ToxfFaf6 sf]nsftfsf]
;8s t ef/tn] agfpg' k5{ . cfly{s s'6gLltdfkm{t
o:tf s'/fsf] hl6n Joj:yfkg ug{ ;Sg'k5{ . kfFrf}
hf]lvd eg]sf] ;'zf;g g} xf] . ;+3Lotfsf s'/f 5g,
gLltut ;dGjosf s'/f 5g . /fhgLlts l:y/tf
eP/ dfq k'Ubf] /x]g5, gLlt / sd{rf/Lsf] l:y/tf
klg rflxg] /x]5 . xfn}sf] ;/sf/sf] cg'ejaf6 of]
b]lvG5 .
ljsf; / /fhgLltsf] s'/f ubf{ xfdL clxn];Dd o;sf]
ulx/fO{df k'u]s} 5}gf} . a9L /fhgLlt s]lG›t eof} .
Joj:yf NofPkl5 :jrflnt lsl;dn] ljsf; e}xfN5
eGg] k|If]k0f xfd|f] /Xof] . of] e|d /x]5 . ljZjel/ ljljw
/fhgLlts Joj:yfx? 5g . s'g} b]zdf lg/+s'ztf
5 t/ ef}lts ljsf; u/]sf pbfx/0f 5g . rLg /
ef/tdf km/s km/s df]8]n 5g . /fhtGq ePsf
o'/f]lkog d'n'sx?n] klg k|ult u/]sf 5g . cd]l/sf
l/klAns xf] . cfw'lgs /fHo k|0ffnLsf] s'/f ug]{ xf]
eg] g]kfn / cd]l/sfsf] Ps}k6s ;'? eP @ ;o %)
aif{ cl3 . Joj:yfn] dfq :jrflnt ?kdf cfp6k'6
cfpg] eGg] xf]Og /x]5 . g]kfnsf] Oltxf; x]bf{ #) jif{
led;]g yfkfn] zf;g u/]sf lyP . h+uaxfb'/n] csf]{
#) aif{ zf;g u/] . rG›zd;]/n] !()! b]lv !(@(
;Dd @* aif{ zf;g u/]sf 5g . h'4 zd;]/n] !#÷!$
aif{ zf;g u/]sf 5g . k~rfotL Joj:yfn] #) aif{
zf;g u/]sf] 5 . l:y/tf gePsf] xf]Og . /fhgLlts
l:y/tfn] ;d[4Lsf] Uof/]G6L ug]{ /x]g5 . of] ;Fu;Fu}
c? kf6k'hf{ klg ;Fu} cfpg' kg]{ /x]5 . sd{rf/LtGqsf]
Ifdtf, lghL nufgL, gful/sdf pT;fx oL s'/fx?df
klg k|ult rflxG5 .
;+3Lotfn] rfdTsfl/s ljsf; unf{ eg]/ xfdL Totf
uPsf xf]Ogf}+ . of] /fhgLlts ;Demf}tfsf] sf]0faf6
cfPsf] s'/f xf] . @%) aif{b]lv s]G›Ls[t d'n's xf] xfd|f],
zf;s ju{df ljljwtf ePg . of] g} lj›f]xsf]
Pp6f cfwf/ aGof] . To;}n] pRr ljs]G›Ls/0fsf]
cjwf/0ffdf uPsf xf} . o;sf ;jn / b'j{n kIf 5g .
;]jf k|jfxdf ;xhtf cfpF5 / hgpQ/bfoL ;/sf/sf]
cg'e"tL u/fpg] ;Defjgf /xG5 . t/, Tof] ug{ ljlQo
Joj:yfkg / Ifdtfsf r'gf}tL 5g . ;fgf] sfuhL
k|lqmofsf nflu klg l;+xb/jf/ wfpg' gkbf{ :yfgLo
ljsf; rnfodfg x'g] ;Defjgf /x]sf]df ljut s]xL
cjlw otfsf] cEof; eg] lg/fzfhgs g} 5 . of]
emg af]lemnf], emGeml6nf] x'g] lbzfdf uof] . t'?Gt}
x:tIf]k u/]/ ;'wf/ ug{'kg]{ cj:yf 5 .
nfdf] ;do g]kfnsf] lrGtf cfˆgf] ;fj{ef}ldstf
hf]ufpg] ljifodf g} c8Sof] . !(%% df ;+o'Qm
/fi6«;+3sf] ;b:o ePkl5 s]lx /fxt eof] oBlk
!(@# df g} g]kfnsf] :jtGqtf a]nfotn] :jLsf/]sf]
xf] . !(@% df lnu ckm g]zgdf xfdL uof}+, h'g
;+o'Qm /fi6«;+3sf] cl3Nnf] k|f¿k xf] . To;kl5 emG8}
&) jif{ xfdL Joj:yfsf] n8fO{+df e'Nof}+ M /f0ff,
/fhf, k|hftGq, ;+3Lo nf]stGq . ca aNn ljsf;d}
s]G›Lt x'g k5{ eGg] ef]s hfu]sf] 5 . nufgL s;/L
leqofpg], s;/L pBdd}qL jftfj/0f agfpg] 5nkmn
x'g yfn]sf 5g . :j:y /fhgLltn] e/kbf]{ 6]sf] lbof]
eg] xfdL csf]{ !)÷!@ jif{df cfhsf] >Ln+sf hlQsf]
dWodcfo ePsf] ljsf;zLn /fi6« aGg ;S5f}+ .
;fef/M ;]hg :dfl/sf, @)&%
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 17
g]kfn abNg]
k|:tfj s[i0fxl/ af:sf]6f
k|d'v ;"rgf cfo'Qm, /fli6«o ;"rgf cfof]u
g]kfnnfO{ abNg o; d'n'snfO{ dlb/fd'Qm 3f]if0ff
ug'{k5{ . oyf{ydf /S;Ldf 8'a]/ ;d[l4 leqofpg
;lsGg . o;y{, klxnf] r/0fdf dlb/fsf] k}7f/L tTsfn}
lgif]w ug'{ k5{ . bf];|f] r/0fdf g]kfnleq /x]sf dlb/f
pBf]ux?nfO{ plrt Ifltk"lt{ lbP/ tL hUuf / pks/0f
;/sf/n] vl/b ug'{k5{ . tL hldg / ejgdf :s"n
jf c:ktfn ;~rfngdf Nofpg' k5{ . pks/0f las|L
x'g] eP ljb]zdf k7fpg] / las|L gx'g] eP …sjf8LÚ
nfO{ las|L ul/lbg' k5{ . t];|f] r/0fdf ;a} …3/kfn'jfÚ
/S;L pTkfbg lgif]w ug'{k5{ . wd{, k/Dk/f rnfpg
clwstd Ps ln6/;Ddsf] /S;L aGg] efF8fx? cg'dlt
lnP/ vl/b ug]{ Joj:yf ug'{k5{ . o;/L g]kfndf …8«fO{
nÚ nfu" u/L dlb/fd'Qm g]kfn 3f]if0ff ug'{k5{ .
g]kfnnfO{ abNg lzIff / :jf:Yo If]qsf] Jofkf/nfO{ k"0f{tM
lgif]w ug'{k5{ .;+ljwfgdf cfwf/e"t lzIff clgjfo{
/ lgMz'Ns elgPsf] 5 eg] dfWolds lzIff lgMz'Ns
elgPsf] 5 . o;y{ xfnsf] af]l8{Ë :s"nx? JolQmn]
gfkmf lng gkfpg] u/L 6«i6df ?kfGtl/t ug'{k5{ .
;+ljwfgdf cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf ;d]tdf gful/ssf]
xs :yflkt ul/Psf] 5 . o;y{, xfnsf gl;{Ëxf]dx?
klg ;d'bfon] jf kflnsfn] ;~rfngug'{k5{ . o;af6
lrlsT;s / :jf:YosdL{ Pj+ lzIfs / sd{rf/Lsf]
/f]huf/L oyfjt /fvL xfnsf nufgLstf{nfO{ /fHon]
plrt Ifltk"lt{ lbg'k5{ .
gof+ g]kfn lgdf{0fsf nflu cfd o'jfn] lj= P= / Pd=
P= kf; ug'{ k"j{ slDtdf @ aif{ /fi6«sf] clgjfo{ ;]jf
ug'{k5{ . o:tf] :jo+ ;]jf ;+3Lo, k|b]z / :yfgLo
;/sf/n] tf]s]sf] lgsfodf ug'{kg]{ 5 . o; ;dodf
g]kfnL laBfyL{n] :jo+ ;]jssf] eQf kfpg] 5g .
o;af6 ;a} g]kfnLn] /fHo ;~rfng ljlw a'emg] df}sf
kfpg] 5g . gof+ g]kfn lgdf{0f ug{ xfdL % s'/fdf
cfTdlge{/ x'g} k5{ . ltgdf vfBfGg, xl/of] t/sf/L,
kmnkm"n, df5fdf;' / b'UwhGokbfy{ x'g . o:sf nflu
:yfgLo / k|b]z ;/sf/sf] ah]6sf] k|fyldstf log}
If]qdf x'g'k5{ . ;+3 ;/sf/n] oL % j:t'sf] cfoft
/f]Sg' k5{ .
o;}u/L gof+ g]kfn lgdf{0f ug{ /fHosf] dfq} xf]O{g
;fdflhs kmh'n vr{ klg /f]Sg} k5{ .o:sf nflu s'g}
klg JolQmn] a|taGw, ljjfx nufotsf ;fdflhs
sfo{ ubf{ ;+ej ePdf cfkmg} y/sf cfkmGtnfO{ dfq
/ ;f] ;+ej geP s]jn glhssf gft]bf/ afx]snfO{
cfdGq0f ug{ lgif]w ug'{k5{ . lgdGq0ff sf8{df clgjfo{
?kdf gftf n]Vg' kg]{ / gftf aflx/sf] JolQm ;df/f]xdf
pkl:yt ePdf ks|fp kg]{ sfg"gL Joj:yf ug'{k5{ .
g]kfnsf ;a} &%# kflnsfnfO{ cfkmgf] pTkfbg, k|ljlw
/ ;LknfO{ hu]gf{ ug{ nufpg' k5{ . o; cGtu{t
;a} kflnsfn] :yfgLo pTkfbg las|L ug]{ sf]z]nL
3/ lgdf{0f ug'{k5{ . ;a} kflnsfn] s]xL ckjfbnfO{
5f8]/ s"n vl/bsf] slDtdf %) k|ltzt ;fdfg cfkmg}
sf]z]nL 3/af6 vl/b ug'{ kg]{5 .
;fRr} g]kfnnfO{ abNg] xf] eg] k}lqs ;DkQL :jtM
5f]/f5f]/Ldf hfg] xfnsf] Joj:yf vf/]h ug'{ k5{ .
h]i7 gful/s eQf /fHon] ljt/0f u/]sf] 5 . of] /sd
k'Ug] u/L lbg'k5{ / tL h]i7 gful/ssf] d[To" kl5
;a} ;DkQL …Ho"gLÚ :j?k ;/sf/df cfpg' k5{ .;fy}
cfdfafa'n] sl/a @) aif{;Dd 5f]/f5f]/Ldf nufgL
u/L pTkfbgof]Uo JolQm agfO{ lbG5g .;f]sf] k|ltkmn
:j?k k|To]s 5f]/f5f]/Lsf] cfDbfgLsf] !) b]lv @%
k|ltzt :jtM afa'cfdfsf] a}+s vftfdf cfpg] k|0ffnL
nfu" ug'{k5{ . d'n'sleqsf] hUuf hldgsf] nfnk"hf{
;/sf/sf] gfddf x'g'k5{ .;/sf/n] JolQmnfO{ lglZrt
p2]Zosf nflu hldg pkef]u ug{ lnhdf lbg'k5{ .
o;/L lnhdf lbPsf] hldgdf tf]lsPsf] zt{ k"/f
geP :jtM lkmtf{ x'g] k|aGw ug'{k5{ . csf]{ s'/f, Ps
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
18
lhNnf Ps jg pTkfbgdf hfg' k5{ . h; cg';f/
s'g} lhNnfsf] jg :ofp3f/Ldf ?kfGtl/t x'g]5 eg]s'g}
lhNnfsf] ag ;'Gtnf3f/L x'g]5 .
gofF g]kfn lgdf{0f ug{ ;u/dfyfsf] lxpFsf] s0fnfO{
gklUng] kf/blz{ ;L;fsf] lukm6 Kofs u/L slDtdf
Ps;o cd]l/sL 8n/df ljZj ahf/df a]Rg' k5{ .
n'lDagLsf] Ps s0f df6f] /fvL Ps tf]nfsf] ;'gsf]
ns]6 agfO{ ljZj ahf/df k|lt ns]6 Ps nfvdf a]Rg'
k5{ . g]kfndf kfO{g] of;f{u'Dafsf] ;+sng ug{ ;]gfnfO{
dfq} clwsf/ lbg' k5{ . o;nfO{ cGt/f{li6«o ahf/df
;/sf/n] slDtdf k|lt lsnf] krf; xhf/ cd]l/sL
8n/;Dddf las|L ug'{ k5{ . o;/L k|fKt cfDbfgL tt
If]qsf] ljsf;df vlr{g' k5{ . lglZrt dfkb08 tf]s]/
cfd g]kfnLnfO{ 3/ 3/df /fli6«o em08f kmx/fpg]
cj;/ lbg' k5{ . o;af6 3/df em08f /fVg dGqL
g} x'g'kg]{ cj:yfaf6 d'Qm eO{g]5 . s'g} ts{ ljts{
gu/L a}zfv ! ut]b]lv r}t d;fGt;DdnfO{ cfly{s
aif{ tf]Sg'' k5{ .g]kfnnfO{ xnf]d'Qm b]z 3f]if0ff u/L
cfw'lgs s[lif pks/0fx? ldgL 6|ofS6/, hL/f] l6n/,
xfe]i6/, l/k/ cflbsf] k|of]u a9fpg' k5{ .o;af6 ;a}
ls;fgsf] xftdf xnf]sf] ;§f ldgL 6ofS6/ x'g'k5{ .
g]kfn abNg ;a} t'O{gsf] 7fpFdf emf]n'Ë] k'n agfO{
t'O{gsf] kmnfd / pks/0fnfO{ …sjf8LÚ n] vl/b u/]sf]
lg:;f kl5 dfq} emf]n'Ë] k'n ;~rfngdf Nofpg]cg'dlt
lbg' k5{ . d'n'sn] lgo'lQm ug]{ /fhb"t k|lt:kwf{Tds
k/LIffaf6 k"lt{ ul/O{g' k5{ . o;}u/L ;a} cfof]usf
kbflwsf/Lsf] kbk"lt{df klg oxL k|0ffnL canDag
ug'{k5{ . ax'd"No hl8a'6L pTkfbg x'g] hldgdf wfg,
ds}, sf]bf] nufpg lgif]w ug'{k5{ . hf]lgË / Ans
cg';f/ vfBfGg / s[lif pTkfbg ug'{k5{ . lzIff /
:jf:Yodf klg hf]lgË nfu" u/L Pp6f ufpF jf zx/sf]
dflg;n] csf]{ufpF / zx/df/x]sf] c:ktfndf uP/
;]jflng / k9glgif]w ug'{k5{ . g]kfndf % cf]6f
;xfl;s v]n ljZjd} gfd"b 5g . h; cg';f/ kbofqf,
a+hL hlDkË, ¥oflkm6Ë, Kof/fUnfO{l8Ë / kj{tf/f]x0fsf]
k|a4{gdf ;+3, k|b]z / :yfgLo ;/sf/n] s"n ah]6sf]
% b]lv !) k|ltzt ah]6 5'6ofpg' kg]{ / g]kfnnfO{
ljZjs} ko{6sLo uGtJosf ?kdf lrgfpg] k|of;df
nfUg' k5{ .
g]kfnnfO{ abNg /;folgs dnnfO{ la:yflkt u/L
k|f+ufl/sdnnfO{hf]8lbg'k5{ .;fy}/;folgslaiffbLsf]
cfoft lgif]w u/L h}las laiffbLsf] k|of]unfO{ clgafo{
ug'{k5{ . o;af6 g]kfn cuf{lgs s[lif pTkfbg ug]{
d'n'ssf ?kdf ljZjdf kl/lrt x'g]5 . g]kfnsf tLg}
txsf ;/sf/n] ax"d"No hl8a'6Lsf] pTkfbg, ;+sng,
cS;g xfp;, k|f];]l;+u / lgsf;Ldf laz]if gLlt
lng'k5{ .tL ;/sf/x?n] k|fljlws lzIffaf6 /f]huf/Lsf]
hf]xf] ug]{ / a}b]lzs /f]huf/Ldf k7fpbf ;Lk ljgf
hfg lgif]w ug]{ gLlt nfu" ug'{k5{ .g]kfn g} l/lQg] u/L
o'af ljb]z hfg yfn]sfn] k|To]s kflnsfn] slDtdf
Ps ;ob]lv Ps xhf/;DdnfO{ /f]huf/L lbg] k|aGw
ug'{k5{ .a'9L u08sL hn ljB'tdf g]kfn ;/sf/n]
nufgL ug'{k5{ . o;kl5 df]6fdf]6L xfdL laB't
zlQmdf cfTdlge{/ x'g]5f}+ . g]kfndf pknJw vfgLsf]
;~rfngu/L ;d[l4 xfl;nug{ cu|;/ x'g'k5{ . xfn
;+rflnt ;fdflhs ;'/Iff eQf / of]ubfgdf cfwfl/t
k]G;g nufotnfO{ Psåf/ ub}{ k|flws/0f u7g ug]{
sfdnfO{ l;3|tf lbg'k5{ . e|i6frf/ lgoGq0fsf nflu
;"rgfsf] xsnfO{ Jofkstf lbg'k5{ . o:sf nflu
v'Nnf ;/sf/ ;fem]bf/L / v'Nnf ;/sf/L tYof+ssf]
cawf/0ffnfO{ tTsfn} sfof{Gjogdf Nofpg' k5{ .
gof+ g]kfn lgdf{0f ug{ ;a} /fli6«o uf}/asf cfof]hgfsf
nflu 5'6[f 5'6[} k|f]h]S6 clkm; v8f u/L pknlJw
xfl;n ug'{k5{ . ah]6 sfof{Gjogdf v/f] plqg ;+3
/ k|b]z dGqfno lkR5] cg'udg ug]{ u/L ;x;lrasf]
g]t[Tjdf …Sjfln6L ;s{nÚ u7g ug'{k5{ . o; sfddf
;kmn x'g]nfO{ dfq} ;lradf a9'jf ug'{k5{ .;/sf/L
7]Ssf lbg kf;a"s k|yf cf/De ug'{k5{ . ;fdfGotM
Pp6f sfd km/kmf/s geO{ csf]{ sfd lbg'x'b}g .
lbPdf ;f] 7]Ssf :jtM ab/ x'g'k5{ . s[lifdf cfwfl/t
pBf]u Pa+ k|f];]l;+u, u|]l8+u, Kofs]lh+u, e08f/0f, akm/
:6s ;DaGwL sfddf hf]8 lbg'k5{ . ;fa{hlgs uf]bfd
Joa:yfsf] sfg"g agfpg' k5{ . ;8s lgdf{0fsf] gfddf
jftfj/0f lgs} Wj:t e}/x]sf] 5, o;y{ /Hh' dfu{sf]
k|lalw k|of]u ug'{k5{ .s[lif e"ldnfO{ rSnfaGbL ug]{ ls,
;fd"lxs jf ;xsf/L v]tL ug]{ ls jf Jns k|0ffnLdf
hfg] tTsfn lg/Sof}+n ug'{k5{ .s[lif hldgnfO{ 38]/L
agfpg glbO{ tL :yfgdf s[lif O{gk'6 k'¥ofpk5{ .
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 19
g]kfn abNg ca l9nf gu/L a:tL lasf;df nufgL
ug'{k5{ . ;fx} eb|uf]n e};s]sfn] hyfefaL 3/ agfpg,
kvf{n nufpg / hldg afemf] /fVg]] sfo{ k"0f{tM lgif]w
ug'{k5{ . /fhZj 5'6 lbPsf] ljifosf] hfgsf/L ;a}sf]
kx"rdf Nofpg' k5{, o;af6 /fHobf]xgsf] s]xL xbdf
ePklg lgoGq0f x'g]5 . eG;f/gfsfd} Pdcf/kL 3f]if0ff
ug'{kg]{ a:t'sf] ;"rL /fd|};+u yk ug'{k5{ . ;/sf/
b]lvg] u/L pkef]Qmf lxtsf] kIfdf plEeO{g' k5{ .
vf;} 9's'6Ldf /sd gcfpg] /fhZjsf zLif{sdf dfkmL
lbg'k5{ . gful/sdf s/ ltg]{ afgL a;fNg' k5{ . k|f] kf]/
ah]6, h]08/ ah]6 / SnfO{d]6 r]Ghsf] ah]6 a9fpg'
k5{ . g]kfnL x:tfsnfsf ;fdfu|Lsf] Jofks pTkfbg
u/L ljZje/L lgsf;L a9fpg' k5{ .
dxfslj b]jsf]6fsf] egfO{ adf]lhd pWb]Zo s] lng'
p8L 5'g' rGb| Pssf] l;4fGtaf6 cl3 a9]/ gof+
g]kfn lgdf{0f ug'{k5{ . oL k|:tfjx?sf cfwf/df sfd
ug{ ;s] g]kfn ablng]5 . cfd g]kfnLn] cfw'lgs /
;Da[4 g]kfnsf] ck]Iff u/]sf 5g . ;/sf/n] klg ;'vL
g]kfnL ;Da[4 g]kfnsf] nIo lnPsf] 5 . o;y{ g]kfn
abNg ;a} g]kfnLn] cfcfkmgf] :yfgaf6 of]ubfg ug{
;fa{hlgs cfAxfg ub{5' .
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
20
!= kl/ro
klxn] klxn] ef}lts kbfy{ eg]sf] cfwf a|Xdf08 xf] csf]{
cfwf eg]sf] ckbfyL{o xf] eGy] -ce]bfgGb, !())_.
t/ clxn] elgb}5 ls of] a|Xdf08 ;w} km}nb}5 t;y{
slt kbfyL{o / slt ckbfyL{o 5 To;sf] dfk ug{
s7Lg 5 . clxn] a|Xdf08df (% k|ltzt ckbfyL{o
/ % k|ltzt dfq kbfyL{o 5 elgG5 . olb xfdLn]
ef}lts cyjf kbfyL{o cy{zf:q dfq a'‰of} eg] yf]/}
a|Xdf08 dfq a'‰of}+ . ckbfyL{osf] ljifodf xfn;Dd
yf]/} s'/fdfq yfxf kfOOsf] 5 . hlt klg kQf nufpg
sf]lz; ul/of] Tof] cfheGbf @%)) jif{ klxn] g} u/]sf]
kfOG5 . k"0f{ a|Xdf08 a'‰g ef}lts / cfWoflTds j[l4
plQs} cfjZos 5g . logLx¿ b'j} ljsf;sf ;"rsf+s
x'g . cfly{s j[l4b/ ef}lts ljsf;sf] ;"rsf+s xf] eg]
cfWoflTds ljsf;sf] ;"rsf+s rfFlx cfWoflTds j[l4
xf] .
b'|t cfly{s ljsf;sf] sf/0f dflg;sf] ef}lts
:jf:Yodf pNn]vgLo ;'wf/ cfPsf] 5 t/ dfgl;s
:jf:Yosf] l:ylt rfFlx ckljqtf / c1fgtfsf sf/0f
lbg k|ltlbg vl:sb} uO/x]sf] 5 . s'g} JolQmsf]
cfWoflTds / dfgl;s cj:yfdf u8a8L cfof] eg]
ef}lts :jf:Yosf] s'g} pkof]lutf 5}g . cfWoflTds
/ dfgl;s :jf:Yodf ulDe/ ;d:of cfof] eg]
JolStsf] wg ;DklQsf] s] sfd < b'|t cfly{s ljsf;n]
sDkgLx¿ cyjf kmd{x¿df lx+;fTds Jojxf/ cfpF5,
g}lts ljrng NofpF5 / cfWoflTds :jf:YonfO{
sdhf]/ agfO{ lbG5 . o;n] cfWoflTds j[l4nfO{
;Lldt agfOlbG5 . ljZjd} dflg;sf] cfo'df j[l4 eof]
t/ p;sf] hLjgsf] u'0f:t/df eg] x|f; cfof] . ha
JolQmdf l8k|];g cfpF5, lrGtfdf 8'A5 ta ef}lts
ljsfz h:tf] sL s[lqd ¿kdf lr;f] / tftf] agfpg]
;'ljwf ;lxtsf 7'N7"nf dxn, ljnf;L sf/, ljnf;L
lj5of}gf} / ;'ljwf ;DkGg sDKo'6/, :df6{ kmf]g ;a}
a]sf/ x'G5g . vfgkfgdf u8a8 / nfu' cf}iflwdf
nt a:5 eg] oL ;a} a]sf/ x'G5g . yf]/} cfWoflTds
/ w]/} cfly{s ljsf; x'g' eg]sf] s/f}8f}+ JolQmnfO{
l8k|];glt/ ws]Ng' xf] . b'|t cfly{s j[l4n] dflg;nfO{
d]l;gdf kl/jt{g ul/lbPsf] 5 . a9L gfkmf sdfpgs}
nflu dflg;n] k|]d, dfof,d}qL / k/f]ksf/nfO{ ;d]t
ahf/df a]R5g . o:tf] jftfj/0fdf zflGt eg]sf] t
6f9fsf] cfzf dfq xf] . lxhf]cfh h'g b'|t cfly{s j[l4
xfFl;n ePsf] 5, Tof] cfWoflTds vr{df eO/x]sf] 5 .
w]/} c/jkltx¿sf] dg dl:tisdf Hjf/ef6f ;lxtsf]
k};fsf] cflwj]x/L cfpF5 / zflGtsf] l:yltnfO{ g/fd|/L
vnaNofp5 . To;}n] w]/} c/jkltx¿ dWo/ftdf lgGb|f
nufpg] cf}iflw vfP/ d'l:snn] dfq lgbfpF5g .
of] cfn]vsf] dS;b cfly{s ljsf; rfFlxFb}g eGg]
sbflk xf]Og . b'j} cfWoflTds / ef}lts ljsf; aLr
;Gt'ng ug'{k5{ eGg] dfq xf] . s;/L cfWoflTds /
ef}lts ljsf; aLr tfnd]n ldnfpg] jf ;Gt'ng
sfod ug]{ Tof] g} cfWoflTds cy{zf:qL / cfWoflTds
u'?x¿sf nflu 7"nf] r'gf}lt xf] . s;}sf] x[bo, dg /
cfTdfnfO{ ckljqtfn] 9fs]sf] 5 eg] p;sf] zf/Ll/s
j[l4sf] s'g} cy{ 5}g . To:t}, cfWoflTds ljsf;lagfsf]
ef}lts ljsf;sf] s'g} cy{ 5}g . a'‰g s] h?/L 5 eg]
z/L/lagf cfTdf /xg;St}g . To;}n] cfTdfnfO{ hfGg
/ a'‰g / d'Qm x'g klg :j:y z/L/ x'g cfjZos 5 .
z/L/lagf d'lQm k|fKt x'b}g . cWofTdljgfsf] ef}lts
ljsf; eg]sf] æckljq cfTdf ;lxtsf] ;'lGgPsf]
z/L/Æ xf] . To:t} ef}lts ljsf; lagfsf] cfWoflTds
j[l4 eg]sf] æz'4 cfTdf ;lxtsf] sdhf]/ z/L/Æ xf] .
ckljqtfn] e/Lk"0f{ cfTdf ;lxtsf] ;'lGgPsf] z/L/n]
;Gt'lnt ef}lts /
cfWoflTds ljsf; b]jL k|;fb k|;fO{
labofyL{– cfWoflTds cy{zf:q
æwd{ ljgfsf] lj1fg nªu8f] xf] eg] lj1fg ljgfsf wd{ -cfWofTd_ cGwf] xf] .Æ – cNj6{ cfOG;6fOg
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 21
xfdLnfO{ unt uGtJodf k'¥ofpF5 . dlb/f ;]jg u/]sf]
8«fOe/n] hlt g} /fd|f] uf8L eP klg ;xL uGtJodf
k'/fpg ;Sb}g . To:t} /fd|f] ;jf/L—rfns eP klg uf8L
rfFlx sdhf]/ /x]5 eg] Tof] uf8Ln] klg xfd|f] uGtJodf
k'¥ofpg ;Sb}g . hLljsfkfh{gsf nflu cfwf/e"t
j:t'sf] cefjdf JolQmn] cefj / bl/b|tf lj?4 nfdf]
;+3if{ ug'{k5{ . h;sf] sf/0f p;n] cfWoflTds ;fwgf
ug{ ;Sb}g . bfg lbg] s'/f t 7Ls 5 t/ bfg lbg klg
t wg rflxG5 lg, To;}n] cfly{s / cfWoflTds b'a}
ljsfz plts} cfjZos 5g . olb z/L/n] cfTdfnfO{
vfgf k'¥ofpg ;Sg] ePg eg] cfTdf clGtd uGtJodf
s;/L k'Ug ;S5 < z/L/ lagf cfTdfsf] d'lSt ;+Dej
5}g . To;}n] cGgdo sf]if eg]/ pklgifbdf elgPsf]
xf] . pbfx/0fsf] ¿kdf eujfg j'4nfO{ g} lng ;lsG5,
jxfFn] vfgf gvfO{ nfdf] ;do Wofg ug'[{eof] . jxfFsf]
z/L/ sdhf]/ eof] t/ klg 1fg k|fKt ePg . ha
;'hftfn] vL/ / c¿ v;|f] vfgf lbg'eof] To;kl5
eujfg j'4sf] z/L/ bx|f] eof] / 1fg k|fKt ;Sg'eof] .
z/L/n] cfTdfnfO{ klg kf]if0f u/fof] / jxfF kl/lgjf{0f
k|fKt ug{ ;kmn x'g' eof] .
@= ljsf;sf] gof“ df]8n
b'j} ef}lts / cfWoflTds ljsf; dfgj ljsf;sf]
nflu plQs} dxTjk"0f{ s'/f 'xg . :j:Yo z/L/ / kljq
cfTdf k|1f k|flKtsf] nflu plQg} h?/L s'/f x'g . oL
b'O{ Ps csf{sf k|lt/f]wL xf]Ogg j? ;xof]uL x'g .
of] cyjf pm xf]Og . of] / pm b'j} rfFlxg] s'/f x'g .
oL b'O{n] cfjZostf cg';f/ Ps cfk;df ;xof]u
k|bfg ub{5g . cfWoflTds u'0fx¿ h:tf] OdfGbf/Ltf,
w}o{tf, ;xof]uL efjgf / ljZj;gLotfn] ef}lts
ljsf;df klg 7"nf] of]ubfg ug{ ;S5g . ef}lts
cy{zf:qsf] ljj]sL /f]hfO (rational choice theory)
cfkm}+df cljj]sL 5 lsgls o;n] xfd|f] hLjgsf /fd|f
s'/fx¿nfO{ gh/cGbfh u5{ . o;n] zflGt, k|]d, d}qL,
OdfGbf/Ltf, d]nldnfk, v'zL, Ifdf / bof h:tf k};fn]
lsGg g;Sg] tTjx¿nfO{ gh/cGbfh u5{ . o:tf]
lsl;dsf] ljj]ssf] l;4fGt agf]; h;n] ef}lts /
cfWoflTds tTjx¿nfO{ cfˆgf] n]vfhf]vfdf ;dfj]z
u/f]; .
afs; g+ ! df ljsf;sf] df]8n /f]Hg ;xof]u k'uf];
eGg] x]t'n] $ j6f /f]hfOx¿ k|:t't ul/Psf 5g .
klxnf] /f]hfOdf pRr ef}lts / lgDg cfWoflTds
ljsf;sf] df]8n 5 . clxn]sf] cfly{s tyf ;fdflhs
ljsf; k2ltn] oxL df]8nnfO{ cfTdf;fy u/]sf] 5
cyjf oxL df]8nnfO{ ckgfPsf] 5, h;nfO{ xfdL
zf:qLo jf gjpbf/jfbL df]8]n eg]/ a'‰b5f}+ . of]
df]8]n b'O{j6f 7"nf cg'dfg (Assumptions) sf
cfwf/df ag]sf] 5Ù -!_ j:t'x¿n] dflg;df v'zL /
cfgGb Nofp5g -@_ k};fn] v'zL / cfgGb Nofpg] ;a}
j:t'x¿ lsGg ;S5 . dflg; a:t' / k};f kfpFbf v'zL
x'G5 / s;}nfO{ lbg'kbf{ b'vL . of] df]8]nn] pRr cfly{s
ljsf; xfFl;n u¥of] t/ ufpFsf u/Lax¿ vf; ul/sg
;fgf ls;fgx¿ / ;fgf pBf]uLx¿nfO{ hdLgljlxg /
pBf]uljlxg agfof] . o;}nfO{ xfdL æ;[hgzLn ljgf;Æ
eg]/ a'‰b5f}+ . ef/tdf ePsf] xl/tqmflGt n] ux'Fsf]
pTkfbgdf pNn]vgLo ¿kdf j[l4 u¥of], wgL ls;fgn]
w]/}] kmfObfx¿ k|fKt u/] t/ ;fgf ls;fgx¿ hdLgljxLg
aGg k'u] . xl/tqmflGtn]] wgLnfO{ cem wgL / u/LanfO{
cem} u/La agfO lbof] . cefjnfO{ ;Daf]wg ug'{ g}
ljsf;sf] /0fgLlt aGof] . cefj ePkl5 czflGt /
em} emu8f x'G5g t;y{ zflGt, cfgGb / ;d[l4 Nofpg
xl/tqmflGt ;'? ul/Psf] lyof] t/ o;n] s[ifsnfO{
eGbf zx/sf Jofkf/L / bnfnnfO{ a9L kmfObf lbof] .
o;n] wgL / u/LaaLrsf] vf8nnfO{ emg a9fof] / wgL
/ u/La aLr w'|'jLs/0f eof], ;fd'bflos Pstfdf x|f;
cfof] -lzj, !((!_ . d}qLefj x/fP/ uof] . To:t} w]/}
;–;fgf pBf]ux¿ cf}Bf]lus qmflGtsf ;dodf 8'a]/
uP . dgdf ckljqtfsf] kmf]x/sf sf/0f cfTdxTof
/ cfTdxTofsf] k|of;df j[l4 eof] -Go'd]g, @))&_ .
dfgl;s ;d:ofx? emg emg a9g yfNof] . k|b"if0f,
h+un s6fgL, k|fs[lts ;|f]tsf] a9L bf]xg, jGohGt'x¿
afs; ! M ljsf;sf ldl>t df]8n
pRr ef}lts !_ pRr ef}lts tyf lgDg cfWoflTds ljsf; @_ pRr cfWoflTds tyf pRr ef}lts ljsf;
lgDg ef}lts #_ lgDg ef}lts tyf lgDg cfWoflTds ljsf; $_ pRr cfWoflTds tyf lgDg ef}lts ljsf;
lgDg cfWoflTds pRr cfWoflTds
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
22
pgLx¿sf] jf;sf] xflg—gf]S;fgL, ef}lts ljsf;
j[l4sf s]xL g/fd|f kIfx¿ x'g . jf:tjdf of] df]8]nn]
d}qL, zflGt, cfgGb, d]nldnfk / jftfj/0fsf] vr{df
pRr cfly{s j[l4 b/ xfFl;n u5{ .
O:nfdn] eG5 ls of] cfly{s j[l4 æx/fdsf sfdÆ
af6 ePsf] xf] . kljq s'/fgn] eG5 ls æh;n] cfTdf
a]R5g pgLx¿ b'i6÷kfkL x'gÆ -s'/fg @M()_ . ha;Dd
gfkmf k|fKt eO/xG5 ta;Dd ;a} k|sf/sf lx+;fTds
Jojxf/x¿ klg ef}lts ?kdf :jLsf/ ul/G5 . of]
g} ef}lts cy{zf:qsf] nflu c;'Gb/ kIf xf] . k|]d,
d}qL, dgsf] zflGt, OdfGbfl/tf, ;fdflhs / wfld{s
d]nldnfk cflb gfkmf sdfpgsf nflu ahf/df
a]lrG5g . jt{jGw, ljjfxdf klg gfkmf eof] lx;fj
u5{g . kfFr nfvsf] kf6L{ v'jfOof] cf7 nfvsf] pkxf/
k|fKt eof], ? tLg nfv gfkmf . gfkmf sdfpgsf
nflu g}lts r/Lq a]lrb} uof] . tLj| k|ltikwf{sf
sf/0f ;of}+ JolQmx¿ c/aklt aG5g, t/ s/f}8f}+
JolQmx¿ u/Lasf] /]vfdl'g emfl/G5g . of] df]8]ndf
pRr c;dfgtfnfO{ :jLsf/ ul/G5 . olt x'Fbfx'Fb} klg
cfWoflTds ;fwgfn] yf]/} Wofg s]lGb|t u5{ / o;nfO{
cfWoflTds pkrf/sf] ¿kdf ?kdf :jLsfl/G5 . To;}n]
o; df]8ndf cfWoflTds j[l4 Pp6f r'gf}ltsf] ¿kdf
lnOG5 .
bf];|f] df]8]nn] æpRr cfWoflTds j[l4 t/ lgDg ef}lts
j[l4Æ xfFl;n u5{ . o;n] k|1f / 1fgsf] pTkfbgnfO{
pRr k|yldstfdf /fV5 . k|1fn] dfgj dgnfO{ zfGt
agfO/fV5 / ;xL k|]d, d}qL / bofnfO{ dfgj x[bodf
lbuf] agfpF5 . t/ ef}lts j:t'sf] cefjsf sf/0f /
k|ljlwsf] lgDg ljsf;sf] sf/0f To:tf] cfWoflTds 1fg
/ k|1f c¿nfO{ l;sfpg / w]/} ;j{;fwf/0f hgtfdf
k'¥ofpg ;lsPg . pbfx/0fsf nflu k|frLg Clif
dxlif{x¿n] w]/} cfWoflTds k|1f / 1fgsf] pTkfbg
ug'{ePsf] lyof] t/ To:tf] 1fg / k|1faf6 d'¶Le/
JolQmn] dfq kmfObf lng;s] . slkn Clifn] ;f+Voaf6
1fg pTkfbg ug'{ePsf] lyof], ktGhnLn] of]uaf6 k|1f
k|fKt ug'{eof] t/ To:tf] k|1f / 1fgaf6 yf]/} JolQmx¿
dfq nfeflGjt x'g ;s] . ;Lldt k|ljlw ljsfz / lgDg
ef}lts a[¢Lsf sf/0f w]/} JolQmn] To:tf] 1fg / k|1faf6
nfe p7fpg ;s]gg . of] df]8]n b'O{ 7"nf cg'dfg
cyjf dfGotf (Assumption) sf cfwf/df lgdf{0f
ul/Psf] 5, -!_ j:t'n] b'Mv lgDTofpF5, j:t' / ;]jf
lbbf v'zL k|fKt x'G5 . -@_ ef}lts j[l4n] cfWoflTds
ljsf;nfO{ cj/f]w ub{5 . j:t'x¿n] b'Mv kL8f Nofpg]
ePsfn] ef}lts ljsf;lt/ Wofg k'Ug ;s]g . hlt
klg ef}lts j:t' 5g ltgLx¿n] cfWoflTds dfu{df
cj/f]w NofpF5 eg]/ tL j:t'sf] pTkfbg / pkef]unfO{
lg?T;flxt ul/of] . pTkfbgnfO{ ;Lldt ul/of] .
h;sf] kmn:j¿k cfWoflTds 1fgnfO{ a9LeGbf a9L
JolQmx¿df k'¥ofpg ;lsPg . ef}lts OR5fx¿nfO{
of t bdg ul/of] of ;Lldt agfOof] . JolQmx¿n]
hLljsf]kfh{g ug{sf] nflu 7"nf] ;+3if{ ug'{k¥of] .
t];|f] /f]hfO eg]sf] ælgDg ef}lts / lgDg cfWoflTds
ljsf;sf] df]8]nÆ xf] . s'g} klg ;dfhn] of] df]8nnfO{
/f]Hb}gg . of] df]8]nn] g t ef}lts ljsf; u/fpF5
g t cfWoflTds ljsf; g} . t/ klg ;dfh of]
df]8n /f]Hg afWo x'G5 lsgls ;dfhn] cfWoflTds
df]8]nnfO{ ltnfGhnL lbO{ ;s]sf] x'G5 eg] ef}lts
ljsf;sf] df]8]nnfO{ k"0f{ ¿kdf cfTdf;ft u/]sf] klg
x'Fb}g . Tof] a]nf ef}lts ljsf; x'g ;St}g lsgls
w]/} jif{sf] cfWoflTds ljsf;n] ef}lts j:t'sf]
pTkfbgnfO{ rfFlxg] k"FhL, d]l;g, sRrf kbfy{sf] cefj
e}/x]sf] x'G5 . of] cj:yf cfWoflTdsaf6 ef}lts
ljsf;df cfpFbfsf] ;+qmd0f cj:yf cyjf ef}ltsaf6
cfWoflTds ljsf;lt/ hfFbfsf] ;+qmd0fsfnLg cj:yf
xf] . o:tf] ;+qmd0fdf k'/fgf d"No / dfGotfnfO{
ltnfGhnL lbOPsf] x'G5 eg] gofF d"No / dfGotfnfO{
klg k"0f{ ¿kdf cfTdf;ft u/]sf] x'Fb}g . o;n] g t
pRr ef}lts g cfWoflTds ljsf; g} u5{ t/ klg
;+qmd0fsf] ;dodf ;dfh o:tf] df]8]n /f]Hg afWo
x'G5 . o;n] g zflGt / cfgGb NofpF5 g t ;dfhnfO{
;d[l4 g} agfpF5 . cfWoflTdsaf6 ef}lts ljsfzsf]
;+qmd0fdf g]kfn klg nfdf] ;do of] df]8]n ckgfpg
afWo eof] .
;a}nfO{ dg kg]{ rfFlxF rf}yf] /f]hfO xf], hxfF pRr
cfWoflTds / pRr ef}lts ljsf; ;Dej x'G5 . t/
w]/}n] of] df]8]nnfO{ ljZjf; ug'{ x'Gg lsgls b'j} ljsf;
Ps} k6s x'g k|foM c;Dej x'G5 . pgLx¿sf cg';f/
cfWoflTds / ef}lts ljsf; Ps csf{sf lgif]ws
(Mutually exclusive) x'g . ef}lts ljsf; eof] eg]
cfWoflTds ljsf; x'g;St}g . To:t} cfWoflTds
ljsf; eof] eg] ef}lts ljsf; x'Fb}g . kljq afOandf
o:tf] pNn]v ul/Psf] 5 æPs hgfn] b'O{ dflnsnfO{
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 23
;]jf ug{ ;Sb}g, of t p;n] Pp6fnfO{ k|]d / csf]{nfO{
3[0ff ug'{k5{ cyjf tkfO{n] Pp6fnfO{ elQm / csf]{nfO{
x]nf ug'{k5{ .Æ tkfO{n] k};f / k/d]Zj/ b'j}nfO{ ;]jf ug{
;Sg'x'Gg -dfYo', ^M@$, afOan_ . t/ a'‰g s] h?/L 5
eg] logLx¿ Ps csf{sf k"0f{ lgif]ws xf]Ogg . ef}lts
/ cfWoflTds b'j}nfO{ 9+u k'¥ofO{ ;dGjo ubf{ cltl/Qm
pmhf{ (Synergy) k|fKt x'G5 . olb b'j}nfO{ c;n
;dGjo ul/of] eg] b'O{ aLr åGå x'Fb}g . To;}sf/0f b'j}
nIonfO{ xfdLn] xfFl;n ug{;S5f}+ .
k};fdf cfzlQm ePg eg] Tof] v/fa s'/f xf]Og . d]/f]
ljrf/df cfWoflTds / ef}lts ljsf; Ps csf{sf
lgw]ifs xf]Ogg a? ;xof]uL x'g . o;} ;Gbe{df >L
/ljz+s/n] eGg' ePsf] 5 ls k};fnfO{ vNtLdf /fVg'k5{,
dl:tis jf dgdf /fVg' x'Gg . vlNt el/Pkl5 k};f
k/d]Zj/sf] vftfdf hDdf ul/lbg'k5{ . pklgifb eG5
cGgdo cfTdf, dgdo cfTdf, lj1fgdo cfTdf, k|f0fdo
cfTdf / cfgGbdo cfTdf . logLx¿nfO{ ;d"xs[t ubf{
klxnf @ j6f ef}lts ljsf;df k5{g eGg] kl5Nnf @
j6f rfFlx cfWoflTds ljsf; cGtu{t kb{5g . b'a}
cfWoflTds / ef}lts lj1fg lj1fgdo sf]ifdf k5{g .
t;y{ cfWoflTds nIo xfl;n ug{ b'j} cfWoflTds /
ef}lts ljsf; plQs} dxTjk"0f{ 5g . cfWoflTdsn]
cTofjZos cyjf cfwf/e"t ef}lts j:t'x¿nfO{
lgif]w ub}{g lsgls tL ljgf hLjg afFRg ;lsb}g .
z/L/lagf cfTdfn] d'lQm k|fKt ug{ ;Sb}g . cfWoflTds
ljsfz rfFxL ;fWo xf] eg] ef}lts ljsf; ;fwg xf] .
cfjZos eP/ k/d]Zj/n] ef}lts ;+;f/ / cfWoflTds
;+;f/ b'j} ;[li6 ug'{ePsf] xf] . j:t' klg cfjZos 5
/ af]w jf r]tgf klg cfjZos 5 . ef}lts ¿kdf
cd]/Lsf ;d[4zfnL d'n's xf] t/ ToxfFsf hgtfx¿
Tolt v'zL 5}gg lsgls ToxfF sddfq cfWoflTds
ljsf; ePsf] 5 . csf]{lt/ e'6fg clt sd ljslzt
d'n's xf] t/ ToxfFsf hgtf v'zL 5g lsgls ToxfF
cfWoflTds / ef}ltssf] ;Gt'lnt ljsf; ePsf] 5 .
ToxfF pRr cfly{s j[l4b/ ;Fu} pRr cfWoflTds ljsf;
klg eO/x]sf] 5 . ljZj v'zL / zflGtsf] ;"rsf+sn]
of] b]vfPsf] 5 ls e'6fgsf hgtfx¿ ;+;f/s} !* cf}+
:yfgdf 5g cyjf pgLx¿ c¿sf] t'ngfdf v'zL /
zfGt 5g t/ o'/f]ksf 5}gg .
xfdLx¿n] cfWoflTds / ef}lts ljsf;nfO{ ;+ld>0f u/L
/fd/fHo :yfkgf ug{;S5f}+ . hxfF pRr cfly{s j[l4sf]
;Fu;Fu} zflGt / cfgGb klg k|fKt ug{;lsG5 . :jfdL
ljj]sfgGbn] eGg'ePsf] lyof] ls oL b'j}nfO{ -ef}lts /
cfWoflTds_ ;dGjo u/L ;d[l4, zflGt / cfgGb k|fKt
ug{;S5f}+ . pbfx/0fsf nflu xfdLn] Wofg / of]usf]
;fwgf u¥of} eg], o;n] pTkfbg / pTkfbsTj j[l4
u5{ / cfly{s ljsf;nfO{ of]ubfg lbg ;S5 . To:t}
Wofg / of]un] dg / x[boleqsf ckljqtfx¿nfO{
kvfnL cfWoflTds ljsf;sf] 9f]sf vf]nL lbG5 .
ef}lts pGgltn], cfWoflTds, ;+j]ufTds / dfgl;s
ljsf;df ;xof]u k'¥ofpF5 . dflg; ef}lts, dfgl;s
/ cfWoflTds lx;fjn] :j:Yo eof] eg] pTkfbsTjdf
;'wf/ cfpF5 . cfhsf] cy{zf:qdf s/sf] dfWodaf6
k'glj{t/0fsf] sfd x'G5 eg] cfWoflTds cy{zf:qdf
hsft÷bfg / rGbfaf6 k'glj{t/0fsf] sfd x'G5 . o;n]
x'g] JolQmx¿af6 lnO{ gx'g] JolQmx¿nfO{ k|bfg ug]{
sfo{ ub{5 . o;sf] ;fy} o:tf] bfg, bfgtJon] xfd|f]
x[bo / dgnfO{ kljq agfpg] sfo{ u5{ . hsft÷bfg
/ rGbfn] cfTdfnfO{ kljq agfpg of]ubfg lbG5 .
h;af6 ef}lts / cfWoflTds nIo k|fKt ug{ ;xof]u
k'U5 . h:tf] ls a'4wd{ ;lxt ;a} wd{n] ;"tL{ / dfbs
kbfy{df /f]s nufpg], nfu' cf}iflwdf aGb]h nufpg],
xft xltof/sf] Jofkf/df /f]s nufpg] / df;' df5fsf]
Jofkf/df /f]s nufpg] sfo{df Psdt hfx]/ u/]sf5g
-ci6fË dfu{ $Ù efujt k'/f0f !M!)M^, afOan plQm
!@M!)_ . logLx¿n] cfWoflTds ljsf;nfO{ k|lt/f]w
ub{5g . ljnf;L j:t'sf] k|of]un] klg cfWoflTds
af6f]df cj/f]w v8f u5{ . To;}n] ljnf;L j:t'df a9L
s/ nufOG5 .
cfWoflTds ;fwgfn] dfgj dgsf] dfq geO{ ;fdflhs
dgsf] ckljqtf klg z'4Ls/0f u5{ . olb JolQmut
/ ;fdflhs dg ;kmf 5 eg] o;n] dgdf zflGtnfO{
;+:yfut ug{;S5 . zflGt / d]nldnfk cfly{s ljsf;sf
nflu k"j{ tof/Lsf s'/fx¿ x'g . sltko b]zn] cfˆgf]
ah]6sf] !) k|ltzt zflGt / d]nldnfkdf vr{ u5{g .
sltko b]zn] ;'/Iffsf] gfddf 7"nf] wg/fzL vr{
u5{g . olb cfWoflTds ;fwgfåf/f zflGt / cfgGb
k|fKt eof] eg] / ;dfhdf d]nldnfksf] l:ylt k}bf
eof] eg] Tof] /sd cfly{s ljsf;df nufpg ;lsG5 .
Wofgaf6 k|fKt x'g] kmfObf ;f]r]eGbf a9L g} 5 . olb
wgf9o / /fhgLlts g]tfx¿n] Wofg u/] eg] w]/} ;|f]t
;fwgx¿ u/La, ckfË, lj/fdL, 6'x'/f aRrfx¿sf]
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
24
lxtdf k|of]u x'G5 . o;n] pgLx?sf lrQdf /x]sf]
ckljqtf gi6 u/LlbG5 . To;}n] cfWoflTds ljsf;n]
ef}lts ljsf;df ;xof]u k'¥ofpF5 eg] ef}lts ljsf;n]
klg cfWoflTds ljsf;df ;xof]u k'¥ofpF5 .
;|f]t / ;fwgx¿ k/d]Zj/sf pkxf/ x'g . To;}n] ;a}
;|f]t ;fwgdf cfWoflTds pmhf{ /x]sf] x'G5 . xfjf,
cfuf], kfgL, sf]Onf, t]n, 9'Fuf, df6f] h] xf]; oL ;a}df
cfWoflTds pmhf{ x'G5 . s]xL kQf nfu]sf 5g eg]
s]xL rfFlxF cem} kQf nfUg] kvf{Odf /lx/x]sf 5g .
xfdLn] s;}nfO{ s]xL j:t' lbFbf Tof] j:t' cfWoflTds
pmhf{df ¿kfGt/0f x'G5 . cfb/k"j{s cGgbfg ug{'eof]
eg] bfg kl5 tkfO{df cfWoflTds phf{ k|fKt x'G5,
cg'xf/df t]haf]w x'G5 . To;}n] k|To]s j:t'df yf]/jx't
cfWoflTds zlQm x'G5, 9'ªuf df6f] g} lsg gxf]; .
oL ;a} k/d]Zj/n] ;[li6 ug'{ ePsf] xf] / jxfFsf s]xL
g s]xL zlQm tL j:t'df n's]/ a;]sf] x'G5 . ;a}
j:t'df cfWoflTds zlQm x'G5 g} . cNj6{ cfO:6fOgsf]
;fk]Ifjfbsf] l;4fGt E = mc2 xfdL ;+o'Qm ljsf;sf]
df]8ndf k|of]u ug{ ;S5f}+ . pgsf cg';f/ pmhf{ a/fa/
lk08 -lsnf] u|fd_ u'0fg k|sfzsf] ju{ -pmhf{_ . pmhf{sf]
pTkfbg ta a95 ha lk08 / k|sfzsf] ultdf j[l4
x'G5 . cfWoflTds / ef}lts ljsf; ta ;Dej x'G5
ha k|sfz rfx] xfdLn] b]Vg] aflx/L ;+;f/sf] xf]; jf
z/L/leqsf] ;"Id k|sfz xf]; To;sf] ;dGjo x'G5 .
z/L/leqsf] pmhf{ cfWoflTds xf] eg] z/L/eGbf k/sf]
jf ;+;f/sf] pmhf{ ef}lts pmhf{ xf] . 1fg jf k|1f klg
k|sfz g} xf], Tof] cfWoflTds pmhf{ xf] . hlt a9L
j:t' / k|sfzsf] ;+dGjo x'G5 Tolt g} ljsf; ;Dej
x'G5 . hlt ef}lts / cfWoflTds ljsf; x'G5 Tolt g}
;Gt'lnt ljsf; x'g;S5 .
j:t' / r]tgf b'j} xfd|f nflu cTofjZos s'/f x'g .
k|flrg ;dodf k"jL{ox¿n] pRr cfWoflTds ljsf;sf]
df]8]nnfO{ /f]h] To;}n] ef}lts ljsf; sd x'g uof] .
klZrdfx¿n] ef}lts ljsf;sf] df]8]n /f]h] To;}n]
cfWoflTds ljsf; sd x'g eof] . olb xfdLn] oL
b'j} df]8nnfO{ ld;fof}+ eg] o;n] cltl/Qm cfly{s
/ cfWoflTds ljsf;sf] k|Tofe"lt ug{ ;S5 . o;n]
cltl/Qm pmhf{ (Synergy) pT;u{ ug{ ;S5 . To;}n]
:jfdL ljj]sfgGbn] / cNj6{ cfOG;f6fOgn] oL b'j}nfO{
ldnfpg jf ;dfof]hg ug{ sf]lz; ug'{ ePsf] xf] .
t/ ;do / kl/l:yltn] jxfFx¿nfO{ ;dfof]hg ug{
lbPg . rfx] b'j} xft-sd{ / elSt_ x'g jf b'j} cfFvf
-leqL / aflx/L_ x'g, cfWoflTds / ef}lts ljsf;nfO{
;dfof]hg gu/L x'Fb}g . oxL s'/fnfO{ cfTd;ft u/L
klZrdL dg dl:tis / k"jL{o x[bonfO{ ;dfof]hg u/L
b'j} nIo xfFl;n ug{ sf]lz; ul/Psf] xf] -lrGdf]O{,
@))$_ . t/ o;n] cem klg kof{Kt Wofg tfGg ;s]sf]
b]lvFb}g . bflxg] v'§f ef}lts ljsf; xf] eg] b]j|] v'§f
rfFlx cfWoflTds, b'j} v'§f lagf lx8g ;Sb}gf} .
kfrf}+ ljsNk eg]sf] b'j} cfWoflTds / ef}ltssf] dWod
ultsf] ljsf; . of] df]8]n u[x:yL cj:yfdf pkof]uL
x'g ;S5 . u[x:yL cj:yfdf JolQmx¿ cfWoflTds /
ef}lts b'j}sf] ljsf;df nfu]sf x'G5g . of] ;Gt'li6sf]
df]8]n xf] t/ ljsf;sf] ult rfFlxF dGb x'g] ePsfn]
ult a9fpg cTofjZos 5 . of] lbuf] df]8]n klg
xf] . of] df]8]n a'em]/} s]xL b]zx¿n] cfˆgf] cfly{s
j[l4b/nfO{ hfgLhfgL sd ug]{ sf]lz; u/]sf 5g .
rLlgofx¿n] klg lbuf] cfly{s ljsf; xfFl;n ug{
cfˆgf] cfly{s j[l4b/nfO{ s]xL sd u/]sf 5g .
pgLx? eTsfPsf dlGb/ / u'Djfx? k'g lgdf{0f ub{}5g
/ of]u WofgnfO{ k|aw{g ub{]5g . t;y{ cfWoflTds /
ef}lts ljsf;sf nIo xflzn ug{ nfu]sf 5g . o;df
b'O{j6f 7"nf cg'dfg cyjf cfwf/x¿ 5g dflg;df
ldl>t rfxgf x'G5g -ef}lts / cfWoflTds_, g t
pRr cfly{s j[l4n] g t lgDg cfly{s j[l4n] JolQmsf
ldl>t rfxgfx¿nfO{ ;Gt'i6 agfpg ;S5 .
;a} df]8]nsf cf–cfˆg} kmfObf / j]kmfObfx¿ 5g .
/f]hfO ;dfh jf JolQmdf lge{/ /xG5 . /f]hfOnfO{
cf:yf jf wd{n] k|efljt kf5{ . k"jL{ox¿ w]/} cfWoflTds
/ sd ef}lts ljsf; rfxfGy] eg] klZrdfx¿ w]/}
ef}lts / sd cfWoflTds ljsf; . t/ cfhef]ln
rfxgfdf kl/jt{g eO{/x]sf] 5 . k"jL{ox¿ pRr cfly{s
j[l4b/sf k5fl8 lxl8/x]sf 5g eg] klZrdfx¿
cfWoflTds ljsf; lt/ . cfhef]ln klZrdfx¿ lgs}
cfWoflTds cWoog, cg';Gwfg / ;fwgfdf nfu]sf
5g eg] k"jL{ox¿ pRr cfly{s ljsf;lt/ . oL b'j}
Ps ;do Ps o:tf] laGb'df cfOk'U5g jf ;Gt'ngsf]
laGb'df cfpF5g h;n] pRr cfWoflTds / pRr ef}lts
ljsf; ;Dej agfpF5 . o:tf] ;Gt'ngn] ;+;f/df
zflGt, ;d[l4 / cfgGb NofpF5 .
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 25
#= pk;+xf/
dfly JofVof u/]cg';f/ cfWoflTds lqmofsnfkn]
ef}lts ljsf;df ;xof]u k'U5 . afs; @ df lbOPsf]
pbfx/0fn] of] b]vfpF5 ls Wofg ug'{eGbf klxnf
Ps hgf sfdbf/n] !) j6f sDKo'6/x¿ P;]Djn
ug{ ;SYof] . o; lx;fan] p;n] jif{ el/df @@))
sDKo'6/x¿ tof/ kfYof{] . Wofg / ;fwgf kl5 p;sf]
sfo{ ;Dkfbgdf pNn]Vo k|ult eof], / p;n] lbgdf
!@ j6f sDKo'6/x¿ P;]Dan -tof/_ u¥of] . jif{df @
k6s d]l86]zg sf]if{sf] nflu 5'§Ldf a:of] t}klg p;sf]
pTkfbg klxnfsf] t'ngfdf a9of] . of] t Pp6f k|ltlglw
pbfx/0f dfq xf] . Wofgn] JolQmsf] sfo{ pTk|]/0ff
a95, sfddf Psfu|tf a95, h;sf] sf/0f p;sf]
pTkfbsTjdf ;'wf/ cfpF5 . oxfF cltl/Qm pTkfbg
k|ltlbg @ j6f sDKo'6/ x'g cfof] t/ jif{ lbgdf
x]g]{ xf] eg] cltl/Qm pTkfbgdf pNn]vgLo kl/jt{g
ul/lbG5 . p;n] jif{ lbgdf @) lbg Wofg d} latfof]
t/ Wofgsf sf/0f klxnfeGbf p;n] a9L sDKo'6/
P;]Djn u¥of] . cfWoflTds lx;fan] Wofgn] JolQmsf]
dgdf ePsf ckljqtf / kmf]x/x¿nfO{ x6fpF5 /
p;sf] Jojxf/df ;sf/fTds kl/jt{g NofpF5 . o;n]
ef}lts / cfWoflTds b'j} ljsf;nfO{ d2t k'¥ofpF5 .
k|]d / d}qLsf] zlQmn] Ps cfk;df ;xof]usf] efjgf
a9fpF5 . ef}lts ljsf;df cfWoflTds lqmofsnfkn]
;xof]uLe"ldsflgjf{xub{5 .jf:tjdflgisfdsfo{of]u
eg]sf] klg ToxL xf] . cfWoflTds lqmofsnfkx¿ h:tf]
hsft÷bfg, bfGtJo, / k/f]ksf/L ;+:yfdf lbOPsf]
;xof]un] ef}lts ljsf;nfO{ 6]jf k'¥ofO/x]sf] x'G5 .
cn+sfl/s ¿kdf eGbf cy{tGq jf z/L/ eg]sf] ef}lts
j:t' xf] . t/ Tof] cy{tGqsf] O{lGhg eg]sf] cfWoflTds
jn xf] . z/L/ geO{ cfTdfnfO{ dfq clGtd uGtJodf
k'¥ofpg ;lsFb}g . clGtd uGtJodf k'¥ofpg z/L/ /
of] leqsf] O{lGhg b'j} plQs} alnof] x'g h?/L 5 .
d]/f] ljrf/df /fd|/L ;+dGjo ug{ ;lsof] eg] ef}lts /
cfWoflTds b'j} ljsf;sf nIox¿ xfl;n ug{ ;lsG5 .
;dGjo ug{ ;lsof] eg] cltl/Qm nfe (Synergy)
cyjf pmhf{ k|fKt x'G5 . ;lsPg eg] Psn] csf{nfO{
lgif]w ug{ vf]H5g cGttM b'j} nIo k|fKt ug{ ;lsFb}g .
olb /fd|f sfo{af6 pRr cfly{s j[l4b/ xfFl;n eof]
eg] t b'j} nIox¿ xfl;n e}xfN5g clg t ;+;f/ g}
/fd /fHo x'G5 .
;a} dflg;df ef}lts / cfWoflTds rfxgfx¿
x'G5g . ltgLx¿nfO{ Jojl:yt ug{ ;tfgt wd{df
rfxgfx¿nfO{ $ efudf ljefhg ul/Psf 5g– cy{,
sfd, wd{ / df]If . oL $ j6} nIox¿ xfFl;n ug'{
g} dflg;sf] st{Jo xf] -bofgGb, !(*(_ . oL $
j6f nIodWo] klxnf @ nIox¿ ef}lts pGglt;Fu
;DalGwt 5g eg] kl5Nnf @ j6f rfFlx cfWoflTds
pGglt / ljsf;;Fu ;DalGwt 5g . oxfF wd{ eg]sf]
k'0osd{ xf] s'g} lglZrt cf:yf xf]Og . b'j} nIox¿
xfFl;n ug{' cyjf b'j} rfxgfx¿nfO{ ;Gt'i6 ug'{
c;n hLjg cyjf cy{k"0f{ hLjgsf] nflu ckl/xfo{
5 . of] ljsf;sf] df]8]n b'O{j6f cjwf/0ffdf cfwfl/t
5Ù -!_ cfWoflTds / ef}lts ljsf;n] Ps csf{nfO{
;xof]u k'¥ofpF5g -@_ dflg;df ef}lts / cfWoflTds
rfxgfx¿ ldl>t eP/ /x]sf 5g .
clxn]sf] cfly{s k2ltn] cfWoflTds, jftfj/0fLo /
dfgjLo vr{df cfly{s j[l4b/ xfFl;n u/]sf] 5 . To;}
sf/0fn] w]/} ;d:ofx¿;Fu h'‰g' k/]sf] 5 . jt{dfg
afs; @ M Wofgsf] k|efjsf/Ltf
pTkfbg Wofg cl3 Wofg kl5
k|ltlbg pTkfbg !) j6f sDKo'6/ !@ sDKo'6/
jif{df s"n sfo{ lbg @@) lbg @)) lbg sfo{
@) lbg Wofg
s"n pTkfbg @@)) k|ltjif{ @$)) k|ltjif{
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^
26
k2ltn] ;Rrf k|]d, d}qL,dgsf] zflGt / ;fdflhs
d]nldnfkx¿ ;a} ahf/df ljqmL u/]/ clws gfkmf
sdfO/x]sf] 5, yfxf 5}g of] gfkmfn] p;}nfO{ lj:tf/}
lrxfgdf k'/L/x]sf] t 5}g < c;Gt'lnt / cJojl:yt
cfly{s of]hgfsf] k|ltkmnsf] ¿kdf cfWoflTds
d"Nodf ckrng, jftfj/0fdf x«f; cfPsf] 5 . xfn
rLg / ef/tn] h'g &–!)Ü sf] cfly{s j[l4b/ xfl;n
ul//x]sf5g To;af6 pgLx?n] cfkmg} cfTdfnfO{
ckljq agfO/x]sf 5g .
j]b, pklgifb, afOan, s'/fg, lqlk6s, pRr cfWoflTds
ljsf;sf pbfx/0fx¿ x'g . slt t cem} klg ef}lts
ljsf;sf] 5fof k/]/ cyjf slt k|1f jf 1fgx¿ 5f]lkP/}
/x]sf 5g . t}klg cfWoflTdstfdf nfu]sf JolQmx¿
;w}+ ;Gt'i6L / cfgGbd} afFlr/x]sf x'G5g . lxhf] cfh
lj1fg / k|ljlwdf cfPsf] ljsf;sf sf/0f xfd|f] hLjg
w]/} cf/fdbfoL / ;lhnf] x'g k'u]sf] 5 . t/ klg
dflg;x¿ lsg v'zL / cfglGbt 5}gg < pQ/ ;lhnf]
5, cfWoflTds ljsf;nfO{ gh/cGbfh u/L NofPsf]
ef}lts ljsf;n] cfgGb NofpFb}g . jf:tjdf ef}lts /
cfWoflTds kIfx¿ eg]sf Pp6} l;Ssfsf b'O{kf6fx¿
cyjf Pp6} ;fOsnsf @ kf+u|fx¿ x'g . h:tf] ls
ljj]sfgGbn] eGg' ePsf] 5 æ;d[l4 / cfgGb kfpg oL
b'O{ ljsf;nfO{ ;dGjo ug'{ k5{ .Æ of] hdfgfdf xfdL
xfd|f k"vf{x¿n] xfFl;n u/]sf k|1fx¿nfO{ g t sfo{df
ptfg{ ;S5f}+ g t xfd|f lqmofsnfkaf6} k|1f k|fKt u5f}+
jf pTkfbg u5f}+ . sd{sf] ;fwgf u/L k|1f xfl;n ug'{
k'0osd{ xf] eg] k|1fnfO{ Jojxf/df ptfg'{ pQd sd{
xf] . g t xfdLn] pNn]vLo k'0osd{ u¥of}+ / k|1fsf]
pTkfbg u¥of}{ g t k|fKt k|1fnfO{ Jojxf/df ptfg{
g} ;Sof}+ . 1fg / k|1fnfO{ Jojxf/df ptfg{ j:t' /
k|ljlwsf] ljsf; x'g h?/L 5 . /fd/fHo ;|f]t ;fwgsf]
cefj s} sf/0f w]/} lbg;Dd rNg ;s]g . csf]{tkm{
;|f]t ;fwgsf] clws bf]xgn] 1fg jf k|1f k|fKt x'g
;St}g . oxL oyfy{nfO{ x[boªud u/]/ k/d]Zj/af6
pkxf/ :j¿k k|fKt ;|f]t ;fwgx¿nfO{ ;fjwfgLk"j{s
pkef]u ug'{k5{ . bLuf] zflGt, ;d[l4, / cfgGb k|fKt
ug{ xfd|f] lqmofsnfkx¿ pRr cfly{s j[l4b/ / pRr
cfWoflTds j[l4tkm{ pGd'v x'g'k5{ .
g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 27
;Gbe{;"lr
ce]bfgGb -!(()_= j]bfGt bz{gzf:q, d[To'kl5 cfTdf /xG5 < j]bfGt ;f];fO{6L Go"of]s{ . http://cincinnatitemple.com/arti-
cles/Does-the-Soul-Exist-After- Death.pdf
af]wL, jL -!((*+_= pRr ci6fË dfu{ M b'Mvsf] cGTo . j[l4i6 klAns]zg ;f];fO6L, s]G8L, >Ln+sf .
lrGdf]O{, P;= -k"jL{o x[bo / klZrdL dl:tissf] PsLs/0f, efu !_ clUg k|]; hdfOsf, Go"of]s{ .
bfn, P= Pn= -!(^#_= lbuf] ljsf;sf] cfWoflTds cfofd . lbuf] ljsf; . cGt/fli6«o ;xof]u;DaGwL sfo{zfnfdf k|:t't
sfo{kq . http://bahai-library.com/dahl_spiritual_dimensions_development
bofgGb, P;= -!(*&_= j]bfGtsf] kl/ro M a'emfO sf d"ne"t ;d:of . lehg a'S;, ef/t . http://www.holybooks.com/
introduction-to-vedanta-understanding-the-fundamental-prolbem-by-swami-dayananda
lksyn, Pd=Pd= -!*&%_= xf]nL s'/fg, c+u|]hLdf cg'jfb . http://www.khayma.com/librarians/call2islaam/quran/pick-
thall
/f]l8«u'h, l6= -ldlt gv'n]sf]_= xl/t qmflGtsf] u|fdL0f / ;fgf ls;fgfdf c;/, ;DalGwt dldnfx¿sf] cWoog .
https://hnrs353.wordpress.com/case-studies-exploring-human-development-and-social-chang-
es-caused-by-the-green-revolution/effects-of-the-green-revolution-on-rural-small-scale-farmers-and-rel-
evant-case-studies/
pn'lj;]/f, cf/ -@)!$_= cfWoflTds ljsf; / cfly{s ljsf; M åGå ls cltl/Qm nfe -l;ghL{_ . cfWoflTds / lbuf] ljsf; .
;}/f]g a'S; . www.rohanaulluwishewa.com/books/14-pages.html
lzj, jL= -!((!_= xl/t qmflGt sf] /fhgLlts / ;fF:s[lts nfut . xl/t qmflGt sf lx+;fx¿ . t];|f] ljZjsf] ;+hfn, n08g /
Go"h;L{ .
Go"d]g, jL=-@))&_= lttf] v]tL M s[ifssf] cfTdfxTof / xl/t qmflGt , kGhfa, ef/tsf] ;fdflhs, jftfj/0fLo / cfly{s
c;/x¿ . vfBfGg / ljsf;;DaGwL Log6Ro"6, Soflnkmf]gL{of .
===========, kljq afOan /fhf h]D; ;+:s/0f, www.davince.com
============, kljq afOan M Nofl6g e'nu6]af6 c+u|]hLdf cg'jfb ox'bL, u|L; / c¿ efiffsf] ;+:s/0fsf] d]xgtk"j{s t'ngf ul/Psf]
8'j] /LD; ;+:s/0f !^)(, !%*@ .
=============, efujt k'/f0f dxfTd]o M lxGbL ;+:s/0f . https://vedpuran.files.wordpress.com/2011/10/bhagwat-puran.
pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf
NOTES.pdf

More Related Content

Similar to NOTES.pdf

Pairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC NewsletterPairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC NewsletterWOREC Nepal
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineScott Rains
 
Kasari himsa lai hataunaa sakinchha.pptx
Kasari himsa lai hataunaa sakinchha.pptxKasari himsa lai hataunaa sakinchha.pptx
Kasari himsa lai hataunaa sakinchha.pptxbishnu bhusal
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupDIPECHO Nepal
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1KI Nepal
 
NFDN Regional publication
NFDN Regional publicationNFDN Regional publication
NFDN Regional publicationUttam Siwakoti
 
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयकराष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयकNiraj Bartaula
 
Hfa in nepali
Hfa in nepaliHfa in nepali
Hfa in nepaliedmnepal
 
Nepal pokhara armala sinkhole investigation final-report
Nepal pokhara armala sinkhole investigation final-reportNepal pokhara armala sinkhole investigation final-report
Nepal pokhara armala sinkhole investigation final-reportBhim Upadhyaya
 
Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7DPNet
 
Lid policy nepali
Lid policy nepaliLid policy nepali
Lid policy nepaliPadma Shahi
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DPNet
 
Cheli sandesh issue 3
Cheli sandesh issue 3Cheli sandesh issue 3
Cheli sandesh issue 3KI Nepal
 
Aksharica - 007 (अक्षरिका - ००७)
Aksharica - 007 (अक्षरिका - ००७)Aksharica - 007 (अक्षरिका - ००७)
Aksharica - 007 (अक्षरिका - ००७)Rajesh Koirala
 
aaha sanchar national weekly 11
aaha sanchar national weekly 11aaha sanchar national weekly 11
aaha sanchar national weekly 11megraj khadka
 
Pairabi quarterly newsletter
Pairabi quarterly newsletterPairabi quarterly newsletter
Pairabi quarterly newsletterRamesh Bhandari
 
Achal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahanAchal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahanDPNet
 

Similar to NOTES.pdf (20)

Child Rights in Nepal
Child Rights in NepalChild Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
 
Pairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC NewsletterPairabi WOREC Newsletter
Pairabi WOREC Newsletter
 
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD MagazineDisability Rights in Nepal: NAPD Magazine
Disability Rights in Nepal: NAPD Magazine
 
बाल संरक्षण हाते पुस्तिका
बाल संरक्षण हाते पुस्तिकाबाल संरक्षण हाते पुस्तिका
बाल संरक्षण हाते पुस्तिका
 
Third Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer NepalThird Eye Volunteer Nepal
Third Eye Volunteer Nepal
 
Kasari himsa lai hataunaa sakinchha.pptx
Kasari himsa lai hataunaa sakinchha.pptxKasari himsa lai hataunaa sakinchha.pptx
Kasari himsa lai hataunaa sakinchha.pptx
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1
 
NFDN Regional publication
NFDN Regional publicationNFDN Regional publication
NFDN Regional publication
 
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयकराष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
राष्ट्रिय चिकित्सा शिक्षा विधेयक
 
Hfa in nepali
Hfa in nepaliHfa in nepali
Hfa in nepali
 
Nepal pokhara armala sinkhole investigation final-report
Nepal pokhara armala sinkhole investigation final-reportNepal pokhara armala sinkhole investigation final-report
Nepal pokhara armala sinkhole investigation final-report
 
Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7
 
Lid policy nepali
Lid policy nepaliLid policy nepali
Lid policy nepali
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
Cheli sandesh issue 3
Cheli sandesh issue 3Cheli sandesh issue 3
Cheli sandesh issue 3
 
Aksharica - 007 (अक्षरिका - ००७)
Aksharica - 007 (अक्षरिका - ००७)Aksharica - 007 (अक्षरिका - ००७)
Aksharica - 007 (अक्षरिका - ००७)
 
aaha sanchar national weekly 11
aaha sanchar national weekly 11aaha sanchar national weekly 11
aaha sanchar national weekly 11
 
Pairabi quarterly newsletter
Pairabi quarterly newsletterPairabi quarterly newsletter
Pairabi quarterly newsletter
 
Achal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahanAchal sampatti-adhigrahan
Achal sampatti-adhigrahan
 

Recently uploaded

VIP Call Girl Cuttack Aashi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
VIP Call Girl Cuttack Aashi 8250192130 Independent Escort Service CuttackVIP Call Girl Cuttack Aashi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
VIP Call Girl Cuttack Aashi 8250192130 Independent Escort Service CuttackSuhani Kapoor
 
Call Girls In Bhikaji Cama Place 24/7✡️9711147426✡️ Escorts Service
Call Girls In Bhikaji Cama Place 24/7✡️9711147426✡️ Escorts ServiceCall Girls In Bhikaji Cama Place 24/7✡️9711147426✡️ Escorts Service
Call Girls In Bhikaji Cama Place 24/7✡️9711147426✡️ Escorts Servicejennyeacort
 
Delhi Call Girls Preet Vihar 9711199171 ☎✔👌✔ Whatsapp Body to body massage wi...
Delhi Call Girls Preet Vihar 9711199171 ☎✔👌✔ Whatsapp Body to body massage wi...Delhi Call Girls Preet Vihar 9711199171 ☎✔👌✔ Whatsapp Body to body massage wi...
Delhi Call Girls Preet Vihar 9711199171 ☎✔👌✔ Whatsapp Body to body massage wi...shivangimorya083
 
Call Girls Mukherjee Nagar Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls Mukherjee Nagar Delhi reach out to us at ☎ 9711199012Call Girls Mukherjee Nagar Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls Mukherjee Nagar Delhi reach out to us at ☎ 9711199012rehmti665
 
The Impact of Socioeconomic Status on Education.pdf
The Impact of Socioeconomic Status on Education.pdfThe Impact of Socioeconomic Status on Education.pdf
The Impact of Socioeconomic Status on Education.pdftheknowledgereview1
 
VIP Russian Call Girls Amravati Chhaya 8250192130 Independent Escort Service ...
VIP Russian Call Girls Amravati Chhaya 8250192130 Independent Escort Service ...VIP Russian Call Girls Amravati Chhaya 8250192130 Independent Escort Service ...
VIP Russian Call Girls Amravati Chhaya 8250192130 Independent Escort Service ...Suhani Kapoor
 
Production Day 1.pptxjvjbvbcbcb bj bvcbj
Production Day 1.pptxjvjbvbcbcb bj bvcbjProduction Day 1.pptxjvjbvbcbcb bj bvcbj
Production Day 1.pptxjvjbvbcbcb bj bvcbjLewisJB
 
Neha +91-9537192988-Friendly Ahmedabad Call Girls has Complete Authority for ...
Neha +91-9537192988-Friendly Ahmedabad Call Girls has Complete Authority for ...Neha +91-9537192988-Friendly Ahmedabad Call Girls has Complete Authority for ...
Neha +91-9537192988-Friendly Ahmedabad Call Girls has Complete Authority for ...Niya Khan
 
定制(NYIT毕业证书)美国纽约理工学院毕业证成绩单原版一比一
定制(NYIT毕业证书)美国纽约理工学院毕业证成绩单原版一比一定制(NYIT毕业证书)美国纽约理工学院毕业证成绩单原版一比一
定制(NYIT毕业证书)美国纽约理工学院毕业证成绩单原版一比一2s3dgmej
 
Dubai Call Girls Naija O525547819 Call Girls In Dubai Home Made
Dubai Call Girls Naija O525547819 Call Girls In Dubai Home MadeDubai Call Girls Naija O525547819 Call Girls In Dubai Home Made
Dubai Call Girls Naija O525547819 Call Girls In Dubai Home Madekojalkojal131
 
Employee of the Month - Samsung Semiconductor India Research
Employee of the Month - Samsung Semiconductor India ResearchEmployee of the Month - Samsung Semiconductor India Research
Employee of the Month - Samsung Semiconductor India ResearchSoham Mondal
 
内布拉斯加大学林肯分校毕业证录取书( 退学 )学位证书硕士
内布拉斯加大学林肯分校毕业证录取书( 退学 )学位证书硕士内布拉斯加大学林肯分校毕业证录取书( 退学 )学位证书硕士
内布拉斯加大学林肯分校毕业证录取书( 退学 )学位证书硕士obuhobo
 
VIP Call Girls in Cuttack Aarohi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
VIP Call Girls in Cuttack Aarohi 8250192130 Independent Escort Service CuttackVIP Call Girls in Cuttack Aarohi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
VIP Call Girls in Cuttack Aarohi 8250192130 Independent Escort Service CuttackSuhani Kapoor
 
VIP Call Girl Bhiwandi Aashi 8250192130 Independent Escort Service Bhiwandi
VIP Call Girl Bhiwandi Aashi 8250192130 Independent Escort Service BhiwandiVIP Call Girl Bhiwandi Aashi 8250192130 Independent Escort Service Bhiwandi
VIP Call Girl Bhiwandi Aashi 8250192130 Independent Escort Service BhiwandiSuhani Kapoor
 
NPPE STUDY GUIDE - NOV2021_study_104040.pdf
NPPE STUDY GUIDE - NOV2021_study_104040.pdfNPPE STUDY GUIDE - NOV2021_study_104040.pdf
NPPE STUDY GUIDE - NOV2021_study_104040.pdfDivyeshPatel234692
 
Call Girl in Low Price Delhi Punjabi Bagh 9711199012
Call Girl in Low Price Delhi Punjabi Bagh  9711199012Call Girl in Low Price Delhi Punjabi Bagh  9711199012
Call Girl in Low Price Delhi Punjabi Bagh 9711199012sapnasaifi408
 
VIP High Profile Call Girls Jamshedpur Aarushi 8250192130 Independent Escort ...
VIP High Profile Call Girls Jamshedpur Aarushi 8250192130 Independent Escort ...VIP High Profile Call Girls Jamshedpur Aarushi 8250192130 Independent Escort ...
VIP High Profile Call Girls Jamshedpur Aarushi 8250192130 Independent Escort ...Suhani Kapoor
 
CALL ON ➥8923113531 🔝Call Girls Gosainganj Lucknow best sexual service
CALL ON ➥8923113531 🔝Call Girls Gosainganj Lucknow best sexual serviceCALL ON ➥8923113531 🔝Call Girls Gosainganj Lucknow best sexual service
CALL ON ➥8923113531 🔝Call Girls Gosainganj Lucknow best sexual serviceanilsa9823
 
VIP Call Girls Firozabad Aaradhya 8250192130 Independent Escort Service Firoz...
VIP Call Girls Firozabad Aaradhya 8250192130 Independent Escort Service Firoz...VIP Call Girls Firozabad Aaradhya 8250192130 Independent Escort Service Firoz...
VIP Call Girls Firozabad Aaradhya 8250192130 Independent Escort Service Firoz...Suhani Kapoor
 

Recently uploaded (20)

VIP Call Girl Cuttack Aashi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
VIP Call Girl Cuttack Aashi 8250192130 Independent Escort Service CuttackVIP Call Girl Cuttack Aashi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
VIP Call Girl Cuttack Aashi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
 
Call Girls In Bhikaji Cama Place 24/7✡️9711147426✡️ Escorts Service
Call Girls In Bhikaji Cama Place 24/7✡️9711147426✡️ Escorts ServiceCall Girls In Bhikaji Cama Place 24/7✡️9711147426✡️ Escorts Service
Call Girls In Bhikaji Cama Place 24/7✡️9711147426✡️ Escorts Service
 
Delhi Call Girls Preet Vihar 9711199171 ☎✔👌✔ Whatsapp Body to body massage wi...
Delhi Call Girls Preet Vihar 9711199171 ☎✔👌✔ Whatsapp Body to body massage wi...Delhi Call Girls Preet Vihar 9711199171 ☎✔👌✔ Whatsapp Body to body massage wi...
Delhi Call Girls Preet Vihar 9711199171 ☎✔👌✔ Whatsapp Body to body massage wi...
 
Call Girls Mukherjee Nagar Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls Mukherjee Nagar Delhi reach out to us at ☎ 9711199012Call Girls Mukherjee Nagar Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls Mukherjee Nagar Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
 
The Impact of Socioeconomic Status on Education.pdf
The Impact of Socioeconomic Status on Education.pdfThe Impact of Socioeconomic Status on Education.pdf
The Impact of Socioeconomic Status on Education.pdf
 
VIP Russian Call Girls Amravati Chhaya 8250192130 Independent Escort Service ...
VIP Russian Call Girls Amravati Chhaya 8250192130 Independent Escort Service ...VIP Russian Call Girls Amravati Chhaya 8250192130 Independent Escort Service ...
VIP Russian Call Girls Amravati Chhaya 8250192130 Independent Escort Service ...
 
Production Day 1.pptxjvjbvbcbcb bj bvcbj
Production Day 1.pptxjvjbvbcbcb bj bvcbjProduction Day 1.pptxjvjbvbcbcb bj bvcbj
Production Day 1.pptxjvjbvbcbcb bj bvcbj
 
Neha +91-9537192988-Friendly Ahmedabad Call Girls has Complete Authority for ...
Neha +91-9537192988-Friendly Ahmedabad Call Girls has Complete Authority for ...Neha +91-9537192988-Friendly Ahmedabad Call Girls has Complete Authority for ...
Neha +91-9537192988-Friendly Ahmedabad Call Girls has Complete Authority for ...
 
定制(NYIT毕业证书)美国纽约理工学院毕业证成绩单原版一比一
定制(NYIT毕业证书)美国纽约理工学院毕业证成绩单原版一比一定制(NYIT毕业证书)美国纽约理工学院毕业证成绩单原版一比一
定制(NYIT毕业证书)美国纽约理工学院毕业证成绩单原版一比一
 
Dubai Call Girls Naija O525547819 Call Girls In Dubai Home Made
Dubai Call Girls Naija O525547819 Call Girls In Dubai Home MadeDubai Call Girls Naija O525547819 Call Girls In Dubai Home Made
Dubai Call Girls Naija O525547819 Call Girls In Dubai Home Made
 
Employee of the Month - Samsung Semiconductor India Research
Employee of the Month - Samsung Semiconductor India ResearchEmployee of the Month - Samsung Semiconductor India Research
Employee of the Month - Samsung Semiconductor India Research
 
内布拉斯加大学林肯分校毕业证录取书( 退学 )学位证书硕士
内布拉斯加大学林肯分校毕业证录取书( 退学 )学位证书硕士内布拉斯加大学林肯分校毕业证录取书( 退学 )学位证书硕士
内布拉斯加大学林肯分校毕业证录取书( 退学 )学位证书硕士
 
VIP Call Girls in Cuttack Aarohi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
VIP Call Girls in Cuttack Aarohi 8250192130 Independent Escort Service CuttackVIP Call Girls in Cuttack Aarohi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
VIP Call Girls in Cuttack Aarohi 8250192130 Independent Escort Service Cuttack
 
VIP Call Girl Bhiwandi Aashi 8250192130 Independent Escort Service Bhiwandi
VIP Call Girl Bhiwandi Aashi 8250192130 Independent Escort Service BhiwandiVIP Call Girl Bhiwandi Aashi 8250192130 Independent Escort Service Bhiwandi
VIP Call Girl Bhiwandi Aashi 8250192130 Independent Escort Service Bhiwandi
 
NPPE STUDY GUIDE - NOV2021_study_104040.pdf
NPPE STUDY GUIDE - NOV2021_study_104040.pdfNPPE STUDY GUIDE - NOV2021_study_104040.pdf
NPPE STUDY GUIDE - NOV2021_study_104040.pdf
 
Call Girl in Low Price Delhi Punjabi Bagh 9711199012
Call Girl in Low Price Delhi Punjabi Bagh  9711199012Call Girl in Low Price Delhi Punjabi Bagh  9711199012
Call Girl in Low Price Delhi Punjabi Bagh 9711199012
 
VIP High Profile Call Girls Jamshedpur Aarushi 8250192130 Independent Escort ...
VIP High Profile Call Girls Jamshedpur Aarushi 8250192130 Independent Escort ...VIP High Profile Call Girls Jamshedpur Aarushi 8250192130 Independent Escort ...
VIP High Profile Call Girls Jamshedpur Aarushi 8250192130 Independent Escort ...
 
CALL ON ➥8923113531 🔝Call Girls Gosainganj Lucknow best sexual service
CALL ON ➥8923113531 🔝Call Girls Gosainganj Lucknow best sexual serviceCALL ON ➥8923113531 🔝Call Girls Gosainganj Lucknow best sexual service
CALL ON ➥8923113531 🔝Call Girls Gosainganj Lucknow best sexual service
 
FULL ENJOY Call Girls In Gautam Nagar (Delhi) Call Us 9953056974
FULL ENJOY Call Girls In Gautam Nagar (Delhi) Call Us 9953056974FULL ENJOY Call Girls In Gautam Nagar (Delhi) Call Us 9953056974
FULL ENJOY Call Girls In Gautam Nagar (Delhi) Call Us 9953056974
 
VIP Call Girls Firozabad Aaradhya 8250192130 Independent Escort Service Firoz...
VIP Call Girls Firozabad Aaradhya 8250192130 Independent Escort Service Firoz...VIP Call Girls Firozabad Aaradhya 8250192130 Independent Escort Service Firoz...
VIP Call Girls Firozabad Aaradhya 8250192130 Independent Escort Service Firoz...
 

NOTES.pdf

  • 1. Pioneer Bank with Customer Service Excellence cfhb]lv ;]jfsf] *# cf}+ jif{ k|j]zsf] ;'cj;/df o; a}+ssf u|fxsju{, z]o/wgL, z'e]R5's Pj+ ;Dk"0f{ ;/f]sf/jfnfx?df xflb{s cfef/ k|s6 ub}{ cfufdL lbgdf cem a9L k|efjsf/L, u'0f:t/Lo, cfw'lgs Pj+ ljZj;gLo a}+lsª ;]jf k|bfg ub}{ hfg] k|ltj4tf JoQm ub{5f}+ . k|wfg sfof{noM wd{ky, sf7df8f}+, kmf]g g+= (&&–!–$@@(^(@, www.nepalbank.com.np jflif{ s f] T ;j ljz] i ff+ s @)&^ g] k fn a} + s lnld6] 8
  • 2.
  • 3. k|sfzsM g]kfn a}s lnld6]8 ljz]iff+s k|sfzg pk;ldlt k|d'v ;NNffxsf/M s[i0f axfb'/ clwsf/L, k|d'v sfo{sf/L clws[t, g]kfn a}s lnld6]8 ;Nnfxsf/M k|sfz s'df/ clwsf/L, sf=d'= ;xfos k|d'v sfo{sf/L clws[t, g]kfn a}s lnld6]8 ;+of]hsM n]vgfy e'iffn, d'Vo k|aGws, g]kfn a}s lnld6]8 ;b:oM d's'Gb cof{n, k|]; ;NNffxsf/÷;Dkfbs, g]kfn a}s lnld6]8 ;b:oM clZjg s'df/ k'8f;}gL, k|aGws, g]kfn a}s lnld6]8 sf] pknIodf k|sflzt jflif{sf]T;j ljz]iff+s @)&^ -ljljw cfly{s n]v, /rgfsf] ;+ufnf]_ g]kfn a}+s lnld6]8sf] a}+s aflx/ / leqsf ljleGg n]vsx¿sf Joj:yfkg, ljlQo If]q tyf cy{tGq;DjGwL n]v /rgfx? ;dfj]z u/L o; a}såf/f *# cf}+ jflif{sf]T;jsf] pknIfdf of] ljz]iff+s k|sfzgdf NofOPsf] xf] . o; ;+ufnf]df cleJoQm ljrf/x¿ n]vssf lghL x'g, ltgn] o; ;+:yfsf] k|ltlglwTj ub}{gg . a}s o; k|sfzgnfO{ ;kmn agfpg ;xof]u k'¥ofpg] n]vs dxfg'efjx¿Nfufot ;Dj4 ;a}df xflb{s wGojfb 1fkg ub{5 .
  • 4.
  • 6.
  • 7. rfFbLsf df]x/x¿ tfdfsf] ufu|f]df /fv]/ hldgd'lg uf8g]=== ;/;fk6L rflxP ;fx'sxfFaf6 Aofh, Aofhsf] :ofh, £o"sf] 7]sL, d]nfdf sfd cflbsf] zt{df l/g;fk6L lng] === a:t' ljlgdo k/Dk/fdf km8sf] dfb}{ d'b|fsf] k|of]udf cfPsf] g]kfnL ;dfhdf ;fx'sf/df cfwfl/t art / shf{sf] sf/f]af/sf] pk/f]Qm cEof; nfdf] cjlw /x]sf]df a}+s;Fu g} pQm sf/f]af/ ug]{ cEof; cfh eGbf *@ jif{ cl3 >Lu0f]z ug]{ g]kfn a}+s . g]kfn a}+sn] z'? u/]sf] a}ls+u Dof/fy'gdf cfh ljleGg @* j6f jfl0fHo a}+sx¿ bf}}l8/x]sf 5g . ;+VofTds lx;fjn] a}ls+u kxF'rsf] lx;fan] g]kfndf afl0fHo a}+sx¿sf] ljsf;nfO{ sd cf+Sg ldNb}g . ;fFRRf} eGg] xf] eGf] ;+3Lotfsf] sfof{Gjogdf ;a}eGbf a9L ;kmn If]q g]kfnsf] ljlQo If]q xf] . g]kfnn] ljut Ps ztfAbLotf ef]u]sf /fhgLlts, cfly{s, ;fdflhs cfGbf]ngsf] hLjGt ;fIfL g]kfn a}+s . /f0ffsfn, @))& sf] hgqmflGt, lj=;+=@)#^, lj=;+=@)$^ sf] hgcfGbf]ng, !) jif]{ nfdf] ;z:q hgo'4, )^@÷)^# sf] csf]{ hgcfGbf]ng clg To;otfsf /fhgLlts kl/jt{g b]Vg] ef]Ug] g]kfn a}+s . latf{ pGd'ng, ufpF kms{ cleofg, e"ld;'wf/, cfkmgf] ufpF cfkm} agfcf}+ h:tf cfly{s / nf]stflGqs sfnaf6 cf/De ePsf] ;fdflhs ;'/Iffsf kxn cflb ;a} cfly{s ;fdflhs cf/f]x cj/f]xsf] ;fIfL sf7df8f} gofF;8sl:yt lkknaf]6s} 5]pdf plePsf] g]kfn a}+s . s] ;f]Rb} xf]nfg oL d's ;fIfLx¿n] g]kfnsf] a}ls+u If]q clg cfly{s If]qaf/] < s] ;fFRRf} ;d:ofd'Qm 5 t g]kfnsf] a}ls+u / cfly{s If]q < o;sf] pQ/ vf]Hg] qmddf ;dfhsf ljleGg sf]0faf6 k|Zgx¿ g} t]l;{g] u/]sf 5g M /fd|} d'gfkmf ub{5g a}+sx¿, cy{tGqsf cGo If]q 6flS;g] a}+s dfq t+lu|g], C0fL l;l4g] a}+s ;k|g] of] s;/L ;Dej x'G5 < ;dfhsf] Ps sf]0faf6 k|Zgsf] em6f/f] cfO/x]sf]] 5 . ;a} If]q c:tJo:t /x]sf] a]nf a}+sx¿ klg ?U0f eP eg] b]zsf] cj:yf s:tf] xf]nf < a}+sx¿n] C0fLsf] s'enf] slxNo} grfxg] / gfkmf ljgf a}+s hLljt /xg g;Sg] x'Fbf cf}lrTok'0f{ d'gfkmf ckl/xfo{ x'g] cledt 5 a}+s/x¿sf] . a}+sx¿ pTkfbgzLn If]qdf -l/on Osf]gdL_ df hfg gvf]h]sf], ;+:yfut ;fdflhs pQ/bfloTjsf sfo{df ;dfhsf] j[xQ/ lxt ug]{ If]qdf nufgL -;fdflhs nufgL_ ug'{eGbf klg s'g} ;+:yfnfO{ s]xL /sd of sDjn afF8]/ pDsg] u/]sf], pko'Qm ljQLo k|8S6 / ;zQm ljQLo ;fIf/tf cleofg dfkm{t ;dfhdf pBdzLntf ljsf;df nfUg g;s]sf] ;du|df a}+sx¿ :6]sxf]N8/d'vL geO{ z]o/xf]N8/d'vL ePsf] u'gf;f] ;dfhsf cGo sf]0fx¿af6 cfO/x]sf 5g . lgZro klg g]kfnsf] cy{tGqn] ljut s]xL jif{otf /fd|f] j[lWb xfl;n u/]sf] tYo k/d ;Gtf]ifsf] ljifo xf] t/ of] j[lWb pTkfbg /f]huf/Ldf ck]lIft ?kn] k|ltljlDjt x'g g;s]sf] l:ylt 5 . g]kfnsf] cy{tGqn] lhl8lkdf g]kfn a}+s *# jif{df ;DkfbsLo
  • 8. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 8 s[lif, pBf]usf] of]ubfg 36b} uPsf], cy{tGqdf cgf}krfl/s lx::ff al9/x]sf], cy{tGq /]ld6ofG;sf] sdhf]/ 6]sf]df wflgPsf], nufgLstf{x¿ pTkfbgzLn eGbf ;xh Jofkf/df /dfpg] of ;''6'Ss knfog x'g] u/]sf], l;h{gzLn o'jfx¿ b]zleq} ;'vb eljioaf6 cfZj:t x'g g;ls b]zaf6} knfog eO/x]sf] / o'jfx¿sf] >d a]r]/ cGg cfoft ug'{k/]sf] h:tf b'lg{olt ef]Ug' k/]sf] 5 . b]zn] lgof{t a9fPsf] tYof+s cfO/x+bf Tof] :jb]zL pTkfbgdf cfwfl/t gePsf] atfOG5 . o;}u/L, x/]s jif{ al9/x]sf] cfoft xfn 36]sf] tYof+s cfkm}df ;''vb /x]tfklg cfGtl/s pTkfbg ga9L 36]sf] cfoftsf] sf/0f cWoogsf] ljifo x'g] cfzo ;dfhsf] Ps sf]0faf6 JoQm ul/Fb}5 . b]zn] 8'O{ª lahg]; OG8]S;df cfzfk|b k|ult xfl;n ubf{ klg lahg]; 8'c;{ OG8]S;df u'0ffTds k|ult xfl;n ug{ g;lsPsf], nufgLstf{x¿ c1ft dgf]qfzaf6 cfqmfGt /x]sf] / :jod cy{tGqsf cWo]tf / 1ftfnfO{ cy{tGqsf] lbzf / ult cgk|]l8S6]jn aGb} uO/x]sf] h:tf lgotL clg k|Zgx¿sf aLr u'lh|/x]sf] 5 g]kfnsf] cy{tGq . s] oL k|Zgx¿sf] pQ/ vf]Hg] lhDDff ;/sf/, bn ljz]if of /fhgLlts zlQmx¿sf] dfq xf] < s] o;df a}+s ljQLonufot cGo ;fj{hlgs ;+:yfx¿ / :jod xfdL -gful/s_ lhDd]jf/ 5}gf}+ < cfh, jt{dfgn] tkfO{ xfdL ;a};Fu ;f]w]sf k]lrnf k|Zgx¿sf] pQ/ vf]Hg] lbg . cfh, *@ jif{ cl3 x[bodf nIdL dftfsf] t:jL/, lz/df ;d[l4 ;kgf 6fF+;]/, g]kfn a}+s :yfkgf ePsf] lbg, /fli6«o ;d[l4sf] ofqfdf ;femf ;+sNk clg ;xofqfsf] z'e;fO{t ug]{ lbg . -d's'Gb cof{n_
  • 9. ljifo;"rL cGtjf{tf{M >L s[i0f axfb'/ clwsf/L, k|d'v sfo{sf/L clws[t, g]kfn a}+s lnld6]8 ! g]kfn a}+ssf] Pkmlkcf]sf] syf — b]j]G›k|tfk zfx % ;d'Ggt g]kfnsf] Ps Gof/]6Le — 8f= :jl0f{d jfUn] !$ g]kfn abNg] k|:tfj — s[i0fxl/ af:sf]6f !& ;Gt'lnt ef}lts / cfWoflTds ljsf; — b]jL k|;fb k|;fO{ -kLPr=8L_ @) Aoa:yfksLo l;k tyf bIftfx? — k|sfzs'df/ clwsf/L @* cfly{s Oltxf;sf s]lx ltyLldlt / g]kfnsf] cy{tGq — s'a]/ rfln;] #) cfj]ufTds ;Gt'ng — ldqnfn k+1fgL #% cfly{s ;fdflhs k|ultsf nflu 1fgM s]xL ljj]rgf — /fdafa' g]kfn #* Gf]kfnL ;+u7gx?df df}nfPsf] jGbfuf]jL ;+:s[tL — b'uf{ s8]n -5Ts'nL_ $$ Joj;flos k|of]hgsf nflu j}b]lzs C0f=== — k|;Gg kf}8]n $* g]kfnsf] ;Gb{edf ;fj{hlgs ;+:yfgx?sf] lghLs/0f — ;"o{k|sfz e§ %! ;'g rfFbL shf{ — ;/f]h vgfn %& Afflkmof @)&# ;DaGwL laZn]if0f — k|sfz kf]Vf|]n ^@ lgIf]k kl/rfng — /~hgf kf]v|]n ^* g]kfn a}+s ;+u|xfnoM klxnf] a}+ls+ª Do'lhod — clZjgs'df/ k'8f;}gL &# sflt{s #) ut]nfO{ /fli6«o a}+s lbj;sf] ?kdf dgfcf}+ — s[i0fxl/ a'9fyf]sL && sfo{;Dkfbg Aoj:yfkgM ;Gbe{ g]kfn a}+s lnld6]8 — afa'/fd sfkmn] &( ljQLo If]qdf dh{/McfjZostf Pjd r'gf}ltx? — ;'/h l3ld/] *@ Developing Infrastructure in Nepal — Pradip Kumar Pathak 87 Importance and Challenges of Non- Fund Based Business in Nepalese Banking — Arjun Bahadur Kandel 91 Conflict Management: As an Emerging Concept — Raju Thapa 95 A Federal Banking Perspective of Nepal Bank Limited — Ravi Dhungel 101 Technological Disruption in Banking — Shilpi Joshi 106 Brand Positioning of Financial Products — Amit Tiwari 110 HYDROPOWER“An Opportunity and Risk for Investment”— Prashuram Bogati 113 Poverty Alleviation: Importance of Financial Inclusion and SME financing — BishalTripathi 117 E-banking: Present Problems and Prospects — Dharmendra Kumar Karna 121 An Overview of Islamic Banking and Finance — Jabed Mansuri 127
  • 10.
  • 11. g]kfn a}+s lnld6]8 ;+rfns ;ldltn] ldlt )&^.^.!% df >L s[i0f axfb'/ clwsf/LnfO{ cfufdL $ jif{sf nflu a}+ssf] k|d'v sfo{sf/L clws[tdf lgo'Qm u/]sf] 5 . >L clwsf/L]sf a}+s ;]jfsf !% jif{ g}ltstfk'"0f{{ a}lsË cEof;k|lt lgi7f / ;dk{0fsf pbfx/0fLo cjlwsf] ?kdf /x]sf 5g . g]kfn a}+ssf] k'g{;+/rgfsf ;fy} a}+snfO{ u|fxssf] :g]x ;befj, k|ltikwL{sf] k|z+;fof]Uo, / nufgLstf{sf] /f]hfOsf] a}+s agfpg >L clwsf/Ln] ljutdf lgefpg'ePsf] dxTjk"0f{ e"ldsfn] a}+ssf] ljsf;df 5'§} kblrGx agfPsf 5g . >L clwsf/L cfkmgf] g]t[Tjsfndf g}ltstfk'"0f{ tyf pQ/bfoLo'Qm a}+s ;]jfsf dfWodaf6 g]kfn a}+s lnld6]8sf] ;'/lIft / lbuf] ljsf;sf ;fy} g]kfnsf] ;d[l4df ;3fpg] kl/sNkgfnfO{ ;fsf/ agfpg s[t ;+slNkt x'g'x'G5 . >L clwsf/Ln] lj=;+ @)^! Dff g]kfn a}+s lnld6]8sf] ;xfos k|aGwsaf6 ;]jf cf/De u/]otf ljleGGf dxTjk"0f{ Joj:yfksLo lhDd]jf/L ;DxfNg'ePsf] 5 . o; cjwLdf pxfFn] al/i7 k|aGwssf] x}l;otdf jL/u~h l;l6 clkm;, d'Vo k|aGwssf] x}l;otdf 6«]h/L ljefu, ;+:yfut shf{ ljefu / sf7df8f} a}lsË clkm;sf] lhDd]jf/L cg'ej ;+ufNg'ePsf] 5 . tbpk/fGt ;xfos k|d'v sfo{sf/L clws[t / gfoj k|d'v sfo{sf/L clws[tsf]?kdf k|wfg sfof{nosf] k|zf;sLo lhDd]jf/L ;Dxfn]sf clwsf/L o;cl3 ^ dlxgf;DDf sf=d'= k|d'v sfo{sf/L clws[tsf] lhDd]jf/Ldf x'g'x'GYof] . >L clwsf/L v'NNff k|ltikwf{df ;xefuL ;zQm !$ pDd]bjf/dWo] ;3g 5gf}6 k|s[of kf/ u/L g]kfn a}+s lnld6]8af6 k|d'v sfo{sf/L clws[tdf 5flgg] klxnf] JolQm x'g'x'G5 . a}+sleqsf ljleGg dxTjk"0f{ lhDd]jf/L / ljleGg /fli6«o tyf cGt/fli6«o:t/sf tflnd sfo{qmddf ;xeflutfaf6 ltvfl/Psf] k]z]j/ cg'ejaf6 pxfF ultzLn a}lsË pBf]udf ;fdgf ug'{kg]{ x/]s ;DefJo kl/jt{gnfO{ ;hutf Pj+ k"j{ ;lqmotfsf ;fy a}+s lxtsf kIfdf Joj:yfkg ug]{ v'aL, Nofst /fVg'x'G5 . u08sL k|b]z, nDh'Ë lhNnfsf] dgf]/d ufpF a]zLzx/ es'08]df lj=;+=@)@& df ;fdfGo ls;fg kl/jf/df dftf lz/dfof clwsf/L / lktf :j=rGb| axfb'/ clwsf/Lsf] Ho]i7 ;'k'qsf ?kdf hGd]sf d[b'efifL Pj+ zfnLg JolQmTjsf wgL >L clwsf/Ln] lqljaf6 PdaLP / cGtjf{tf{ s[i0f axfb'/ clwsf/L k|d'v sfo{sf/L clws[t g]kfn a}s lnld6]8 æg]kfn a+}snfO{ g]kfnsf] a}l+s+u ahf/df dfgs a}ssf] ?kdf ljsf; ul/g] 5Æ æg]kfn a+}snfO{ g]kfnsf] a}l+s+u ahf/df dfgs a}ssf] ?kdf ljsf; ul/g] 5Æ
  • 12. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 2 k"jf{~rn ljZjljBfnoaf6 O{PdljPsf] z}lIfs of]Uotf xfl;n ug'{ePsf] 5 . gjlgo'Qm k|d'v sfo{sf/L clws[t >L clwsf/L;Fu o; ljz]iffªssf ;Dkfbs d's'Gb cof{nn] g]kfn a}+ssf ljljw kIfdf ;+lIfKt s'/fsfgL ug'{ePsf] lyof] . k|:t't 5 pQm s'/fsfgLsf] ;f/M g]kfnsf] klxnf] a}+sdf v'NNff k|ltikwf{df ;3g 5gf}6 k|s[of kf/ u/]/ k|d'v sfo{sf/Lsf] pRr kbdf cf;Lg x'g'ePsf]df k|ydtM o; ljz]iffªs k|sfzg ;ldltsf] tkm{af6 awfO{ 1fkg ub{5f} . o;jvt oxfFsf s]xL cg'e"ltx¿ ;fl6lbg'x'G5 ls < wGojfb . d's'GbhL . g]kfn a}+ssf] Oltxf;df klxnf] k6s ;++:yfleqaf6 k|d'v sfo{sf/L clws[t rog ePsf]df ;+:yfdf sfo{/t sd{rf/Lx¿k|lt ul/Psf] ljZjf; ePsf]n] xfdL ;a} awfO{sf kfq ePsf 5f} . o;nfO{ d}n] d nufot a}+sdf sfo{/t ;Dk"0f{ sd{rf/Lx¿k|lt ;'lDkPsf] Ps ljZjf; clg e/f];fsf] ?kdf lnPsf] 5' . ;fy} g]kfnsf] klxnf] a}+snfO{ ;jn / ;Ifd agfO{ o;}sf ultljlwdfkm{t g]kfnsf] /fli6«o ;Dj[l4df ;3fpg] Pp6f uxg lhDd]jf/L sfFwdf cfPsf] 7fg]sf] 5' . o; a}+ssf] pRr Joj:yfksLo kbdf pko'Qm 7fgL dpk/ JoQm ljZjf; / e/f];fsf lglDt s[t1tf / ckf/ v'zLsf ;fy} uxg lhDd]jf/Lsf] cg'e"lt ;a}dfem ;f6g rfxG5' . oxfFn] g]a}lnnfO{ $ jif{df sxfF k'¥ofpg] of]hgf agfpg'ePsf] 5 < a}lsË eGgf;fy g]kfn a}+s lnsf] ljutsf] h'g cj:yf lyof] To;nfO{ u'0ffTds ;]jf dfkm{t kx'Fr tyf ;dfj]lztf clej[l4 u/L clg a}+ssf] ;fwg cfk"lt{stf{ / pkof]ustf{aLr k|efjsf/L dWo:y e"ldsf dfkm{t k'g{:yflkt ug]{df g} d]/f] ch'{gb[li6 /xg]5 . a}+snfO{ To; uGtJodf k'¥ofpg oxfFn] s] s:tf gLlt, Joj:yfksLo, of]hgf tyf sfo{qmd nfu" ub}{ x'g'x'G5 < To;sf lglDt k|ydtM xfdLn] xfd|f] a}lsË Joj;fo tyf ;+rfngdf k|o'Qm xF'+b} cfPsf ljBdfg gLltx¿Aff/] ;dLIff u/]/ cfjZos ;'wf/fTds k|of;sf] tTsfn kxn ug]{5f}+ . bf]>f], kl/jlt{t k|ltikwL{ jftfj/0fdf cl3 a9g xfd|f] ;+u7gfTds ;+/rgfdf ;dofg's"n ;'wf/ u/L r':t b'?:t agfpg]5f}+ . ;fy} a}lsË ahf/df a9b} u/]sf hf]lvdx¿ Go'lgs/0fdf xfd|f] ljz]if k|of; /xg]5 . xfdLn] jflif{s of]hgf, sfo{qmd tyf ah]6 lgdf{0fb]lv sfof{Gjog tx;Dd ;doj4 / glthfd'vL agfpg]5f}+ . To:t} a}+s ;+rfngsf] dxTjk"0f{ dfWod dfgj >f]tsf] of]hgf, tflnd, ljsf;df ljz]if hf]]8 lbOg]5, a}+ssf ljleGg txsf k|aGwsx¿sf] Ifdtf clej[l4 u/L pgLx¿sf] pTkfbsTj clej[l4df ljz]if hf]8 /xg]5 . u|fxs / a}+snfO{ cfjZos gjLg k|ljlwx¿ a}lsË ;km6j]o/x¿ leqofpg], a}+s sf/f]af/nfO{ a9L eGbf a9L l8lh6fO{h];g ug]{tkm{ xfdL ;lqmo /xg] 5f}+ . xfdL ahf/ Joj:yfkgdf k|efjsfl/tf clej[l4 lglDt cg';Gwfgd"ns sfo{x¿df klg ;+nUgtf a9fpg]5f}+ . t]>f] a}+ssf] d'gfkmf j[l4sf lglDt z'Ns cfwfl/t cfo j[l4df xfd|f] hf]8 /xg]5 . rf}yf] a}+ssf] cfGtl/s lg/LIf0fnfO{ ;doj4, ;'wf/d'vL Pj+ k|ltkmnd'vL agfO{ a}+ssf] cfGtl/s lgoGq0f k4ltnfO{ ;jn r':t agfOg]5 . a}+ssf] ef}lts ;DklQsf] /Iff, ;Def/sf lglDt ljz]if sfo{qmd agfO{ sfof{Gjog ug]{5f}+ / ltgLx¿sf] pTkfbgzLntf a9fpg]5f}+ . a}+såf/f k|jflxt x'g] shf{sf] u'0f:t/ sfod /fVg] tyf u}x|a}lsË ;DkQL Joj:yfkgdf ljz]if tbf?stf b]vfpg]5f}+ . xfdLn] ;fdlos kmfO{gflG;on l8:Snf]h/, c;n ;+:yfut ;'zf;g, ;fdlos jflif{s ;fwf/0f;efnufotsf sDKnfoG;x¿ cg'kfngfdf ljz]ifM Wofg k'¥ofpg]5f}+ . xfdL sfo{ ;Dkfbgdf bQlrQ /xg]5f}+ g} a}+sn] u/]sf gLltut lg0f{o tyf sfof{Gjog txdf ;+rflnt sfoqmd / To;sf] pknlJwaf/] xfd|f] ;jf]{Rr lgsfo ;+rfns ;ldlt / cfjZostfcg';f/ afXo ;+rf/dfWoddfkm{t ;a} ;/f]sf/jfnfnfO{ hfgsf/L u/fpg] Joj:yfnfO{ k|efjsf/L agfpg]5f}+ . d'Vo s'/f xfd|f] lg0f{o k|s[ofnfO{ ;dfj]zL / lg0f{o sfof{GjognfO{ k|efjsf/L agfO{ a}+ssf] ljj]s;DDft, g}ltstfk"0f{, pQ/bfoLk'0f{, u|fxsd'vL Joj;flos a}ls+u cEof;af6 g]kfn a}snfO{ g]kfnsf] a}ls+u ahf/sf] dfgs a}ssf] ?kdf ljsf; ug]{ lbzfdf xfd|f] ;Dk"0f{ k|oTg s]lGb|t x'g]5 .
  • 13. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 3 ;]jf k|jfxnfO{ lbuf] ljsf; clg /fli6«o ;d[l4df cfj4 u/fpg] ;femf k|oTg xfd|f] /xg]5 . g]kfnsf] a}lsË If]q ;]jf kx'Fr tyf ;dfj]lztf a9fpg cln pbf;Lg 5 eGg] ljutdf ;'lg+b} cfPsf] cfd cleJolQmk|lt s] k|ltlqmof 5 < g]kfn a}+ssf] rfn' cf=j=df zfvf lj:tf/sf] s] sfo{s|d 5 < b]z ;+3Lotfdf uPkl5 ljlQo kx'Frsf] cfwf/df ;a}eGbf a9L ;kmn b]lvPsf] If]q g} ljlQo If]q xf] . :yfgLo txdf clwsf+Zf :yfgdf a}+s k'lu;s]sf] cj:yf 5 . hxfF;Dd rfn' cf=j=df g]kfn a}]ªssf] zfvf lj:tf/sf] sfo{qmd 5, xfn ;ftj6} k|b]zdf k|fb]lzs sfof{no, !^% j6f zfvf, @# j6f PS;6]G;g sfpG6/dfkm{t g]kfnsf ^# lhNNffdf xfd|f] kx'Fr /x]sf]df rfn' cfjdf #) :yfgdf zfvf lj:tf/sf] nIo /x]sf] 5 . ;fy}, k|ljlwhGo a}lsËdf hf]8 lbO{ df]jfOn a}ls+u, a|fGrn]; a}lsË tyf Pl6Pd cfp6n]6 lj:tf/df a}+sn] hf]8 lbb} cfPsf] 5 . xf] ;a} ju{ / tKsfdf ljlQo If]q k'Ug g;s]sf] cf/f]kdf w]/yf]/ ;Totf 5}g eGg ldNb}g, jf:tjdf ;dfhsf] tNnf] tx;DDf ljlQo If]qnfO{ k'¥ofpg' cfhsf] cfjZostf xf], To;k|lt g]kfnsf] cu'jf tyf ;/sf/L g]kfn a}+s uDeL/ 5 . ljlQo ;dfj]lztfsf] cfjZostfnfO{ ;Daf]wg ug{ g]kfn a}+sn] x/]s g]kfnLsf] a}+s vftf cleofgnfO{ cfkmgf] Ps dxTjk'0f{ sfo{sf] ?kdf cufl8 a9fO/x]sf] 5 . ;dfhsf lgDg tyf lgDg dWodju{nfO{ k"0f{?k]0f a}lsË ;~hfndf cfj4 u/fO{ pgLx¿sf] pTkfbgzLntf, /f]huf/L tyf cfo clej[l4sf lglDt pBdzLntf a9fpg] r'gf}tL ;Daf]wg ug]{ lbzfdf w]/} sfd ug{ afFsL /x]sf] ;Gbe{df o;df g]kfnsf] a}lsË If]q clg nlIft ju{af6 ;femf k|oTgsf] vfFrf] 5 / o; lglDt cfjZos cWoog tyf k|fKt lgisif{ sfof{Gjogdf g]kfn a}+s tTk/tf k|s6 ub{5 . g]kfn a}+sn] pTs[i6 u|fxs ;]jf ;lxtsf] cu'jf a}+s eGg] cfkmgf] gf/f agfPsf] 5 . a}+sn] sl/j @ jif{cl3af6 :df6{ a|fGrsf] cjwf/0ff sfof{Gjogdf klg NofPsf] xf] . t/ cem} klg a}+ssf] u|fxs ;]jf sdhf]/ 5, sd{rf/Lx¿ u|fxsnfO{ sfpG6/df kvf{P/ vfhf vfg hfG5g, af]nL Jojxf/ ;]jssf]eGbf klg dflnssf] h:t} ub{5g, ;d:of ;dfwfg lglDt u|fxsn] s'g} ljefu l8lehg jf zfvfdf kmf]g ubf{ ;DjlGwt JolQm l;6df gePsf] hfgsf/L cfpF5 h:tf u'gf;fx¿ u|fxsaf6 ;'lgG5g . a}+ssf] k|ltj4tf / ;]jf k|jfxaLrsf] of] b'/L 36fpg oxfFsf s] s:tf sfo{of]hgf /x]sf 5g < cemklg s]xL u|fxsx¿af6 ljutsf] ;]jfsf] cfwf/df o:tf cf/f]kx¿ obfsbf ;'lgg] u/]sf] oyfy{ xf] . af:tjdf clxn]sf] k|lt:kwf{df dfly pNn]v eP adf]lhdsf] Jojxf/ sfod} /x]sf] eP a}+s cfhsf] of] cj:yfdf cfOk'Ug] lyPg . cfd ;/sf/L lgsfon] lbFb} cfPsf] ;]jfk|lt ;a{;fwf/0f hgtfsf] cg'e"lt o; k|sf/sf] ePsf]n] g]kfn a}+sk|lt klg To; k|sf/sf] ;f]rfO{ /xg uPsf] x'g ;Sb5 . g]kfn a}+s ljzfn u|fxssf] w/ftndf plePsf] a}+s xf] . xfdL k'0f{?kdf ;r]t 5f} ls of] Ps Jofj;flos ;+:yf xf], ;Gt'i6 u|fxsx¿ g} xfd|f] p2]Zo xf] . xfdL ;do ;fk]lIft?kdf xfd|f] ;]jfnfO{ cem kl/is[t ub}{ hfg]5f}+ . of] s'g} ljefu ljz]ifsf] dfq lhDd]jf/L geO{ xfdL ;d:t sd{rf/L ju{ o;df ;dlk{t eO/x]sf5f}+ . ljleGg tflnd tyf bIftf clej[l4sf sfo{qmdx¿dfkm{t sd{rf/Lx¿sf] cfr/0fdf, Jofj;flos 1fgdf cem Jofks ;'wf/ ug]{5f} . olb s'g} zfvf jf sd{rf/Laf6 u|fxs ;]jfdf nfkf/jfxL u/]sf] cj:yf ;[hgf ePsf] cj:yfdf u'gf;f] ;'g'jfO{ O{sfO{sf] ;d]t Joj:yf ePsf]n] pQm O{sfO{df hfgsf/L u/fpg ;d]t cg'/f]w 5 . oxfFn] a}+sdf dxTjk'0f{ lhDd]jf/L jxg u/]otf ljj]s;DDft / g}ltstfk"0f{ a}lsË cEof;sf] (Rational and Ethical Banking Practice) jf/Daf/ k}/jL ub}{ cfpg'ePsf] 5 . xfd|f lgIf]k u|fxsx¿ a}+sn] sd Jofh lbg] / shf{ u|fxsx¿ a}+sn] rsf]{ Aofh lng] u'gf;f] ub{5g . a}+ssf k'/fgf art lgIf]k u|fxsn] t gofF
  • 14. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 4 lgIf]k u|fxssf] eGbf sd Jofhb/ lbPsf] eGg] u'gf;f] klg ub{5g . lgIf]k tyf shf{ u|fxssf] of] u'gf;f]af/] s]xL atfOlbg'x'G5 ls < jflif{sf]T;jdf u|fxsnfO{ cGo s]xL ;Gb]z 5 ls < g]kfndf a}lsË ;]jfsf] k|f/De g]kfn a}+ssf] :yfkgfaf6 ePsf] xf] . o;sf/0f g}lts / ljj]szLn a}lsËdf g]kfn a}+s k'0f{?kdf ;r]t 5 . hxfF;Dd lgIf]kdf sd Aofh shf{df a9L Jofh eGGf] k|Zg 5 clxn] g]kfnsf] a}lsË kl/j]zdf lgIf]kdf pRr Aofhb/ lbg] / shf{df Go"g Aofhb/ lng] a}+s g]kfn a}+s xf] . oxfFn] k|Zgdf ;f]w]h:tf] k'/fgf lgIf]k u|fxsnfO{ sd Aofhb/ / gofF lgIf]kstf{nfO{ a9L Aofhb/ eGg] ljifodf ;Totf 5}g, lgIf]ksf] Aofhb/df leGgtf gofF / k'/fgf u|fxssf] cfwf/df geO{ lgIf]k vftfsf] ljz]iftfsf] cfwf/df /xG5, h:t} dlxnf, Ho]i7 gful/s, sd{rf/L art vftfdf eg] ;fwf/0f art vftfeGbf s]xL yk Aofh k|bfg ul/G5 . o; a}+sn] lng]lbg] Aofh cToGt ljj]s;Ddt Gofok"0f{ / clg ljleGGf ;]jfjfktsf z'Nsx¿ Go"gtd /x]sf] ;Dk"0f{ u|fxsau{x¿df hfgsf/L u/fpFb} o;sf] ;]jfsf] pkef]usf] nflu cg'/f]w ub{5' . ;/sf/L a}+ssf] gftfn] ;+/Ifssf] x}l;otdf, ;/sf/L gLlt sfof{Gjogsf l;nl;nfdf a}+ssf] gLltut txdf ;/sf/L e"ldsf :jfefljs dfq xf]O{g cfjZos klg x'G5 . a}+sdf $ j6f o'lgogx¿ sfo{/t /x]sf 5g . ahf/df ;/sf/L a}+sdf a9L /fhgLlt x'G5, /fhgLlts x:tIf]k x'G5 eGg] ufO{u'O{ obfsbf ;'lgg] ub{5 . a}+ssf] Jofj;flostfdf cf3ft k'Ug] u/L a}+sn] /fhgLlts x:tIf]k em]n]sf] 5 5}g < o;af/] ;+lIfKtdf k|sfz kfl/lbg'x'G5 ls < of] a}+s g]kfn ;/sf/ / ;a{;fwf/0faLrsf] ;+o'Qm nufgL (Joint Venture) xf] . g]kfn ;/sf/sf] %! k|ltzt / ;j{{;fwf/0fsf] $( k|ltzt nufgL /x]sf] 5 . g]kfnsf] lgod sfg'gcg';f/ :yfkgf eO ;~rfngdf /x]sf a}+sx¿n] g]kfn ;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmdsf] sfof{Gjogdf ;a} a}+sx¿sf] g}lts bfloTj /xG5 . ;/sf/sf] gLlt tyf sfo{qmdsf] sfof{Gjogdf, ;j{{;fwf/0fdf ;'ne a}lsË ;]jf pknAw u/fO{ b]zsf] cfly{s ljsf;df 6]jf k'¥ofpg o; a}+ssf] ;b}a cu|0fL e"dLsf /x]sf] 5 / eljiodf klg /xg]5 . clwsf+z ;/sf/L :jfldTj ePtfklg o;sf] ;~rfngsf] lhDd]jf/L ;~rfns ;ldltdf /xg] ePsf]n] k'0f{tof Jofj;flos?kdf sfo{ ug{ a}+s :jtGq /x]sf] / ;f]lx adf]lhd e'ldsf lgaf{x ub}{ cfO/x]sf] klg 5 . hxfF;Dd o'lgogx¿sf] ljifo 5, lgZro klg $ j6f 6«]8 o'lgogx¿ /x]sf] / pxfFx¿sf] ;/f]sf/ klg a}+ssf] ;af]{kl/ lxtdf /x]sf]n] ;xof]uL e'ldsf /x]sf] ;d]t hfgsf/L u/fpFb5' . * z]o/xf]N8/nfO{ ;Gb]z xfdL a}+ssf] jflif{sf]T;jsf] cj;/df o; a}+ssf ;Dk'0f{ z]o/wlg dxfg'efjx¿df cfef/;lxt z'esfdgf ;f6g rfxG5f} . z]o/wgL dxfg'efjn] o; a}+ssf] ljsf;df b]vfpg'ePsf] rf;f] / lrGtfn] g} a}+s cfh of] :yfgdf cfOk'u]sf] xf] / cfufdL lbgdf ;d]t o:t} ;befjk"0f{ dfu{lgb]{zgsf] ck]Iff k|s6 ub{5f} . xfdLn] oxfFx¿sf] :jefljs ck]IffnfO{ /fd|/L a'em]sf 5f}+ . a}+ssf jf:tljs :jfdLsf] ?kdf /x]sf oxfFx¿nfO{ nfef+z lbg olt xtfl/Psf 5f} h;/L s'g} vf]nf ;d'Gb|df ldl;g xtfl/P/ aU5 t/ j}wflgs dfkb08 k|s[of kfngfdf klg xfdL uDeL/ x'g} kb{5, oL dfkb08 k|s[of k'/f x'gf;fy xfdLn] z]o/wgL dxfg'efjx¿nfO{ nfef+z ljt/0f ug]{5f}+ . o; a}+ssf sd{rf/LnfO{ ;Gb]z xfdL ;Dk'0f{ sd{rf/Lx¿sf] eljio g]kfn a}+ssf] ;kmntfdf 5 / g]kfn a}+ssf] eljio xfd|f] xftdf 5 . xfdL olta]nf @ j6f ljifosf] sl7g k/LIffdf 5f}+, klxnf] g]kfn a}+sleq g} ;Ifd g]t[Tj 5 eGg] k|dfl0ft u/]/ b]vfpg], bf]>f] g]kfn a}+sn] ljutdf xfl;n u/]sf pknlJwdf sdL cfpg glbO{ a}+ssf] bLuf] ljsf; ;'lglZrt ug]{, oL k/LIffdf xfdL v/f] pqg' 5 . o;sf lglDt a}+ssf ;a} txsf sd{rf/Lx¿nfO{ cfkmgf] sfFwdf cfPsf] lhDd]jf/LnfO{ cfTd;ft u/L a}+s ljsf;sf] lglDt h'6g xflb{s cfu|x ub{5' . ;d:t g]kfnL bfh'efOnfO{ ;Gb]z cfheGbf *@ jif{ cl3 cfd g]kfnL hgtfnfO{ a}lsË ;]jf pknAw u/fpg] p2]Zon] :yflkt of] a}+s oxfFx¿s} :g]x ;befj / k|ToIf ;xfof]uaf6 oxfF;Dd cfOk'u]sf] 5 . xfdL o; cj;/df cfd g]kfnL bfh'efOsf] ;'v b'vsf] ofqfdf ;bf ;fy /xg] k|ltj4tf;lxt oxfFx¿ ;a}af6 ;befj :g]xsf] ck]Iff bf]xf]¥ofpFb5f} . wGojfb
  • 15. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 5 s'g} klg ;+:yfsf] nfdf] sfo{sfndf dfG5]sf] hLjgdf h:tf] slxn]sfxLF laz]if 36gfx? 36b5g . To:tf 36gfx? k|Lo jf clk|o, /dfOnf] jf g/dfOnf], ;+:yfsf] hLjgdf bL3{sfnLg c;/ kfg]{ x'g ;S5g . k|Lo, /dfOnf] / bL3{sfnLg c;/ kfg]{ Pp6f 36gf lyof] – g]kfn a}+sn] @)&%.&^ df lgisfifg u/]sf] kmb{/ klAns ckml/ª (Further Public Offering – FPO Pkmlkcf]_ . Ps k6s cfOlkcf] -Initial Public Offering_ ul/;s]sf] ;+:yfn] k'gM z]o/sf] ;fj{hlgs lgisf;g u/]df To;nfO{ Pkmlkcf] elgG5 . @)&! r}qb]lv @)&% r}qsf] $ aifL{o calwdf cGo laz]if 36gfx? klg 36]sf 5g . o; afx]s Tolt nfdf] g]kfn a}+ssf] OltxfF;df klxn] slt laz]if 36gfx? 36] xf]nfg . tL ;a}sf] rrf{ t oxfF ;Dej x'g] s'/f ePg . cfh d h] n]Vg nfUb}5', of] k|f]km];gn n]v x'g] 5}g . Pkmlkcf] lgisf;gdf Aoxf]l/Psf k|zf;lgs ca/f]wx?sf] k|:t'lt o;sf] p2]io 5 . em§ b]Vbf / ;'Gbf ;fdfGo nfUg] ;–;fgf 36gfx?sf] k|:t'lt, t/ tL ;fdfGo 36gfsf] pko'Qm XofG8lnª gePsf] eP Pkmlkcf] lgisf;g clglZrt x'g] lyof] . g]kfn a}+ssf] ljlQo :jf:Yo xfn r'it x'g'sf] Pp6f sf/0f Pkmlkcf] klg xf] . To;}n] dnfO{ nfU5, eljiodf g]kfn a}+s h:tf ;/sf/L ;+:yfsf] Aoa:yfkgsf] lhDd]jf/L lng] AolQmTjsf] nflu o:tf uGyg ;fGble{s x'g]5g . g]kfn a}+s b]zs} ;a}eGbf h]7f] dfq x}g, s'g} a]nf ;a} eGbf 7'nf] a}+s klg lyof] . ck/];g, lgIf]k, shf{, zfvf / sd{rf/L ;+Vof x/]s b[li6n] of] cGo eGbf 7'nf] a}+s lyof] . uf}/jk"0f{ Oltxf; af]s]sf] o; a}+ssf] cj:yf Aoa:yfksLo u}/lhDd]jf/L / pko'Qm lgodgsf] cefjdf s'g} sfndf v:s]/ kftfn k'u]sf] lyof] . cfhsf] ;do–ljGb'df o; a}+ssf] OltxfF;sf] :d/0f ubf{ ldl>t efjgfx? dgdf v]N5g . z]o/ k'FhL dfq x}g hgtfsf] lgIf]k ;d]t gf]S;fg Aoxf]g{df pkof]u ug{ k/]sf] lyof] . Tof] eg]sf] sl/a sl/a d[To"sf] l:ylt xf] – 6]lSgsNnL OG;Ne]G6 . ;/sf/L :jfldTj /x]s} sf/0fn] zfob of] a}+s lalu|of], t/ ;/sf/L :jfldTjs} sf/0fn] of] a}+sn] l/se/L klg u{of] . o;}n] ;/sf/n] a}+lsª Aoa;fo rnfpg g;Sg] laZjf; ul/GYof] . t/ cfh ;a} ;/sf/L a}+sx?n] lglh If]qsf a}+sx?nfO{ r'gf}lt lbO/x]sf 5g . nfdf] ;do;Dd ;/sf/L x:tIf]k gx'g'sf] pkh xf] of] . t/ o; n]vsf] p2]io ;Gbe{n] dfu]sf] cj:yfdf afx]s a}+ssf] xfn / ljutsf] ljlQo cj:yfsf] tYof+sut t'ngf / laZn]if0f ug{' x}g . @)&! ;fn r}qdf l;Ocf]sf] ?kdf k|a]z ubf{ g]kfn a}+ssf] ljlQo cj:yf Pp6f la/fdL a}+ssf] h:t} lyof] . /fi6« a}+ssf] k|ToIf Aoa:yfkg / j}b]lzs Aoa:yfkgn] !@ aif{;Dd rnfpFbf klg g]kfn a}+ssf] k"0f{ ;'wf/ geO;s]sf] ;To lyof] . ;+lrt gf]S;fg sl/a ? ^ ca{ lyof] eg] v'b l/he{ sl/a ? # ca{n] C0ffTds lyof] . o;sf] cy{ x'G5, a}sn] cfˆgf] z]o/ k'FhL dWo] sl/a ? # ca{ vfO;s]sf] lyof] . k'FhL kof{Kttfsf] cg'kft -Capital Adequacy Ratio -CAR_ /fi6« a}+ssf] kl/kq cg';f/ Go'gtd !) k|lt;t x'g kg]{df nfhdbf]{ ?kdf $=%* k|lt;t dfq lyof] . ;+ejt g]kfnsf ;a} jfl0fHo a}+sx?df sd CAR o; a}+ss} lyof] . cfˆgf] Aoa:yfkg /x'~h]n df}g ;fFw}sf] /fi6« a}+s 5f8]/ hfgf ;fy CAR gk'u]sf]df tf/Gtf/ kq n]Vb} lyof] . aflif{s gfkmfsf] c+s Go'gtd lyof], a}+sn] k'FhL k'¥ofpgsf nflu ;Dklt a]Rg z'? ul/;s]sf] lyof] . ;/sf/ / /fi6« a}+s :jo+ ;Dklt lalqm ug{ g]kfn a}+snfO{ pT;flxt agfpFb} lyP . o:tf] cj:yfsf] a}+snfO{ ptfg]{ sfd s;/L x'g ;S5, o;df ;f]rfO hfg' :jfefljs lyof] . ;lKnd]G6/L cyf{t 6fo/ @ Soflk6n a9fpgsf nflu l8a]~r/ -C0fkq_ hfl/ ug{ ;lsGYof] . t/ ;+lrt gf]S;fg /x]sf] a}+sn] l8a]~r/ hf/L ug{ gkfpg] /fi6« a}+ssf] g]kfn a}+ssf] Pkmlkcf]sf] syf b]j]G›k|tfk zfx
  • 16. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 6 k"j{lgb]{zg lyof] . To;}n] s]xL ;Dkltx? a]lrP, k'FhL k'u]kl5 laqmLdf /x]sf ;Dkltx? klg lalqmaf6 /f]lsP . Plkml;oG;Ldf ;'wf/ u/]/ gfkmfsf c+sx? a9fOP . ? Ps ca{ klg aflif{s gfkmf gx'g] a}+ssf] gfkmf ca ? # ca{ gf£g yfNof] . oxL lardf cs:dft /fi6« a}+sn] jfl0fHo a}+sx?sf] z]o/ k'FhL Go'gtd ? * ca{ x'g kg]{ lgb]{zg hf/L u{of] . ? ^ ca{ $& s/f]8 r'Qmf k'FhL ePsf] o; a}+sn] cu|flwsf/ z]o/ hf/L u/]/ z]o/ k'FhL k'{ofof] . oL ;a} sfd ubf{ a}+ssf] CAR /fi6« a}+sn] tf]s]sf] Go'gtd !) k|lt;t eGbf gf3] klg k'/} a}+lsª pBf]udf k|ltiklw{ aGgsf nflu cem} k'FhL yKg' kg]{ cj:yf lyof] . o;}sf] nflu a}+sn] Pkmlkcf] hf/L ug]{ lg0f{o u/]sf] lyof] . csf]{ s'/f, a}+s alnof] agfpgsf nflu k'FhL yKb} hfg' cGt/fl{i6«o k|rng klg xf], l:jh/Nof08sf] af;]n l:yt Bank for International Settlements sf] klg o:t} lgb]{zg x'g] u/]sf] 5 . k'FhL ylkbf a}+ssf] hf]lvd lng] Ifdtf a95, a9L lgIf]k ;+sng ug]{ af6f] v'N5, h;n] l/:s j]6]8 P;]6 -Risk Weighted Asset_ a9fpg cyf{t ;fdfGo efiffdf shf{ k|afx a9fpg dbt u5{ cflb . g]kfn a}+ssf] z]o/ k'FhL kl5Nnf] cu|flwsf/ z]o/ lgisf;gkl5 ? * ca{ $ s/f]8 k'u]sf] lyof] . o;df ;/sf/sf] :jfldTj ^@=@! k|lt;t cyf{t ? % ca{ lyof] . /fi6« a}+ssf] lgb]{zg cg';f/ k|df]6/x?sf] z]o/ sddf klg %! k|lt;t x'g kg]{ x'G5 . g]kfn a}+ssf] Ps dfq k|df]6/ ;/sf/ lyof] / clxn] klg 5 . cGo ;a} ;fwf/0f z]o/xf]N8/ lyP . k'gM cu|flwsf/ z]o/ lgisf;g ug{ g;lsg] x}g, Go'gtd k'FhL k'lu;s]sf] cj:yfdf of] Aoy{sf] cEof; dx;'; x'g ;SYof] . oxL ca:yfsf] cWoog u/]/ AolQmut ?kdf d}n] g]kfn ;/sf/sf] z]o/ k'FhL /sddf oyfjt cyf{t ? % ca{ sfod} /flv :jfldTjsf] cg'kft %! k|lt;tdf emfg]{ k|:tfj u/]sf] lyPF . o;f] ubf{ ? ! ca{ &^ s/f]8 z]o/ k'FhL ylkGYof] eg] To; a]nfsf] :6s dfs]{6df eO/x]sf] g]kfn a}+ssf] z]o/ sf/f]af/ cg';f/ o;sf] b'O{ tLg u'gf /sd z]o/ lk|ldodsf] ?kdf g]kfn a}+ssf] Aofn]G; l;6df lelqg] cf+sng lyof] . dgdg} cfkm'n] lg0f{o u/] kl5 tTsfnLg n]vf laefusf k|d'v lza/fd ld>nfO{ Pkmlkcf] lgisf;gsf] nflu kfngf ug{' kg]{ sDkgL P]g, lwtf]kq af]8{ tyf cGo ;DalGwt lgsfosf lgod sfg'g / lgb]{zgx? x]/]/ k]z ug{ cg'/f]w u/]F . rf6{8{ PsfpG6]G6 ePsfn] ld> o; ;DalGw k|fawfgx? l56f] a'‰g ;Sy] . o;df /fi6« a}+ssf] klg s'g} lgb]{zg eP ;f] ;d]t x]/L k]z ug{ eg]F . pgn] cGo k|fawfgsf cltl/Qm # aif{;Dd nuftf/ gfkmf u/]sf] ;+:yfn] lk|ldoddf Pkmlkcf] lgisf;g ug{ ;Sg] lgisif{ lgsfn] . o; cl3 Pkmlkcf] lgisf;g ug{ rfxg] a}+sn] gub nfef+; ;d]t lat/0f u/]sf] x'g kg]{ k|fawfg lyof], t/ sDkgL P]gsf] Tof] k|fawfg kl5Nnf] ;+;f]wgn] x6fPsf] /x]5 . of] xfd|f] nflu cg's'n eof] . cGo k|fawfgx? klg cg's'n g} b]v]kl5 o;nfO{ cufl8 a9fpg] lg0f{o ul/of] . Aoa:yfkgn] dfq lg0f{o u/]/ k'Ug] lyPg, ;+rfns ;ldlt, g]kfn ;/sf/, lwtf]kq af]8{, sDkgL /lhi6«f/sf] sfof{no, g]kfn /fi6« a}+s cflb lgsfox?sf] :jLs[lt rflxGYof] h'g ;lhnf] sfd lyPg . t/ o;kl5 cgf}krfl/s ?kdf ax; z'? u/]F . ;+rfns ;ldltsf ;b:ox?;Fu k/fdz{ ug{ yfn]F cgf}krfl/s ?kdf, ;/sf/sf] cflwsfl/s wf/0ff s] x'g ;Snf eGg] af/]df dGqfnosf ;x;lrj / ;lrjx?;Fu cgf}krfl/s s'/f u/]F . dGqfnon] o; laifodf s'g} gLlt g} agfPsf] 5 ls eg]/ klg d a'‰g rfxGy], To:tf] gLlt agfPsf] eP pm cfˆgf] gLltaf6 6;d; x'g] lyPg . af]8{df cy{ dGqfnosf] tkm{af6 k|ltlglwTj ug]{ ;b:on] o; k|:tfjnfO{ t'?Gt} …l8l:d;Ú ug{ ;Sy] . k|of; ug{'sf] s'g} cf}lrTo x'g] lyPg . ;/sf/;Fu l;w} ;DalGwt Ph]08fx?df cGo ;+rfnsx? df}g /xg' zfob l7s} x'GYof], t/ cGo Ph]08fdf klg ;x;lrjn] af]n] kl5 ;fdfGotM cGo r'k nfUg] k/Dk/f g} ag]sf] lyof], h'g d]/f] ljrf/df afl~5t x}g . h'g;'s} ;|f]taf6 lgo'Qm ePsf] eP klg af]8{ ldl6ªdf ;a} ;b:ox? a/fa/ x}l;otsf x'G5g, s;}sf] laz]ifflws/, s;}sf] sd clwsf/ eGg] x'Fb}g . t/ cy{ dGqfnosf] k|ltlglwsf] ?kdf d}n] tLg ;x;lrj a]xf]/]F, pgLx?sf] /afkm} cs}{ x'GYof], slt;Dd eg] l;6 P/]~hd]G6df ;d]t ljjfb l;h{gf u/]sf] d ofb u5{', ckl/kSjtfsf] xb gf3]sf] l:ylt . To;}n] pgLx?k|lt d]/f] a]Un} ODk|];g eof] . t/ tLgdWo] ;x;lrj /fdz/0f k'8f;}gL enfßL dfq x}g, c?sf] s'/f klg ;'Gy], lh2L ub}{gy] . Pkmlkcf] lgisf;g d'2fdf klg pgL z'?b]lv g} ;sf/fTds /x],
  • 17. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 7 zfob dGqfnosf] wf/0ff pgnfO{ yfxf lyof] . cgf}krfl/s s'/fsfgLdf Pkmlkmcf] af/]df cWoIf df}g lyP . ;x;lrj ;sf/fTds b]lvPsf] ca:yfdf ;+rfns ;'/]G›axfb'/ l;+xaf6 klg o:t} wf/0ff cfP cWoIf ;sf/fTds x'g ;Sg] d]/f] a'emfO eof] . ;'/]G›hLsf] AolQmut :jfefjsf sf/0f cWoIf sDk|f]dfOh uy]{ . oxL sf/0fn] d}n] ;'/]G›hLnfO{ 5'§} e]6]/ eg]F, …Pkmlkcf]sf] k|:tfj NofpFb}5', lghL If]qsf] nflu /fd|f] k|:tfj x'g]5 . lk|ldodsf] /sdn] kl5 af]g; z]o/ lbg ;lsG5, af]8{df vf; u/]/ cWoIfnfO{ ;sf/fTds agfpg] e"ldsf ug{ k¥of]Ú . !( aif{;Dd z]o/xf]N8/nfO{ s]xL lbg g;s]sf] eGb} af/Daf/ u'gf;f] ul//fVg] pgsf] cfZro{hgs hafkm cfof], …lbg' / glbg';Fu dnfO{ vf;} dtna 5}g, d]/f] cfˆg} ef]6 a}+s 5, d k'gM lhT5' . l7s} 5 g/fd|f] s'/f x}gÚ . logn] Pkmlkcf] lgisf;gsf] d'2fdf Go'6«n e"ldsf lgaf{x /x] . of] t eof] af]8{df Ph]08f nfg' cl3sf] s'/f . ;fwf/0f s'/fsfgL kl5 af]8{df nfg] k|:tfj tof/ ug{ nufOof] . of] s'/fsf] hfgsf/L o'lgogx?nfO{ eP5 . of] pgLx?sf] rf;f]sf] laifo gePsf] eGg] d]/f] ;f]r lyof], t/ $ j6} o'lgogsf sl/a @) hgf hlt k|ltlglwx? d]/f] RofDa/ leq Psf;L k;]/ o;sf] la/f]w u/] . ca z'? eof] ca/f]w . pgLx?nfO{ d}n] To;f] gug{ / u/]df a}+snfO{ x'g} nfu]sf] oqf] kmfObf u'Dg] hfgsf/L u/fPF . pgLx? dWo] s]xLn] kmfObfsf] s'g} dtnj gePsf] t/ a}+snfO{ lglhs/0f ug{ glbOg] ts{ /fv] . Aoa:yfkgn] ug{ nfu]sf] Pkmlkcf]sf] k|:tfj :jLs[t ePdf Tof] s'g} xfntdf klg lglhs/0f gx'g] AofVof d}n] u/]F . o;sf] ;dy{gdf d}n] s[lif ljsf; a}+ssf] pbfx/0f lbPF . pQm a}+sdf !) aif{b]lv ;/sf/sf] :jfldTj %!Ü dfq /xFb} cfPsf] 5 . t/ TonfO{ ;/sf/L a}+s g} eGg] ul/Psf] / o'lgogx? klg ;s[o /x]sf] s'/f :d/0f u/fPF . pgLx? 6;d; ePgg . To;kl5 pgLx?nfO{ s'g} lbg cfkm'n] kfj/ KjfOG6 lk|h]G6];g ug]{, To;af6 klg lrQ ga'em] Pkmlkcf]sf] k|:tfj lkmtf{ lng]tkm{ ;f]lrg] hfgsf/L lbPF . dnfO{ cem} pgLx?nfO{ la:jf;df lng ;lsG5 eGg] lyof] . gq o'lgog lalRsP eg] ;fa{hlgs ;+:yfdf Aoa:yfkgsf] lgb x/fd ul/lbG5g . km]l/ pgLx?sf] p2]io klg ToxL x'G5 . Aoa:yfkgsf] lgb x/fd u/]/ cfˆgf] b'gf] ;f]‰ofpg], of] g]kfn a}+sdf dfq x}g, ;a} ;fa{hlgs ;+:yfdf k|hftGq kl5 cfPsf] /f]u} xf] . To;}n] o'lgognfO{ lrQ ga'emfO cufl8 a9bf s'g} clk|o 36gf x'g] ;+efjgf x'GYof] . clk|o 36gfnfO{ cfkm}n] lgDtf u/]/ af]nfpg t ePg . lk|h]G6];g cl3 o'lgogsf g]tfx?nfO{ Ps Ps u/L af]nfP/ Pkmlkcf]sf] af/]df AofVof u/]F . a}+sdf sl/a ? % ca{ ?k}of lagf nfut cfpg] atfPF, o;af6 sddf klg aflif{s ? $) s/f]8;Dd gfkmf a9g] hfgsf/L klg lbPF . To;/L AolQmut ?kdf e]6]/ hfgsf/L u/fpFbf pgLx? lrQ a'emfpFy], t/ ;d'xdf cfpFbf cs}{ lgx'F vf]Hg] s'/f uy]{ . Ps lbg af]8{sf] xndf ;a} o'lgogsf k|ltlglwx?nfO{ af]nfP/ Pkmlkcf]sf] af/]df lk|h]G6];g u/]F . d]/f] ;Demgfdf o'lgognfO{ nlIft ul/Psf] of] g} klxnf] lk|h]G6];g lyof] . ToxfF klg s]xLn] cfklQ hgfP, t/ w]/}h;f] s'n 8fpg eP . o;kl5 Pkmlkcf]sf] k|:tfj af]8{df nluPsf] xf] . klxnf] ca/f]w o;/L 6¥of] . t}klg pgLx?sf] csf]{ Pp6f dfu afFsL g} lyof], …Pkmlkcf]sf] s]xL k|lt;t z]o/ sd{rf/Lx?nfO{ lbg] u/L 5'6ofOof];, / sd{rf/LnfO{ ahf/df cGoaf6 lnOg] efp eGbf sddf lbOof];Ú . of] dfusf] af/]df pko'Qm ;dodf ;+rfns ;ldltdf /flvg] s'/f u/]/ 6f/]F . t/ dnfO{ yfxf lyof] lwtf]kq af]8{sf] lgb]l{zsf cg';f/ o;f] ug{ kfOb}g . s'g} ;fFemsf] ldl6ªdf af]8{df k|:tfj nluof] . af]8{n] cfZro{hgs 9+un] k|:tfj c:jLs[t u{of], dGqfnosf] ;x;lrjsf] ;sf/fTds wf/0ff x'Fbfx'Fb} cWoIfsf] sf/0faf6 k|:tfj 7f8} c:jLs[t eof], ;a} x]/]sf] x]o}{ eP . ;x;lrj ;sf/fTds lyP, t/ pgn] k|:tfj kfl/t ug]{ sfddf eg] lh2L u/]gg . cGo r'k eP . cGTolt/ d ts{ ug{ vf]Hb} lyPF, cWoIfn] ;'Gb} ;'g]gg, RofK6/ Snf]h ul/lbP . cGo k|:tfjdf 5nkmn x'g yfNof], d aflx/ lgl:sPF Ps l5gnfO{ . a}+ssf] l;Ocf]sf] kf]lh;gdf /xFbf lbSs nfUg] kl/l:ylt w]/} k6s cfof], To;dWo] lgZro g} of] Pp6f lyof] . dgdf czflGt lnb} 3/ lt/ nfu]F . vfgf vfP/ cf]5ofgdf klN6P/ …s] ug]{<Ú eGg] ;f]Rg yfn]F . s]xL dfG5]x? o:tf x'G5g hf] ghfgLsg} s'g} k|:tfjsf] ljkIfdf lh2L u5{g, ga'lemsg} sf]xL k|:tfjsf] kIfdf lh2L u5{g . zfob d}n] klg s'g} a]nf sxLF To;f] u/]sf]
  • 18. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 8 5' ls < oxfF cWoIfn] To;} u/] . pgsf] lh2Lsf b'O{j6f cfwf/ x'g ;Sy] . Ps, dGqfno o;df gsf/fTds x'G5 / cgfjZos ufln vfOg] ;+efjgf x'G5, o;af6 pgL aRg rfxGy] . t/ o;df ;x;lrj g} ;sf/fTds x'Fbf pgnfO{ km/s kg]{ lyPg . pgsf] :jfefj g} lyof] ;t k|lt;t ;'/lIft v]n v]Ng] . pgL uj{sf ;fy eGg] uy]{, …d}n] d]/f] $) aif{ eGbf a9Lsf] hflu/] hLjgdf Pp6f klg :kli6s/0f vfg k/]sf] 5}gÚ . c? cfkm'n] ;+:yfsf] nflu u/]sf] ;sf/fTds sfdnfO{ xfOnfO6 u/]/ cfgGb dfG5g . cf–cfˆgf] AolQmut :jfefjsf] s'/f xf] . cWoIfn] k|:tfj c:jLs[t ug{'sf] csf]{ sf/0f x'g ;SYof], sd{rf/L o'lgogx?sf] rsf]{ la/f]wsf] ;+efjgf . pgL /fli6«o afl0fHo a}+ssf] l;Ocf] eO;s]sf AolQm lyP . o'lgogn] lbg ;Sg] ;d:ofsf] af/]df pgnfO{ elnefFlt hfgsf/L lyof] . o'lgogsf g]tfx?n] pgnfO{ o; af/]df elg;s]sf x'g ;Sy] . a}+snfO{ kmfOb} eP klg a]sf/df em~em6df lsg km:g] eGg] pgsf] ljrf/ xf]nf . t/ dnfO{ eof] lrGtf . cflv/ pgL cWoIf lyP, pgsf] :jLs[lt lagf k|:tfj cl3 a9g] cjZy} lyPg . k|:tfj c:jLs[t ePsf] Tof] ;fFemsf] ef]lnkN6 laxfg klg af]8{ ldl6ª lyof] . ToxL laxfg km]l/ Ps k6s cWoIf;Fu s'/f ug]{ ljrf/ u/]F lsgls dfOGo'6 eO;s]sf] lyPg, ;+rfnsx?n] ;xL ul/;s]sf lyPgg . g]kfn a}+sdf o;/L 6'+lu;s]sf] Ph]08fdf k'gM 5nkmn u/fpg] cfF6 u/]sf] dnfO{ ofb 5}g . ;fdfGotM ldl6ª ;do eGbf cufj} cWoIf clkm; cfOk'Uy] . ef]lnkN6 laxfg * ah] ldl6ª lyof], kf}g] cf7 k'Ubf pgL cfO;s]sf] ;'rgf kfPF . pgsf] sfo{sIfdf k'u]/ ldl6ª z'? x'g' cufj} …s]xL laz]if s'/f ug{ k¥of]Ú eg]/ pgnfO{ af]8{ xndf NofPF hxfF sf]xL klg lyPg, Ps l5gdf ldl6ª z'? x'g] jfnf lyof] . b'O{ hgf dfq a;]/ Pkmlkcf]sf] af/]df la:t[t ?kdf ;DemfPF pgnfO{ / s'g} xfntdf klg of] k|:tfj c:jLs[t x'g gx'g], o'lgogx?n] la/f]w u/] To;sf] lhDdf cfkm'n] lng] atfPF . o;kl5 klg ;/sf/n] :jLs[t gu/] of] sfd gx'g] hfgsf/L klg lbPF, of] t pgnfO{ yfxf lyof] . ;/sf/sf] k|ltlglw klg ;sf/fTds ePsf] of] ;'a0f{ cj;/nfO{ v]/ hfg lbg gx'g] klg d}n] eg]F . ;a} a'em]kl5 pgn] dfg] . AolQmut ?kdf AofVof u/]kl5 pgdf o;/L o' 6g{ x'g ;Sg] v'aL lyof] . o;nfO{ /fd|} u'0f dfGg' k5{ . o;/L cl3Nnf] lbg c:jLs[t eO;s]sf] Pkmlkcf]sf] k|:tfj dfOGo'6 geO;s]sf] sf/0fn] ef]lnkN6 :jLs[t ePsf] dfOGo'6 ul/of], s;}n] o;df c;lhnf] u/]g, ;a}sf] ;xof]u /Xof] . of] Ps ;'vb If0f lyof], t/ Pkmlkcf]sf] k'/} k|f];]; ;lsPsf] eg] x}g, a? z'? ePsf] lyof] . bf]>f] ca/f]w o;/L 6¥of] . ca ;/sf/sf] :jLs[lt lng' clgafo{ lyof] h'g of] ;Dk'0f{ cEof;s} ;a} eGbf 7"nf] sfd lyof] . d}n] cfˆgf] ;Dk"0f{ k|f]km];gn hLjg ;/sf/L ;+:yfdf sfd u/]/ latfPF, t/ ;/sf/s} …sf]/Ú sd{rf/L slxn] klg eOg . k|f]km];gn hLjgsf] Pp6f lttf] cg'ej s] 5 eg] g]kfn b]zdf …;/sf/Ú nfO{ d}n] slxn] klg laZj;gLo ;+:yf dfGg ;lsg . olt ;'Gb}df ;/sf/L sd{rf/Lx?nfO{ l/; p7g ;S5 . of] unt xf] . lsgls Ps cy{df ;/sf/ eg]sf] ;a} hgtfsf] xf] . ;/sf/sf af/]df ul/Psf o:tf sd]G6nfO{ s;}n] AolQmut cfqmd0f dfGg x'Gg . d cfkm} ;/sf/af6 w]/} k6s lgo'Qm ePF, d h:tfn] klg ;/sf/ k|ltsf] cfˆgf] a]Un} wf/0ff agfpg kfpF5 . ;/sf/ eg]s} p;sf] g/fd|f] sfdsf] nflu ;a}n] cfnf]rgf ug]{ j:t' xf] . cleefjs ;/x ePsf]n] ;/sf/nfO{ ufnL ub}{ …dnfO{ of] ;d:of k¥of], ldnfOlbg k¥of]Ú eg]/ ToxL ;/sf/sf]df hfg klg kfOG5 . o;sf] nflu sltko pbfx/0fx? d]/f] lbdfudf 5g, t/ tL ;a} atfpg] 7fpF of] x}g . ;fgf] sfdsf] nflu klg nfdf] ;do nfUg], …x'G5Ú elgPsf sfd klg cGTolt/ k'Ubf pN6f] x'g], af]ln t'?Gt} km]g]{ cflb ;/sf/L clkm;/x?sf] lbgrof{ leq} k5{ . To;}n] ;/sf/sf] kq g} ga'lemsg s'g} sfd …lglZrt ?kn] x'G5Ú eGg ;lsb}g . kq cfP kl5 klg s'g} sf/0fj; lkmtf{ x'g ;S5 . To;}n] ha 8f= o'j/fh vltj8f cy{dGqL eP/ ;/sf/df k;], k"j{dGqL 1fg]G›axfb'/ sfsL{n] u/]sf] lg0f{o pgn] kl/jt{g ug{ ;Sg] 7fg]sf] lyPF . sfsL{ sf+u|]; lyP, vltj8f sDo'lgi6, h] klg x'g ;SYof] . sfsL{n] kmfOn t :jLs[t u/], t/ sfd z'? gx'Fb} vltj8f cfOk'u] . sDo'lgi6 ;/sf/ xf], em§ x]bf{ lglhs/0f h:tf] nfUg] Pkmlkcf]sf] k|:tfjnfO{ pN6fpg ;Sy] . pN6fPsf eP lard} Pkmlkcf] t'lxGYof] . ;/sf/sf] clwsf/ ;DkGg cy{dGqLsf] cufl8 s'g} klg sd{rf/L af l;Ocf] d';f h:t} x'G5g . e]6g rfx] klg dGqLhLsf] ;do ldNb}g jf ldnfOb}g . b'a}hgf dGqL gePsf] ca:yfsf] s'/f
  • 19. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 9 ug]{ xf] eg] k"j{ dGqL sfsL{hL;Fu eGbf jt{dfg dGqL vltj8fhL;Fu d]/f] w]/} k6s e]6 ePsf] 5 . k|f]km];gNnL s'/f ug]{ xf] eg] d]/f] s'/f :jfefjtM vltj8fhLn] rf8} a'‰y] . t}klg dnfO{ d]/f] Pkmlkcf]sf] k|:tfj /2 kf] x'G5 ls h:tf] nflu/Xof] . t/ a'‰g] cy{ dGqL ePsfn] To:tf] x'g kfPg . ;+rfns ;ldltn] :jLs[t u/]kl5 d]/f] lrGtf ca o;nfO{ s;/L ;/sf/af6 :jLs[t u/fpg] eGg]df s]lG›t x'g yfNof] . ;fdfGo tl/sfn] of] k|:tfj ;/sf/n] :jLs[t gug]{ jf ;dodf :jLs[t gx'g] d]/f] cf+sng lyof] . o;} a]nf cy{ dGqfnosf] tkm{af6 g]kfn a}+s af]8{df k|ltlglwTj ug]{ ;+rfns k'8f;}gLhL;Fu ;Nnfx dfu]F . pgn] Odfgbf/Lk'0f{ ;Nnfx lbP . pgn] eg], …b'a} ;lrj / ;a} ;x;lrax? Pp6} sf]7fdf e]nf u/fpg] sfd d]/f] eof], tkfO{n] ToxfF cfP/ Pkmlkcf] ;DaGwL lk|h]G6];g ug{';Ú . s'/f dnfO{ dgfl;a nfUof], t/ tL Ao'/f]qm¥of6x?sf] le8df a;]/ lk|h]G6];g ug{ dnfO{ ;+sf]r cg'ej eof] . Ao'/f]qm¥of6 eg]sf] clwsf+;tM hxfF klg, h'g b]zdf klg ;fdfGotM yf]/} 1fgdf w]/} hfg]sf] /afkm lbg] ;d'x xf], pgLx?nfO{ To;} u/]/ k'U5, To;} u/]/ dfly dfly k'Ub} hfG5g . cfkm'n] rflxF ljgok"a{s hafkm lbO/xg' kg]{ x'G5 . To;}n] pgnfO{ eg], …dGqLhLnfO{ d eG5', tkfO{n] ;lrjHo"x?nfO{ slGeG; ug{' eof] eg] t eOxfNnf lg, lsg rflxof] lk|h]G6];g<Ú pgn] dfg]gg, eg], …x]gf]{;, d klg oL ;a} s'/f /fd|f];Fu atfpg ;lSbg, ;lrjx?n] t dnfO{ g} ;f]W5G, clg k|:tfj t'lxg ;S5, To;}n] lk|h]G6];g ug]{ Pp6f df}sf xf], To;af6 gr'Sgf];Ú . o;df cWoIfn] klg dnfO{ …lk|h]G6];g ug{' /fd|f] xf], hfg';Ú eg] . d}n] cWoIfnfO{ …To;f] eP tkfO{ klg lx8g';Ú eg]F, pgn] cfkm' hfg rflxF dfg]gg . ca dnfO{ s'/f] l7s nfUof] . …x;Ú eg]/ d kfj/ KjfOG6 lk|h]G6];gsf] tof/Ldf nfu]F . lk|h]G6];g tof/ eof] . ;/sf/af6 ;do tf]lsPkl5 clkm;sf b'O{ hgf l;go/ clws[tx?nfO{ lnP/ uPF dGqfno / u/]F lk|h]G6];g . l;lgo/ sd{rf/Lx? lyP xfnsf l;Ocf] s[i0faxfb'/ clwsf/L / rf6{8{ PsfpG6]G6 tyf n]vf k|d'v lzj/fd ld> . Tof] Pp6f /fd|f] df}sf lyof], ;a}nfO{ Ps} k6s cfˆgf] s'/f eGg kfOg], ;Gtf]if nfUof] . d]/f] ;f]rfO ljkl/t Ao'/f]Sof{6x? ;a} ;sf/fTds lyP, eP . o;kl5 d]/f] sfd eg]sf] dGqL 1fg]G›axfb'/ sfsL{nfO{ e]6]/ cfˆgf] s'/f /fVg' lyof] . cToGt enfßL sfsL{hL;Fu d]/f] k'/fg} lrghfg lyof] . pgL s'g} a]nf xflQuf}8fdf a:bf slxn]sfxL dlg{ª jfsdf xfd|f] a'9fgLns07sf] d'xfgkf]v/Ldf e]6 x'GYof] . pgL d]/f] ;;'/fnL vnsnfO{ klg lrGy], d]/f] ;;'/fnLsf] af/]df slt t dnfO{ g} yfxf gePsf] lrh pgL atfpFy] . pgL ef]hk'/sf lyP, d]/f] ;;'/fnL xfn afg]Zj/df eP klg kxf8 3/ ;f]n'v'Da" lyof] . kl5Nnf] r'gfj rflxF pgn] ;'g;/Laf6 lht]sf lyP . d}n] pgnfO{ eg]F, …g]kfn a}+snfO{ xh'/sf] Pp6} lg0f{on] alnof] agfpg ;lsG5, of] df}sf dGqLhLnfO{ k|fKt ePsf] 5 . o;sf] nflu ;/sf/n] k};f xfNg kg]{ x}g, xfd|f] Pkmlkcf]sf] k|:tfj :jLs[t u/]/ ;/sf/sf] xf]lN8ªnfO{ ^@ k|lt;taf6 %! k|lt;tdf emfg{ k¥of] . c? s'/f ;lrjhLx? / ;+rfns /fdz/0f k'8f;}gL;Fu a'em] x'G5 xh'/n]Ú . o:t} Aoxf]/fsf] s'/f d}n] pgL;Fu b'O{ k6s u/]kl5 :jLs[ltsf] kq cfof] . dGqL kbaf6 x6]kl5 Ps k6ssf] kmf]g jftf{df dnfO{ pgn] …g]kfn a}+s alnof] eof] x}g tÚ eg]/ cfkm'n] u/]sf] sfdsf] ;Demgf u/fPsf lyP . t]>f] ca/f]w klg o;/L 6¥of] . dGqfnoaf6 kq k|fKt eP kl5 t'?Gt af]8{df cfaZos ;a} sfdsf nlu Ps pk;ldlt u7g ug]{ k|:tfj nluof] / Tof] t'?Gt kfl/t klg eof] . pk;ldltdf dGqfnosf k'8f;}gLhL / ;x;lrj tyf sfg'gsf k|d'v pbo ;fksf]6f ;d]t b'O{ k|ltlglw /x], lwtf]kq af]8{sf l;lgo/ clws[t lg/h lu/L / d cfkm} klg pk;ldltdf lyPF . of] pk;ldlt u7g x'Fbf a}+sdf x8tfn rln/x]sf] lyof], af]8{ ldl6ª a:g glbg] o'lgogx?sf] lg0f{o lyof], pgLx? l8:6a{ ul//xGy] . ;do e]6lsg nfu]sf] lyof], t/ o'lgogx?nfO{ o;sf] s'g} dtnj lyPg . clg xfdLn] dGqfnosf] ;x;lrjs} sfo{sIfdf ldl6ª ug{ yfNof}F . ldl6ªdf Pkmlkcf] ;DaGwL Ph]08fx? x'Gy], tL dWo] z]o/ s'g d"Nodf lgisf;g ug{' / O:o' d}g]h/ 5gf}6 ug{' r'gf}ltk'0f{ lyof] . ;/sf/L sd{rf/Lx? pk;ldltdf lyP, pgLx? cgfjZos s'/fdf klg 8/fpFy] . emg d"No tf]Sg] sfd t c;lhnf] g} lyof], s;/L tf]Sg] < Ps dr}{06 a}+s/n] g]kfn a}+ssf] z]o/sf] d"Nof+sg u/]sf lyP, t/ To;sf] k|lta]bg cfp~h]n;Dd ahf/df z]o/sf] d"No 3l6;s]sf] lyof] . lbglbg} 36]sf]
  • 20. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 10 dfs]{6df Go'gtd d"No s;/L tf]Sg] lrGt} eof] . w]/} tf]Sbf cG8//fO6 gxf]nf eGg] 8/ lyof], yf]/} tf]Sg ;/sf/L sd{rf/Lx? 8/fpg] ca:yf eof] . s] ug]{ eGg] eof], 8]8ns h:t} x'g nfUof] . ;t k|lt;t cG8//fO6 geP;Dd z]o/ lgisf;g ug{ gkfOg] lwtf]kq af]8{sf] lgb]{zg lyof] . o;df ;xof]u ug{ ;Sg] Pp6} AolQm d]/f] gh/df k/], tL lyP, lg/h lu/L . pgL lwtf]kq af]8{sf cWoIf d'lgsf clwsf/L lyP . z]o/ dfs]{6 a'em]sf dfq x}g, cflwsfl/s /fo lbg ;Sg], xfd|f] pk;ldltsf] klg ;b:o ePsfn] cfˆgf] ts{ ;x;lrjx?sf] cufl8 /fVg ;Sg] kf]lh;gdf lyP . cGTodf, d"No :jLs[t ug]{ sfd klg lwtf]kq af]8{s} lyof] . lg/h lu/LhLnfO{ a]Un} e]63f6 u/]F / ;xof]usf] nflu cg'/f]w u/]F, ldl6ªdf cln b/f] ?kdf k|:t't x'g eg]F . pgn] ;xof]u gu/] d"No tf]Sg ufx|f] x'g] atfPF . pgsf] ljrf/ ? @*).– ;Dd tf]Sg' l7s eg]/ cfkm}n] eg] . To;f] eP ToxL s'/f ldl6ªdf eGg / o;d} cl8u /xg d}n] pgnfO{ cg'/f]w u/]F . pgn] ldl6ªdf To;} u/], To;f] u/]kl5 pbohLn] ;dy{g u/] . pbohLdf xfF;L xfF;L cfˆgf] s'/f eGg ;Sg] uhasf] u'0f lyof] . clg sfd eof] . w]/} ldl6ª eof], o;df dGqfnosf ;x;lrj pbohL / lwtf]kq af]8{s} lg/h lu/Ln] ;xof]u u/]sfn] ? @*) d"No tf]Sg ;Dej eof] . …gq dfs]{6 Eofn" eGbf sd sxfF tf]Sg ;lsG5 <Ú eGg] c8fg lnP/ k'/} k|:tfj t'xfpg] k|of; x'GYof] . ? @*) eGbf dfly b/ /flvPdf cG8//fO6 gx'g] eGg] dr}{06 a}+s/ / O:o' d}g]h/sf] egfO lyof] . d}n] pgLx?;Fu cfˆgf] egfO{ lnlvtdf lbg cg'/f]w u/]sf] lyPF . lglh If]qsf pgLx?nfO{ s] lyof] / < n]v]/} lbP, t/ n]vfOdf Ps?ktf ePg, s;}n] a9L klg n]v]/ lbP . ;x;lrj k'8f;}gLhL cln a9L g} Ao:t lyP . pgs} sf]7fdf ldl6ª x'GYof], t/ pgL slxn] dGqLn] af]nfP/ slxn] ;lrjn] af]nfP/ sf]7faf6 aflx/ lgl:s/xGy] . pgsf] cg'kl:yltdf lg0f{o x'GYof], pgn] kl5 ;xL uy]{ pbohL;Fu ;Nnfx u/]/ . rf}yf] ca/f]w o;/L xn ul/of] . d"No tf]lsPkl5 klxnf] sfd eg]sf] cG8//fOl6ª lyof] . cG8//fOl6ª eg]sf] ahf/df laqmL gePsf] z]o/ cfkm'n] lsG5' eg]/ ul/g] s/f/ xf] . Pkmlkcf]sf] ;f]rfO cfpFbf gful/s nufgL sf]ifaf6 cG8//fOl6ª x'g]df d 9'Ss lyPF lsgls ToxfFsf l;Ocf] /fds[i0f kf]v/]n lyP hf] clkml;on ldq eGbf a9L lyP . pgn] cGo sDkgLnfO{ o:tf] cG8//fOl6ª ul//x]s} lyP . t/ s'/f ubf{ pgn] cEjfO8 ug{ vf]h] . o:tf dfG5] t lyPgg pgL . s] eP5 eGg] nfUof], lh2L ul/g . pgn] sf/0f atfPgg . cy{ dGqfnodf u'xf/ dfUbf …xfdL To; dfG5]nfO{ eGb}gf}FÚ elgof], ToxfF gful/s nufgL sf]if Aoa:yfkg, af]8{ / dGqfnosf lar t o'2 rln/x]sf] /x]5 . ;a} eGbf 7'nf] cG8//fOl6ª Ifdtf ePsf] ;+:yf g} aflx/ kg]{ eP kl5 ;t k|lt;t cG8//fOl6ª gk'Ug] csf]{ lrGtf eof] . of] ca:yf d}n] O:o' d}g]h/ l;2fy{ Soflk6nsf k|d"v „'a ltldlN;gf;Fu z]o/ u/]F . pgn] !).!@ j6f dr}{06 a}+s/x?sf] ldl6ª u/fOlbP . pgLx?sf] ;fOh ;fgf], g]kfn a}+ssf] Pkmlkcf]sf] ;fOh rflxF 7'nf] lyof] . w]/} h;f] dr}{06 a}+s/x?sf] k'FhL g} ? @) s/f]8sf] lyof], sltsf] t ? !) s/f]8 dfq klg lyof] Sof/ . pgLx?sf] ;fOhsf sf/0fn] Pp6}n] w]/} cG8//fO6 ug{ gldNg] lyof] . gful/s nufgL sf]if gx'g] ePkl5 w]/} cG8//fO6/ rflxg] eof] . s'g} klg l8ndf kmfObf gb]v];Dd dr}{06 a}+s/x?n] sfd cufl8 a9fpg] s'/f ePg . g]kfndf c08//fOl6ª lalhg]; cGoq h:tf] 5}g, dr}{06 a}+s/x?sf] nflu of] Ps lglZrt cfDbfgLsf] ;|f]t x'Fb} cfPsf] 5, l/:s k|mL . ahf/df z]o/ lalqm eOxfN5, sld;g dfq vfg kfOg], s'g} z]o/ vl/b ug{ gkg]{ . oxL nf]edf * dr}{06 a}+s/ tof/ eP, O:o' d}g]h/ ePsfn] l;2fy{ Soflk6nn] cG8//fOl6ª ug{ kfpg] lyPg . pgLx?n] lhDdf lng tof/ ePsf] s'n /sd hf]8bf xfdLnfO{ rflxg] c+s;Fu ldNof] . k'/f /sdsf] cG8//fOl6ª eof], Plu|d]G6 ul/of] . clg 9'Ss eOof] . kfFrf} ca/f]w o;/L x6of] . xfd|f] cf7 dr}{06 a}+s/x?;Fu lnlvt Plu|d]G6 ePsf] s]xL ;dod} z]o/ dfs]{6 km]l/ cf]/fnf] nfUg yfNof], dr}{06 a}+s/x? cfFltg yfn] . ahf/df g]kfn a}+ssf] z]o/ ? @*) jf sddf cfOb]nf / Pkmlkcf] lalqm gxf]nf eGg] lrGtf pgLx?nfO{ eof] . ePsf] Plu|d]G6 tf]8g] dfu lnP/ pgLx? g]kfn a}+s / O:o' d}g]h/sf]df wfpg yfn] . xfdL ;Demf}tf tf]8g] jfnf t lyPgf}F, t/ lrGtf s]df eof] eg] ahf/df laqmL geP/ lsGg k/]sf] cjZyfdf dr}{06 a}+s/x?sf] x}l;otn] gEofpg] 8/ eof] . t/ Ps b'O{ dr}{06 a}+s/n] sld;gsf] nf]+edf ? ! ca{ ;Ddsf] c08//fOl6ª u/]sf lyP . pgLx?;Fu oqf] /sd x'g] s'/f klg ePg . ahf/df z]o/ laqmL
  • 21. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 11 x'G5, cfkm'n] vf;} lsGg kb}{g eGg] pgLx?sf] cf+sng lyof], sld;gsf] nf]edf km;]sf dr}{06 a}+s/x?df 7'n} ljkt kf] cfpg vf]Hof] . pgLx?n] lsGg g;s]sf] cj:yfdf pgLx?sf] sDkgL g} lnlSj8];gdf hfg ;SYof] . csf{]lt/, pgLx?;Fu /sd gePsf] ca:yfdf :jtM z]o/ lalqm gx'g] ePsf]n] xfd|f] klg lrGtfsf] laifo eof] . o:tf] l:yltdf ca s] ug{' knf{ eg]/ xfdLn] a}+sdf ;Nnfx u¥of}F, „'ahL;Fu klg ;Nnfx dfUof}F . pgn] kqsf/ ;Dd]ng tyf /flqef]h ug]{ ;Nnfx lbP . pgsf] egfO cg';f/ g]kfn a}+ssf] ljlQo l:ylt /fd|f] 5, t/ o;sf] k|rf/ eO/x]sf] 5}g . o;nfO{ xfOnfO6 ug{ ;lsof] eg] ahf/df z]o/ lalqm x'G5, cG8//fO6/x?sf] lrGtf klg x65, xfd|f] lrGtf t x6g} g} eof] . pgsf] ;NnfxnfO{ d}n] cf+lzs dfg]F . /flq ef]h gug]{, kqsf/x?nfO{ af]nfP/ clkm;d} s'/f ug]{ . To;} u¥of}F, ;fgf] Oe]G6, lrofkfgsf] dfq vr{ . kqsf/ e]63f6 sfo{qmddf d}n} w]/} s'/fx? eg]F, tL dWo] Pp6f lyof], …xfnsf] Pkmlkcf]df ? !*) lk|ldod hf]l8Psf] 5, k|lt z]o/ d"No ? @*) . o;af6 a}+snfO{ ? ! ca{ *! s/f]8 z]o/ k"FhL / ? # ca{ !^ s/f]8 ?k}of lk|ldod k|fKt x'g]5 . of] lk|ldod /sdaf6 cfufdL aif{ #@ k|lt;t;Dd af]g; z]o/ lbg k'U5 lsgls lk|ldod hDdf ePsf] /sdaf6 gub nfef+; lat/0f ug{ ldNb}g . t/ s'g aif{ slt af]g; z]o/ jf gub nfef+; lbg] eGg] laifo g]kfn a}+s af]8{n] pko'Qm ;dodf lg0f{o u5{Ú . lnlvt 6]S:6 afFl8Psf] lyof], o;df nfef+; 3f]if0ff olt jf plt s]xL klg elgPsf] lyPg . t/ o;} s];nfO{ lnP/ a}+ssf ;+rfns ;'/]G›axfb'/ l;+xn] xËfdf dRrfpg vf]h] . of] 5}7f} ca/f]w cfof] . ;'/]G›hLn] a}+ssf cWoIf nufot ;a} ;+rfnsnfO{ kmf]g u/]/ …Aoa:yfkg cfkm}n] nfef+; 3f]if0ff u¥of], u}/ sfg'gL sfd eof], l;Ocf]nfO{ sfjf{xL x'g k5{Ú eg]5g . kqsf/ e]63f6sf] ;dodf nfef+; 3f]if0ffsf] t s], s'g} gLltut ax; ;d]t ul/Psf] lyPg . Pkmlkcf]nfO{ k'; ug{sf] nflu /0fgLlts of]hgf lyof] Tof] h'g ;t k|lt;t Aoa:yfkgsf] sfo{–bfo/f leq lyof] . Ps ;+rfnsn] dnfO{ va/ u/] …;'/]G›n] ;a}nfO{ kmf]g ub}{ pQ]lht kfl//x]sf] 5Ú . o;kl5 d}n] t'?Gt} ;'/]G›nfO{ kmf]g u/]F . b'O{ tLg k6s k'/f k'/f 306L hfFbf klg pgn] kmf]g p7fPgg . c? a]nfdf o;f] ub}{gy], clg z+sf eof] . To;kl5 cWoIfnfO{ kmf]g u/]F . kmf]gdf cWoIfnfO{ eg]F …Aoa:yfkgn] ug{ ;Sg] bfo/f leq a;]/ olt;Dd af]g; z]o/ lbg k};f p7g], t/ slxn] / slt lbg] eGg] s'/f ;+rfns ;ldtn] lg0f{o ug]{ eg]/ n]v]/} lbPsf] 5', o;df ;'/]G›hLsf] s] cfklQ eP5 < ;a}lt/ df]lanfOh ub}{ x'gx'G5 eGg] ;'g]FÚ . olt eg]kl5 ck]Iff lyof], cWoIfn] d]/f] ;fy b]nfg . t/ pgLaf6 ck]lIft Aoaxf/ ePg . ;'/]G›n] s'/f nufO;s]sf lyP . /fd|f] g/fd|f] h] eP klg s;}nfO{ klg ;t k|lt;t laZjf; gug]{ cWoIfsf] :jfefj g} lyof] . of] :jfefj a]nf a]nfsf] pgsf] Aoaxf/af6 k|s6 x'GYof] . o;df klg s] s] g eO;s]sf] eGg] k¥of] jf uNtL xf] eg] 5f8g gx'g] pgsf] lbdfudf cfof] . ;f}xf›tfljxLg 6f]gdf pgn] eg] …ef]ln af]8{ ldl6ªd} 5nkmn eOxfN5 lg, clxn] o;df s'/f gu/f}FÚ . :s]lK6sn Û t/ dnfO{ a'‰g ufx|f] ePg ls pgnfO{ ;'/]G›n] g]u]l6e agfO;s]sf lyP . ga'‰g' t pgsf] bf]if x}g, a'‰g gvf]Hg'nfO{ s] eGg] < o;kl5 dnfO{ nfUof], lagl;lQdf ca af]8{ ldl6ªdf rsf]{ 5nkmn x'G5 . ef]lnkN6 dGqfnodf af]8{ ldl6ª eof] ;x;lrj k'8f;}gLhLsf] sfo{sIfdf . c? Ph]08fx?df 5nkmn ;lsPkl5 cWoIfn] s'/f lgsfn], …;'/]G› ;/, s] xf] tkfO{n] lxhf] eGg' ePsf] s'/f <Ú ;'/]G›n] ;fdfGo 6f]gdf g} -;fdfGotof ;–;fgf] s'/fdf cfqmf]l;t eO/xg] ;6{ 6]Dk/sf AolQm x'g ;'/]G›_ eg], …ToxL nfef+; 3f]if0ffsf] s'/f xf]Ú . cfkm} a'‰g] k|of; gu/Lsg cWoIfn] af]8{sf] clwsf/df Aoa:yfkgn] x:tIf]k u/]sf] 36gfsf] ?kdf lnP5g . uf]N8]g 6«¥ofs /]s8{ eO;Sbf klg af]8{ Aoa:yfkgnfO{ k'0f{ laZjf; ug]{ d'8df gePsf] d a'‰y]F . laZjf;sf] ;+s6 lyof] clncln . o;df d}n] s'g} u'gf;f] klg u/]sf] lyOg . t/ sfd ub}{ hfFbf s'g} uNtL eOxfn]df Aoa:yfkgsf] nflu ufx|f] ;do cfpg] sNkgf lyof] d]/f] . clg cTolws af]8{ ldl6ª / Go'gtd laZjf;sf] cfwf/df a}+s rNb} uof] . o;n] ;+:yfsf] u|f]y–kydf s]xL afwf kSs} lbof] . o:tf] cjZyfdf af]8{sf] If]qflwsf/df lsg k:g rfxGy]F / d < o;kl5 ldl6ªdf d}n] cfˆgf] s'/f /fv]F – z]o/ ahf/sf] xfnsf] em'sfjsf sf/0fn] xfd|f] Pkmlkcf] laqmL gx'g] ca:yf cfpg] ;Defjgf b]lvPsf] 5 . -cflv/ eof] klg To:t}, ahf/df k'/} lalqm gePsf]n] cG8//fO6/x?n] k};f
  • 22. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 12 xfNg k¥of]_ . To;}n] O:o' d}g]h/sf] cg'/f]wdf ;fdfGo kqsf/ e]63f6 u/]sf] xf], Tof] klg cfly{s kqsf/x? dfq . To;df lnlvt 6]S:6 afFl8Psf] 5 h;df :ki6} n]lvPsf] 5, nfef+; slt / slxn] lbg] eGg] s'/f ;+rfns ;ldltsf] lg0f{odf e/ k5{, z]o/ lk|ldodsf] k};fn] #@ k|lt;t;Dd af]g; z]o/ lbg k'Ug] k};f hDdf x'G5 . o;df s] grflxg] s'/f eof] oxfFx?n] g} eGg k¥of]Ú . o;kl5 d]n} kqsf/ ;Dd]ngdf afFl8Psf] lnlvt 6]S:6 b]vfPF . sf]xL s]xL af]n]gg, lgzAb . Ps} l5gdf k'8f;}gLhLn] eg], …slxn]sfxL Aoa:yfkgn] kqsf/ e]63f6 t ug{' k5{, o;nfO{ cGoyf lng x'GgÚ . o;kl5 ldl6ª ;lsof] . b'Mv rflxF s]df nfUYof] eg] ;xL s'/f ;a} k|:t't eO;s]kl5 klg cGo ;+rfnsHo"x? r'k nflu/xg' x'GYof] . pxfFx? ;a} SjflnkmfO8 x'g'x'GYof], o:tf ;fdfGo s'/f ga'‰g] eGg] x'Fb}g . t/ pxfFx? g cfkm'n] ga'em]sf] s'/f ;f]Wg'x'GYof], g ;sf/fTds ePsf] cleAolQm lbg'x'GYof] . o:tf] df}gtfn] slxn]sfxLF unt lgisif{ lgsfNg]x?nfO{ kmfObf k'Ug] x'G5 h'g dnfO{ yfxf lyof] pxfFx? rfxg'x'GgYof] . ;'/]G› To;nfO{ 7'n} 36gfsf] ?kdf prfNg rfxGy], t/ To:tf] x'g g;s]sf]df pgnfO{ l7s nflu/x]sf] lyPg . yk af]Ng klg pgnfO{ cK7]/f] lyof], pgL;Fu nlhs s]xL lyPg . cWoIfsf] ;fy pgnfO{ lyof] . s'/f rsf{pg] ck]Iffn] xf] jf x}g eGg ;lSbg, ldl6ªd} cWoIfn] eg] klg, …aflx/ kmf]gdf To:tl/ dlRrPsf] ;'/]G›hL oxfF t s]xL klg af]Ng' x'Gg lg . s] xf] <Ú t}klg ;'/]G› df}g /x] . cGonfO{ pQ]lht agfpgdf ;'/]G› l;kfn' lyP . kl5 cfkm'n] u/]sf] uNtLsf] l/cfnfOh eof] ls< s'g} laifodf z'?sf] Ps b'O{ ;+jfb af]Nbf slxn]sfxL hfGg] dfG5] h:tf] u/L pgL k|:t't x'g ;Sy], pgsf] v'la eg]sf] oxL+;Dd lyof] . o;/L 5}7f} ca/f]w 6¥of] . t/ s]xL g s]xLsf] s'/fdf oqf] aafn lsg ug{ vf]h] ;'/]G›n] < dnfO{ pT;'stf eof] . d]/f] of] k|Zgsf] hafkm Ps ;+rfnsn] dnfO{ ToxL a]nf lbP, …ldl6ª w]/} x'g] x'gfn] l/:s sldl6af6 pgL cl86 sldl6lt/ hfg rfxGy], o;sf] nflu cWoIfsf] ;xof]u clgafo{ lyof] . tkfO{ l;Ocf]n] s] ug{ ;Sg'x'GYof] / < csf]{ s'/f, l;Ocf]sf] af/]df o:t} s'/f ul//x]sf] cWoIfnfO{ dg k5{ eGg] ;'/]G›n] 7fg]sf] 5 . rfsl8 u/]sf x'GÚ . glhs} al;/x]sf csf{ ;+rfnsn] …xf]Ú eg]/ ;xL yfk] . cf]xf] Û d 5fgfaf6 v;] em}F ePF, o;/L d}n] t slxn] klg ;f]lrg . cfh d h] 5', ;a}sf] /fd|} ;f]r]sf] x'gfn] 5', s;}sf] g/fd|f] ;f]Rg ;lSbg . o;kl5 klg Pkmlkcf] lgisf;gdf c? ;d:ofx? klg cfP . lwtf]kq af]8{n] ;do nufpg], sd d"Nodf sd{rf/Lx?nfO{ z]o/ ;'/lIft ug{ o'lgogx?sf] dfu, To;sf] nflu a}+sn] C0f lbg kg]{ s'/f cflb . t/ tL ;]6n eP . s'/f a'em]kl5 ;se/ rf8} u/]/ lwtf]kq af]8{n] :jLs[lt lbof] . clGtd :jLs[lt lbg] sfd p;}sf] lyof] . clg g]kfn a}+ssf] Ps s/f]8 5xQ/ nfv lsQf ;fwf/0f z]o/ ? @*) k|lt lsQfsf b/n] ahf/df laqmLsf] nflu v'nf ul/of] . :6s PS;r]~hdf rln/x]sf] d"No g} sl/a ? @() df em/]sf] lyof] . oqf] 7'nf] ef]n'dsf] z]o/ ahf/df Ps} tfln cfPkl5 ahf/ cem} emg]{ eof] . ;a} cfFlQg yfn], dr}{06 a}+s/sf k|d"vx? /ftf] /ftf] d'v nufpFb} …s]xL ug{ k¥of], cGoyf xfdL t 8'A5f}Ú eg]/ s/fpg yfn] . klxn] ;lhn} laqmL x'g]df laZjf; ug]{ „'ahL ;d]t x8a8fP . oxL lardf sd{rf/L ;+rosf]if Aoa:yfkg l6d;Fu xfdLn] s'/f u¥of}F . g]kfnsf] z]o/ dfs]{6 a'em]sf la1x? ToxfF lyP . pxFx?nfO{ yfxf lyof], ca g]kfn a}+ssf] z]o/ 36g] 7fpF 5}g, a9g] ;+efjgf k|;:t 5 . g]kfn a}+ssf] kmfOgflG;oN; Tolt a]nfsf] :6fG88{ rf6{8{ a}+ssf] eGbf alnof] lyof] . t/ g]kfn a}+sn] ljut b'O{ bzsb]lv z]o/xf]N8/x?nfO{ s]xL glbPsf] / ;/sf/L a}+s ePsf]n] nufgLstf{sf] la:jf; lyPg . sd{rf/L ;+rosf]ifsf la1x?nfO{ of] yfxf lyof] . ;+rosf]if Aoa:yfkg l6d k'/} z]o/sf] nflu cfj]bg /fVg tof/ eof] . t/ ToxfFsf] …k|d'vÚ ev{/ lgo'Qm ePsf lyP, v'Nnf k|ltikwf{af6 cfPsf eP klg pgL ;/sf/sf] ;x;lrj lyP . dfG5] enfßL / ldng;f/, t/ Ao'/f]Sofl{6s Aofsu|fp08 . pgL ;f]Wg uP ;/sf/nfO{ . k'/} Pkmlkcf] /sd ;+rosf]ifsf] s'n sf]ifsf] b'O{ k|lt;t klg x'Fb}gYof] . To;/L ;f]Wg kg]{ lyPg, clg s'/f lalu|of] . ;/sf/n] dfg]g, s'/f vQd . ;a} lhNn kl/of], otf Pkmlkcf] k'/} lalqm gx'g] kSsf eof] . csf]{ ;d:of cfOnfUof] .
  • 23. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 13 sd{rf/L ;+ro sf]if / gful/s nufgL sf]if h:tf ;+:yfx?nfO{ xfn;Dd ;/sf/L ;+:yf elgG5 lsgls ToxfFsf] af]8{ / Dofg]Hd]G6sf] lgo'QmL ;/sf/n] u5{ . klxnf]df ;/sf/n] Ps k};f klg k'FhL xfn]sf] 5}g, Tof] 6«i6 xf] . bf]>f]df !) b]lv !@ k|lt;t xf]nf . ca lgs} 7'nf] eO;s]sf oL ;+:yfx?sf] Aoa:yfkg ;/sf/n] g} ul//xg' xfF:of:kb x'G5 . oqf] 7'nf] ;+:yf rnfpg] zLk ;/sf/;Fu sxfFaf6 x'G5 < oL b'a} cTolws :6]sxf]N8;{ tyf k|;:t lnlSj8 P;]6 ePsf ;+:yfx? x'g . ljb]zlt/ eP o:tf ;+:yfx?sf] ;Dklt b]z ljb]zdf nufgL u/]/ x/]s $.% aif{df d'nwgnfO{ bf]a/ agfO;Sg] lyP, Tof] ug{' klg k5{ . t/ ;/sf/n] Aoa:yfkg u/]/ of] ;Dej x'Fb}g . d'nwg oyfjt /fVg ;s]sf]d} ;/sf/ b+u x'G5, l/:s lnb}g . d'2lt vftfdf vaf}{F ?k}of /flvPsf] 5 . csf]{ zAbdf eGg' kbf{ oL ;a} /sd a}+sx?n] g} rnfPsf 5G, ;+rosf]if cfkm}n] s]xL klg u/]sf] 5}g . slxn]sfxLF k|fyldstf cfof]hgfdf ;/sf/n] ;+rosf]ifnfO{ nufgL ug{ eG5, of] klg unt xf] . ;+rosf]ifsf] /sd o;/L ;/sf/L lXjddf rNg] xf]Og, lg/Gt/ a9fpFb} nfg] l:sdlt/ hfg' k5{ h'g k|f]km];gn DofgfHd]G6n] dfq ug{ ;S5 . o;sf] nflu t ;/sf/n] rfx]/ klg x6fpg g;Sg], a]OdfgL u/]sf] kfOP h]n} rnfg ug]{ …k|d'vÚ lgo'QmLsf] sfg'g NofP/ ;f]xL sfg'g cGtu{t af]8{ u7g ug]{, ToxL af]8{n] Aoa:yfkg lgo'Qm ug]{ Aoa:yf ul/g' k5{ . ljsl;t d'n'sx?sf] Aoa:yf oxL xf] . clg dfq d'nwg s]xL aif{df bf]a/ x'Fb} hfG5 . o:tf] ul/Psf] eP cfh sl/a ? # va{df /x]sf] ;+rosf]ifsf] d'nwg ? !) va{ eGbf dfly k'lu;s]sf] x'GYof] . csf]{ s'/f lgodgsf] klg 5, xfn /fi6« a}+sn] cfˆgf] lgodg If]q leq oL b'O{ ;+:yfnfO{ NofPsf] 5 . o;nfO{ lgs} ;sf/fTds sbd eGg] h'g bfjL ul/G5 Tolt x}g . x'g t /fi6« a}+s h] sfdsf] nflu klg ;Ifd x'g] laZjf; lng] la1x? klg oxfF 5g . t/ of] unt xf], p;sf] klg ;Ldf 5 . oL b'O{ ;+:yfsf] p2]io / k'FhLsf] ;|f]tsf b[li6n] x]bf{ /fi6« a}+ssf] xfnsf] Ifdtfn] logLx?sf] pko'Qm lgodg / cg'udg x'g ;Sb}g lsgls /fi6« a}+s Ps …6fOK8Ú ;+:yf xf] . To;}n] pm To;sf] laof]08 hfg ;Sb}g . cfufdL lbgx? ;+rosf]if / gful/s nufgL sf]ifsf nflu ;'ky b]lvb}g . v}/, oL b'O{ ;+:yfsf] rrf{ a]Un} 7fpFdf u?nf, oxfF 5fl8lbpF . xfd|f] Pkmlkcf] sf] %) k|lt;t eGbf a9L ahf/af6 uof], afFsL %) k|lt;t c08//fO6/x?n] lnP . cfˆgf] x}l;ot gePsf c08//fO6/x?n] laleGg sDkgLx?sf] dfWodaf6 Ifdtf k'¥ofP . o;/L cg]sf} Aoawfg a]xf]/]/ Pkmlkcf] lgisf;g ;kmntf k"j{s ;DkGg ul/of], t/ klg ck]lIft ;dodf sfd x'g g;s]sf]n] k};f ;a} hDdf x'g csf]{ cfly{s aif{sf] >fj0f nfluxfNof] . ;+:yf leqsf ;Dk"0f{ sd{rf/L tyf aflx/sf lgsfox?af6 ;d]t ;xof]u k|fKt ePs} xf] . t}klg cfa )&$.&% leq} sfd ;DkGg u/]/ &%.&^ df af]g; z]o/sf] 3f]if0ff ug]{ of]hgf k'/f ePg . cGo gfkmfaf6 nfef+; lat/0f ug{ gofF axfgfdf /fi6« a}+sn] dfg]g . nfef+; 3f]if0ff u/]/ dfq a}+saf6 labf x'g] d]/f] ;kgf k'/f ePg . t}klg Pp6f la/fdL xfntdf /x]sf] a}+snfO{ k'0f{ ?kn] :j:y / k|ltikwL{ agfP/ 5f8]/ hfg kfpFbfsf] ;'v eg] d}n] lnP/ lx8]F . ubub 5' . z'?d} eg]sf] lyPF, of] k|f]km];gn n]v x'g] 5}g, AolQmut uGyg x'g]5 . To:t} eof] . c:t' . sflt{s @)&^, a'9fgLns07
  • 24. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 14 x/]s bzs h;f] d'nwf/sf] ljsf;sf df]8ndf k'g{ljrf/ eOg} /xg] u/]sf] 5 . ljsf; cy{zf:qdf /fhgLlt, wd{ jf bz{gzf:qdf h:tf] h8;'q x'Fb}g . tYo, k|df0f / a:t'ut cg'ejsf cfwf/df 8]enkd]G6 æl/lylGs+uæ lg/Gt/ e}/xG5 . ljZjdf 7"nf 7"nf kl/jt{g cfPsf 5g . r'gf}tL, k|ljlw, ;fdYo{ / ;f]rdf . ;g @)#) ;Ddsf] lbuf] ljsf; nIo -P;8LhL_ sf] Ph]08f cfPsf] 5 . hnjfo' kl/jt{g k[YjLsf] cl:tTj;+u g} ufFl;Psf] 5 . kfFr sf]0faf6 k'glj{rf/sf] k|lqmof yfNg ;lsG5 . klxnf], sG6]G6 ckm 8]enkd]G6 +-ljsf;sf] ;f/_ s] xf] < ;d'Ggt / ;dfj]zL cfly{s j[l4df s;/L dfgj ljsf;, /f]huf/L / kof{j/0fnfO{ ;Gt'ngdf /fVg] < bf];|f], ljlQo ;|f]t sxfFaf6 Nofpg] -kÞmfOgflG;Ë ckm 8]enkd]G6_ < ax'klIfo ljb]zL cg'bfgsf] lge{/tfaf6 qmdzM xfdL ca C0fdf cfwfl/t lghL ;|f]tx?df cfl>t x'Fb} hfg'kg]{ jfWotf 5 . Odlh{ª rLg, ef/t h:tf b]z, 8fo;kf]/f nufgLsf gofF s'/f 5g . t];|f], Ph]G;L ckm 8]enkd]G6M ljsf;sf] ldof] sf] x'g] < s]G›, k|b]z / :yfgLo ;/sf/aLr lhDd]jf/Lsf] af+8kmf+8 k'/fgf bftf / gofF ;|f]tsf] ;Gt'ng lghL If]q, ;d'bfo / gful/ssf e"ldsf . ljsf;df ax'cfofd 5, km/s km/s stf{x?aLr ;dGjo s:n] / s;/L ug]{ < rf}yf], nf]s];g ckm 8]enkd]G6M ljsf; eg]sf] 7fpFsf] ljsf; xf] ls JolQmsf] < of] bfzl{{gs k|Zg 5 . g]kfn ufpFg} ufpFsf] b]z xf], !) hgfdf gf} hgf ufpFdf a:5g eg]/ cl:t;Dd k9b} lyof} t/ cfh ^) k|ltzt hgtf gu/kflnsfdf a;]sf 5g . zx/Ls/0f lta| 5 . s[lifdf b'O{ ltxfO{ hgtf cfj4 5g t/ /fli6«o pTkfbgdf o;sf] c+z @& k|ltztdf eml/;Sof] . ;fdflhs d"No r'sfP/ ePklg cfk|jf;gn] ubf{ dfG5] t alg/x]sf 5g, t/ 7fpF ag]sf 5}gg . kfFrf}, ljsf;sf] j}wtf, ef}lts glthf t tfgfzfxn] klg lbG5 t/ dfG5]sf] df}lns :jtGqtf, ;fd'lxs lg0f{o k|lqmofn] Nofpg] ;befj;lxtsf] ;dtfd'ns ;dfh lgdf{0f x'g] ljsf;] k|lqmof ckgfpg' kg]{5 . g]kfnsf] cfufdL !@, !% aif{sf] ljsf;sf] vfsf sf]b}{ ubf{ s]xL s'/fdf :ki6tf cfjZos 5 . clxn] g]kfnL cy{tGq / ;dfhdf uO{/x]sf e'O{rfnfx? s] s] x'g < ;dfh / cy{tGqnfO{ s] rLhn] xNnfO{/x]sf 5g < clxn]sf] xfd|f] Gof/]l6e s] xf] < klxnf] t 8]df]u|fkmL -hg;f+lVos agf]6_ g} xf] . g]kfn / clk|msfsf s]xL d'n'sdf t?0f hg;+Vof 5 . ljsl;t /fi6«x? k|f}9 ;dfhdf kl/0ft e};s] . 8]df]u|fkmLsf] gofF kmf]x/fn] 4G4nfO{ dnhn uof]{ / xfdL æ/]ld6]G; Osf]gf]dLæ aGof}+ . ldl8og pd]/ clxn] @$ aif{sf] 5 . xfdL @)%$ kl5 dfq k|f}9 ;dfh aG5f}+ . 8fo;kf]/fsf] wg klg a9L/x]sf] 5 . ufpFdf k'?if gx'Fbf dlxnfdf cy{tGq s]lG›t ePsf] 5 . t/fO{df oflGqs/0f t ePsf] 5 t/ ckl/kSj . hg;+Vofsf] gofF :j?kn] a;fO{;/fO{nfO{ klg Jofks agfO{lbof] . @! lhNnfdf ›'t ultdf lgh{gLs/0f eO{/x]sf] 5 . 8]df]u|fkmL / a;fO{;/fO{n] s[lifsf] lx:;f cy{tGqdf 3l6/x]sf] 5 . l6lksn xf]Og æPl6lksnæ ;+/rgfut ?kfGt/0fdf xfdL uPsf 5f}+, h'g aL;f}+ ztfAbLsf] ljZj cg'ejeGbf k[ys 5 . s[lifaf6 dfG5] aflx/ cfpFy], pBf]un] To;nfO{ l6KYof] . cy{tGq kl/kSs x'Fb} uPkl5 ;]jf If]q pGgt aGYof] . clxn] s[lifaf6 dflg; aflx/ lg:sg yfn] t/ pBf]u v'Dr]sf] 5 . ;f]em} lgDg :tl/o ;]jf If]qdf k|j]z u/]sf 5g . pTkfbgd"ns pBf]usf] of]ubfg s'n u|fx:y pTkfbg -hL8LkL_ df ^ k|ltzt dfq 5 . l;w} ;]jf If]qdf uOof] t/ cy{tGq kl/kSj e};s]sf] 5}g . ;/sf/sf] gLlt / nufgL clg /]ld6]G;n] sg]S6LeL6L Jofks a9]sf] 5 . ax'bn cfpFbf d'n'sdf &! xhf/ % ;o ^) j6f dfq kmf]g lyof] . clxn] tLg s/f]8 ;]nkmf]g 5g . ef}lts ljsf; x]g]{ xf] eg]kl5 *# xhf/ lsnf]ld6/ af6f] k'u]sf] 5 . ;a} xfdLn] vf]h]sf] h:tf] u'0f:t/sf] 5}g . #% xhf/ lsnf]ld6/ ;8sdf sfnf]kq jf u|fj]n 5 . 8f]h/] ljsf;n] ljgf; klg NofPsf] 5 t/ sg]lS6eL6Ln] ahf/;Ddsf] kx'Fr / nfut 36fpg ;xof]u k'¥ofPsf] 5 . clxn]sf] csf]{ 7'nf] km8sf] ;d'Ggt g]kfnsf] Ps Gof/]6Le 8f= :jl0f{d jfUn] -/fli6«o of]hgf cfof]usf k"j{ pkfWoIf_
  • 25. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 15 zf;sLo z}nLdf cfPsf] 5M @%) jif{sf] PsfTdstf af6 xfdL ;+3fTds /fHodf uPsf 5f}+ . xjfO{hxfhdf xfjfn] ws]Nof] eg] 6]n–ljG8sf sf/0f uGtJo l56f] k'Ug ;lsG5 . cfhsf] cy{tGqnfO{ cl3 a9fpgsf nflu s'g tTj 6]n–ljG8sf] ?kdf 5< Pp6f l8lh6nfO{h]zg, o;n] Oue{/g]G; dfkm{t e|:6frf/d'Qm ;]jf k|jfxdf r':ttf NofpF5 . e"–kl/j]l:yt /fi6«df ;'rgf k|ljlwn] 7"nf] cj;/ NofPsf] 5 . Jofkf/sf df]8nx? kl/jt{g ePsf 5g . l8lh6nfO{h]zgn] Eofn' r]gsf] ;Defjgf cuf8L NofPsf] 5 . ljlQo ;dfj]zLtfdf klg l8lh6nfO{h]zg / cfO;L6Ln] 7"nf] of]ubfg lbg ;S5 . bf];|f], kfgL / :jR5 phf{ h;df yk JofVof cfjZos /x]g . t];|f], ko{6g;Fu ufl;Psf] cfsif{s e'uf]n / Nof08:s]k ljljwtf . rf}+yf], ljZj cfly{s u|fle6Lsf] s]G›laGb' g]kfnlt/ ;f]lemg' . ln Sjfg o' :s'n ckm klAns kf]ln;Lsf l8gn] b]vfPsf 5g ;g !(%) cyf{t %) aif{ cl3 pQm s]G›laGb' P6nflG6s dxf;fu/sf] dWolt/ lyof], ca ;g @)%) df ef/t / rLgsf] aLrdf xfd|} lxdfnodf cfP/ a:b}5 . ahf/, ko{6g / nufgLsf nflu of] cj;/ xf] . cGtdf, ljZjdf g]kfnsf] a|f08 gfd cem} dfly 5 . xfdLk|lt ;xfg'e"lt 5 . clxn] pTkfbg ug{ ;Sg] xf] eg], Ifdtf eO{lbPsf] eP, cGt/f{li6«o ahf/ cg's"n 5 . ljsf;sf] ;fWo ;d'Ggltsf] l;h{gf, ljt/0f / lbuf]kg xf] eg] ;fwg jf cf}hf/ s] x'g t < of]hgf cfof]udf k/Dk/fut b:tfj]h agfOG5 hxfF If]qut j0f{g a9L x'G5M s[lif, vfg]kfgL, pBf]u cflbsf 5'§} cWofo . If]q If]qsf] rrf{ eGbf ljifout 9f+rf a9L pkof]uL 5 eGg] dnfO nfU5 . klxnf] d'2f xf]M pTkfbsTjdf j[l4 . dfG5] s[lifd} a;] x'G5 t/ pTkfbsTj a9fpg'k¥of] . Nofl6g cd]l/sfsf] lrn]n] u/]/ b]vfof] . klxnf df5f a]RYof], clxn] To;nfO{ k|f];]; u/]/ ;fdg Koflsª u/]/ pRr d'Nodf a]Rg yfNof] . klxnf c+u'/ l6KYof], clxn] c+u'/nfO{ jfOg agfP/ ljZj ahf/df a]R5 . s[lif If]qaf6 pBf]u, pBf]uaf6 ;]jfdf hfg] eGg] k|j[ltdf abnfj cfPsf] 5 . s[lif, pBf]u, ;]jf hxfF a;]klg pRr pTkfbsTjdf hfg'kof]{ . bf];|f], cf}krfl/sLs/0flt/ hfg'kof]{ . o;n] s/sf] cfwf/ a95, /fHo bx|f] x'G5 . t/ cem dxTjk'0f{, o;df ;fdflhs ;'/Iffsf] ;jfn hf]l8G5 . cf}krfl/s hflu/ 5 eg], p;n] tna cg';f/ s/ ltnf{, k]G;g kfpnf, pkbfg kfpnf, la/fdL k/] pkrf/ xf]nf . clxn] g]kfndf ;o s8f kfFr k|ltzt dfq cf}krfl/s If]qdf 5g . o;nfO{ kfFraf6 %) k'of{pg'kof]{ . h] h] ubf{ cf}krfl/stf a95, Tof] ug{'kof] . t];|f], u|Lg/ cj{gfO{h]zgsf] s'/f 5 . ca xl/t zx/Ls/0flt/ hfg'kof]{ . ljB'tLo ;jf/L ;fwg a9fpg'kof]{, kmf]l;n ˆo"nk|lt k/lge{/tf 36g'kof]{ . klxnf af6f]g} ;'wf/f} . eG;f/ ljlwdf k'g/fjnf]sg u/f} . /ftL rfh{ u/] lk|m eg]/ elGbpm . ;x/nfO{ klg Jojl:yt ub}{, l8lh6n g]6js{sf] PsLs[t of]hgf agfpg] s'/f cl3 a9fpg'kof]{ . rf}+yf], ;fdflhs df]laln6Lsf] ;xhLs/0f . ;f]l;on df]laln6L ;dtfd'ns ;dfhsf] rl/q xf] . d uf]vf{sf] Pp6f eL/df hGd]sf] dfG5] t/ dnfO{ oxfF;Dd u'0f:t/Lo lzIffn] Nofof] . lzIff, :jf:Yon] s;sf] ;Gtfg jf s'g hft jf lnË jf If]qsf cfwf/df cj;/ kfpg] cj:yfnfO{ uf}0f agfO{lbg k5{ . cj;/df ;dfgtf vf]Hg] xf], glthfdf xf]Og . pRr u'0f:t/sf] lzIffn] h'g cj;/ k|bfg u5{, o;n] c;dfj]zL ;dfhnfO{ lj:tf/} Gofof]lrt ;fdflhs dfu{df 8f]of{pg] sfd u5{ . kfFrf} xf], ;dfj]zL / k|efjsf/L ;'zf;g . km]/L egf}+, ;d[l4sf v'l8snfx? oL x'g . pTkfbTsj / cf}krfl/stfnfO{ a9fpg'kof]{ . ;x/Ls/0fnfO{ u|Lg agfpFb} n}hfg'kof]{ . ;f]l;on df]laln6LnfO{ Gofof]lrt agfpFb} nfg'kof]{ . ;'zf;g r':t x'g kof]{ . g]kfnsf] ;d'Ggltsf] ofqfdf kfFr hf]lvd 5g . klxnf] xf]–ljkbM :nf] / /oflk8 l8hf:6/ . xfd|f] d'n'sn] e'sDk ef]Uof], af9Lklx/f] ef]lu/x]sf 5f} . sfa{g pT;h{gn] hnjfo' kl/jt{g ul//x]sf] 5 . Anfs sfa{g u|Lg xfp; hltSs} ljgfzs x'G5 . o;df If]qLo ;dfwfg vf]Hg'k5{ . bf];|f] hf]lvd dfgj z+;fwgsf] IfoLs/0f xf] . t];|f], l8;/K6Le 6]Sgf]nf]hLsf] s'/f 5 . lah'nL a]r]/ wgL x'G5f} eGb} uof}{ . ;f]nf/ olt ;:tf] eO;Sof]ls xfd|f] lah'nL a]r]/ wgL x'g] lbg gcfpg] 6]Sgf]nf]hLx? b]lvg yfn]sf 5g . hnljB't cfof]hgf agfpg] ^÷* aif{ nfU5, Tof] cjlw kv{g ;Sg] cj:yf /xG5ls /xGg eGg] xf] . ;f]nf/ Aof6«L 6]Sgf]nf]hLdf 7"nf] nufgL eO{/x]sf] 5 . Aof6«L 6]Sgf]nf]hL ;:tf] x'gf;fy ;f]nf/ hnljB'tsf] ljsNk aGnf . rf}yf], l5d]sL k|efjsf] s'/f 5 . e'k/Lj]li7t d'n'sdf 5]psf] b]zn]
  • 26. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 16 cy{tGqdf w]/} s'/fdf lg0ff{os e"ldsf v]n]sf] x'G5 . åGåsf afl56f 5l/G5g . ef/t;Fu xfd|f] d'›fsf] k]u 5 . o;n] xfd|f] k|lt:kwL{ Ifdtfdf c;/ k'u]sf] 5 k"jf{wf/df klg ;dGjo ug{ k¥of] . la/u+h;Dd ljZj :tl/o ;8s aGof] eg] klg ToxfFaf6 sf]nsftfsf] ;8s t ef/tn] agfpg' k5{ . cfly{s s'6gLltdfkm{t o:tf s'/fsf] hl6n Joj:yfkg ug{ ;Sg'k5{ . kfFrf} hf]lvd eg]sf] ;'zf;g g} xf] . ;+3Lotfsf s'/f 5g, gLltut ;dGjosf s'/f 5g . /fhgLlts l:y/tf eP/ dfq k'Ubf] /x]g5, gLlt / sd{rf/Lsf] l:y/tf klg rflxg] /x]5 . xfn}sf] ;/sf/sf] cg'ejaf6 of] b]lvG5 . ljsf; / /fhgLltsf] s'/f ubf{ xfdL clxn];Dd o;sf] ulx/fO{df k'u]s} 5}gf} . a9L /fhgLlt s]lG›t eof} . Joj:yf NofPkl5 :jrflnt lsl;dn] ljsf; e}xfN5 eGg] k|If]k0f xfd|f] /Xof] . of] e|d /x]5 . ljZjel/ ljljw /fhgLlts Joj:yfx? 5g . s'g} b]zdf lg/+s'ztf 5 t/ ef}lts ljsf; u/]sf pbfx/0f 5g . rLg / ef/tdf km/s km/s df]8]n 5g . /fhtGq ePsf o'/f]lkog d'n'sx?n] klg k|ult u/]sf 5g . cd]l/sf l/klAns xf] . cfw'lgs /fHo k|0ffnLsf] s'/f ug]{ xf] eg] g]kfn / cd]l/sfsf] Ps}k6s ;'? eP @ ;o %) aif{ cl3 . Joj:yfn] dfq :jrflnt ?kdf cfp6k'6 cfpg] eGg] xf]Og /x]5 . g]kfnsf] Oltxf; x]bf{ #) jif{ led;]g yfkfn] zf;g u/]sf lyP . h+uaxfb'/n] csf]{ #) aif{ zf;g u/] . rG›zd;]/n] !()! b]lv !(@( ;Dd @* aif{ zf;g u/]sf 5g . h'4 zd;]/n] !#÷!$ aif{ zf;g u/]sf 5g . k~rfotL Joj:yfn] #) aif{ zf;g u/]sf] 5 . l:y/tf gePsf] xf]Og . /fhgLlts l:y/tfn] ;d[4Lsf] Uof/]G6L ug]{ /x]g5 . of] ;Fu;Fu} c? kf6k'hf{ klg ;Fu} cfpg' kg]{ /x]5 . sd{rf/LtGqsf] Ifdtf, lghL nufgL, gful/sdf pT;fx oL s'/fx?df klg k|ult rflxG5 . ;+3Lotfn] rfdTsfl/s ljsf; unf{ eg]/ xfdL Totf uPsf xf]Ogf}+ . of] /fhgLlts ;Demf}tfsf] sf]0faf6 cfPsf] s'/f xf] . @%) aif{b]lv s]G›Ls[t d'n's xf] xfd|f], zf;s ju{df ljljwtf ePg . of] g} lj›f]xsf] Pp6f cfwf/ aGof] . To;}n] pRr ljs]G›Ls/0fsf] cjwf/0ffdf uPsf xf} . o;sf ;jn / b'j{n kIf 5g . ;]jf k|jfxdf ;xhtf cfpF5 / hgpQ/bfoL ;/sf/sf] cg'e"tL u/fpg] ;Defjgf /xG5 . t/, Tof] ug{ ljlQo Joj:yfkg / Ifdtfsf r'gf}tL 5g . ;fgf] sfuhL k|lqmofsf nflu klg l;+xb/jf/ wfpg' gkbf{ :yfgLo ljsf; rnfodfg x'g] ;Defjgf /x]sf]df ljut s]xL cjlw otfsf] cEof; eg] lg/fzfhgs g} 5 . of] emg af]lemnf], emGeml6nf] x'g] lbzfdf uof] . t'?Gt} x:tIf]k u/]/ ;'wf/ ug{'kg]{ cj:yf 5 . nfdf] ;do g]kfnsf] lrGtf cfˆgf] ;fj{ef}ldstf hf]ufpg] ljifodf g} c8Sof] . !(%% df ;+o'Qm /fi6«;+3sf] ;b:o ePkl5 s]lx /fxt eof] oBlk !(@# df g} g]kfnsf] :jtGqtf a]nfotn] :jLsf/]sf] xf] . !(@% df lnu ckm g]zgdf xfdL uof}+, h'g ;+o'Qm /fi6«;+3sf] cl3Nnf] k|f¿k xf] . To;kl5 emG8} &) jif{ xfdL Joj:yfsf] n8fO{+df e'Nof}+ M /f0ff, /fhf, k|hftGq, ;+3Lo nf]stGq . ca aNn ljsf;d} s]G›Lt x'g k5{ eGg] ef]s hfu]sf] 5 . nufgL s;/L leqofpg], s;/L pBdd}qL jftfj/0f agfpg] 5nkmn x'g yfn]sf 5g . :j:y /fhgLltn] e/kbf]{ 6]sf] lbof] eg] xfdL csf]{ !)÷!@ jif{df cfhsf] >Ln+sf hlQsf] dWodcfo ePsf] ljsf;zLn /fi6« aGg ;S5f}+ . ;fef/M ;]hg :dfl/sf, @)&%
  • 27. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 17 g]kfn abNg] k|:tfj s[i0fxl/ af:sf]6f k|d'v ;"rgf cfo'Qm, /fli6«o ;"rgf cfof]u g]kfnnfO{ abNg o; d'n'snfO{ dlb/fd'Qm 3f]if0ff ug'{k5{ . oyf{ydf /S;Ldf 8'a]/ ;d[l4 leqofpg ;lsGg . o;y{, klxnf] r/0fdf dlb/fsf] k}7f/L tTsfn} lgif]w ug'{ k5{ . bf];|f] r/0fdf g]kfnleq /x]sf dlb/f pBf]ux?nfO{ plrt Ifltk"lt{ lbP/ tL hUuf / pks/0f ;/sf/n] vl/b ug'{k5{ . tL hldg / ejgdf :s"n jf c:ktfn ;~rfngdf Nofpg' k5{ . pks/0f las|L x'g] eP ljb]zdf k7fpg] / las|L gx'g] eP …sjf8LÚ nfO{ las|L ul/lbg' k5{ . t];|f] r/0fdf ;a} …3/kfn'jfÚ /S;L pTkfbg lgif]w ug'{k5{ . wd{, k/Dk/f rnfpg clwstd Ps ln6/;Ddsf] /S;L aGg] efF8fx? cg'dlt lnP/ vl/b ug]{ Joj:yf ug'{k5{ . o;/L g]kfndf …8«fO{ nÚ nfu" u/L dlb/fd'Qm g]kfn 3f]if0ff ug'{k5{ . g]kfnnfO{ abNg lzIff / :jf:Yo If]qsf] Jofkf/nfO{ k"0f{tM lgif]w ug'{k5{ .;+ljwfgdf cfwf/e"t lzIff clgjfo{ / lgMz'Ns elgPsf] 5 eg] dfWolds lzIff lgMz'Ns elgPsf] 5 . o;y{ xfnsf] af]l8{Ë :s"nx? JolQmn] gfkmf lng gkfpg] u/L 6«i6df ?kfGtl/t ug'{k5{ . ;+ljwfgdf cfwf/e"t :jf:Yo ;]jf ;d]tdf gful/ssf] xs :yflkt ul/Psf] 5 . o;y{, xfnsf gl;{Ëxf]dx? klg ;d'bfon] jf kflnsfn] ;~rfngug'{k5{ . o;af6 lrlsT;s / :jf:YosdL{ Pj+ lzIfs / sd{rf/Lsf] /f]huf/L oyfjt /fvL xfnsf nufgLstf{nfO{ /fHon] plrt Ifltk"lt{ lbg'k5{ . gof+ g]kfn lgdf{0fsf nflu cfd o'jfn] lj= P= / Pd= P= kf; ug'{ k"j{ slDtdf @ aif{ /fi6«sf] clgjfo{ ;]jf ug'{k5{ . o:tf] :jo+ ;]jf ;+3Lo, k|b]z / :yfgLo ;/sf/n] tf]s]sf] lgsfodf ug'{kg]{ 5 . o; ;dodf g]kfnL laBfyL{n] :jo+ ;]jssf] eQf kfpg] 5g . o;af6 ;a} g]kfnLn] /fHo ;~rfng ljlw a'emg] df}sf kfpg] 5g . gof+ g]kfn lgdf{0f ug{ xfdL % s'/fdf cfTdlge{/ x'g} k5{ . ltgdf vfBfGg, xl/of] t/sf/L, kmnkm"n, df5fdf;' / b'UwhGokbfy{ x'g . o:sf nflu :yfgLo / k|b]z ;/sf/sf] ah]6sf] k|fyldstf log} If]qdf x'g'k5{ . ;+3 ;/sf/n] oL % j:t'sf] cfoft /f]Sg' k5{ . o;}u/L gof+ g]kfn lgdf{0f ug{ /fHosf] dfq} xf]O{g ;fdflhs kmh'n vr{ klg /f]Sg} k5{ .o:sf nflu s'g} klg JolQmn] a|taGw, ljjfx nufotsf ;fdflhs sfo{ ubf{ ;+ej ePdf cfkmg} y/sf cfkmGtnfO{ dfq / ;f] ;+ej geP s]jn glhssf gft]bf/ afx]snfO{ cfdGq0f ug{ lgif]w ug'{k5{ . lgdGq0ff sf8{df clgjfo{ ?kdf gftf n]Vg' kg]{ / gftf aflx/sf] JolQm ;df/f]xdf pkl:yt ePdf ks|fp kg]{ sfg"gL Joj:yf ug'{k5{ . g]kfnsf ;a} &%# kflnsfnfO{ cfkmgf] pTkfbg, k|ljlw / ;LknfO{ hu]gf{ ug{ nufpg' k5{ . o; cGtu{t ;a} kflnsfn] :yfgLo pTkfbg las|L ug]{ sf]z]nL 3/ lgdf{0f ug'{k5{ . ;a} kflnsfn] s]xL ckjfbnfO{ 5f8]/ s"n vl/bsf] slDtdf %) k|ltzt ;fdfg cfkmg} sf]z]nL 3/af6 vl/b ug'{ kg]{5 . ;fRr} g]kfnnfO{ abNg] xf] eg] k}lqs ;DkQL :jtM 5f]/f5f]/Ldf hfg] xfnsf] Joj:yf vf/]h ug'{ k5{ . h]i7 gful/s eQf /fHon] ljt/0f u/]sf] 5 . of] /sd k'Ug] u/L lbg'k5{ / tL h]i7 gful/ssf] d[To" kl5 ;a} ;DkQL …Ho"gLÚ :j?k ;/sf/df cfpg' k5{ .;fy} cfdfafa'n] sl/a @) aif{;Dd 5f]/f5f]/Ldf nufgL u/L pTkfbgof]Uo JolQm agfO{ lbG5g .;f]sf] k|ltkmn :j?k k|To]s 5f]/f5f]/Lsf] cfDbfgLsf] !) b]lv @% k|ltzt :jtM afa'cfdfsf] a}+s vftfdf cfpg] k|0ffnL nfu" ug'{k5{ . d'n'sleqsf] hUuf hldgsf] nfnk"hf{ ;/sf/sf] gfddf x'g'k5{ .;/sf/n] JolQmnfO{ lglZrt p2]Zosf nflu hldg pkef]u ug{ lnhdf lbg'k5{ . o;/L lnhdf lbPsf] hldgdf tf]lsPsf] zt{ k"/f geP :jtM lkmtf{ x'g] k|aGw ug'{k5{ . csf]{ s'/f, Ps
  • 28. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 18 lhNnf Ps jg pTkfbgdf hfg' k5{ . h; cg';f/ s'g} lhNnfsf] jg :ofp3f/Ldf ?kfGtl/t x'g]5 eg]s'g} lhNnfsf] ag ;'Gtnf3f/L x'g]5 . gofF g]kfn lgdf{0f ug{ ;u/dfyfsf] lxpFsf] s0fnfO{ gklUng] kf/blz{ ;L;fsf] lukm6 Kofs u/L slDtdf Ps;o cd]l/sL 8n/df ljZj ahf/df a]Rg' k5{ . n'lDagLsf] Ps s0f df6f] /fvL Ps tf]nfsf] ;'gsf] ns]6 agfO{ ljZj ahf/df k|lt ns]6 Ps nfvdf a]Rg' k5{ . g]kfndf kfO{g] of;f{u'Dafsf] ;+sng ug{ ;]gfnfO{ dfq} clwsf/ lbg' k5{ . o;nfO{ cGt/f{li6«o ahf/df ;/sf/n] slDtdf k|lt lsnf] krf; xhf/ cd]l/sL 8n/;Dddf las|L ug'{ k5{ . o;/L k|fKt cfDbfgL tt If]qsf] ljsf;df vlr{g' k5{ . lglZrt dfkb08 tf]s]/ cfd g]kfnLnfO{ 3/ 3/df /fli6«o em08f kmx/fpg] cj;/ lbg' k5{ . o;af6 3/df em08f /fVg dGqL g} x'g'kg]{ cj:yfaf6 d'Qm eO{g]5 . s'g} ts{ ljts{ gu/L a}zfv ! ut]b]lv r}t d;fGt;DdnfO{ cfly{s aif{ tf]Sg'' k5{ .g]kfnnfO{ xnf]d'Qm b]z 3f]if0ff u/L cfw'lgs s[lif pks/0fx? ldgL 6|ofS6/, hL/f] l6n/, xfe]i6/, l/k/ cflbsf] k|of]u a9fpg' k5{ .o;af6 ;a} ls;fgsf] xftdf xnf]sf] ;§f ldgL 6ofS6/ x'g'k5{ . g]kfn abNg ;a} t'O{gsf] 7fpFdf emf]n'Ë] k'n agfO{ t'O{gsf] kmnfd / pks/0fnfO{ …sjf8LÚ n] vl/b u/]sf] lg:;f kl5 dfq} emf]n'Ë] k'n ;~rfngdf Nofpg]cg'dlt lbg' k5{ . d'n'sn] lgo'lQm ug]{ /fhb"t k|lt:kwf{Tds k/LIffaf6 k"lt{ ul/O{g' k5{ . o;}u/L ;a} cfof]usf kbflwsf/Lsf] kbk"lt{df klg oxL k|0ffnL canDag ug'{k5{ . ax'd"No hl8a'6L pTkfbg x'g] hldgdf wfg, ds}, sf]bf] nufpg lgif]w ug'{k5{ . hf]lgË / Ans cg';f/ vfBfGg / s[lif pTkfbg ug'{k5{ . lzIff / :jf:Yodf klg hf]lgË nfu" u/L Pp6f ufpF jf zx/sf] dflg;n] csf]{ufpF / zx/df/x]sf] c:ktfndf uP/ ;]jflng / k9glgif]w ug'{k5{ . g]kfndf % cf]6f ;xfl;s v]n ljZjd} gfd"b 5g . h; cg';f/ kbofqf, a+hL hlDkË, ¥oflkm6Ë, Kof/fUnfO{l8Ë / kj{tf/f]x0fsf] k|a4{gdf ;+3, k|b]z / :yfgLo ;/sf/n] s"n ah]6sf] % b]lv !) k|ltzt ah]6 5'6ofpg' kg]{ / g]kfnnfO{ ljZjs} ko{6sLo uGtJosf ?kdf lrgfpg] k|of;df nfUg' k5{ . g]kfnnfO{ abNg /;folgs dnnfO{ la:yflkt u/L k|f+ufl/sdnnfO{hf]8lbg'k5{ .;fy}/;folgslaiffbLsf] cfoft lgif]w u/L h}las laiffbLsf] k|of]unfO{ clgafo{ ug'{k5{ . o;af6 g]kfn cuf{lgs s[lif pTkfbg ug]{ d'n'ssf ?kdf ljZjdf kl/lrt x'g]5 . g]kfnsf tLg} txsf ;/sf/n] ax"d"No hl8a'6Lsf] pTkfbg, ;+sng, cS;g xfp;, k|f];]l;+u / lgsf;Ldf laz]if gLlt lng'k5{ .tL ;/sf/x?n] k|fljlws lzIffaf6 /f]huf/Lsf] hf]xf] ug]{ / a}b]lzs /f]huf/Ldf k7fpbf ;Lk ljgf hfg lgif]w ug]{ gLlt nfu" ug'{k5{ .g]kfn g} l/lQg] u/L o'af ljb]z hfg yfn]sfn] k|To]s kflnsfn] slDtdf Ps ;ob]lv Ps xhf/;DdnfO{ /f]huf/L lbg] k|aGw ug'{k5{ .a'9L u08sL hn ljB'tdf g]kfn ;/sf/n] nufgL ug'{k5{ . o;kl5 df]6fdf]6L xfdL laB't zlQmdf cfTdlge{/ x'g]5f}+ . g]kfndf pknJw vfgLsf] ;~rfngu/L ;d[l4 xfl;nug{ cu|;/ x'g'k5{ . xfn ;+rflnt ;fdflhs ;'/Iff eQf / of]ubfgdf cfwfl/t k]G;g nufotnfO{ Psåf/ ub}{ k|flws/0f u7g ug]{ sfdnfO{ l;3|tf lbg'k5{ . e|i6frf/ lgoGq0fsf nflu ;"rgfsf] xsnfO{ Jofkstf lbg'k5{ . o:sf nflu v'Nnf ;/sf/ ;fem]bf/L / v'Nnf ;/sf/L tYof+ssf] cawf/0ffnfO{ tTsfn} sfof{Gjogdf Nofpg' k5{ . gof+ g]kfn lgdf{0f ug{ ;a} /fli6«o uf}/asf cfof]hgfsf nflu 5'6[f 5'6[} k|f]h]S6 clkm; v8f u/L pknlJw xfl;n ug'{k5{ . ah]6 sfof{Gjogdf v/f] plqg ;+3 / k|b]z dGqfno lkR5] cg'udg ug]{ u/L ;x;lrasf] g]t[Tjdf …Sjfln6L ;s{nÚ u7g ug'{k5{ . o; sfddf ;kmn x'g]nfO{ dfq} ;lradf a9'jf ug'{k5{ .;/sf/L 7]Ssf lbg kf;a"s k|yf cf/De ug'{k5{ . ;fdfGotM Pp6f sfd km/kmf/s geO{ csf]{ sfd lbg'x'b}g . lbPdf ;f] 7]Ssf :jtM ab/ x'g'k5{ . s[lifdf cfwfl/t pBf]u Pa+ k|f];]l;+u, u|]l8+u, Kofs]lh+u, e08f/0f, akm/ :6s ;DaGwL sfddf hf]8 lbg'k5{ . ;fa{hlgs uf]bfd Joa:yfsf] sfg"g agfpg' k5{ . ;8s lgdf{0fsf] gfddf jftfj/0f lgs} Wj:t e}/x]sf] 5, o;y{ /Hh' dfu{sf] k|lalw k|of]u ug'{k5{ .s[lif e"ldnfO{ rSnfaGbL ug]{ ls, ;fd"lxs jf ;xsf/L v]tL ug]{ ls jf Jns k|0ffnLdf hfg] tTsfn lg/Sof}+n ug'{k5{ .s[lif hldgnfO{ 38]/L agfpg glbO{ tL :yfgdf s[lif O{gk'6 k'¥ofpk5{ .
  • 29. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 19 g]kfn abNg ca l9nf gu/L a:tL lasf;df nufgL ug'{k5{ . ;fx} eb|uf]n e};s]sfn] hyfefaL 3/ agfpg, kvf{n nufpg / hldg afemf] /fVg]] sfo{ k"0f{tM lgif]w ug'{k5{ . /fhZj 5'6 lbPsf] ljifosf] hfgsf/L ;a}sf] kx"rdf Nofpg' k5{, o;af6 /fHobf]xgsf] s]xL xbdf ePklg lgoGq0f x'g]5 . eG;f/gfsfd} Pdcf/kL 3f]if0ff ug'{kg]{ a:t'sf] ;"rL /fd|};+u yk ug'{k5{ . ;/sf/ b]lvg] u/L pkef]Qmf lxtsf] kIfdf plEeO{g' k5{ . vf;} 9's'6Ldf /sd gcfpg] /fhZjsf zLif{sdf dfkmL lbg'k5{ . gful/sdf s/ ltg]{ afgL a;fNg' k5{ . k|f] kf]/ ah]6, h]08/ ah]6 / SnfO{d]6 r]Ghsf] ah]6 a9fpg' k5{ . g]kfnL x:tfsnfsf ;fdfu|Lsf] Jofks pTkfbg u/L ljZje/L lgsf;L a9fpg' k5{ . dxfslj b]jsf]6fsf] egfO{ adf]lhd pWb]Zo s] lng' p8L 5'g' rGb| Pssf] l;4fGtaf6 cl3 a9]/ gof+ g]kfn lgdf{0f ug'{k5{ . oL k|:tfjx?sf cfwf/df sfd ug{ ;s] g]kfn ablng]5 . cfd g]kfnLn] cfw'lgs / ;Da[4 g]kfnsf] ck]Iff u/]sf 5g . ;/sf/n] klg ;'vL g]kfnL ;Da[4 g]kfnsf] nIo lnPsf] 5 . o;y{ g]kfn abNg ;a} g]kfnLn] cfcfkmgf] :yfgaf6 of]ubfg ug{ ;fa{hlgs cfAxfg ub{5' .
  • 30. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 20 != kl/ro klxn] klxn] ef}lts kbfy{ eg]sf] cfwf a|Xdf08 xf] csf]{ cfwf eg]sf] ckbfyL{o xf] eGy] -ce]bfgGb, !())_. t/ clxn] elgb}5 ls of] a|Xdf08 ;w} km}nb}5 t;y{ slt kbfyL{o / slt ckbfyL{o 5 To;sf] dfk ug{ s7Lg 5 . clxn] a|Xdf08df (% k|ltzt ckbfyL{o / % k|ltzt dfq kbfyL{o 5 elgG5 . olb xfdLn] ef}lts cyjf kbfyL{o cy{zf:q dfq a'‰of} eg] yf]/} a|Xdf08 dfq a'‰of}+ . ckbfyL{osf] ljifodf xfn;Dd yf]/} s'/fdfq yfxf kfOOsf] 5 . hlt klg kQf nufpg sf]lz; ul/of] Tof] cfheGbf @%)) jif{ klxn] g} u/]sf] kfOG5 . k"0f{ a|Xdf08 a'‰g ef}lts / cfWoflTds j[l4 plQs} cfjZos 5g . logLx¿ b'j} ljsf;sf ;"rsf+s x'g . cfly{s j[l4b/ ef}lts ljsf;sf] ;"rsf+s xf] eg] cfWoflTds ljsf;sf] ;"rsf+s rfFlx cfWoflTds j[l4 xf] . b'|t cfly{s ljsf;sf] sf/0f dflg;sf] ef}lts :jf:Yodf pNn]vgLo ;'wf/ cfPsf] 5 t/ dfgl;s :jf:Yosf] l:ylt rfFlx ckljqtf / c1fgtfsf sf/0f lbg k|ltlbg vl:sb} uO/x]sf] 5 . s'g} JolQmsf] cfWoflTds / dfgl;s cj:yfdf u8a8L cfof] eg] ef}lts :jf:Yosf] s'g} pkof]lutf 5}g . cfWoflTds / dfgl;s :jf:Yodf ulDe/ ;d:of cfof] eg] JolStsf] wg ;DklQsf] s] sfd < b'|t cfly{s ljsf;n] sDkgLx¿ cyjf kmd{x¿df lx+;fTds Jojxf/ cfpF5, g}lts ljrng NofpF5 / cfWoflTds :jf:YonfO{ sdhf]/ agfO{ lbG5 . o;n] cfWoflTds j[l4nfO{ ;Lldt agfOlbG5 . ljZjd} dflg;sf] cfo'df j[l4 eof] t/ p;sf] hLjgsf] u'0f:t/df eg] x|f; cfof] . ha JolQmdf l8k|];g cfpF5, lrGtfdf 8'A5 ta ef}lts ljsfz h:tf] sL s[lqd ¿kdf lr;f] / tftf] agfpg] ;'ljwf ;lxtsf 7'N7"nf dxn, ljnf;L sf/, ljnf;L lj5of}gf} / ;'ljwf ;DkGg sDKo'6/, :df6{ kmf]g ;a} a]sf/ x'G5g . vfgkfgdf u8a8 / nfu' cf}iflwdf nt a:5 eg] oL ;a} a]sf/ x'G5g . yf]/} cfWoflTds / w]/} cfly{s ljsf; x'g' eg]sf] s/f}8f}+ JolQmnfO{ l8k|];glt/ ws]Ng' xf] . b'|t cfly{s j[l4n] dflg;nfO{ d]l;gdf kl/jt{g ul/lbPsf] 5 . a9L gfkmf sdfpgs} nflu dflg;n] k|]d, dfof,d}qL / k/f]ksf/nfO{ ;d]t ahf/df a]R5g . o:tf] jftfj/0fdf zflGt eg]sf] t 6f9fsf] cfzf dfq xf] . lxhf]cfh h'g b'|t cfly{s j[l4 xfFl;n ePsf] 5, Tof] cfWoflTds vr{df eO/x]sf] 5 . w]/} c/jkltx¿sf] dg dl:tisdf Hjf/ef6f ;lxtsf] k};fsf] cflwj]x/L cfpF5 / zflGtsf] l:yltnfO{ g/fd|/L vnaNofp5 . To;}n] w]/} c/jkltx¿ dWo/ftdf lgGb|f nufpg] cf}iflw vfP/ d'l:snn] dfq lgbfpF5g . of] cfn]vsf] dS;b cfly{s ljsf; rfFlxFb}g eGg] sbflk xf]Og . b'j} cfWoflTds / ef}lts ljsf; aLr ;Gt'ng ug'{k5{ eGg] dfq xf] . s;/L cfWoflTds / ef}lts ljsf; aLr tfnd]n ldnfpg] jf ;Gt'ng sfod ug]{ Tof] g} cfWoflTds cy{zf:qL / cfWoflTds u'?x¿sf nflu 7"nf] r'gf}lt xf] . s;}sf] x[bo, dg / cfTdfnfO{ ckljqtfn] 9fs]sf] 5 eg] p;sf] zf/Ll/s j[l4sf] s'g} cy{ 5}g . To:t}, cfWoflTds ljsf;lagfsf] ef}lts ljsf;sf] s'g} cy{ 5}g . a'‰g s] h?/L 5 eg] z/L/lagf cfTdf /xg;St}g . To;}n] cfTdfnfO{ hfGg / a'‰g / d'Qm x'g klg :j:y z/L/ x'g cfjZos 5 . z/L/lagf d'lQm k|fKt x'b}g . cWofTdljgfsf] ef}lts ljsf; eg]sf] æckljq cfTdf ;lxtsf] ;'lGgPsf] z/L/Æ xf] . To:t} ef}lts ljsf; lagfsf] cfWoflTds j[l4 eg]sf] æz'4 cfTdf ;lxtsf] sdhf]/ z/L/Æ xf] . ckljqtfn] e/Lk"0f{ cfTdf ;lxtsf] ;'lGgPsf] z/L/n] ;Gt'lnt ef}lts / cfWoflTds ljsf; b]jL k|;fb k|;fO{ labofyL{– cfWoflTds cy{zf:q æwd{ ljgfsf] lj1fg nªu8f] xf] eg] lj1fg ljgfsf wd{ -cfWofTd_ cGwf] xf] .Æ – cNj6{ cfOG;6fOg
  • 31. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 21 xfdLnfO{ unt uGtJodf k'¥ofpF5 . dlb/f ;]jg u/]sf] 8«fOe/n] hlt g} /fd|f] uf8L eP klg ;xL uGtJodf k'/fpg ;Sb}g . To:t} /fd|f] ;jf/L—rfns eP klg uf8L rfFlx sdhf]/ /x]5 eg] Tof] uf8Ln] klg xfd|f] uGtJodf k'¥ofpg ;Sb}g . hLljsfkfh{gsf nflu cfwf/e"t j:t'sf] cefjdf JolQmn] cefj / bl/b|tf lj?4 nfdf] ;+3if{ ug'{k5{ . h;sf] sf/0f p;n] cfWoflTds ;fwgf ug{ ;Sb}g . bfg lbg] s'/f t 7Ls 5 t/ bfg lbg klg t wg rflxG5 lg, To;}n] cfly{s / cfWoflTds b'a} ljsfz plts} cfjZos 5g . olb z/L/n] cfTdfnfO{ vfgf k'¥ofpg ;Sg] ePg eg] cfTdf clGtd uGtJodf s;/L k'Ug ;S5 < z/L/ lagf cfTdfsf] d'lSt ;+Dej 5}g . To;}n] cGgdo sf]if eg]/ pklgifbdf elgPsf] xf] . pbfx/0fsf] ¿kdf eujfg j'4nfO{ g} lng ;lsG5, jxfFn] vfgf gvfO{ nfdf] ;do Wofg ug'[{eof] . jxfFsf] z/L/ sdhf]/ eof] t/ klg 1fg k|fKt ePg . ha ;'hftfn] vL/ / c¿ v;|f] vfgf lbg'eof] To;kl5 eujfg j'4sf] z/L/ bx|f] eof] / 1fg k|fKt ;Sg'eof] . z/L/n] cfTdfnfO{ klg kf]if0f u/fof] / jxfF kl/lgjf{0f k|fKt ug{ ;kmn x'g' eof] . @= ljsf;sf] gof“ df]8n b'j} ef}lts / cfWoflTds ljsf; dfgj ljsf;sf] nflu plQs} dxTjk"0f{ s'/f 'xg . :j:Yo z/L/ / kljq cfTdf k|1f k|flKtsf] nflu plQg} h?/L s'/f x'g . oL b'O{ Ps csf{sf k|lt/f]wL xf]Ogg j? ;xof]uL x'g . of] cyjf pm xf]Og . of] / pm b'j} rfFlxg] s'/f x'g . oL b'O{n] cfjZostf cg';f/ Ps cfk;df ;xof]u k|bfg ub{5g . cfWoflTds u'0fx¿ h:tf] OdfGbf/Ltf, w}o{tf, ;xof]uL efjgf / ljZj;gLotfn] ef}lts ljsf;df klg 7"nf] of]ubfg ug{ ;S5g . ef}lts cy{zf:qsf] ljj]sL /f]hfO (rational choice theory) cfkm}+df cljj]sL 5 lsgls o;n] xfd|f] hLjgsf /fd|f s'/fx¿nfO{ gh/cGbfh u5{ . o;n] zflGt, k|]d, d}qL, OdfGbf/Ltf, d]nldnfk, v'zL, Ifdf / bof h:tf k};fn] lsGg g;Sg] tTjx¿nfO{ gh/cGbfh u5{ . o:tf] lsl;dsf] ljj]ssf] l;4fGt agf]; h;n] ef}lts / cfWoflTds tTjx¿nfO{ cfˆgf] n]vfhf]vfdf ;dfj]z u/f]; . afs; g+ ! df ljsf;sf] df]8n /f]Hg ;xof]u k'uf]; eGg] x]t'n] $ j6f /f]hfOx¿ k|:t't ul/Psf 5g . klxnf] /f]hfOdf pRr ef}lts / lgDg cfWoflTds ljsf;sf] df]8n 5 . clxn]sf] cfly{s tyf ;fdflhs ljsf; k2ltn] oxL df]8nnfO{ cfTdf;fy u/]sf] 5 cyjf oxL df]8nnfO{ ckgfPsf] 5, h;nfO{ xfdL zf:qLo jf gjpbf/jfbL df]8]n eg]/ a'‰b5f}+ . of] df]8]n b'O{j6f 7"nf cg'dfg (Assumptions) sf cfwf/df ag]sf] 5Ù -!_ j:t'x¿n] dflg;df v'zL / cfgGb Nofp5g -@_ k};fn] v'zL / cfgGb Nofpg] ;a} j:t'x¿ lsGg ;S5 . dflg; a:t' / k};f kfpFbf v'zL x'G5 / s;}nfO{ lbg'kbf{ b'vL . of] df]8]nn] pRr cfly{s ljsf; xfFl;n u¥of] t/ ufpFsf u/Lax¿ vf; ul/sg ;fgf ls;fgx¿ / ;fgf pBf]uLx¿nfO{ hdLgljlxg / pBf]uljlxg agfof] . o;}nfO{ xfdL æ;[hgzLn ljgf;Æ eg]/ a'‰b5f}+ . ef/tdf ePsf] xl/tqmflGt n] ux'Fsf] pTkfbgdf pNn]vgLo ¿kdf j[l4 u¥of], wgL ls;fgn] w]/}] kmfObfx¿ k|fKt u/] t/ ;fgf ls;fgx¿ hdLgljxLg aGg k'u] . xl/tqmflGtn]] wgLnfO{ cem wgL / u/LanfO{ cem} u/La agfO lbof] . cefjnfO{ ;Daf]wg ug'{ g} ljsf;sf] /0fgLlt aGof] . cefj ePkl5 czflGt / em} emu8f x'G5g t;y{ zflGt, cfgGb / ;d[l4 Nofpg xl/tqmflGt ;'? ul/Psf] lyof] t/ o;n] s[ifsnfO{ eGbf zx/sf Jofkf/L / bnfnnfO{ a9L kmfObf lbof] . o;n] wgL / u/LaaLrsf] vf8nnfO{ emg a9fof] / wgL / u/La aLr w'|'jLs/0f eof], ;fd'bflos Pstfdf x|f; cfof] -lzj, !((!_ . d}qLefj x/fP/ uof] . To:t} w]/} ;–;fgf pBf]ux¿ cf}Bf]lus qmflGtsf ;dodf 8'a]/ uP . dgdf ckljqtfsf] kmf]x/sf sf/0f cfTdxTof / cfTdxTofsf] k|of;df j[l4 eof] -Go'd]g, @))&_ . dfgl;s ;d:ofx? emg emg a9g yfNof] . k|b"if0f, h+un s6fgL, k|fs[lts ;|f]tsf] a9L bf]xg, jGohGt'x¿ afs; ! M ljsf;sf ldl>t df]8n pRr ef}lts !_ pRr ef}lts tyf lgDg cfWoflTds ljsf; @_ pRr cfWoflTds tyf pRr ef}lts ljsf; lgDg ef}lts #_ lgDg ef}lts tyf lgDg cfWoflTds ljsf; $_ pRr cfWoflTds tyf lgDg ef}lts ljsf; lgDg cfWoflTds pRr cfWoflTds
  • 32. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 22 pgLx¿sf] jf;sf] xflg—gf]S;fgL, ef}lts ljsf; j[l4sf s]xL g/fd|f kIfx¿ x'g . jf:tjdf of] df]8]nn] d}qL, zflGt, cfgGb, d]nldnfk / jftfj/0fsf] vr{df pRr cfly{s j[l4 b/ xfFl;n u5{ . O:nfdn] eG5 ls of] cfly{s j[l4 æx/fdsf sfdÆ af6 ePsf] xf] . kljq s'/fgn] eG5 ls æh;n] cfTdf a]R5g pgLx¿ b'i6÷kfkL x'gÆ -s'/fg @M()_ . ha;Dd gfkmf k|fKt eO/xG5 ta;Dd ;a} k|sf/sf lx+;fTds Jojxf/x¿ klg ef}lts ?kdf :jLsf/ ul/G5 . of] g} ef}lts cy{zf:qsf] nflu c;'Gb/ kIf xf] . k|]d, d}qL, dgsf] zflGt, OdfGbfl/tf, ;fdflhs / wfld{s d]nldnfk cflb gfkmf sdfpgsf nflu ahf/df a]lrG5g . jt{jGw, ljjfxdf klg gfkmf eof] lx;fj u5{g . kfFr nfvsf] kf6L{ v'jfOof] cf7 nfvsf] pkxf/ k|fKt eof], ? tLg nfv gfkmf . gfkmf sdfpgsf nflu g}lts r/Lq a]lrb} uof] . tLj| k|ltikwf{sf sf/0f ;of}+ JolQmx¿ c/aklt aG5g, t/ s/f}8f}+ JolQmx¿ u/Lasf] /]vfdl'g emfl/G5g . of] df]8]ndf pRr c;dfgtfnfO{ :jLsf/ ul/G5 . olt x'Fbfx'Fb} klg cfWoflTds ;fwgfn] yf]/} Wofg s]lGb|t u5{ / o;nfO{ cfWoflTds pkrf/sf] ¿kdf ?kdf :jLsfl/G5 . To;}n] o; df]8ndf cfWoflTds j[l4 Pp6f r'gf}ltsf] ¿kdf lnOG5 . bf];|f] df]8]nn] æpRr cfWoflTds j[l4 t/ lgDg ef}lts j[l4Æ xfFl;n u5{ . o;n] k|1f / 1fgsf] pTkfbgnfO{ pRr k|yldstfdf /fV5 . k|1fn] dfgj dgnfO{ zfGt agfO/fV5 / ;xL k|]d, d}qL / bofnfO{ dfgj x[bodf lbuf] agfpF5 . t/ ef}lts j:t'sf] cefjsf sf/0f / k|ljlwsf] lgDg ljsf;sf] sf/0f To:tf] cfWoflTds 1fg / k|1f c¿nfO{ l;sfpg / w]/} ;j{;fwf/0f hgtfdf k'¥ofpg ;lsPg . pbfx/0fsf nflu k|frLg Clif dxlif{x¿n] w]/} cfWoflTds k|1f / 1fgsf] pTkfbg ug'{ePsf] lyof] t/ To:tf] 1fg / k|1faf6 d'¶Le/ JolQmn] dfq kmfObf lng;s] . slkn Clifn] ;f+Voaf6 1fg pTkfbg ug'{ePsf] lyof], ktGhnLn] of]uaf6 k|1f k|fKt ug'{eof] t/ To:tf] k|1f / 1fgaf6 yf]/} JolQmx¿ dfq nfeflGjt x'g ;s] . ;Lldt k|ljlw ljsfz / lgDg ef}lts a[¢Lsf sf/0f w]/} JolQmn] To:tf] 1fg / k|1faf6 nfe p7fpg ;s]gg . of] df]8]n b'O{ 7"nf cg'dfg cyjf dfGotf (Assumption) sf cfwf/df lgdf{0f ul/Psf] 5, -!_ j:t'n] b'Mv lgDTofpF5, j:t' / ;]jf lbbf v'zL k|fKt x'G5 . -@_ ef}lts j[l4n] cfWoflTds ljsf;nfO{ cj/f]w ub{5 . j:t'x¿n] b'Mv kL8f Nofpg] ePsfn] ef}lts ljsf;lt/ Wofg k'Ug ;s]g . hlt klg ef}lts j:t' 5g ltgLx¿n] cfWoflTds dfu{df cj/f]w NofpF5 eg]/ tL j:t'sf] pTkfbg / pkef]unfO{ lg?T;flxt ul/of] . pTkfbgnfO{ ;Lldt ul/of] . h;sf] kmn:j¿k cfWoflTds 1fgnfO{ a9LeGbf a9L JolQmx¿df k'¥ofpg ;lsPg . ef}lts OR5fx¿nfO{ of t bdg ul/of] of ;Lldt agfOof] . JolQmx¿n] hLljsf]kfh{g ug{sf] nflu 7"nf] ;+3if{ ug'{k¥of] . t];|f] /f]hfO eg]sf] ælgDg ef}lts / lgDg cfWoflTds ljsf;sf] df]8]nÆ xf] . s'g} klg ;dfhn] of] df]8nnfO{ /f]Hb}gg . of] df]8]nn] g t ef}lts ljsf; u/fpF5 g t cfWoflTds ljsf; g} . t/ klg ;dfh of] df]8n /f]Hg afWo x'G5 lsgls ;dfhn] cfWoflTds df]8]nnfO{ ltnfGhnL lbO{ ;s]sf] x'G5 eg] ef}lts ljsf;sf] df]8]nnfO{ k"0f{ ¿kdf cfTdf;ft u/]sf] klg x'Fb}g . Tof] a]nf ef}lts ljsf; x'g ;St}g lsgls w]/} jif{sf] cfWoflTds ljsf;n] ef}lts j:t'sf] pTkfbgnfO{ rfFlxg] k"FhL, d]l;g, sRrf kbfy{sf] cefj e}/x]sf] x'G5 . of] cj:yf cfWoflTdsaf6 ef}lts ljsf;df cfpFbfsf] ;+qmd0f cj:yf cyjf ef}ltsaf6 cfWoflTds ljsf;lt/ hfFbfsf] ;+qmd0fsfnLg cj:yf xf] . o:tf] ;+qmd0fdf k'/fgf d"No / dfGotfnfO{ ltnfGhnL lbOPsf] x'G5 eg] gofF d"No / dfGotfnfO{ klg k"0f{ ¿kdf cfTdf;ft u/]sf] x'Fb}g . o;n] g t pRr ef}lts g cfWoflTds ljsf; g} u5{ t/ klg ;+qmd0fsf] ;dodf ;dfh o:tf] df]8]n /f]Hg afWo x'G5 . o;n] g zflGt / cfgGb NofpF5 g t ;dfhnfO{ ;d[l4 g} agfpF5 . cfWoflTdsaf6 ef}lts ljsfzsf] ;+qmd0fdf g]kfn klg nfdf] ;do of] df]8]n ckgfpg afWo eof] . ;a}nfO{ dg kg]{ rfFlxF rf}yf] /f]hfO xf], hxfF pRr cfWoflTds / pRr ef}lts ljsf; ;Dej x'G5 . t/ w]/}n] of] df]8]nnfO{ ljZjf; ug'{ x'Gg lsgls b'j} ljsf; Ps} k6s x'g k|foM c;Dej x'G5 . pgLx¿sf cg';f/ cfWoflTds / ef}lts ljsf; Ps csf{sf lgif]ws (Mutually exclusive) x'g . ef}lts ljsf; eof] eg] cfWoflTds ljsf; x'g;St}g . To:t} cfWoflTds ljsf; eof] eg] ef}lts ljsf; x'Fb}g . kljq afOandf o:tf] pNn]v ul/Psf] 5 æPs hgfn] b'O{ dflnsnfO{
  • 33. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 23 ;]jf ug{ ;Sb}g, of t p;n] Pp6fnfO{ k|]d / csf]{nfO{ 3[0ff ug'{k5{ cyjf tkfO{n] Pp6fnfO{ elQm / csf]{nfO{ x]nf ug'{k5{ .Æ tkfO{n] k};f / k/d]Zj/ b'j}nfO{ ;]jf ug{ ;Sg'x'Gg -dfYo', ^M@$, afOan_ . t/ a'‰g s] h?/L 5 eg] logLx¿ Ps csf{sf k"0f{ lgif]ws xf]Ogg . ef}lts / cfWoflTds b'j}nfO{ 9+u k'¥ofO{ ;dGjo ubf{ cltl/Qm pmhf{ (Synergy) k|fKt x'G5 . olb b'j}nfO{ c;n ;dGjo ul/of] eg] b'O{ aLr åGå x'Fb}g . To;}sf/0f b'j} nIonfO{ xfdLn] xfFl;n ug{;S5f}+ . k};fdf cfzlQm ePg eg] Tof] v/fa s'/f xf]Og . d]/f] ljrf/df cfWoflTds / ef}lts ljsf; Ps csf{sf lgw]ifs xf]Ogg a? ;xof]uL x'g . o;} ;Gbe{df >L /ljz+s/n] eGg' ePsf] 5 ls k};fnfO{ vNtLdf /fVg'k5{, dl:tis jf dgdf /fVg' x'Gg . vlNt el/Pkl5 k};f k/d]Zj/sf] vftfdf hDdf ul/lbg'k5{ . pklgifb eG5 cGgdo cfTdf, dgdo cfTdf, lj1fgdo cfTdf, k|f0fdo cfTdf / cfgGbdo cfTdf . logLx¿nfO{ ;d"xs[t ubf{ klxnf @ j6f ef}lts ljsf;df k5{g eGg] kl5Nnf @ j6f rfFlx cfWoflTds ljsf; cGtu{t kb{5g . b'a} cfWoflTds / ef}lts lj1fg lj1fgdo sf]ifdf k5{g . t;y{ cfWoflTds nIo xfl;n ug{ b'j} cfWoflTds / ef}lts ljsf; plQs} dxTjk"0f{ 5g . cfWoflTdsn] cTofjZos cyjf cfwf/e"t ef}lts j:t'x¿nfO{ lgif]w ub}{g lsgls tL ljgf hLjg afFRg ;lsb}g . z/L/lagf cfTdfn] d'lQm k|fKt ug{ ;Sb}g . cfWoflTds ljsfz rfFxL ;fWo xf] eg] ef}lts ljsf; ;fwg xf] . cfjZos eP/ k/d]Zj/n] ef}lts ;+;f/ / cfWoflTds ;+;f/ b'j} ;[li6 ug'{ePsf] xf] . j:t' klg cfjZos 5 / af]w jf r]tgf klg cfjZos 5 . ef}lts ¿kdf cd]/Lsf ;d[4zfnL d'n's xf] t/ ToxfFsf hgtfx¿ Tolt v'zL 5}gg lsgls ToxfF sddfq cfWoflTds ljsf; ePsf] 5 . csf]{lt/ e'6fg clt sd ljslzt d'n's xf] t/ ToxfFsf hgtf v'zL 5g lsgls ToxfF cfWoflTds / ef}ltssf] ;Gt'lnt ljsf; ePsf] 5 . ToxfF pRr cfly{s j[l4b/ ;Fu} pRr cfWoflTds ljsf; klg eO/x]sf] 5 . ljZj v'zL / zflGtsf] ;"rsf+sn] of] b]vfPsf] 5 ls e'6fgsf hgtfx¿ ;+;f/s} !* cf}+ :yfgdf 5g cyjf pgLx¿ c¿sf] t'ngfdf v'zL / zfGt 5g t/ o'/f]ksf 5}gg . xfdLx¿n] cfWoflTds / ef}lts ljsf;nfO{ ;+ld>0f u/L /fd/fHo :yfkgf ug{;S5f}+ . hxfF pRr cfly{s j[l4sf] ;Fu;Fu} zflGt / cfgGb klg k|fKt ug{;lsG5 . :jfdL ljj]sfgGbn] eGg'ePsf] lyof] ls oL b'j}nfO{ -ef}lts / cfWoflTds_ ;dGjo u/L ;d[l4, zflGt / cfgGb k|fKt ug{;S5f}+ . pbfx/0fsf nflu xfdLn] Wofg / of]usf] ;fwgf u¥of} eg], o;n] pTkfbg / pTkfbsTj j[l4 u5{ / cfly{s ljsf;nfO{ of]ubfg lbg ;S5 . To:t} Wofg / of]un] dg / x[boleqsf ckljqtfx¿nfO{ kvfnL cfWoflTds ljsf;sf] 9f]sf vf]nL lbG5 . ef}lts pGgltn], cfWoflTds, ;+j]ufTds / dfgl;s ljsf;df ;xof]u k'¥ofpF5 . dflg; ef}lts, dfgl;s / cfWoflTds lx;fjn] :j:Yo eof] eg] pTkfbsTjdf ;'wf/ cfpF5 . cfhsf] cy{zf:qdf s/sf] dfWodaf6 k'glj{t/0fsf] sfd x'G5 eg] cfWoflTds cy{zf:qdf hsft÷bfg / rGbfaf6 k'glj{t/0fsf] sfd x'G5 . o;n] x'g] JolQmx¿af6 lnO{ gx'g] JolQmx¿nfO{ k|bfg ug]{ sfo{ ub{5 . o;sf] ;fy} o:tf] bfg, bfgtJon] xfd|f] x[bo / dgnfO{ kljq agfpg] sfo{ u5{ . hsft÷bfg / rGbfn] cfTdfnfO{ kljq agfpg of]ubfg lbG5 . h;af6 ef}lts / cfWoflTds nIo k|fKt ug{ ;xof]u k'U5 . h:tf] ls a'4wd{ ;lxt ;a} wd{n] ;"tL{ / dfbs kbfy{df /f]s nufpg], nfu' cf}iflwdf aGb]h nufpg], xft xltof/sf] Jofkf/df /f]s nufpg] / df;' df5fsf] Jofkf/df /f]s nufpg] sfo{df Psdt hfx]/ u/]sf5g -ci6fË dfu{ $Ù efujt k'/f0f !M!)M^, afOan plQm !@M!)_ . logLx¿n] cfWoflTds ljsf;nfO{ k|lt/f]w ub{5g . ljnf;L j:t'sf] k|of]un] klg cfWoflTds af6f]df cj/f]w v8f u5{ . To;}n] ljnf;L j:t'df a9L s/ nufOG5 . cfWoflTds ;fwgfn] dfgj dgsf] dfq geO{ ;fdflhs dgsf] ckljqtf klg z'4Ls/0f u5{ . olb JolQmut / ;fdflhs dg ;kmf 5 eg] o;n] dgdf zflGtnfO{ ;+:yfut ug{;S5 . zflGt / d]nldnfk cfly{s ljsf;sf nflu k"j{ tof/Lsf s'/fx¿ x'g . sltko b]zn] cfˆgf] ah]6sf] !) k|ltzt zflGt / d]nldnfkdf vr{ u5{g . sltko b]zn] ;'/Iffsf] gfddf 7"nf] wg/fzL vr{ u5{g . olb cfWoflTds ;fwgfåf/f zflGt / cfgGb k|fKt eof] eg] / ;dfhdf d]nldnfksf] l:ylt k}bf eof] eg] Tof] /sd cfly{s ljsf;df nufpg ;lsG5 . Wofgaf6 k|fKt x'g] kmfObf ;f]r]eGbf a9L g} 5 . olb wgf9o / /fhgLlts g]tfx¿n] Wofg u/] eg] w]/} ;|f]t ;fwgx¿ u/La, ckfË, lj/fdL, 6'x'/f aRrfx¿sf]
  • 34. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 24 lxtdf k|of]u x'G5 . o;n] pgLx?sf lrQdf /x]sf] ckljqtf gi6 u/LlbG5 . To;}n] cfWoflTds ljsf;n] ef}lts ljsf;df ;xof]u k'¥ofpF5 eg] ef}lts ljsf;n] klg cfWoflTds ljsf;df ;xof]u k'¥ofpF5 . ;|f]t / ;fwgx¿ k/d]Zj/sf pkxf/ x'g . To;}n] ;a} ;|f]t ;fwgdf cfWoflTds pmhf{ /x]sf] x'G5 . xfjf, cfuf], kfgL, sf]Onf, t]n, 9'Fuf, df6f] h] xf]; oL ;a}df cfWoflTds pmhf{ x'G5 . s]xL kQf nfu]sf 5g eg] s]xL rfFlxF cem} kQf nfUg] kvf{Odf /lx/x]sf 5g . xfdLn] s;}nfO{ s]xL j:t' lbFbf Tof] j:t' cfWoflTds pmhf{df ¿kfGt/0f x'G5 . cfb/k"j{s cGgbfg ug{'eof] eg] bfg kl5 tkfO{df cfWoflTds phf{ k|fKt x'G5, cg'xf/df t]haf]w x'G5 . To;}n] k|To]s j:t'df yf]/jx't cfWoflTds zlQm x'G5, 9'ªuf df6f] g} lsg gxf]; . oL ;a} k/d]Zj/n] ;[li6 ug'{ ePsf] xf] / jxfFsf s]xL g s]xL zlQm tL j:t'df n's]/ a;]sf] x'G5 . ;a} j:t'df cfWoflTds zlQm x'G5 g} . cNj6{ cfO:6fOgsf] ;fk]Ifjfbsf] l;4fGt E = mc2 xfdL ;+o'Qm ljsf;sf] df]8ndf k|of]u ug{ ;S5f}+ . pgsf cg';f/ pmhf{ a/fa/ lk08 -lsnf] u|fd_ u'0fg k|sfzsf] ju{ -pmhf{_ . pmhf{sf] pTkfbg ta a95 ha lk08 / k|sfzsf] ultdf j[l4 x'G5 . cfWoflTds / ef}lts ljsf; ta ;Dej x'G5 ha k|sfz rfx] xfdLn] b]Vg] aflx/L ;+;f/sf] xf]; jf z/L/leqsf] ;"Id k|sfz xf]; To;sf] ;dGjo x'G5 . z/L/leqsf] pmhf{ cfWoflTds xf] eg] z/L/eGbf k/sf] jf ;+;f/sf] pmhf{ ef}lts pmhf{ xf] . 1fg jf k|1f klg k|sfz g} xf], Tof] cfWoflTds pmhf{ xf] . hlt a9L j:t' / k|sfzsf] ;+dGjo x'G5 Tolt g} ljsf; ;Dej x'G5 . hlt ef}lts / cfWoflTds ljsf; x'G5 Tolt g} ;Gt'lnt ljsf; x'g;S5 . j:t' / r]tgf b'j} xfd|f nflu cTofjZos s'/f x'g . k|flrg ;dodf k"jL{ox¿n] pRr cfWoflTds ljsf;sf] df]8]nnfO{ /f]h] To;}n] ef}lts ljsf; sd x'g uof] . klZrdfx¿n] ef}lts ljsf;sf] df]8]n /f]h] To;}n] cfWoflTds ljsf; sd x'g eof] . olb xfdLn] oL b'j} df]8nnfO{ ld;fof}+ eg] o;n] cltl/Qm cfly{s / cfWoflTds ljsf;sf] k|Tofe"lt ug{ ;S5 . o;n] cltl/Qm pmhf{ (Synergy) pT;u{ ug{ ;S5 . To;}n] :jfdL ljj]sfgGbn] / cNj6{ cfOG;f6fOgn] oL b'j}nfO{ ldnfpg jf ;dfof]hg ug{ sf]lz; ug'{ ePsf] xf] . t/ ;do / kl/l:yltn] jxfFx¿nfO{ ;dfof]hg ug{ lbPg . rfx] b'j} xft-sd{ / elSt_ x'g jf b'j} cfFvf -leqL / aflx/L_ x'g, cfWoflTds / ef}lts ljsf;nfO{ ;dfof]hg gu/L x'Fb}g . oxL s'/fnfO{ cfTd;ft u/L klZrdL dg dl:tis / k"jL{o x[bonfO{ ;dfof]hg u/L b'j} nIo xfFl;n ug{ sf]lz; ul/Psf] xf] -lrGdf]O{, @))$_ . t/ o;n] cem klg kof{Kt Wofg tfGg ;s]sf] b]lvFb}g . bflxg] v'§f ef}lts ljsf; xf] eg] b]j|] v'§f rfFlx cfWoflTds, b'j} v'§f lagf lx8g ;Sb}gf} . kfrf}+ ljsNk eg]sf] b'j} cfWoflTds / ef}ltssf] dWod ultsf] ljsf; . of] df]8]n u[x:yL cj:yfdf pkof]uL x'g ;S5 . u[x:yL cj:yfdf JolQmx¿ cfWoflTds / ef}lts b'j}sf] ljsf;df nfu]sf x'G5g . of] ;Gt'li6sf] df]8]n xf] t/ ljsf;sf] ult rfFlxF dGb x'g] ePsfn] ult a9fpg cTofjZos 5 . of] lbuf] df]8]n klg xf] . of] df]8]n a'em]/} s]xL b]zx¿n] cfˆgf] cfly{s j[l4b/nfO{ hfgLhfgL sd ug]{ sf]lz; u/]sf 5g . rLlgofx¿n] klg lbuf] cfly{s ljsf; xfFl;n ug{ cfˆgf] cfly{s j[l4b/nfO{ s]xL sd u/]sf 5g . pgLx? eTsfPsf dlGb/ / u'Djfx? k'g lgdf{0f ub{}5g / of]u WofgnfO{ k|aw{g ub{]5g . t;y{ cfWoflTds / ef}lts ljsf;sf nIo xflzn ug{ nfu]sf 5g . o;df b'O{j6f 7"nf cg'dfg cyjf cfwf/x¿ 5g dflg;df ldl>t rfxgf x'G5g -ef}lts / cfWoflTds_, g t pRr cfly{s j[l4n] g t lgDg cfly{s j[l4n] JolQmsf ldl>t rfxgfx¿nfO{ ;Gt'i6 agfpg ;S5 . ;a} df]8]nsf cf–cfˆg} kmfObf / j]kmfObfx¿ 5g . /f]hfO ;dfh jf JolQmdf lge{/ /xG5 . /f]hfOnfO{ cf:yf jf wd{n] k|efljt kf5{ . k"jL{ox¿ w]/} cfWoflTds / sd ef}lts ljsf; rfxfGy] eg] klZrdfx¿ w]/} ef}lts / sd cfWoflTds ljsf; . t/ cfhef]ln rfxgfdf kl/jt{g eO{/x]sf] 5 . k"jL{ox¿ pRr cfly{s j[l4b/sf k5fl8 lxl8/x]sf 5g eg] klZrdfx¿ cfWoflTds ljsf; lt/ . cfhef]ln klZrdfx¿ lgs} cfWoflTds cWoog, cg';Gwfg / ;fwgfdf nfu]sf 5g eg] k"jL{ox¿ pRr cfly{s ljsf;lt/ . oL b'j} Ps ;do Ps o:tf] laGb'df cfOk'U5g jf ;Gt'ngsf] laGb'df cfpF5g h;n] pRr cfWoflTds / pRr ef}lts ljsf; ;Dej agfpF5 . o:tf] ;Gt'ngn] ;+;f/df zflGt, ;d[l4 / cfgGb NofpF5 .
  • 35. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 25 #= pk;+xf/ dfly JofVof u/]cg';f/ cfWoflTds lqmofsnfkn] ef}lts ljsf;df ;xof]u k'U5 . afs; @ df lbOPsf] pbfx/0fn] of] b]vfpF5 ls Wofg ug'{eGbf klxnf Ps hgf sfdbf/n] !) j6f sDKo'6/x¿ P;]Djn ug{ ;SYof] . o; lx;fan] p;n] jif{ el/df @@)) sDKo'6/x¿ tof/ kfYof{] . Wofg / ;fwgf kl5 p;sf] sfo{ ;Dkfbgdf pNn]Vo k|ult eof], / p;n] lbgdf !@ j6f sDKo'6/x¿ P;]Dan -tof/_ u¥of] . jif{df @ k6s d]l86]zg sf]if{sf] nflu 5'§Ldf a:of] t}klg p;sf] pTkfbg klxnfsf] t'ngfdf a9of] . of] t Pp6f k|ltlglw pbfx/0f dfq xf] . Wofgn] JolQmsf] sfo{ pTk|]/0ff a95, sfddf Psfu|tf a95, h;sf] sf/0f p;sf] pTkfbsTjdf ;'wf/ cfpF5 . oxfF cltl/Qm pTkfbg k|ltlbg @ j6f sDKo'6/ x'g cfof] t/ jif{ lbgdf x]g]{ xf] eg] cltl/Qm pTkfbgdf pNn]vgLo kl/jt{g ul/lbG5 . p;n] jif{ lbgdf @) lbg Wofg d} latfof] t/ Wofgsf sf/0f klxnfeGbf p;n] a9L sDKo'6/ P;]Djn u¥of] . cfWoflTds lx;fan] Wofgn] JolQmsf] dgdf ePsf ckljqtf / kmf]x/x¿nfO{ x6fpF5 / p;sf] Jojxf/df ;sf/fTds kl/jt{g NofpF5 . o;n] ef}lts / cfWoflTds b'j} ljsf;nfO{ d2t k'¥ofpF5 . k|]d / d}qLsf] zlQmn] Ps cfk;df ;xof]usf] efjgf a9fpF5 . ef}lts ljsf;df cfWoflTds lqmofsnfkn] ;xof]uLe"ldsflgjf{xub{5 .jf:tjdflgisfdsfo{of]u eg]sf] klg ToxL xf] . cfWoflTds lqmofsnfkx¿ h:tf] hsft÷bfg, bfGtJo, / k/f]ksf/L ;+:yfdf lbOPsf] ;xof]un] ef}lts ljsf;nfO{ 6]jf k'¥ofO/x]sf] x'G5 . cn+sfl/s ¿kdf eGbf cy{tGq jf z/L/ eg]sf] ef}lts j:t' xf] . t/ Tof] cy{tGqsf] O{lGhg eg]sf] cfWoflTds jn xf] . z/L/ geO{ cfTdfnfO{ dfq clGtd uGtJodf k'¥ofpg ;lsFb}g . clGtd uGtJodf k'¥ofpg z/L/ / of] leqsf] O{lGhg b'j} plQs} alnof] x'g h?/L 5 . d]/f] ljrf/df /fd|/L ;+dGjo ug{ ;lsof] eg] ef}lts / cfWoflTds b'j} ljsf;sf nIox¿ xfl;n ug{ ;lsG5 . ;dGjo ug{ ;lsof] eg] cltl/Qm nfe (Synergy) cyjf pmhf{ k|fKt x'G5 . ;lsPg eg] Psn] csf{nfO{ lgif]w ug{ vf]H5g cGttM b'j} nIo k|fKt ug{ ;lsFb}g . olb /fd|f sfo{af6 pRr cfly{s j[l4b/ xfFl;n eof] eg] t b'j} nIox¿ xfl;n e}xfN5g clg t ;+;f/ g} /fd /fHo x'G5 . ;a} dflg;df ef}lts / cfWoflTds rfxgfx¿ x'G5g . ltgLx¿nfO{ Jojl:yt ug{ ;tfgt wd{df rfxgfx¿nfO{ $ efudf ljefhg ul/Psf 5g– cy{, sfd, wd{ / df]If . oL $ j6} nIox¿ xfFl;n ug'{ g} dflg;sf] st{Jo xf] -bofgGb, !(*(_ . oL $ j6f nIodWo] klxnf @ nIox¿ ef}lts pGglt;Fu ;DalGwt 5g eg] kl5Nnf @ j6f rfFlx cfWoflTds pGglt / ljsf;;Fu ;DalGwt 5g . oxfF wd{ eg]sf] k'0osd{ xf] s'g} lglZrt cf:yf xf]Og . b'j} nIox¿ xfFl;n ug{' cyjf b'j} rfxgfx¿nfO{ ;Gt'i6 ug'{ c;n hLjg cyjf cy{k"0f{ hLjgsf] nflu ckl/xfo{ 5 . of] ljsf;sf] df]8]n b'O{j6f cjwf/0ffdf cfwfl/t 5Ù -!_ cfWoflTds / ef}lts ljsf;n] Ps csf{nfO{ ;xof]u k'¥ofpF5g -@_ dflg;df ef}lts / cfWoflTds rfxgfx¿ ldl>t eP/ /x]sf 5g . clxn]sf] cfly{s k2ltn] cfWoflTds, jftfj/0fLo / dfgjLo vr{df cfly{s j[l4b/ xfFl;n u/]sf] 5 . To;} sf/0fn] w]/} ;d:ofx¿;Fu h'‰g' k/]sf] 5 . jt{dfg afs; @ M Wofgsf] k|efjsf/Ltf pTkfbg Wofg cl3 Wofg kl5 k|ltlbg pTkfbg !) j6f sDKo'6/ !@ sDKo'6/ jif{df s"n sfo{ lbg @@) lbg @)) lbg sfo{ @) lbg Wofg s"n pTkfbg @@)) k|ltjif{ @$)) k|ltjif{
  • 36. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 26 k2ltn] ;Rrf k|]d, d}qL,dgsf] zflGt / ;fdflhs d]nldnfkx¿ ;a} ahf/df ljqmL u/]/ clws gfkmf sdfO/x]sf] 5, yfxf 5}g of] gfkmfn] p;}nfO{ lj:tf/} lrxfgdf k'/L/x]sf] t 5}g < c;Gt'lnt / cJojl:yt cfly{s of]hgfsf] k|ltkmnsf] ¿kdf cfWoflTds d"Nodf ckrng, jftfj/0fdf x«f; cfPsf] 5 . xfn rLg / ef/tn] h'g &–!)Ü sf] cfly{s j[l4b/ xfl;n ul//x]sf5g To;af6 pgLx?n] cfkmg} cfTdfnfO{ ckljq agfO/x]sf 5g . j]b, pklgifb, afOan, s'/fg, lqlk6s, pRr cfWoflTds ljsf;sf pbfx/0fx¿ x'g . slt t cem} klg ef}lts ljsf;sf] 5fof k/]/ cyjf slt k|1f jf 1fgx¿ 5f]lkP/} /x]sf 5g . t}klg cfWoflTdstfdf nfu]sf JolQmx¿ ;w}+ ;Gt'i6L / cfgGbd} afFlr/x]sf x'G5g . lxhf] cfh lj1fg / k|ljlwdf cfPsf] ljsf;sf sf/0f xfd|f] hLjg w]/} cf/fdbfoL / ;lhnf] x'g k'u]sf] 5 . t/ klg dflg;x¿ lsg v'zL / cfglGbt 5}gg < pQ/ ;lhnf] 5, cfWoflTds ljsf;nfO{ gh/cGbfh u/L NofPsf] ef}lts ljsf;n] cfgGb NofpFb}g . jf:tjdf ef}lts / cfWoflTds kIfx¿ eg]sf Pp6} l;Ssfsf b'O{kf6fx¿ cyjf Pp6} ;fOsnsf @ kf+u|fx¿ x'g . h:tf] ls ljj]sfgGbn] eGg' ePsf] 5 æ;d[l4 / cfgGb kfpg oL b'O{ ljsf;nfO{ ;dGjo ug'{ k5{ .Æ of] hdfgfdf xfdL xfd|f k"vf{x¿n] xfFl;n u/]sf k|1fx¿nfO{ g t sfo{df ptfg{ ;S5f}+ g t xfd|f lqmofsnfkaf6} k|1f k|fKt u5f}+ jf pTkfbg u5f}+ . sd{sf] ;fwgf u/L k|1f xfl;n ug'{ k'0osd{ xf] eg] k|1fnfO{ Jojxf/df ptfg'{ pQd sd{ xf] . g t xfdLn] pNn]vLo k'0osd{ u¥of}+ / k|1fsf] pTkfbg u¥of}{ g t k|fKt k|1fnfO{ Jojxf/df ptfg{ g} ;Sof}+ . 1fg / k|1fnfO{ Jojxf/df ptfg{ j:t' / k|ljlwsf] ljsf; x'g h?/L 5 . /fd/fHo ;|f]t ;fwgsf] cefj s} sf/0f w]/} lbg;Dd rNg ;s]g . csf]{tkm{ ;|f]t ;fwgsf] clws bf]xgn] 1fg jf k|1f k|fKt x'g ;St}g . oxL oyfy{nfO{ x[boªud u/]/ k/d]Zj/af6 pkxf/ :j¿k k|fKt ;|f]t ;fwgx¿nfO{ ;fjwfgLk"j{s pkef]u ug'{k5{ . bLuf] zflGt, ;d[l4, / cfgGb k|fKt ug{ xfd|f] lqmofsnfkx¿ pRr cfly{s j[l4b/ / pRr cfWoflTds j[l4tkm{ pGd'v x'g'k5{ .
  • 37. g]kfn a}+s lnld6]8, *# cf}+ jflif{sf]T;j ljz]iff+s, @)&^ 27 ;Gbe{;"lr ce]bfgGb -!(()_= j]bfGt bz{gzf:q, d[To'kl5 cfTdf /xG5 < j]bfGt ;f];fO{6L Go"of]s{ . http://cincinnatitemple.com/arti- cles/Does-the-Soul-Exist-After- Death.pdf af]wL, jL -!((*+_= pRr ci6fË dfu{ M b'Mvsf] cGTo . j[l4i6 klAns]zg ;f];fO6L, s]G8L, >Ln+sf . lrGdf]O{, P;= -k"jL{o x[bo / klZrdL dl:tissf] PsLs/0f, efu !_ clUg k|]; hdfOsf, Go"of]s{ . bfn, P= Pn= -!(^#_= lbuf] ljsf;sf] cfWoflTds cfofd . lbuf] ljsf; . cGt/fli6«o ;xof]u;DaGwL sfo{zfnfdf k|:t't sfo{kq . http://bahai-library.com/dahl_spiritual_dimensions_development bofgGb, P;= -!(*&_= j]bfGtsf] kl/ro M a'emfO sf d"ne"t ;d:of . lehg a'S;, ef/t . http://www.holybooks.com/ introduction-to-vedanta-understanding-the-fundamental-prolbem-by-swami-dayananda lksyn, Pd=Pd= -!*&%_= xf]nL s'/fg, c+u|]hLdf cg'jfb . http://www.khayma.com/librarians/call2islaam/quran/pick- thall /f]l8«u'h, l6= -ldlt gv'n]sf]_= xl/t qmflGtsf] u|fdL0f / ;fgf ls;fgfdf c;/, ;DalGwt dldnfx¿sf] cWoog . https://hnrs353.wordpress.com/case-studies-exploring-human-development-and-social-chang- es-caused-by-the-green-revolution/effects-of-the-green-revolution-on-rural-small-scale-farmers-and-rel- evant-case-studies/ pn'lj;]/f, cf/ -@)!$_= cfWoflTds ljsf; / cfly{s ljsf; M åGå ls cltl/Qm nfe -l;ghL{_ . cfWoflTds / lbuf] ljsf; . ;}/f]g a'S; . www.rohanaulluwishewa.com/books/14-pages.html lzj, jL= -!((!_= xl/t qmflGt sf] /fhgLlts / ;fF:s[lts nfut . xl/t qmflGt sf lx+;fx¿ . t];|f] ljZjsf] ;+hfn, n08g / Go"h;L{ . Go"d]g, jL=-@))&_= lttf] v]tL M s[ifssf] cfTdfxTof / xl/t qmflGt , kGhfa, ef/tsf] ;fdflhs, jftfj/0fLo / cfly{s c;/x¿ . vfBfGg / ljsf;;DaGwL Log6Ro"6, Soflnkmf]gL{of . ===========, kljq afOan /fhf h]D; ;+:s/0f, www.davince.com ============, kljq afOan M Nofl6g e'nu6]af6 c+u|]hLdf cg'jfb ox'bL, u|L; / c¿ efiffsf] ;+:s/0fsf] d]xgtk"j{s t'ngf ul/Psf] 8'j] /LD; ;+:s/0f !^)(, !%*@ . =============, efujt k'/f0f dxfTd]o M lxGbL ;+:s/0f . https://vedpuran.files.wordpress.com/2011/10/bhagwat-puran. pdf