1. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
663Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan
yatÕrÕlmasÕ, plana uy un olaraq qoyulmu kapitalÕn n zaman g lir kimi geri qayÕdaca Õ v yaxud hansÕ sah y kapital
yatÕrÕmÕnÕn m qs d uy un olmasÕnÕ, istehsal v ya xidm t prosesinin daxili zaman k siyind h r hansÕ problemin a kar
olunmasÕ v dig r analizl rin vizual v t f rrüatlÕ olaraq maraqlÕ xsl r t qdim edilm sini aid etm k olar. Planla dÕrmanÕn
düzgün aparÕlmasÕ, lazÕm olan resurslarÕn ld olunmasÕ, istehsal prosesi zamanÕnÕn düzgün bölünm si, son istehlakçÕya
q d r logistik sistemin qurulmasÕ kimi öz llikl ri özünd birl dir n bu proqram paketi biznes sahibl rin riskin
azaldÕlmasÕ, x talarÕn aradan qaldÕrÕlmasÕ, x rcl rin düzgün kild x rcl nm si kimi üstünlükl ri verir. H r bir biznes
sahibi f aliyy t sah sind n asÕlÕ olmayaraq ProModel vasit sil f aliyy t göst rm k ist diyi sah nin bir neç modelini
quraraq ld etdiyi müxt lif alternativl r arasÕnda n düzgününü seçm sini t min ed bil r.
ProModel metodologiyasÕ 3 prosesd özünü göst rir.
Vizualla dÕrma – Biznes mühitinin dinamik v animasiyalÕ komputer modelini yaradaraq cari prosesl ri v prinsipl ri
h r k tli olaraq görm k v anlamaq mümkündür.
Analiz – Biznes m qs dl rin çatmaq üçün lazÕm olan m lumatlarÕ daxil etdikd n sonra potesial d yi iklikl ri v
inki afÕ görm k mümkün olur. M lumatlarÕ müxt lif tipd daxil ed r k müst qil kild alÕnan n tic l ri analiz edib, q rara
g lm k çox asandÕr.
Optimalla dÕrma – D rhal cari v g l c k m liyyatlardakÕ t siri testd n keçir, riski azalt v n yi ed c yini
proqnazla dÕr. n yüks k kild biznes m qs dl rini qar Õlamaq üçün optimal biznes planÕn mü yy n et.
Müxt lif biznes v ya t kilatÕ strukturun qurulmasÕnda v zsiz olan proqram müh ndis baxÕmÕndan çox idealdÕr.
Müxt lif sah l rd ProModelin qurulmasÕnÕnÕn n q d r h miyy tli olmasÕnÕ misalla göst rm k olar.
Günümüzün biznes sah l ri üçün, xüsusil FMCG ( fast moving consumer goods) sektoru üçün n ön mli m s l l rd n
biri d t chizat z ncirinin, logistika, distribusiya v anbarla dÕrmanÕn düzgün qurulmasÕdÕr. T chizat z ncirind h r hansÕ bir
problemin v ya arak sm nin olmasÕ m yus istehlakçÕlarÕn yaranmasÕna v g lir itkisin s b b ola bil r. T chizat z ncirinin
sistemini qurark n disturbisiya m rk zini v anbarlarÕn harada qurulmasÕnÕ, da Õnma növl rinin v x rcl rinin
müqayis sinin aparÕlmasÕnÕ, ehtiyatlarÕn s viyy sini v yenid n doldurma qaydasÕnÕ t nziml m k, t l b s viyy sini v
istifad müdd tind optimalla dÕrmanÕn aparÕlmasÕ kimi m liyyatlarÕ icra etm k ProModel vasit sil mümkündür.
Misal olaraq, optik elektronikada aparÕcÕ istehsalçÕ irk t yeni m hul hazÕrlanmasÕ üçün q rar verm kd t r ddüd edirdi.
n böyük ç tinlik m hsul portfelini analiz etm k v maliyy performansÕnÕ ks etdir n g l c y dair bir sÕra q rarlar
verm k idi. V h mçinin irk t bir neç m hsul klinin kombinasiyasÕndan u urlu bir m hsul klini almaq üçün test
etm k v resurs t l bl rini növb ti 5 il rzind planlamaqda ç tinlik ç kirdi. A a ÕdakÕ sas m qs dl r çatmaq üçün daha
lveri li yol seç r k m hsulu vizualla dÕrmaq, analiz etm k v g l c y dair performansÕnÕ formala dÕrmaq üçün
ProModeld n istifad etmi dir:
DavamlÕ kommersiya m hsullarÕ yaratmaq;
Cari “uçu ” m hsullarÕnÕn istehsalÕ üçün inki af planÕnÕn hazÕrlanmasÕ;
G l c kd satÕ a çÕxarÕlacaq artÕq prototipi hazÕr olan m hsullarÕn analizi;
G l c kd potensial m hsul istehsalÕ üz rind i l m k.
N tic olaraq, ProModel simulyator proqramÕndan istifad ed r k a a ÕdakÕ h miyy tli suallara cavab tapÕlmÕ dÕr.
G l c kd potensial m hsullarÕn hansÕna investisiya yatÕrmaq olar v n vaxt?
Layih l rin hansÕ kombinasiyasÕ v aralÕ Õ uzunmüdd tli rentabilliyi t min ed c k?
Büdc ç rçiv sind qalmaq v g lirin stabilliyini saxlamaq üçün hansÕ d yi iklikl r t l b olunur?
Növb ti 5 il rzind yeni m hsullardan g l n g lirl rin ümumi g lirl rin 40%-ni t kil etm sini nec min olmaq olar?
ArtÕq 25 ild n çoxdur ki, ProModel mü ssis l r müxt lif sah l rd öz biznes klini qurma a v inki af etdirm y
effektiv kild köm k edir. Mü yy n rtl r daxilind ProModel proqram t minatÕnÕ h yata keçir n t kilatÕn professional
m kda larÕ konsultasiya, treyninq, texniki d st k kimi xidm tl r t klif edir. H mçinin lazÕm olduqda siz t klif olunan
proqram t minatÕnÕ optimal n tic ni ld etm k üçün proqram t minatÕ müxt lif kild konfiqurasiya edil bil r.
ProModel proqnoz-analitik texnologiya proqram t minatÕ kimi artÕq bir çox sah l rd hökum td , h rbi qurumlarda,
aviasiya v müdafi s nayesind , tibbd v dig r xidm t sah l rd geni istifad olunur.
YERIND T HLÜK SIZ DAVRANI QAYDALARI
Royal R NOV
Qafqaz Universiteti
royalm.shirinov@yahoo.com
yerind ba ver n xo ag lm z hadis l rin 90%-i t hlük siz davranÕ qaydalarÕna riay t etm m k s b bind n ba
verir. ks r irk tl r bel hallarÕn aradan qaldÕrÕlmasÕ üçün DYT - davranÕ a yön lik t hlük sizlik proqramlarÕ t tbiq edirl r
(BBS – Behavior Based Safety). DavranÕ a yön lik t hlük sizlik proqramlarÕ insan davranÕ larÕnÕn real dünya probleml rin

2. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
664Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan
olan t sirini öyr nir. DYT, insanlar n edirl r, bunu n y gör edirl r kimi faktorlarÕn üz rind fokusla Õr v aparÕlmÕ
t dqiqatlar n tic sind ld edilmi informasiyaya sas n insanlar n etm lidir sualÕna cavab tapmaqda köm k edir. Y ni i
mühitind edilmi s hvl r ara dÕrÕlÕr - bu s hvl r n dir, s hvl ri yaradan s b bl r hansÕlardÕr v n tic d bu s hvl rin
t krarlanmamasÕ üçün t klifl r verilir.
DYT proqramÕnÕn s m r li olmasÕ üçün o, irk tin bütün i çil rini hat etm lidir. Buraya irk tin r hb rind n (CEO)
tutmu n adi i çiy q d r hamÕ aiddir, bu saat, maa , bir qrup i çi kimi göst ricil rl m hdudla mamalÕdÕr. Proqram g r
t tbiq olunursa v insanlarÕm davranÕ Õnda d yi iklik ld etm k ist yirsinizs , mütl q irk tin ümumi siyas tind ,
sistemind v prosedurlarÕnda da d yi iklikl r etm k lazÕmdÕr. DYT proqramÕ xsl r v ümumi bilikl r gör idar
olunmur. Bu sistemin t tbiqi üçün elmi saslar olmalÕdÕr.
DavranÕ a yön lik t hlük sizlik proqramÕnÕn t tbiq edilm sinin sas m q dl ri a a ÕdakÕlardÕr:
çil ri t hlük siz davranÕ qaydalarÕndan agah etm k v t hlük siz davranÕ qaydalarÕna riay t etm kl hadis v
x sar tl rin qar ÕsÕnÕn alÕnmasÕnda hansÕ faydalarÕn olaca ÕnÕ göst rm k
yerind davranÕ Õn t hlük siz davranÕ la v z olunmasÕ, t hlük li davranÕ qaydalarÕnÕn qar ÕsÕnÕn alÕnmasÕ
Bütün sah l rd n olan i çil r t hlük siz davranÕ qaydalarÕnÕ öyr tm k
çil ri t hlük siz davranÕ qaydalarÕna riay t etm y h v sl ndirm k v bu sah d özünü nümun vi aparan i çil ri
mükafatlandÕrmaq
T hlük siz i mühitinin yaradÕlmasÕ, inki afÕ v gücl ndirilm si
Bütün i çil r arasÕnda ünsiyy t v qar ÕlÕqlÕ laq nin t min edilm si
çil r t hlük sizlik qaydalarÕnÕ a Õlamaq v i mühitind bu qaydalara riay t etm l rini t min etm k
Bütün i çil r g r h min i in görülm si h r hansÕ bir t hlük y yol açacaqsa bu i i dayandÕrmaq, eyni zamanda h r
hansÕ i çi özün v trafÕndakÕ xsl r qar Õ mü yy n bir t hlük y s b b olacaq i gör rs onun da qar ÕsÕsÕnÕn alÕ masÕ
üçün s lahiyy t verm k
Bizim i imizd müt x ssis v ya istifad etdiyimiz texnologiyalarÕn müt r qqiliyind n asÕlÕ olmayaraq, t hlük siz
davranÕ s rgil diyimiz anda q za v ya x sar t qaçÕlmaz olacaqdÕr. 5 sas davranÕ kateqoriyasÕ var ki, bizim i mühitind
t hlük sizlik baxÕmÕnda mühüm h miyy t k sb edir, onlar:
PPE (personal protective equipment), xsi qoruyucu l vazimatlarla davranÕ qaydalarÕ - buraya i çil rin gördüyü i d n
asÕlÕ olaraq, istifad etdikl ri günd lik l vazimatlardan istifad qaydalarÕ aiddir. ll r v ba hiss açÕq qalmaqla, b d nin
bütün hiss l rini ört n geyiml r, d mir örtüklü t hlük siz ayaqqabÕlar, gözü müxt lif üa v z d l rd n qoruyan eyn kl r,
t hlük sizlik d bilq l ri, müxt lif növ lc kl r, s s t hlük sizliyini t min ed n cihazlar, yÕxÕlma leyhin avadanlÕqlar v s.
bu sÕraya aiddir. H r bir i çi öz sah sin müvafiq olaraq l vazimatlarÕndan istifad qaydalarÕnÕ d qiq bilm lidir.
Ümumi davranÕ lar – buraya i çil rin öz i in v trafÕna t hlük siz yana ma t rzi aiddir. Bel ki, h r bir çalÕ an öz
i ind m suliyy tli, dal tli, vicdanlÕ, öyr n n v öyr t n v bu kimi dig r insani keyfiyy tl r sahib olmalÕdÕr ki,
t hülük sizlik qaydalarÕnÕ, prosedurunu d rk etsin v t tbiq etm kd maraqlÕ olsun
Al tl r v avadanlÕqlarla davranÕ qaydalarÕ – praktikada daha çox hadis v x sar t hallarÕ m hz i çil rin
tabeçilikl rind olan avadanlÕqlar v cihazlarla t masda diqq tsiz davranmasÕ s b bind n ba verir. Buna gör d h r bir
çalÕ an istifad etdiyi cihaz v ya avadanlÕ Õn istismar qaydalarÕnÕ d rind n bilm li v bir an olsun bel diqq tini
yayÕndÕrmama a çalÕ malÕdÕr.
B d nin v ziyy ti – i çil r pill k nl rd n, qaldÕrÕcÕlardan istifad ed rk n v ya h r hansÕ yanÕn da ÕnmasÕ zamanÕ
b d nin v ziyy tin diqq t yetirm lidir. ( yilm k, oturmaq, ayaqüst dayanmaq v s.)
Prosedurlar – h r bir i in vv lc d n mü yy n edilmi bir ardÕcÕllÕ Õ, bir proseduru var. H r bir çalÕ an bu prosedurlara
m l etm li, onlarÕ d yi m y çalÕ mamalÕdÕr.
Yekun olaraq qeyd etm k lazÕmdÕr ki, h r n q d r texniki nasazlÕq v ya t bii hadis l r n tic sind hadis l r ba vers
d , yuxarÕda da qeyd edildiyi kimi 90% bu insanÕn davranÕ Õndan asÕlÕdÕr. Buna gör d , DYT-nin irk tl rd t tbiqi
z ruridir. Daha t hlük siz i mühiti yaratmaq ist yiriks davranÕ a yön lik t hlük sizlik proqramÕnÕ t tbiq etm kd d
maraqlÕ olmalÕyÕq.