Dijital Bolunme - Dr. Ozgur Uckan

1. DİJİTAL BÖLÜNME   VE   BİLGİ UÇURUMU 

2. mevcut küresel eşitsizlik 

3. dijital bölünme  “Dijital bölünme kavramı, dijital enformasyon  teknolojisine etkili bir biçimde erişim sağlayanlarla  sağlayamayanlar arasındaki uçuruma referansta  bulunur. Kavram, teknolojiye ﬁziksel erişimdeki  dengesizlikler kadar, dijital bir yurCaş olarak etkili  kaDlım için gereken kaynaklar ve becerilerdeki  dengesizliği de gösterir.”  Wikipedia 

4. dijital bölünme: ölçek ve kesit  üç ölçek:  üç kesit:    Küresel    Toplum    Ulusal    Topluluk / Küme    Bölgesel    Birey 

5. dijital bölünme: eşitsizlik temeli  eşitsizlik temelleri:    Cinsiyet    Yaş    Etnik köken    Sosyal sınıf/katman    EğiQm / kültür 

6. dijital bölünmenin üç aşaması  1.  Ekonomik bölünme:    Dijital bölünmenin en yalın aşamasıdır. Bilgi ve ileQşim teknolojilerinin  sunduklarına, özellikle de bilgisayar ve internete erişim sağlayacak ekonomik  güce sahip olanlarla olmayanlar arasındaki bölünmedir.  2.  Kullanılabilirlik bölünmesi:    Ekonomik bölünmeden daha zor başa çıkılabilir bir sorun olup, insanların  teknolojiyi kullanmak için gerekli bilgi, birikim, donanım ve becerilere sahip olup  olmaması üzerinde temellenir.   3.  Yetkinlik bölünmesi:    Kullanılabilirlik bölünmesi belli bir bilgi eşiği aşıldıktan sonra kapanmaya yüz  tutsa da, yetkinlik bölünmesi için aynı şeyi söylemek zordur. Network  teknolojilerini kullananların büyük bir çoğunluğu asgari bir kullanımla  yeQnmektedir. Örneğin sosyal network’ler ve topluluk sistemlerinin  kullanıcılarının %90’ı  hiç kaDlımda bulunmazken, %9’u çok sınırlı kaDlım  göstermekte, ancak %1’lik bir azınlık düzenli kaDlımda bulunmaktadır.  İnterneCe  ciddi bir kaDlım eşitsizliği bulunmaktadır. Bilgi üreQmi ve paylaşımı çok sınırlı bir  düzeyde kalmaktadır.   Kaynak: Jacob Nielsen’s Alertbox 

7. dijital bölünme: kavramlar  Dijital bölünme, bir dizi kavramla ilişkilendirilebilir:   •  Bilgi  •  Ekonomi  •  Demokrasi  •  İleQşim   •  Network  •  İnovasyon  •  Erişim  •  KaDlım  •  Kullanılabilirlik  •  Okur yazarlık  •  Kültür  •  Sosyal sermaye  •  Yaşamboyu öğrenim  •  …………………… 

8. bilgi uçurumu  “Bilgi uçurumu” kavramı, “dijital bölünme” kavramı ile  ilişkilidir, ancak daha kapsamlı ve derinlikli bir  bölünmeye işaret eder.   Bilginin en temel üreQm faktörü haline geldiği “bilgi  ekonomisi” çağında, bilginin üreQmi, işlenmesi,  paylaşımı ve dolaşımı, yani değer yaratması sürecinin  dışında kalan geniş çoğunluk ve bu sürece etkin  katlımda bulunan küçük azınlık arasındaki uçurumu  ifade eder. Bu bağlamda, bilgi uçurumu bilgi  ekonomisinin uzanDsı olan “bilgi toplumu”nun  önündeki en büyük engeldir.  

9. bilgi ekonomisi ve bilgi toplumu 

10. bilgi ve kalkınma  Bilgi, günümüzde ekonominin en önemli “üreQm faktörü”  haline gelmişQr.  quot;Bilgi‐temelli ekonomiquot; ya da yaygın kullanımıyla quot;Bilgi  Ekonomisiquot;, bilginin ekonomik ve insani kalkınma için  etkili bir biçimde kullanıldığı bir ekonomi olarak  tanımlanabilir.   Bilgi ve kalkınma arasındaki bu hayaQ ilişki, bilgi uçurumu  ve onun özel biçimi olan dijital bölünmeyi, kalkınmanın,  yani refahın adil ve eşit bir biçimde paylaşılmasının  önünde ciddi bir engel haline geQrmektedir.  

11. bilgi, değer ve yöneQşim  Ancak özgürce dolaşan ve adil bir biçimde paylaşılan bilgi  değer yaraDr…  Bilgi özgürleşQrir.   Ama sadece paylaşılan bilgi özgürdür…  YöneQmi kaDlıma kapalı bilgi,       toplumu pazar,      bireyi köle   yapar… 

12. bilgi ekonomisinin kaynakları  •  Erişim Modelleri : Araçlar, Davranışlar ve Bilgi  Okuryazarlığı  •  Fiziksel Kaynaklar: Bilgisayarlar ve BağlanD İmkanı  •  Dijital Kaynaklar: İçerik ve Dil  •  İnsan Kaynakları: Bilgi Okuryazarlığı ve EğiQm  •  Sosyal Kaynaklar: Topluluklar ve Kurumlar  Kaynak: Mark Warschauer Technology and Social Inclusion: Rethinking the Digital Divide, MIT Press

13. bilgi okuryazarlığı  Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumunun paradigmalarına  uygun yetenekli insan kaynağının yaraDlması, toplumun  en geniş kesimlerine yayılmış bir “bilgi  okuryazarlığı”ndan geçer.   Dijital ve kültürel “bilgi uçurumu”nu önlemek için, ﬁzik,  dijital, insani ve sosyal kaynakları adil ve eşitlikçi bir  temelde değerlendirmek; yani bilgi ve ileQşim  teknolojileri işlerliği ve bağlanD imkanını, içerik  gelişQrme ve bilgi işleme donanımını, bilgi okuryazarlığı  ve yaşamboyu öğrenim drsatlarını, yeni örgütlenme ve  sosyal ilişki modellerini herkesin erişimine sunmak  gerekir… Yani, teknoloji sosyal olarak  “gömülü” (embedded) hale gelmelidir. 

14. dijital bölünme: mevcut durum 

21. dijital bölünme: mevcut durum  Internet Density Map, Carnegie Mellon University 

22. dijital bölünme: mevcut durum  UNDP 

26. Türkiye verileri 

27. Türkiye verileri  2008 yılı Nisan ayı içerisinde TUİK taradndan gerçekleşQrilen  Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım AraşDrması sonuçlarına  göre hanelerin % 24,5'i İnternete erişim imkânına sahipQr.   ADSL % 82,1 ile Türkiye'de kullanılan en yaygın İnternet bağlanD  türüdür.   16‐74 yaş grubundaki hanehalkı bireylerinin bilgisayar ve İnternet  kullanım oranları sırasıyla % 38,1 ve % 35,8'dir.   Bilgisayar ve İnternet kullanım oranının en yüksek olduğu yaş grubu  16‐24'tür. Bu yaş grubunu 25‐34 yaş grubu izlemektedir.  Bilgisayar ve İnternet kullanım oranı tüm yaş gruplarında  erkeklerde daha yüksekQr. EğiQm durumuna göre en fazla  bilgisayar ve İnternet kullanım oranları sırasıyla % 87,9 ve % 87,2  ile yüksekokul, fakülte ve üstü mezunlarındadır. Bunu % 67,2  bilgisayar ve % 64 İnternet kullanımı ile lise ve dengi okul mezunu  bireyler takip etmektedir. 

28. dijital bölünme: Türkiye  UNCTAD, bilişim yaygınlığı bakımından Türkiye’yi 171 ülke arasında 72. sırada  gösteriyor.   Dünya Ekonomik Forumu’nun ağa hazırlık sıralamasında ülkemiz 127 ülke  arasında 55. sırada.   Bilişim harcamaları GSYH’nın yalnızca %3.6’sını oluşturuyor. Bu oran AB aday  ülkelerinde ortalama %59.   Türkiye tüm Ar‐Ge göstergelerinde AB’ye göre çok geride.  2007 Dünya İnsani Kalkınma Endeksi'nde 84. sıraya geriledik. Önümüzde  Ermenistan, arkamızda Surinam yer alıyor. Raporun OECD ülkeleri bölümünde  bu skorla sonuncuyuz ve tek quot;orta halli kalkınmaquot; performansına sahip ülkeyiz.  Meksika da bizi sollayıp yüksek kalkınma performansı grubuna geçmiş.  OECD'nin 2007 Ekonomik PoliQka Reformları raporuna göre, işgücü maliyeQni  düşürme ve isQhdamın korunması ile ilgili hukuki mevzuat konularında tek bir  adım atmamışız. İlk ve orta öğrenim reformu konusunda duraklama içindeyiz.  Uluslararası YöneQmi GelişQrme EnsQtüsü'nün Dünya Rekabetçilik Raporu'na göre  Türkiye rekabet endeksinde 43. sıradan 48. sıraya gerilemiş. 

29. dijital bölünme: Türkiye  Türkiye’de gerek dijital bölünme, gerekse bilgi uçurumu  konusunda, nüfus yoğunluğu ve GSYH’nın paylaşımı  temelli ciddi sorunlar var. Küresel ölçekte “orta halli” bir  durumdayız, ama AB ölçeğinde alt sıralarda  bulunuyoruz. Ulusal ölçekte ise gerek sosyal katmanlar,  gerek yaş ve cinsiyet grupları, gerekse bölgeler arasında  ciddi bir eşitsizlik bulunuyor.   Sorunu çözmek için önemli adımlar aDlsa da, bu adımların  koordineli ve toplumun en geniş kesimlerinin kaDlımıyla  aDlmaması çözümü gecikQriyor.  

30. dijital bölünme: Türkiye  2007 kamu BİT harcamaları yaklaşık 800 milyon YTL.  Ancak OECD’nin “E‐government studies‐Turkey”  raporuna göre yaDrımın geri dönüşünün ölçülmesiyle  ilgili sorun var. Rapor, genişbanDn gelişQrilmesi ve  interneQn yaygınlaşDrılması, telekom vergilerinin  düşürülmesi, internet kafelerin birer özendirici odak  haline geQrilmesi gerekQğini söylüyor; e‐Dönüşüm  Türkiye İcra Kurulu'nun bırakın bilgi toplumunu e‐devlet  projesini yönetmek için bile sınırlı kaldığını, kurulun  yalnızca geniş ölçekli projelerle ilgilenip ve geri kalanı  için daha yaygın bir yapının düşünülmesi gerekQğini ileri  sürüyor. 

31. e‐devlet ve dijital bölünme  Birleşmiş Milletler 2008 E‐Devlet AraşDrması’nın alt başlığı  paradigma değişiminin de adını koyuyor: quot;E‐devle,en  bağlı yöne3şimequot;… Ağ yöneQşimine geçiş, ikinci kuşak  e‐devlet paradigması olarak konumlanıyor. Bu  paradigmanın ayırt edici özelliği, insanlar, süreçler ve  teknoloji kanallarını entegre eden bir quot;bilgi  yöneWmiquot;nin kamu sektörüne hakim kılınması. Yani  bilgiyi elde etmek, depolamak ve paylaşıma açmak için  doğru süreçlerin belirlenmesi ve organizasyonu  oluşturan insanlar ve süreçlere uygun donanım ve  yazılımın belirlenerek teknolojinin inşa edilmesi…  Burada öncelik quot;insanquot; faktöründe. Dijital bölünmenin  ve bilgi uçurumunun önlenmesi hayaQ… 

32. e‐devlet ve dijital bölünme  Birleşmiş Milletler araşDrmasında 192 ülke arasında 76.  sıradayız. Yani 2005'ten beri 16 sıra geriye gitmişiz! 0‐1  arasında konumlanan değerler açısından 2005  endeksimiz 0.4960 iken 2008 endeksimiz 0.4834.  Ekvator ile Sırbistan arasındayız. Medyamızın “kötü  örnekleri” Malezya 34, Birleşik Arap Emirlikleri 32,  Suudi Arabistan 70. sırada… Bosna dışında Avrupa'dan  tek bir ülkenin bile alDmızda yer almıyor.   EğiQm, kaDlım, kullanım gibi alt kategorilere indikçe  durumumuz kötüleşiyor… 

33. e‐devlet ve dijital bölünme  E‐devlet quot;bilgi toplumuquot;na açılmadan anlam ifade etmediği  gibi, tek başına ayakta da durmuyor.   Bilgi yöneQmiyle işleyen bir ağ yöneQşimi, vatandaşlar  açısından daha iyi, daha geniş seçenekli ve daha  kişiselleşQrilebilir e‐devlet hizmetleri demek olduğu kadar,  paralarının nereye harcandığını denetleyebilecekleri daha  şeﬀaf, sorumlu ve hesap verebilir bir organizasyon anlamına  da geliyor. Yani toplum devleQn önünde geliyor, tersi değil.  Toplum ve birey odaklı, yaygınlık, güven, eşit erişim temelli  e‐devlet hizmetleri, hem dijital uçurumun önlenmesi, hem  de bilgi ekonomisinin gelişmesi için önemli…  E‐devlet, e‐demokrasi olmadan, mekanik bir kamu  modernizasyonundan ibaret… 

34. ne yapıyoruz?  Olumlu adımlar da aDlıyor: KİEM, okullarımızın bilgisayar  ve internet erişimi ile donaDlması, e‐imza hizmetlerinin  yaygınlaşması, mobil erişim yaygınlığı, vdsl, e‐devlet ana  kapısı vb.  Ama bu adımların bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçiş  için ulusal poliQkalar doğrultusunda koordineli, şeﬀaf,  kaDlımcı bir yapıyla, yani “ağ yöneWşimi” temelinde  aDlması gerekiyor ki, dönüşüm sağlansın…  Bilginin adil paylaşımı ve özgür dolaşımına dayanan,  herkesin erişimine açık, demokraQk teknoloji kullanımı,  ekonomik ve insani kalkınma için verimli bir drsatlar  tarlası… 

35. bilgi toplumu stratejisi  Türkiye’de gerek e‐devlet gerekse bilgi ekonomisi ve bilgi  toplumu konusunda önemli adımlar aDlıyor ve  görünüşte bütün bunlar bir “ulusal strateji” temelinde  yapılıyor: DPT’nin sekreteryasını üstlendiği E‐Dönüşüm  Türkiye İcra Kurulu ve iki yıl önce yürürlüğe giren “Bilgi  Toplumu Stratejisi” ve ilgili eylem planı konunun  organizasyonel ve eylemsel çerçevesini çiziyor. Ancak  tüm bu çalışmalar öncelikle e‐devlet odaklı ve toplumu  kuşatacak bir çerçeve çizmekten uzak. Yapı, ilgili tüm  taraﬂarın kaDlımına açık görünmekle birlikte bu kaDlım  karar mekanizmaları söz konusu olduğunda geçerli  değil. Evrensel yöneQşim standartlarına uymuyoruz! 

36. bilgi toplumu stratejisi  Kamu yöneQminin modernizasyonuna odaklanan “Bilgi  Toplumu Stratejisi”nde, kamu dışındaki taraﬂarın  danışmanlık hizmetleri dışında quot;yöneQşimquot; plazormuna  nasıl daha etkin kaDlacakları, yani yöneQşimin özü  konusunda en ufak bir önerme yok. Belgeye eşlik eden  quot;Eylem Planıquot;nda da bu konuda bir eylem yer almıyor.  Söz konusu olan herhalde kamu kurumları arasındaki  quot;yöneQşimquot;. Bu durumda quot;bilgi toplumuquot; kamuda bilgi  yöneQminden ibaret olmalı!   E‐dönüşüm, ülkeyi, yani ekonomisiyle, kültürüyle,  örgütlenmesiyle tüm toplumu kapsaması gereken bir  hareket değil mi? 

37. bilgi toplumu stratejisi  Strateji belgesinin temel sorunu, quot;sosyal dönüşümquot;, quot;vatandaş odaklı  hizmet dönüşümüquot;, quot;bilgi ve ileQşim teknolojilerinin iş dünyasına  nüfuzuquot;, quot;kamu yöneQminde modernizasyonquot;, quot;küresel rekabetçi bilgi  teknolojileri sektörüquot;, quot;rekabetçi, yaygın ve ucuz ileQşim altyapı  hizmetleriquot;, quot;Ar‐Ge ve yenilikçiliğin gelişQrilmesiquot; alt başlıklarıyla  tanımlanan ve quot;e‐dönüşümquot; olarak adlandırılan sürecin  konumlanmasında. Bu alt başlıkların quot;bilgi toplumuquot; gibi geniş bir  kavramı açıklamak için yeterli olmaması bir yana, tüm kesimleri ve  kurumlarıyla toplumu dönüştürecek bir aDlımın somut olarak sadece  kamu modernizasyonuyla sınırlanması, stratejinin quot;başarısıquot; hakkında  kuşku uyandırıyor!  “Bilgi toplumu”, sosyo‐ekonomik boyutlarıyla birlikte değerlendirilmediği  zaman, soyut ve içi boş bir kavrama dönüşüveriyor. Bilgi toplumu “bilgi  ekonomisi”yle birlikte tanımlanmak zorunda olan ve bilginin üreWmi,  paylaşımı, dolaşımı ve kullanımı bakımından değer yaratarak bunu  eşit ve adil bir biçimde paylaşan toplumları niteleyen bir kavram.  

38. bilgi toplumu stratejisi  Belgede quot;sosyal dönüşümquot; alanında önerilenler, okullarda bilgi  teknolojileri altyapısının gelişQrilmesi, internet ve bilgisayar  penetrasyonunun arDrılması, kamusal erişim imkanı sağlanması,  internet güvenliği ve içeriğinin gelişQrilmesi gibi quot;e‐hazırlıkquot;  standartlarıyla sınırlı.   Sosyal dönüşüm, bilgi toplumuna quot;hazırquot; olmaktan fazlasını  gerekQriyor. Temel bilgisayar eğiQmi alan, okullarda ve erişim  noktalarında internete erişebilen gençlerimiz, bu nitelikleriyle  bilgi ekonomisine de hazır hale gelecekler mi? Bilgi temelli  isQhdama uygun sosyal sermayenin oluşması için, köklü bir  eğiQm reformu gerekiyor: yani bilgi ekonomisinin quot;yaşamboyu  öğrenimquot; modeline göre yapılanmış, bilgi ile ilgili becerileri  gelişQrmeyi hedeﬂeyen esnek bir eğiQm sistemi…  Dijital  bölünmeyi bilgi uçurumunu kapatacak kapsamlı hedeﬂerle  birlikte düşünmek gerek… 

39. bilgi toplumu stratejisi  quot;Bilgi Toplumu Stratejisiquot;nin quot;bilgi toplumuquot; anlayışı, stratejik önceliklerin  belirlenmesi ve ilgili eylemlerin önerilmesi üzerinde indirgemeci bir etkiye  sahip.   quot;Bilgi Toplumuquot;nu quot;Bilgi ve İleQşim Teknolojileriquot; (BİT) erişiminin, yaygınlığının ve  kullanımının doğal sonucu gibi görmek, devleQn öncelikli görevlerini göreli BİT  gelişimi ile sınırlandırma hatasına yol açıyor. quot;Bilgiquot; gibi bir dinamiğin enerjisini  ulusun sosyal, ekonomik ve kültürel gelişimi için kullanmak, biraz daha  karmaşık bir hedeﬂeme sistemi gerekQriyor.   BİT erişimi ve kullanımının yaygınlaşması, bu sistemik bütünün sadece dinamik bir  parçası olan BİT altyapısı ve imkanlarının etkinleşmesi için bile yeterli değilken,  tek başına toplumu bilgiye taşıması nasıl beklenebilir? Bilgi toplumunun  somut ve ölçülebilir parametreleri arDk bilgi ekonomisi performansıyla ilgili.  Belgede kullanılan parametreler ise, arDk bilgi toplumu ve bilgi ekonomisi  performansını ölçmekten uzak, BİT penetrasyonuyla ilgili quot;e‐hazırlıkquot;  standartlarından ibaret. Bilgi toplumu stratejileri uzun bir süredir ulusal bilgi  poliQkasının çizdiği çerçevede bilgi ekonomisine geçiş stratejileriyle etkileşimli  olarak gelişQrilmekte.  

40. bilgi toplumu  Bilgi toplumu ve bilgi ekonomisi hedeﬂeri,   ülkenin bilgi paradigması ile dönüşen küresel ekonomiye etkin  biçimde entegre olması; büyüme ve verimliliği sürdürülebilir  kılması;   iç pazar dengelerini yöneQlebilir bir isQkrara kavuşturup, dış Qcaret  hacmini katma değer odaklı arDrarak küresel rekabet avantajı  yaratması;   yeni ve kazançlı bilgi yoğun isQhdam kanalları açarak, inovasyon  kültürünü girişimciliğin dinamiği kılarak, kaliteli, esnek, bilgi  becerilerine sahip ve sürekli öğrenen bir sosyal sermaye  oluşturarak   adil ve eşitlikçi,yani demokraWk bir insani ve ekonomik kalkınmayı  gerçekleşQrmesi anlamına geliyor…  

41. ne yapmalı?  Ekonomik refahın adil ve eşitlikçi paylaşımı olmaksızın dijital  bölünme ve bilgi uçurumunun etkileri başka eşitsizliklerle  birleşerek büyüyecek.   Türkiye’nin ulusal bilgi faktörleri –teknoloji, inovasyon, kalite ve  beceriler‐ performansının iyileşQrilmesi, gerek toplam faktör  verimliliğinin arDrılması, gerekse sürdürülebilir, uzun vadeli  ekonomik büyüme hedeﬁnin gerçekleşQrilmesi bakımından  hayaQ önem taşıyor.   Bilgi faktörleri performansının iyileşQrilmesi ise ancak bir Ulusal  Bilgi PoliWkası ile mümkün.   Kalkınma poliQkalarımızı hızla bilgi ekonomisinin paradigmalarına  uyarlamak zorundayız. 

42. ne yapmalı?  Türkiye tarihi bir an yaşıyor.   Ekonomi, sosyal yapı, kültür… Ülke, bu temel eksenlerdeki  güç kanallarını senkronize, entegre ve koordine ederek,  yani quot;yöneterekquot; bir sıçrama harekeQni başlatmak  zorunda.   Bu drsat şimdi önümüzde ve siyasi liderliğin teQklemesiyle  ulusal iradeyi harekete geçirmeyi bekliyor. 

43. ne yapmalı?  Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumuna geçiş, bir irade ve  seferberlik konusu olarak algılanmak zorunda…   Bilgi ekonomisi ve bilgi toplumunu gerçekleşQrmiş,  uluslararası toplumda hak e•ği saygın yeri almış bir  Türkiye için, kaDlımcı bir temelde konumlanmış ve ağ  yöneQşimi ile hayata geçirilen poliQka ve stratejiler  doğrultusunda ulusal seferberliğin derhal başlaDlması  gerekiyor. 

44. ne yapmalı?   Bilgi, poli3ka ile ekonomi yaraEr.    Bilgiyi yönetmek, geleceği yönetmek demek.   Ülkenin geleceğini… 